Pānuitia te Tiriti Kāinga Pānuitia te Tiriti Wātaka Orokohanga Raumei Whakataunga Tiriti Ngā Take Mahere Pae Reo Pākehā   Tāngata Ingoa Nui Kupu Ake He Mapi Rerenga Ngā FAQ Whakamārama Kei tĒnei wĀhanga PĀnuitia Te Tirity O Waitangi Tauira reo Pākehā Tauira reo Māori He whakamārama i ngā rerekētanga matua HE KUPU WHAKATAKI NgĀ mea e rua ki te reo PĀkehĀ Tauira reo Pākehā Whakapākehātanga o te tauira reo Māori Ētahi atu kaupapa reo kĒ o te Tiriti Hāmoa Kuki Airani Ngā moutere o Tokerau Tonga Niue NgĀ MĀtĀpono o te Tiriti o Waitangi TĀia ngĀ Tuhinga o te Tiriti English version of this page PĀNUITIA TE TIRITI O WAITANGI He Kupu Whakataki I te tau 1839, ka whakatūria ko Kāpene William Hobson (Te Hopihona) hei Rūtene-Kāwana, ā, waiho ana māna e kimi he huarahi e riro ai i a Ingarangi te mana o te whenua i Aotearoa, mā roto tonu i tētahi Tiriti ka whakaaetia ngātahitia e te Māori me te Karauna. Ko ngā tohutohu a te Hēkeretari o ngā Koroni, a Lord Normanby, ki a Hopihona, i pēnei nā: “Katoa ngā whiriwhiringa ki te Tangata Whenua mō ō rātou Whenua, me ū anō ki ngā mātāpono o te ngākau pai, o te tika, me te ngākau pono e ārahi ana i ō whiriwhiringa ki a rātou mō te takanga o ērā Moutere ki raro i te mana o te Kuini. Ā, kāore e mutu i konei. Kia kaua rātou e tukua kia uru ki tētahi Kirimana he mea haina i runga i te kūware, i te pokerehū, mea ake, kua noho papa rātou i tā rātou mahi. Hei tauira, kaua e hokona ngā whenua e hiahiatia ana e rātou e pai ai, e haumaru ai, e ora ai tā rātou noho. Ko ngā Whenua e hokona mai e te Karauna mō ana tāngata ka noho tūturu ki reira ā tōna wā, ko ērā Takiwā anake ka tukua e te Tangata Whenua me te kore tonu e āwangawanga, e noho papa rānei i tērā āhua. Ko te mau tonu ki tēnei ture tētahi o ngā whāinga mātāmua a te kātipa ko ia tō rātou kaitiaki.” I a ia e mahi ana ki te whakatinana i ēnei tohutohu, ka whakawhirinaki anō a Hopihona ki ngā tohutohu me ngā āwhina a ētahi mihingare e mahi ana i Aotearoa, a tana hēkeretari, a James Freeman, me James Busby (Te Pūhipi) kua noho mai hei Rēreneti o Ingarangi (he momo māngai kāwanatanga) ki Aotearoa mai i te tau 1833. Ka aro anō ia ki ētahi atu tiriti kua tāraia e Ingarangi. Ka tuhia te tauira tuatahi o te Tiriti ki te reo Pākehā, kātahi ka whakamāoritia, ā, i te 5 Pepuere 1840 ka takoto ki te aroaro o tētahi hui i tū ki Waitangi, hei kōrerorero, hei wānanga mā te whakaminenga. E whakapaetia ana e 400-500 ngā Māori, e 200 ngā kaitaunaki Pākehā i taua hui. Nō te 6 Pepuere i hainatia tuatahitia ai te Tiriti, i Waitangi, e ētahi rangatira 40 neke atu. I muri mai, ka kawea haeretia ki ngā tōpito o te motu. He nui ake i te 500 ngā rangatira kua tāia ō rātou ingoa, ō rātou waitohu rānei ki tētahi o ngā tāruatanga e iwa o te Tiriti e toitū tonu ana. I Waitangi me Te Pūaha o Waikato, e rua ngā tauira i whakatakotoria, ko te tauira Māori me te tauira Pākehā. E 200 ngā tāruatanga o te tauira Māori i tāia i te 17 Pepuere, hei tohatoha ki te hunga tērā ka haina. Ko te tino nuinga o ngā rangatira, i tā i ō rātou waitohu ki tētahi o ngā tauira reo Māori o te Tiriti i āta tuhia ā-ringa (e 39 noa iho i haina i tētahi tauira reo Pākehā). Nā Henry Williams (Te Karuwhā) i whakamāori te Tiriti i te 4 Pepuere. I te 6 Pepuere, paku muri mai rānei, ka whakapākehā ia i ngā kupu o tana whakamāoritanga. Riro ana ko tēnei te “tauira reo Pākehā whaimana”. Ko te whakaaro ia, he ōrite tahi te tikanga o ngā kupu o te tauira Māori me te tauira Pākehā. Engari i mōhio anō a Te Karuwhā he mahi tino uaua te whakaata ā-kupu i te tikanga tūturu o tētahi