Te Wiki o te Reo Maori - Mawhaituhituhi   Kāinga I ngā tau i mua 2014 Māwhai Tuhituhi 2015 Hei whakanui i Te Wiki o Te Reo Māori 2015, kei te mahi pakiwaitara tuhituhi ā-ipurangi Te Matapihi ki te Ao Nui, ā, ka taea e koe e tō kura rānei he taonga te wini. Kua oti kē i te kaituhi rongonui haere nei a Paora Tibble, te whiti tuatahi te tuhituhi, ā, māu e āpiti atu ō tuhituhi ki te pakiwaitara ia rā, hei te 27-31 o Hūrae. Ka whiriwhiri kotahi te whiti ia rā (tae atu ki te 200 kupu), ka mutu hoki te pakiwaitara hei te ahiahi o te Paraire te 31 o Hūrae. Kotahi te reanga: Kura Tuarua (tau 9-13) Ka whiwhi taonga te toa kaituhi, ā, mō te kura e nui ana te takiuru mai : he haki hei hoko pukapuka Ngā Tikanga Ture Kārere hou Te rārangi toa. Anō te pai!! Tēnā koutou ki a koutou ngā kaituhituhi o te motu nei.  Pārekareka ana te pakiwaitara o te whakataetae Maiwahtuhituhi  ki a mātou?? Ngā mihi nui ki Te Rauhina kei Te Kura Kāreti Kōtiro o Te Whanganui-a-Tara.  Ko Te Rauhina te toa matua o te whakataetae katoa Kua riro i a ia tētahi rorohiko pōnaho, (Samsung 7” lite tablet),  Mīharo kē! ...Pānui tonu Kātahi kua oti te paki, kei te āta whiriwhiri māua i te toa! Kua oti te paki - engari kei te whakaaro tonu mātou kō wai te toa o te whakataetae! Nau mai anō ki tēnei whārangi ki te pānui i te pakiwaitara katoa, ā hei te Rāapa ka whakapuaki te toa rangatira ki kō nei hoki. Ākuanei, e hoa mā! Mā whero mā pango ka oti ai te mahi! Ka mihi mātou ki a koutou ngā tauira i tautokohia te kaupapa o Māwhai Tuhituhi.  Nā koutou te ia o te paki, nā koutou te kaupapa pai. Kei te tika te whakataukī, mā whero mā pango ka oti ai te mahi. Ko tērā te hua o te Māwahi Tuhituhi, mā tēnā mā tēnā ka oti ai te pakiwaitara!! A ...Pānui tonu Te reka o te reo! He mihi ki a koutou, ngā kaituhi katoa! I noho wahangū māua i te whare pukapuka i tēnei ata, kōhimuhimu ana "te rawe hoki o ngā whiti i tēnei ata! Me pēhea e whiriwhiri tētahi anake?" Engari kua kōwhiri maua i tētehi toa mō te Rāpare - ko koe TJ, kā wani kē! Heoi anō, he reka te rere o te ...Pānui tonu Ka aha ngā taniwha? Te maha o ngā whiti kua tae mai kē i tēnei rā ki te whakataetae Māwhai Tuhituhi.  He tino rawe ngā aria i tēnei rā.   Kei te huakina tonu te whakataetae i te rā nei, kaua e tatari, tukuna mai ngā whiti!!  Kei te pīrangi mātou ki te mōhio ka aha ngā taniwha? Tukuna mai tō whiti ki raro ...Pānui tonu Mīharo!! Tēnei te mihi ki 'Te Kura Kaupapa Maori O Te Ara Hou', ō koutou kaha ki te tuhituhi pakiwaitara.  Kā mau te wehi!!  Ka haere pai te whakataetae o Māwhai Tuhituhi, he mahi pakiwaitara tuhituhi ā-ipurangi hei whakanui i Te Wiki o Te Reo Māori 2015.   