TE AO HOU [electronic resource] Search Te Ao Hou Advanced Search | Help Home | About | Browse Issues | A-Z Authors | A-Z Subjects | Contact Us No. 2 (Spring 1952) Previous Section | Table of Contents | Next Section – 7 – View Image Waiomatatini: the visitors . Ko Te Hui Hurahanga I Te Pohatu O Ta Apirana Ngata Katahi ano pea te hui penei rawa tona ihi tona wehi i te hui hurahanga o nga pohatu whakamaharatanga ki a Ta Apirana Ngata, ta te iwi nui kei Tiki Tiki, a ta te whanau kei Waiomatatini, i te 13 a nga ra o te Hurae ka taha ake nei. Ahakoa he nui tonu nga take i korerorerotia mo te painga o te iwi ko te kawenga nui ia a nga iwi o te Motu ki nga marae o Apirana ko te aroha. I reira katoa nga morehu kaumatua o te motu, nga hoa Pakeha o Apirana nga iwi na ratou i tautoko nga whakaaro nunui o to tatou kaumatua nana i hiki te iwi i roto o nga tau. Tu tahanga ana nga whare o Apirana, ngaro ana tona reo karanga, reo mihi ki nga iwi o te motu. No te Hatarei te 12 o nga ra o Hurae ka whakaeke nga manuhiri tuarangi ki nga marae maha o Ngatiporou mai i Hiruharama ki Te Araroa, ka pai ra te iwi putuputu tonu ona marae. Ko te nuinga ia o nga ope i Tiki Tiki me ona marae maha. Uina ake i te Ratapu ka mutu te rangi atahua katahi ano ta te Rangi manaaki i a Ngatiporou i ana whakararu, he hui na hoki he marangai, he hui na he marangai. Mai i te iwa o nga haora o te ata ka timata te whakaeke a te tangata ki te marae o Tapatahi ara ki te marae o Rongomaianiwaniwa. Pipiri ana te tutu a nga motoka a nga pahi he hanga reka ki te matakitaki te nohonoho a te tangata huri rauna te marae tana 3,000 pea. I te tekau o nga haora ko te ope o te Pirimia o Te Rt. Hon. S. G. Holland ratou ko ona hoa, ko te Hon. E. B. Corbett, te Minita Maori, ko Mr H. Dudfield, Te Mema Paremata mo Turanga, ko Te Kaiarahi o Te Apitihana ko Te Rt. Hon. W. Nash, ko Te Hon. C. F. Skinner, ko Te Hon. E. T. Tirikatene a ko Tiaki Omana te mema – 8 – View Image Maori mo Te Rohe Pooti o Te Tairawhiti. Na nga tamariki o nga kura o Ruatoria me Tiki Tiki nga manaaki tuatahi ki te ope o te Pirimia, i muri iho ko nga manaaki a Ngati putanga a ko te haka a Te Urunga o Te Ra ko Kiringutu, i hakaina ra ki Waitangi i 1934 hei mihi ki Te Kawana ki a Lord Bledisloe mo tona aroha ki te tuku i te whenua o Waitangi hei koha ki te Motu. Ka tae ki nga kupu ra ‘Purari paka’ ka mingomingo kata te Pihopa o Aotearoa ko ia hoki te kaiwhakamaori ki te Pirimia. I tawaitia a Apirana e nga nupepa o taua wa o te tau 1934, mo nga kupu o taua haka engari ko te whakamarama ki te Pirimia he manaaki nui tenei ka homai a Kiringutu ki a ia. Kua taki ngarongaro ki te po te iwi nana i haka a Kiringutu ki Waitangi. Ko nga whaikorero a Ngatiporou manaaki i te ope o Te Pirimia i a Te Hamana Mahuika, i a Nehe Rire, i a Pahau Mirina ko te kaumatua ko Hone Ngata na te mate ka ngaro. Ko Turi Kara te kaikorero mo Ngati-Kahungunu me ona rerenga, ko Te Reiwhati Vercoe mo Te Arawa a ko Tiaki Omana raua ko Mr H. Dudfield mo nga rohe o raua ana pooti. Kotahi tonu te rangi o te korero he tangi he mihi