kōrero ki ngā kupu o tētahi atu reo, inā tana kōrero i runga i te tauira whai mana o te Tiriti i tukuna e Hopihona ki a Kāwana Gipps, e mea ana: “Tēnei au te whakatūturu nei ko te whakapākehātanga o runga ake nei o te Tiriti o Waitangi te mea tino tata e taea ana, inā te āhua o tēnei reo.” (Tari Rekoata Tūmatanui, Rānana, CO 209/7, 13-15). I ētahi wāhi o te Tiriti, he tino rerekē te tikanga o ngā kupu. Ko tētahi rerekētanga nui, kei te Upoko 1 o ngā tauira e rua, e whakaahua ana i te mea ka tukuna e te Māori: ko te tauira reo Pākehā e kī ana ko “ngā whāinga tika me ngā mana katoa o te whenua”, ko te tauira reo Māori e kī ana ko “te kāwanatanga katoa”. Arā ētahi karu hītori e kī ana, he kātata ake te “tino rangatiratanga”, te “mana” tonu rānei ki te tikanga o te “sovereignty”, tēnā i te kupu “kāwanatanga”. Me kōrero anō ngā rerekētanga i te Upoko 2, e whakaahua ana i te mea ka whakatūturutia ki a ngāi Māori mō te wāhi ki ā rātou taonga. Ko te whakahē nui, kāore e ōrite te “pupuritanga mārire tē taea te raweke” ki te tikanga o te “tino rangatiratanga”. (Mō tētahi whakapākehātanga o nā tata nei o te tauira Māori o te Tiriti, tirohia tā Tā Hugh Kāwharu, tāna whakapākehātanga i raro nei.) E whakaaetia whānuitia ana nā te whakamahinga o te kupu “kāwanatanga” me te “tino rangatiratanga” i rehurehu ai te mārama o ngā rangatira ki te nui o te mana ka puritia tonutia e rātou, ina whakatairitea ki te nui ka riro atu i te kāwana. Kāore e kore ko te whakaaro o ngā rangatira i haina i te Tiriti, ka mahi ngātahi ngā hoa haere kōtui, ā, ka pūmau tonu te mana o tēnā me tēnā i a rātou ka waihanga i tētahi whenua kāwanatanga toipoto. Tēnā pōhēhē tēnā. Arā anō ētahi mātanga e kī ana ko te wairua kē o te Tiriti te mea nui, kia noho tiketike mai ko tērā, kaua ngā wāhi arero-rua me ngā rerekētanga i ngā tauira e rua. I raro i te ture, kotahi anō te tauira, ahakoa ngā rerekētanga i ngā reo e rua. E whai ana ngā tohutoro mō te Tiriti i ngā ture o ēnei rā kia hangaia he arawhiti i waenga i ngā rerekētanga, inā ngā kōrero mō ngā “mātāpono” o te Tiriti. Ko ngā mātāpono nei te tūāpapa o ngā tauira e rua o te Tiriti. Kei te wāhanga tuarua o tēnei peka e whakamāramatia ana ngā mātāpono o te Tiriti. Tiriti o Waitangi Ngā tauira reo Māori, reo Pākehā I konei ka whakaaturia te tauira reo Pākehā me te tauira reo Māori o te Tiriti o Waitangi, ka whakamāramahia hoki ngā rerekētanga matua i waenga i tēnā, i tēnā. Te Takoto: PDF Te Rā: 15 Kohitātea 2004 Te Rahi o te Kōnae: 19k Hopukina:   Tiriti o Waitangi – Ngā tauira e rua ki te reo Pākehā I konei ka whakaaturia te tauira reo Pākehā o te Tiriti o Waitangi me tētahi whakapākehātanga o nā tata nei o te tauira reo Māori, tae atu ki ōna anō kupu whakamārama, nā Ahorangi Tā Hugh Kawharu. Te Takoto: PDF Te Rā: 15 Kohitātea 2004 Te Rahi o te Kōnae: 20k Hopukina: Kimi KIMI MĀRIRE Kāore e arohia ngā tohutō i roto i ngā mahi kimi. NGĀ HONO E HĀNGAI ANA • Tāngata Ingoa Nui • Te Puni Kokiri • Archives New Zealand © 2005 - 2006. Kāinga | Pānuitia te Tiriti | Wātaka | Orokohanga | Rauemi | Whakataunga Tiriti |  Ngā Take | Mahere Pae Reo Pākehā | Tāngata Ingoa Nui | Kupu Ake | He Mapi | Rerenga | Ngā FAQ | Whakāmarama Me mātua whakaae te rangatira me te kaipupuri manatārua i mua i te whakamahinga anō o ētahi whakaahua o te pae tukutuku nei. Me mātua whakaae te Whare Pukapuka o Alexander Turnbull, Te Puna Mātauranga o Aotearoa, i mua i te whakamahinga anō o ā rātou whakaahua. Kia kitea ai te roanga atu o ngā kōrero mō ngā whakaahua a ATL, whakatakotoria te kiore ki runga ake i ngā whakaahua.