Tukuna mai tō whiti ki raro nei, kei te ...Pānui tonu    tatari Ngā tuhinga tōmua... Paora: ‘Tākiri mai te ata, tākiri mai te awatea …’ Kei te whakarongo ngā taringa, engari kua kapi ngā whatu. I oho mōata mātou kia tae mai ki konei. Engari, kei te hiamoe tonu au. Ka panaia tōku tuara, ka hongi tōku ihu i te papa. “E oho Mata, titiro!” Ka rangona te auē o ōku hoa, “Whuuuu …” Anga atu ana tōku kanohi ki waho ki te moana, “Ehara …” Rāhina - Te Rauhina: “Ehara tonu! He aha tērā?” tāku hāmama ki ōku hoa. “Tē aro i a au tērā ika nui.” te whakautu a tōku hoa. “Te āhua nei he marakihau, arā he taniwha. Tirohia ki ōna whatu muramura.” “Āe mārika! Ira tōna tāwiriwiri e tātā ana i te wai i Te Moana i Raukawakawa” “He parihau ōna? Pērā i te tarākona?” “Me te mea nei, āe!” “Whuuuu! Tērā pea ka hoki mai a Ngake e rapu ana i a ... Rātū - Waimarino: Whataitai!!! Kātahi ka, rongo ngā tāngata o Te Whanga-nui-a-tara te papa e neke ana. Tērā pea, ko whataitai tērā e oho ana? Ka rongo a Ngake i tētahi rū, ka kaukau totika. Āe mārika!! Ko Whataitai tērā e oho ana. E kore rawa! He tino whitinga a Ngake, ā, ka noho ā..... Rāapa - Whakaahurangi: Ka kōhimuhimu atu a Ngake ki a Whātaitai, "E hoa, kua hoki mai ahau, tērā pea ka haere mai koe ki tōku taha ki te moana, tākaro ai, kaukau ai, ki te papamoana o Te Moana-tāpokopoko-a-Tāwhaki!". Ka menemene a Ngake. Engari nā wai rā kua poururu mai tōna kanohi nā te kore whakautu a Whātaitai. "E hoa, kei te pai koe?" te kōrero a Ngake. "Āe mārika! Pārekareka ana tō whakaaro e hoa" te whakautu a Whātaitai. "Engari... Rāpare - Tj: “Engari kua powharu au ki te whenua nei” te körero a Whätaitai. “Uuuuu äe! Kei te tika koe e hoa. Me aha täua?” te körero a Ngake. “E hoa, me haere koe ki te kimi äwhina, ehara i te mea e ähei ana koe me tö kötahi ki te whakauru atu i ahau ki te wai anö” te whakautu a Whätaitai. “Kei te tika anö koe e hoa. Taihoa! I taku haerenga mai ki könei, i kite au tëtahi hunga tamariki ki te onepü o te moana, tërä pea ka äwhina rätou i a täua”. Nö reira ka kauhoe atu a Ngake ki te kimi i te hunga tamariki. I……… Rāmere - Wayne: I tutaki a Ngake i te hunga tamariki, “Mata! Mata!” te hāmama o Ngake “Ae! He aha?” te whakahoki kōrero ki a Ngake. “E minaka ana ahau mō ētahi āwhina?” “mō te aha e Ngake?” “kia tukua I tōku whanaunga ki te moana anō”. I whai te hunga tamariki ia Ngake, I tae atu ki te wāhi i powharu ai a Whātaitai. I kī atu ahau kia Whātaitai “ paku oioi koa Whātaitai”, i paku te rū o te whenua, ā, I paku whakatangatanga hoki a Whātaitai. I oioi a Whataitai ia te meneti kia puta ia, ā, tē horo te tāone tē tuki i ngā tangata. I paku oioi anō ia,ā, i puta ia i tōna tārore. Roa te wā toromāhanga ia i te whenua nei. I tino hiamo ratou katoa i hoki atu a Mata me ōna hoa ki te kainga moe ai, i kauhoe atu a Ngake raua ko Whātaitai ki te takaro pērā i ngā rā o mua. “Me uaua ka kite i te taniwha i roto i te whenua inaianei”. Kua oti te whakataetae ināianei - tēnā koutou katoa mō ngā whakaurunga! Whakaurunga o tē rā 3 Rāhina Wayne “Ehara I te mea he mōnehunehu te rangi, e ngaru ngaru ana te moana, engari he ataahua te tara ake o te rā, te huakanga o te ata”, ko tā te hiahia a ōku hoa kia haere ki te hoe waka i te ata tōnu nei, nā reira i haere matou. I haere matou ki te taha moana kia whakarite i ngā waka,ā, i tū i te oneone ngohengohe o te moana. I kī ōku hoa “ Āue! Te makariri hoki o te wai!”, i uru atu matou i ngā waka,ā, i āta hoe atu tae