ki to ratou kaumatua ki a Apirana, nana i whakarata te Pakeha. I puta nga korero mo ana mahi ahuwhenua i tipu atu i te riu o Waiapu koa hora ki nga iwi o te Motu, ki ona whare whakairo e tutu haere ra i nga marae o Ngatiporou a huri rauna te Motu, hei pupuri i nga taonga o nehera i te whakairo i te tukutuku, me ana mahi huhua noa atu i waiho ai a Ngatiporou hei tauira ma nga iwi o te Motu. NGA MIHI A TE OPE Ka paenga te wahanga ki a Ngatiporou me nga iwi ka tutu mai ko nga kaikorero o te ope o Te Pirimia. Tuatahi tonu ko Tirikatene ka mihi ki nga iwi ka tangi ki tona kaumatua he tangi mana ake, a na tona iwi noa Ngaitahu. I muri iho ko Te Kaiarahi o Te Apitihana ko Te Rt. Hon. Walter Nash. I roto i ana mihi ka puta i a ia te korero a Pihopa Peneti ‘Tangohia ou hu motemea ko te wahi e tu na koe he wahi tapu’. I ki ai a Te Nahi i tenei korero motemea e mohio ana ia i tipu atu i te marae o Rongomaianiwaniwa etahi o nga whakaaro nunui o Apirana mo te iwi Maori na reira he wahi tapu tera ki roto i ona whakaaro. Ka whakapu aroha te whakaminenga he hokinga no nga whakaaro ki nga koha nuinui noa atu a Apirana. Ka tu ko Te Minita ko Te Kopata a ko tana korero. ‘He mea pai ano me hoki whakamuri o tatou whakaaro ki te hunga i tuku i o ratou tinana, i o ratou hinengaro i o ratou kaha mo o ratou na iwi Pakeha, Maori. Ka kite tatou ko Apirana Ngata te tangata tino rongonui o roto i te iwi Maori, e kore tatou e kite ano i tetahi tangata penei’. Ko te whakaaro nui ra tera o te whakaminenga me te korero hoki ko te hui whakamutunga tera e huihui ai nga mangai o nga iwi o te Motu ki era marae. TE MIHI A TE PIRIMIA Ka mutu katoa a ona hoa ka tu ko te Pirimia ko Te Horana ki te whakautu i nga mihi ki tona tinana a ki te whakapuaki hoki i ana tangi a i nga tangi a te Kawanatanga ki to ratou hoa o roto i nga tau ki a Ta Apirana Ngata. Ko tana whakahoki ki te nguha a nga iwi ko to ratou whakaaro koia ra te hui nui whakamutunga o te Motu i penei na, ‘Ko nga hui penei te Paremata o te iwi Maori’. Ko te whakahoki a Te Pirimia ki te tono a Pahau Milner me whakaaro te Kawanatanga ki te tuku i tetahi ope Maori ki te karaunatanga o Te Kuini pera ano i te haerenga ra ki te Karaunatanga i tona tipuna i a Eruera VII ka mea ia, he korero tinihanga ra, e mataku ana ia ki te whakaae ki taua tono kei haere taua ope ka hakaina ko ‘Purari Paka’ ka mau ki te herehere ka tau te whakama ki te Kawanatanga. Ahakoa ra kaore ia i te wareware ki te iwi Maori kaore e pera rawa te tokomaha o te ope me tera i haere ra ki te karaunatanga o te tipuna engari ka haere he Maori i roto i te ope o Niu Tireni. Ka mutu nga manaaki ka piki te Pirimia ratou ko tona ope ki te puke o Patoiti e tu mai ra te Whare Karakia whakairo whakamaharatanga a Ngatiporou ki ona tamariki i hinga atu ki te Pakanga nui, 1914–18, ko ia nei tetahi o nga whare a Apirana. Ko muri o taua whare kei te anga ki Waiapu a kei reira te Pohatu whakamaumaharatanga a Ngatiporou ki to ratou matua ki a Ta Apirana Ngata. Ka mutu te tunnga pai, marakerake ana tana titiro ki te ngutuawa o Waiapu ki