Orokohanga o Tiriti o Waitangi - Te neke ki nga tuone me te Timatanga hou Kāinga Pānuitia te Tiriti Wātaka Orokohanga Raumei Whakataunga Tiriti Ngā Take Mahere Pae Reo Pākehā   Tāngata Ingoa Nui Kupu Ake He Mapi Rerenga Ngā FAQ Whakamārama KEI TĒNEI WĀHANGA Kōrero Poto Kupu Whakataki A Aotearoa i ngā tau o ngā 1830 Te hanganga o ngā kaupapa-here a Ingarangi Te Whakaputanga o te Rangatiratanga o Nu Tīreni (1835) Ngā tau i mua tata atu i te Tiriti Ngā kaupapa-here a Ingarangi me te Tiriti Te Hainatanga o te Tiriti Ngā kōrero ake o te Tiriti Ngā rerekētanga i ngā tauira e rua o te Tiriti Ngā take i haina ai ētahi, i kore ai ētahi e haina Ngā mahi whakaoti Nga Kaupapa-Here Tōmua A Te Karauna Te Paheke atu ki te Pakanga Te Kōti Whenua Māori Ngā Kaupapa-Here "Whakakotahi" me ngā Urupare a te Māori Te Wāhanga Tuatahi o te Rautau Rua Tekau Ka Tipu Haere te aro ki te Tiriti Te Neke ki ngā Tāone me te Tīmatanga Hou Ngā Taukumekume mō te Tiriti English version of this page Ko Te HĪtori o Te Tiriti TE neke ki ngĀ tĀone me te TĪmatanga hou I muri i te Pakanga Tuarua o te Ao, kāore i ārikarika te neke a te Māori ki ngā tāone noho ai. I reira anō ōna āhuatanga whakararuraru i te noho. I te noho pātata o ngā iwi e rua, ka puta ake ētahi tikanga tauhou ki ngā tāone, me te aha, ka raru te noho tahi, ka ara ake anō te aukati ā-iwi, te whakatoihara.   Te noho tahi o ngā iwi: ngā 1950 me ngā 1960 Arā tonu ētahi tauira o te aukati i te Māori, ahakoa kua iti ake tēnei tūāhua. Ko tētahi, i te tau 1959, i pā ki te teina o Charles Bennett o Te Arawa, he hōia i whakawhiwhia ki ōna tohu toa, ko ia anō te māngai kāwanatanga mō Aotearoa ki Malaysia. I aukatihia ia i tētahi hōtēra i Tāmaki-makau-rau. Tutū ana te puehu i tēnei āhua. I autaia anō te tokomaha o ngā Pākehā whakahē i te aukatitanga o te Māori i ngā kapa Ōpango i haere ki Āwherika ki te Tonga. Ahakoa kāore i tutuki tā te kaupapa “Ki te kore he Māori, kāore he haerenga” i whai ai i te tau 1960, nā te kaha whakahē i te aukatitanga o te Māori, ka turakina tēnei kaupapa i muri mai. Nāwai ā, ka whakahē te hunga kōkiri i te aukati-kore o Aotearoa i ngā hononga hākinakina katoa ki te whenua aukati tangata. Me te aha, ka tahuri ki te titiro anō ki ngā kaupapa here aukati tangata i Aotearoa. Ko te whakaaro o te tokomaha o ngāi Pākehā, he pai noa te whakawhanaungatanga ā-iwi i Aotearoa. Engari kāore i pēnei te whakaaro o te katoa o te iwi Māori. Tērā te pūrongo whaimana a Hunn i puta i te tau 1960, i tautoko i te whakauruurunga o te iwi Māori ki roto i te porihanga Pākehā. Engari ki tā ētahi Māori, kāore tēnei i rerekē ake i te kaupapa whakawhenumi o mua. Heoi anō, ko te hua pai, kāore te hapori whānui i rata ki ngā mahi āta aukati ā-iwi, ā, i tautokona tonutia te moe a te Pākehā i te Māori. Te ora haere taha pāpori, taha tikanga ā-iwi E āta piki haere ana te iwi Māori i roto i ngā mahi ngaio, i roto anō i ngā mahi o ngā kura tuarua, tuatoru. Waihoki, e pai haere ana ngā ratonga hauora Māori me te āhua o ngā kāinga noho. I tauawhitia e te hapori nui tonu ngā tino kaitākaro whutupōro Māori pērā i a Waka Nathan, ngā taitama Going o Te Tai Tokerau me ētahi atu. I whakaataria hoki tēnei āhua i ngā karapu whutupōro huri noa i te motu; i reira te Māori me te Pākehā e tākaro tahi ana, e ngahau tahi ana, pērā anō i tā rātou mahi tahi i ngā pakanga e rua o te ao. I te korenga o ngā hononga ā-iwi i whakarērea atu ki ngā wā kāinga (i te taiwhenua hoki te nuinga), me kore ake ngā aka haumi me ngā hononga pāpori hou. Engari e taupatupatu ana te noho mai o te anga whakawhenumi me te wawata o te iwi Māori kia toitū tō rātou