ki te wā ka kī atu ahau” Āue titiro atu ki te........” Stacey I te mea ka titiro noa ki te moana me te titiro toro tika ana kia taea ana kite i te moana-nui me a tama-nui-te rā kia puta ma ii te rangi ataahua a ko Ranginui tērā e tuku mai ana roimata kia mātau ko Papatuanuku e takoto ana nei hei kaitiaki mā tātou kia araahi tatou ki te kaupapa e tika ana, Te Rauhina — whakaurunga wikitōria! “Ehara tonu! He aha tērā?” tāku hāmama ki ōku hoa. “Tē aro i a au tērā ika nui.” te whakautu a tōku hoa. “Te āhua nei he marakihau, arā he taniwha. Tirohia ki ōna whatu muramura.” “Āe mārika! Ira tōna tāwiriwiri e tātā ana i te wai i Te Moana i Raukawakawa” “He parihau ōna? Pērā i te tarākona?” “Me te mea nei, āe!” “Whuuuu! Tērā pea ka hoki mai a Ngake e rapu ana i a ... 8 Rātū Waimarino — whakaurunga wikitōria! Whataitai!!! Kātahi ka, rongo ngā tāngata o Te Whanga-nui-a-tara te papa e neke ana. Tērā pea, ko whataitai tērā e oho ana? Ka rongo a Ngake i tētahi rū, ka kaukau totika. Āe mārika!! Ko Whataitai tērā e oho ana. E kore rawa! He tino whitinga a Ngake, ā, ka noho ā..... Wayne Tērā pea ka hoki mai a Ngake e rapu ana i a Whātaitai tōna tungane tōna hoa. Engari i kī atu tāku hoa “Ehara he taniwha!. Kei te mōhio kē matou kua puta a Ngake ki Te Moana Nui- ā – Kiwa,” “nē?” “Ae”. “He aha tēnei kia koe?” ka hāmama atu kia māmā. Tere tōna oma ki waho “ko Ngake tēnei māmā?” “ ko wai a Ngake e Mata?” “ko ia te taniwha o Te Moana I Raukawa” “Kao! He tōhora kē” te kī a māmā “ oh tērā pea ko Paikea! Kua hoki mai nō hawaiiki nui, hawaiiki roa, hawaiiki pāmamao” tāku kī. “Ae ko ngā parirau ko te whiore kē o te tōhora” te kī o ōku hoa. I whakatata atu matou, ā , i whakatata hoki mai te tōhora i pātai atu ahau”.................?” Stacey A ka titiro ana ki te ao whanui mo tenei taniwha, e pukana ana mai ki te ao whanui, engari te taea e matau ki te kimi i te taniwha nei a koe whakapupuni ia kua haere ia ki whenua ke. A ka tae mai a mata ki te kimi i tona hoa a taniwha engari hei te wā ka kimi a mata i te taniwha me kōrero rāua ki a rāua anō hei awhina kit e kimi i te pāpā o mata.Waihoki me whakaaro me aha i te wā ka kitea e mata it e taniwha....... Rikirangi “Whuuuu! Tērā pea ka hoki mai a Ngake e rapu ana i a Whātaitai.” Hei aha aua kōrero mō tēnei wā. Kei te hīkoi whakamāharo mātou ko ngā tauira. “Kei hea ngā pakeke? Tērā pea kua whakangaro e Ngake?” Ko mātou noa iho? “E hoa mā, kei hea mātou?” Kei te tiro makutu ki ngā rākau me te tūwiri hoki! “Shhhh, He aha tērā?” te kī a Matiu. Ka tū mātou, ā, ka rongo ki tētahi kakara. “AUUE! Ko te pīhau o te taniwha!” te hāmama o Pita. Ka pātai mai a Matiu ki a Pita, “Ko wai te taniwha, e Pita?” “IIU Ko tōu koroua e Timoti?” Ka whakangingio mātou. Kua whakarāmemene anō mātou me ngā pakeke. “A, kāore i tae atu ki te mataku, engari tonu. Ka haere tonu te hikoi..... tumana Whātaitai engari i haere tātou ki te moana ki a pai ake te tirohanga atu. A i hikoi atu mātou ki te moana i to mātou taenga atu he tohora kera wēra noa iho ehara i te taniwha to koutou pohehe