Te Kimi Utu a Te Aoniwaho     Te Kimi Utu a Te Aoniwaho Nā Hana Pōmare i tuhi Nā Ellie May Logan ngā whakaahua Nā Te Haumihiata Mason i whakamāori He kōrero tēnei nō Tūhourangi me Ngāti Pikiao   I te paunga o ngā tau 1700, ka noho tētahi rangatira i ngā pāpāringa o Rotoehu, ko Kotiora te ingoa. Kua hau te rongo mō tana whakamau, me tana tere pukuriri. Rere ana te mana o Kotiora mai i tētahi taha o te Rotoiti ki tētahi taha o Rotomā. Ko tana pā, a Nukumaru, e tū mai ana i tētahi pari, whakapau kanohi ana te tirohanga ake ki ngā wai o Rotoehu.   Nā, e kaikiri ana i te puku o Kotiora tētahi toheriri o mua ki ngā iwi o te Rotoiti, ka whakatau ia ki te whakaara taua ki te whakaeke i tana hoariri. kaikiri Ka pupuri i te whakaaro kino mō tētahi atu. Kupu Taka Ka tae tana rākau whakarawe ki Rotorua, ka whakaekea e ngā taua nei te pā i Tūmoana, he parekura nui.   Ka hoki a Kotiora ki Nukumaru, ka kahakina anō te tamāhine ātaahua a tētahi rangatira o Tūmoana. Ko Te Aoniwaho tōna ingoa, ka noho ia hei wahine mā Kotiora. kahaki(na) Ka kawe ki tawhiti, ahakoa ehara koinā te hiahia o te mea e kawea atu ana. Kupu Taka Ka roa a Te Aoniwaho e noho ana ki a Kotiora, he pōuri tonu, he mokemoke tonu tana noho. Ko tā Kotiora mahi he kaioraora i a ia, he kōrero tonu mō tana patu i tana whānau. Ko tā Te Aoniwaho, he whakaaro tonu ki te oma i tana tāne whakatarariki . whakatarariki Ka whai kia whakatakariri, kia whakamā tētahi atu, hei kata māu, mā ētahi atu rānei.   Kia tere, kai a te kurī, haria mai aku kai! Kāore anō i maoa, kei te mata tonu. Kia tere kē tō hari mai, INAMATA! Ka mauria ake e Te Aoniwaho ngā īnanga. I tētahi ata, ka tono a Kotiora kia tunua e tana wahine he īnanga māna. Haere atu ana a Te Aoniwaho ki te roto, ka hao tana pouraka, ka kī te kete i te īnanga. Ka hoki, ka tunua ki te hāngi kua oti i a ia te whakarite. Tara hamuti! Tunua he īnanga māku.   Ka apua e Kotiora tana kai. E mata tonu ana. Kātahi ia ka riri. Ka hopukina atu tana wahine, ka rere te ringa ki te rourou īnanga, ka tāhorongia atu ki te upoko o Te Aoniwaho. Ka rutua tana wahine, ka haere ki wāhi kē kai ai. Ko Te Aoniwaho e noho kainatu ana i tana whare. E riri ana ki te mahi a Kotiora. Ka mutu te tangi, ka whakaaro ki te kimi utu māna. kainatu Ka whakaaro ki tētahi mea me te pōuri anō. Kupu Taka   Ka taka te pō, ka rere a Te Aoniwaho. Haere toropuku ana ki te roto. Ka rewa tana kōpapa, ka hoe ki te uru o Rotoehu.   Ka ū ki uta, kātahi ia ka whai i te Te Ara-o-Hinehopu. Nāwai ā, ka tae ki te one i Tapuwae Haruru, i te taha rāwhiti o Rotoiti. Ka kitea anō he kōpapa māna, ka rewa anō ia ki ngā wai pōuriuri o Rotoiti.   Ka hotu te ihirangi, ka tae a Te Aoniwaho ki te pā o Whāngaikorea i te taha raki o Rotoiti. Rere ana te mihi a te iwi i tana hokinga ake, me tō rātou ohorere anō ki te rongo mō ngā hakirara kua uhia ki tā rātou tamāhine rangatira. hakirara Ka whakaputa kupu, ka mahi rānei i tētahi mahi whakaiti i tētahi atu. Kupu Taka Whītiki, whītiki! Tātua, tātua! Ka tū ake te rangatira o te pā, kua whakaarorangi te ngākau ki te utu.   Ka rere ngā matataua ki ngā kāinga i te raki me te uru o Rotoiti, he rākau whakarawe i ngā ringa. Ka tō haere te rā, ka rewa te kahupapa waka, ka haere whakaterāwhiti ki te Rotoiti. Ka ū ki Tapuwae Haruru, ka oma puku i Te Ara-o-Hinehopu ki te taha uru o Rotoehu. Haere koropuku ana i te tahatika o te roto, ka tae ki Nukumaru.   Kōkiri! He pō marino, e moe ana te iwi. Whakaekea ana te pā, ka ea te utu. Ka mau a Kotiora, ka hereherea, waiho ana te pā kia kainga e te ahi. Ko tā Kotiora he whakaaroaro ki te patunga ōna i a ia e hoea rā ki Whāngaikorea. Ka hoki ngā kairānaki ki Rotoiti, e takoto ana te kaiwhakaweti i te takere o te waka.   Kei reira a Te Aoniwaho me tana iwi e tatari ana, kua kā ngā ahi. Ka kawea ake a Kotiora ki te aroaro o tana wahine, ka patua kia mate. Ka kotikotia te tinana, ka taona ki te hāngi, ka hākari te iwi.   Ea ana te utu i konei.   Ngā Mihi Ngā mihi mahana ki a rātou kua tautoko mai: ki a Joe Malcom rāua ko Toby Curtis, nā rāua i whakamana te kōrero nei; ki a Richard Morrison rāua ko Inia Maxwell mō te haerenga ki Rotoiti; ki a Simon Wi Rutene nāna i tango whakaahua hei tautoko i ngā mahi toi kei roto i tēnei pukapuka. Kaiwhakamāori: Te Haumihiata Mason . Kaihoahoa: Spencer Levine. I whakaputaina tēnei pukapuka i te tau 2013 mō te Tāhuhu o te Mātauranga e HANA Limited, Pouaka Poutāpeta 12 594, Thorndon, Te Whanganui-a-Tara 6144, Aotearoa. Ngā kōrero © Hana Pōmare. Ngā whakaahua © Ellie-May Logan. Tēnei pukapuka © Te Karauna. Kia pūmau te mana. Ngā tono katoa ki te kaiwhakaputa i te pukapuka. Nama take 710872. ISBN 1-877422-63-0. www.hana.co.nz