rangatiratanga, i oatihia rā i te Atikara Tuarua o te Tiriti, me te oranga tonutanga o te Māoritanga. Ā, ko te hūnuku o ngā Māori huhua ki ngā tāone tētahi mea i whakarerekē i te āhua o te porihanga Māori. Ko tā te iwi Māori hei aro atu ki ēnei āhuatanga hou, ko te whakatū i Ngā Wāhine Toko i te Ora, te tuku i ngā kātipa Māori ki roto i ngā tāone, me te whakatū marae ki ngā tāone, ko ētahi hei awhi i ngā iwi maha. Nā ēnei kaupapa i whakamāmā ake te pānga o te hūnuku a te iwi Māori ki ngā tāone. I te korenga o ngā hononga ā-iwi i whakarērea atu ki ngā wā kāinga (i te taiwhenua hoki te nuinga), me kore ake ngā aka haumi me ngā hononga pāpori hou.  I te aranga ake o ēnei āhuatanga hou, ka kitea iho me whakaara ake anō ko te reo me ngā tikanga Māori. Ka taka ki ngā tau o ngā 1960, e whakaarotia whānuitia ana kua tata tonu pea te reo Māori te mate-ā-moa. Nō ngā tau tuatahi o ngā 1980 ka tūtū mai ko ngā kōhanga reo, whai i muri mai ko ngā kura kaupapa Māori. Me kore ake ēnei kaupapa i kore ai e eke ērā whakapae mō te korehāhātanga o te reo. I raro i te Ture Reo Māori ka whakapūmautia te reo Māori hei reo whaimana o Aotearoa, ā, ka whakatūria Te Taura Whiri i te Reo Māori hei hāpai, hei whakatairanga i te kōrerotia o te reo Māori. Ngā take whenua Ko noho tonu ko ngā take whenua tētahi mamae nui ki te Māori, ā, kaua mō ngā take o mua anake. Arā hoki te Ture Whakatika mō ngā Take Māori o te tau 1967 i kōrangaranga ai ētahi. Nāna te whakahau kia mātua “whakapaingia” ngā whenua Māori, me ētahi atu whakaritenga i whakaarahia ake i te tau 1953 e mātua riro ai i te Karauna ngā whenua “kāore he painga taha ohaoha”. I whāia tēnei ahakoa i ētahi wā ko ēnei maramara whenua ngā hononga whakamutunga o ngā tāngata nō rātou aua whenua ki ō rātou tūrangawaewae. Tērā pea i tāraia ēnei tūmomo kaupapa here i runga i te whakaaro pai, engari ki te tokomaha o te iwi Māori he kaupapa kua kore i tika i ēnei rā, ānō nei he mōhio ake a iwi kē ki te ara tika mō rātou. Ka mutu, kāore i paku arohia te hono taha tikanga, taha wairua ki te whenua. Kimi KIMI MĀRIRE Kāore e arohia ngā tohutō i roto i ngā mahi kimi. Kia ngāwari, kia horo ai te pānui Haere ki te hītori poto   NGĀ HONO E HĀNGAI ANA • Tāngata Ingoa Nui • Te Puni Kokiri • Archives New Zealand Ko ngā mema Māori mau kākahu hōia o te Women's Army Auxiliary Corp e pōwhiri ana i te Ope Māori, arā, te Ope Rua Tekau mā Waru i te Wāpu i Te Whanga-nui-a-Tara.  Image: ATL 1/4-001636-F © Image copyright conditions Ko ngā kaitākaro whutupōro nei a George Nepia (i te taha mauī) rāua ko Brian Killeen, i te hāwhe tāima, i tētahi tākaro whutupōro i te tau 1933.  Image: ATL PAColl-6181-47 © Image copyright conditions Ētahi o ngā kanohi o ngā rohe i te hui ā-tau o Ngā Wāhine Māori Toko i Te Ora i te Whanga-nui-a-Tara, i te marama o Āperira 1953. Image: National Publicity Studios Collection, ATL F-40544 © Image copyright conditions He tirohanga ki te Whare Pāremata atu i ngā papa whenua o te Pāremata.  Image: ATL 1/2-177171-F © Image copyright conditions © 2005 - 2006. Kāinga | Pānuitia te Tiriti | Wātaka | Orokohanga | Rauemi | Whakataunga Tiriti |  Ngā Take | Mahere Pae Reo Pākehā | Tāngata Ingoa Nui | Kupu Ake | He Mapi | Rerenga | Ngā FAQ | Whakāmarama Me mātua whakaae te rangatira me te kaipupuri manatārua i mua i te whakamahinga anō o ētahi whakaahua o te pae tukutuku nei. Me mātua whakaae te Whare Pukapuka o Alexander Turnbull, Te Puna Mātauranga o Aotearoa, i mua i te whakamahinga anō o ā rātou whakaahua. Kia kitea ai te roanga atu o ngā kōrero mō ngā whakaahua a ATL, whakatakotoria te kiore ki runga ake i ngā whakaahua.