he taniwha. He kōrero rupahu ki oku nei whakaaro te ki a pohutukawa e ngari i oti te tama i ona kōrero i hikoi atu te tama rā i haere hoki mātou. I tutaki ahau I taku pāpā i whakamohio au i aha me tono katakata noa iho. He kōrero rupahu ngā taniwha te ki a toku pāpā Te Rima ‘’Tērā pea ka hoki mai a Ngake e rapu ana i a mätou, tërä pea ka ärahi a ia i a mätou ki te tino o ngä wahapü hï ika ai.””Ehara!! Ko Paikea kë tërä, i rangona e ia i tö mätou karakia, kua maea ia kia whakahoki i ahau ki töku haukainga, ki te Taiwawhiti.” te whakahoki a Wiremu. “Ehara ërä I te parihau, ko te whiore ke o te tohora.” I äta whakatata mai tënei tupua nui, tënei momo ki a mätou. Me tana karanga mai…. T.J “Tërä pea ka hoki mai a Ngake e rapu ana i a Whätaitai” te kï a Paora. “He aha i përä ai o whakaaro? I mate kë a Whätaitai”,te kï a Mana. “E ai ki ngä körero i töna matenga ki te whenua nei, i huri ia hei mairkahau”, te whakautu a Paora. I a räua e noho pohewa ana, ka taka mai te whakaaro o Mana “Me haere täua ki te kimi i a ia?” “Ae märika!” te whakautu a Paora. Nö reira ka hoki a Paora räua ko Mana ki ö räua kainga ki te whakareri i a räua anö mö te haerenga. Engari he raru……. Pohutukawa “Whuuuu! Tērā pea ka hoki mai a Ngake, e rapu ana i a Whātaitai." I te tirohanga atu ki te moana, ka kitea matou I te momo. Tērā pea he taniwha aungarea. "Pāpā, pāpā titiro ki kō atu! He aha tērā?” “AUE!” te tangi a pāpā. ”Hoki atu koutou ki rō whare inaianei!” “Kua noho tū mātou ki konei! Me haere mātou te tiro ki a ia” Kua mōhio a pāpā Tama ki te taniwha nei. Ko Moremore tōnā ingoa. I ngā wā o mua I patua e pāpā Tama I te hoa rangatira a Moremore, riri katoa ia ki a Tama. Nā reira kua hoki mai I a ki te whai uto mō te mahi a Tama. “E hine hoki atu…. 6 Rāapa Whakaahurangi — whakaurunga wikitōria! Ka kōhimuhimu atu a Ngake ki a Whātaitai, "E hoa, kua hoki mai ahau, tērā pea ka haere mai koe ki tōku taha ki te moana, tākaro ai, kaukau ai, ki te papamoana o Te Moana-tāpokopoko-a-Tāwhaki!". Ka menemene a Ngake. Engari nā wai rā kua poururu mai tōna kanohi nā te kore whakautu a Whātaitai. "E hoa, kei te pai koe?" te kōrero a Ngake. "Āe mārika! Pārekareka ana tō whakaaro e hoa" te whakautu a Whātaitai. "Engari... Wayne E kore rawa! He tino whitinga a Ngake, ā, ka noho ā Pita me ōku hoa. I oti te rū, i tiro atu ahau ki ngā wai, “ kei hea ngā taniwha?” taku kī atu, ka whakaae te katoa. “ko taku e kite ana ko Paikea anake!. E pōhutu ana ia i te wai mā tōna waero”. “ me haere tatou, kia kite mehemea kua horo te tāone” te kī a Māmā, ā , i haere matou. I noho a Mereana ki te taha moana hei mātai ia Paikea. I tā matou hokinga atu ki te moana i............ Tairea He tino whitinga a Ngake, ā, ka noho ā matou katoa ki te aro atu ki te taniwha e kaukau ana I roto I te moana. Kei te mataku haere te nuinga o te ropu na te mea kei te whakaaro ratou ka tae mai o Ngake kia kai I ratou, he whakaaro porangi tera. Whai muri I te aronga I haere ki roto I te moana kia tango whakaahua o te taniwha, engari I te wa I kaukau ki te wahi o taniwha kei ko ra tetahi aihe noa. Delaynie āmaimai a Ngake nā te tirotiro kau ana mā Whātaitai ki Te Whanganui-a-Tara. Nā te moe roa a Whātaitai i ērā tāu kua pahawa, kua oho ake ia inaiānei.” “Ira! He aha tērā kei tawhiti?”, “ki hea?” te pātai a Te Ureia. “Kei rō wai?” te kōrero kōtere whererei a Mata. “Aaaaah…. Katia Te Atiawa kuaō, arā, ko ngā uri o tēnei rohe i ngā maunga tapu. Kei Ahumairangi, Matairangi, Pukeahu, Pukeatua, Pukeariki. Ka tīmata rātou ki te inoi ki ngā Atua Māori. Ka karakia rātou ki a Papa-tū-ā-nuku kia mutu ai te rūwhenua. Ko tā rātou tono ki a ia kia patipati i tāna pōtiki, ko Rūaumoko, kia whakamārie i a ia. Engari, auake ake! Kua oho kē a Whātaitai. Ka karekare ngā ngaru o Te Moana i Raukawakawa. Ka waipuke te awa o Te Awakairangi me ngā wai o Waiwhetu me Awamutu. Ka puea te kapuni. Ka kā ngā ahi. Ka tīmata ngā maunga ki te whanake. Kātahi ka ... Tj Äwanganga a Paora mä. “Me aha tätou kia kaua a Whätaitai e rü i te whenua anö?” te pätai a Paora. I a rätou e noho ana me te whakaaro me aha kia kaua a Whätaitai e rü anö i te whenua, ka toka mai te whakaaro o Mana. “Me haere tätou ki te kimi i a Whätaitai me te kite he aha töna raru” Ka whakaae a Paora mä, nö reira…. 18 Rāpare Manutai “Engari he tino āwangawanga ahau me te mataku hoki” te kī a Whataitai. “E hoa, he aha te take e mataku ai koe?” te patai a Ngake. “E mataku ai au nā te mea I te wā I mahue koe ki te Te Moana i Raukawa, te pōuri hoki ahau. Kei te tino mokemoke ahau i ngā wā o neherā. Engari, i te wā i hōpara ana koe, i takoto ahau i te papamoana e taritari ai au mo te wā tika. Hei aha kei te mohio koe i Te Moana i Raukawa, whano kē ki ahau.” te whakautu a Whataitai. “E hoa, me whakaaro ai koe, kei a koe te tikanga.” te kī a Ngake. E whakaaro ana a Whataitai. “… Waimarino "Ēngari" te hamama a Whataitai kia Ngake. "He āwangawanga ki te haere mai i te taha i ahau" tona whakautu. E kore rawa!!! te kī a Whataitai, me haere tāua ki te kaukau haere i te moana. Ēngari te ahua i runga i te kanohi a Whataitai he tino mataku ki te haere.... Wayne Engari i whakaaro a Ngake, tērā pea kei te rorirori haere ia. Nā te mea tē neke a Whātaitai kia whakahoki kōrero atu ki a ia. I rere mai a Keo, te wairua o Whātaitai nō te taumata tapu a Matairangi. I uru atu Te Keo ki roto I te tinana o Whātaitai, ā, I pueā ia ki te rangi, e aho kanapu ana ia. I taka te waha o Ngake! I taka hoki a Whātaitai I rō wai, I pūngarungaru te moana, ā , I kī atu a Whātaita “ He aha ai……………….?” Stacey Me wehe tāua mai i tēnei roto inaianei nā te mea kua kātua katoa to tāua āhua. Te taea tāua ki te noho ki to tāua hou kāinga, i tarai a Ngake ki te peka kia haere ia ki roto i te Moana-nui-a-Kiwa.I te wa i wehe a Ngake i hiahia ana a Whātaitai ki te apataki i a Ngake kia”.... Tiana … mehemea ka nuku ahau ka rū te whenua, kātahi ka mate ngā tāngata o tēnei rohe” te whakamārama a Whātaitai. “Kia ahatia? He aha koe i kumanu ai i a rātou?!” te tīwaha a Ngake. “Nā te mea, i te wā ka wehe atu koe, i tino mokemoke au. Nā Ranginui au i whakainu mai i ōna roimata. Nā Papa-tū-ā-nuku rātou ko Haumia-tiketike, ko Rongo-mā-Tāne au i whāngai i ngā kai. Nā Tāwhiri-mātea au i horoi mai i tāna hā. Nā Tamanuiterā au i whakamahana mai i tōna ihi. Nā rātou katoa au i whāngai, i tiaki, i manaaki, i aroha. ‘Aroha mai, aroha atu.’ Me kumanu au i ō rātou uri ka tika. Nā konā ... Delaynie Me hoki ā mahara ki te wā e noho pae ana ahau i te taha moana. E whanga roa ana kia puea ake ngā ngaru, kia marewa te moana, kia whakahoki ahau ki Te Moana i Raukawakawa ki tō taha e tai,” te urupare a Whātaitai. “Mō taku hē e kare, i ērā wā e noho ana koe i te taha moana, i whakaaro ahau kua kimi kē tētahi wāhi pai mōhou, ēngari i whakaaro rorirori noa ahau,” te kōrero a Ngake. “Engari i toka ake te whakaaro kia…. Rikirangi ko tēnei te wā tuatahi mai rānō kua kautāhoe au i Te Tai-o-Rehua”. Ka whakaaro a Ngake ki ngā kōrero a Whātaitai. Waihoki ka rongo a Ngake ki tōna āmaimai. “Kei te pai e Whātaitai, māku koe hei ārahi” Ka hīkoi atu rāua ki te wai rā, ā, ka tū ki te taha o te wai. “Te ataahua hoki o te wai, te kahurangi hoki” te kōhimu a Whātaitai. Ka….. Anahera "Engari... kei te mataku au." Te pararāwaha a Whātaitai. Ka katakata a Ngake "Nā te aha koe i mataku ai?! Ehara i te wāhi mataku. Te ātaahua hoki ki waho rā! I kaukau au ki te taha o ngā wheke nui i te moana hōhonu. I kai au i ngā ika kahukahu kahukura i ngā ākau rahi. I kite au i te tīni o te rā i te tōnga o te rā. I te wā ka maumahara a Ngake i enei mea ka muramura ōna whatu nā tōna hiamo, "He whakapoapoa tēnei, engari kei te mataku tonu." a Whātaitai. Kātahi, ka tātā whakarere a Ngake i tōna tāwirwiri nā... Whakaahurangi "Engari..." "Engari he aha e hoa?" te whakautu a Ngake. Katahi ka ru te papa , a, ka taka nga toka ki waenganui i a Ngake raua ko Whataitai , a, ka timata te whenua ki te whanake. "Whataitai!" te korero a Ngake, "Whataitai... Deborah Engari, i tatari au mō ngā tau maha. Tata ki ngā tau kotahi mano. I hea koe?" Te kī a Whātaitai. I whakaaro a Ngake. kātahi ka kōrero "he manawa kai tūtae au! Kei te mōhio koe i tērā. I kauhoe au i ngā moana e whitu. I kite au i ngā ātaahua o te ao. Whakauruurua!" Te whakautu a Ngake. Ka whakatūpehupehu a Whātaitai, nā te mea, kāore a Ngake i mārama i a ia. Ka umere a Whātaitai ki a Ngake, "ka wero ahau i a koe ki te whakaaro mō ... Ruby he aha te take i hoki tōmuri mai koe? Kei te tatari au mō te wā roa! I tino pouri. I tatari au māu i te takutai o Pito-one. Te wāhi i kaukau tāua i ngā rā o mua. I tino mamae tōku manawa. Engari kāore au i te pōuri nā te mea ko te papamoana tōku kāinga ināianei. Nō reira ... Grace Engari e pātata ana au ki tōku awa, ki konei tōku wairua. Kāore he pai ki te wehe atu i tōku kāinga. Tāpiri atu ki tērā, kāore he pai te tote ki a au, nō reira ... Katie "Engari, he ngākau nui tōku mō Te Ūpoko o Te Ika nō reira kāore au i te pīrangi ki te wehe atu ināianei!" "Tēnā koa!" ka tangi a Ngake. "Ka kauhoe tahi tāua i te moana" "Kao Ngake. Kei Te Whanganui-a-Tara tōku kāinga." te whakautu a Whataitai. Nō reira.... Claudia "Engari kāore au i te kauhoe nā te mea i whara au i te wā o tō wehenga." I hotu a Ngake. "Āhahā, i pēhea?" Te whakautu a Whātaitai "..... Te Rima Engari, ë hia kë ngä tau kua maukino ahau i konei! Kua roa te wä e panga ana ahau ki konei. He mataku nöku te puta ki te kaitä o te moana. Me te mea nei, të taea e au te ngatete’’ te whakakuene a Whätaitai. “Mäku koe e hutihuti ki mua mai. Me karanga atu ki öu hoa, ngä manu, kia panaia mai i muri” te whakahoki a Ngake. Ka karanga atu ki ngä manu,ä, ka mau i a Ngake ngä pokohiwi a Whätaitai me te karanga atu.”Tahi!…..Rua!…….Toru!”………. Tairea āhua pōuri te tangi o tō reo ināianei Whātaitai”. “Ae na te mea kare taea au te tākaro ki te taha I a koe Whātaitai kei te maukino tonu au ki kōnei”. “Aaaa, me tākiri au ki a koe? heh e kao kei te taumaha haere koe, ka haere au ki te rapu ētahi atu taniwha kia āwhina ki ahau na reira me noho tonu koe ki ko ra”. “Ae Ngake tē taea au te neke kei te maukino tonu au”. Na reira I haere a Ngake ki te rapu āwhina. I te hokinga mai o Whātaitai….. Tj — whakaurunga wikitōria! “Engari kua powharu au ki te whenua nei” te körero a Whätaitai. “Uuuuu äe! Kei te tika koe e hoa. Me aha täua?” te körero a Ngake. “E hoa, me haere koe ki te kimi äwhina, ehara i te mea e ähei ana koe me tö kötahi ki te whakauru atu i ahau ki te wai anö” te whakautu a Whätaitai. “Kei te tika anö koe e hoa. Taihoa! I taku haerenga mai ki könei, i kite au tëtahi hunga tamariki ki te onepü o te moana, tërä pea ka äwhina rätou i a täua”. Nö reira ka kauhoe atu a Ngake ki te kimi i te hunga tamariki. I……… Pohutukawa me pēhea au e mahea i te whenua?” te aurere a Whātaitai. “Māku koe e āwhina e hoa, engari me āta whai koe i aku kōrero, kei rū te whenua.” te whakautu ā Ngake, ā, ka pupuri a Ngake ki ngā parihau ō Whātaitai. Ka kukume a Ngake, ka panaia a Whātaitai “Kia kaha Ngāke! Hūtia!” te tīwaha atu a Whātaitai. Kua mahea a Whātaitai i te whenua, kua uru atu ia ki te moana ki te taha ō tōna hoa, ā, kua hoki atu rāua ki te kāinga ki Motu Kairangi i Te Whanganui-a-Tara. 6 Rāmere stacey I au e tamariki ana i haere mai a Ngake ki te kimi i tōna mangainga, ā, kua tiro whakaarunga, kua tiro whakararo hoki engari te taea a Ngake ki te kimi i a ia. I tētahi rangi i tai mai tēnei taniwha te mohio ahau ki a ia, a i pātai ahau ki tōku Pāpā ka whakautu mai a Pāpā a ko tērā tau tipuna a Ngake, i te wā i tai mai a Ngake ki utu i whakaaro ahau me haere mai ki te whakatō ia koe ki ahau.Kua tae mai te wā me haere a ngake ki te Moananui-a-kiwa! Kua rū te whenua anō, tihei mauri rā. Wayne — whakaurunga wikitōria! I tutaki a Ngake i te hunga tamariki, “Mata! Mata!” te hāmama o Ngake “Ae! He aha?” te whakahoki kōrero ki a Ngake. “E minaka ana ahau mō ētahi āwhina?” “mō te aha e Ngake?” “kia tukua I tōku whanaunga ki te moana anō”. I whai te hunga tamariki ia Ngake, I tae atu ki te wāhi i powharu ai a Whātaitai. I kī atu ahau kia Whātaitai “ paku oioi koa Whātaitai”, i paku te rū o te whenua, ā, I paku whakatangatanga hoki a Whātaitai. I oioi a Whataitai ia