nga parae o te riu o Waiapu, ki Te Awanui, ki Waiomatatini nga wahi i arohatia ai e tona ngakau. Kei raro iho tona pohatu i Pukemaire te pa i hinga ai i tona tipuna i a Nehe Ropata Wahawaha te Hauhau. Ko Te Pohatu a Ngatiporou ina noa ake a ko nga kupu Maori kei runga e mau ana anei na: He kohatu whakamaumaharatanga na te iwi ki a ta apirana nohopari turupa ngata i whanau i te 3 o hurae, 1874, I mate i te 14 o hurae, 1950. He tohu aroha ki a ia ki te aka tuhonohono i nga haahi me nga hapu o te iwi maori te poutokomanawa o te maoritanga te whetu marama o te iwi. ‘ka areare koa puanga i tona rua .’ – 9 – View Image Kei nga taha o taua pohatu e mau ana nga mahi Maori me te rama o te maramatanga, ko Apirana hoki te rama nana i homai te maramatanga ki Ngatiporou ki te iwi Maori. Ko ianei tona ahuatanga ki te Pakeha ki te Maori ko te rama o te maramatanga na reira ahakoa kua ngaro tona tinana ko tona maramatanga kei te tiaho tonu. Ko te nuinga o te whakaminenga i raro iho i te puke o Patoiti e tu ake ana e whakarongo ake ana ki te Karakia. I te Pihopa o Aotearoa i a Panapa te kauhau, na te Very Rev. J. G. Laughton i panui te rongopai i te Paipera Maori ko Apirana ra tetahi o te komiti nana i whakatikatika te reo Maori o te Paipera Tapu, ko tetahi tenei o ana mahi nui whakamutunga. Na te Pirimia i hura te Pohatu. Ko te himene whakamutunga a te koaea ko ‘E te Atua kua ruia nei au purapura pail’. Ko te himene tenei a Apirana i a raua ko Pihopa Peneti e rere ana i runga i te ka o te Pihopa ki te unga kaipuke rere rangi i Nepia i wehe ai raua, ano te ahua kua mohio iho a Apirana kua tata te mutu ona ra. Ka mutu te tina ka huri nga iwi ki waiomatatini ki te hura i te Pohatu a te whanau, he tohu aroha ki to ratou papa, kei runga i tona tinana kei te roro tonu o te whare pohatu o tona tipuna o Nehe Ropata Wahawaha. I manaakitia nga ope ki te roro o Porourangi a he hanga aroha te taina o Apirana a Renata ki te tu mai ki te manaaki i nga iwi o te Motu. Ko Te Pirimia anake o tona ope i ngaro i tenei whakaminenga. Ko te karakia i te roro o Porourangi a na te Very Rev. J. G. Laughton te kauhau i te reo Maori. Ka mutu te karakia ka piki ki Puputa. Na te Very Rev. J. G. Laughton i hura te pohatu. Ina noa ake te pohatu a te whanau mo to ratou papa a ko nga kupu kei runga e mea ana ‘He Tohu Aroha Ki a Ta APIRANA NOHOPARI NGATA i WHANAU i 3 o nga ra o Hurae, 1874 i MATE i 14 o nga ra o Hurae, 1950 ‘MA WAI E HUAKI TE TATAU O POROURANGI’ Ka mutu ka taki hokihoki etahi o nga iwi ko etahi ano ia i noho iho ki Porourangi. Kaore noaiho he take pera rawa atu o tenei hui. Kotahi ano te take i whakahaeretia i te po ko te take mo te Tahua Moni a nga hoia o te Pakanga tuatahi. Ko te whakaaro nui o te hunga i reira me tuku nga toenga o taua tahua moni hei punga mo tetahi karahipi me hua ko ‘Te Ta Apirana Karahipi’ otira i te mea kaore ano tenei take i tatu noa me waiho ona korero hei korero ma Te Ao Hou mo tetahi atu wa. Ko te whakaaro ia he tino whakaaro rangatira. Home | About | Help | Contact us | Legal statements | National Library