te meneti kia puta ia, ā, tē horo te tāone tē tuki i ngā tangata. I paku oioi anō ia,ā, i puta ia i tōna tārore. Roa te wā toromāhanga ia i te whenua nei. I tino hiamo ratou katoa i hoki atu a Mata me ōna hoa ki te kainga moe ai, i kauhoe atu a Ngake raua ko Whātaitai ki te takaro pērā i ngā rā o mua. “Me uaua ka kite i te taniwha i roto i te whenua inaianei”. Waimirirangi I hoki a Ngake ki aua tamariki. I kuraina rātou i Te Kura Kaupapa Māori o Ngā Mokopuna. Ka tono atu a Ngake ki a rātau, kia āwhina ai i a ia. Nō reira ka whakaeke rātau ki tōna tuara, pēnei i a Paikea. Kātahi ka haere rātau ki a Whātaitai. Ka pātai ngā tamariki "me pēhea mātau e āwhina?" Ka whakautu a Ngake "mā ngā raupō ka kume tātau i a Whātaitai". Nō reira ka tīmata rātau, engari tē taea. Kātahi ka tohutohu a Ngake ki ngā tamariki ki te waiata hei āwhina i a rātau. Ka tīmata rātau. Engari nā te kaha o ō rātau reo waiata ka amuamu ētahi tāngata whairawa o tērā rohe ki te Kaunihera o Te Whanganui-a-Tara. Kāore e roa ka tae mai tētahi kaimahi o te kaunihera kia whakamutu ai tō rātau reo waiata. Nā te riri o ngā tamariki ka tīmata rātau ki te haka. Nā te riri o Whātaitai ka tīmata ia ki te nukunuku. Pakō!!! Ka rū te whenua. Tama I te taenga atu o Ngake ki te taha moana. Ka taea e ia te kite i te hunga tamariki. Ka tïmata a Ngake ki te pöhutu haere ki te moana kia kite te hunga tamariki i a ia. I a Mata e noho ana ki te moana me te hanga he whare onepü, ka kite ia i a Ngake a ka kï ia “Tïtiro e hoa mä! Kua hoki mai a Ngake, ëngari kei te aha ia?” Ka rangona a Ngake ki ngä körero a Mata, nö reira ka tere atu tana kauhoe atu. “E hoa mä! Me whai tätou i a ia” Nö reira ka whai te hunga tamariki i a Ngake. Kua tae atu rätou ki a Whätaitai , ä, ka kite rätou e powharu ana. Nö reira ka hutia te hunga tamariki i a Whätaitai , ä, kätahi ka kauhoe atu rätou me te harikoa katoa o tö räua wairua. Delaynie …tōna taenga atu ki te onepū i tūtaki a Ngake i te hunga tamariki. “Aaaa he aha tērā kei rō moana?” te hāmama a Mata. Tūwiriwiri a Āraiteuru. “He ōrite tērā ki tētahi taniwha” te whakautu a Te Ureia. “Ko Ngake tōku ingoa. He taniwha nō Te Whanganui-a-Tara.” “He aha tōu hiahia e Ngake?” te pātai a Mata. “Kua powharu tōku hoa a Whātaitai i te taha moana. E āhei ana koutou te āwhina i a māua?” te pātai a Ngake. “Aē mārika!” te whakautu a Āraiteuru. I hoki a Ngake rātou te hunga tamariki ki a Whātaitai. I āwhina, i tuku kia rere, i hoki a Whātaitai ki te taha o Ngake. Pohutukawa a ia e hoki ana ki Te Moana i Raukawakawa, ka wareware i a ia ki te huarahi e tika ana, kia kimi i te hunga tamariki. I te rangiruatanga ā Ngake, kua hurihuri haere tōna kaukau. Ka tū ia, ka rongo ia ki ētahi reo pekerangi. Ka huataki tōna māhunga i te moana, ka titiro , ka kitea e ia i te hunga tamariki me tōna pekepeke haere kia kitea e rātou i a ia. Ka kitea rātou i a Ngake , Ka kauhoe a Ngake ki a Whātaitai. Ka whai ngā tamariki i a ia, ka kitea e rātou i a Ngake ka hūtia rātou i a Whātaitai ka hari ka koa te katoa. Ka hoki a Ngake rāua ko Whātaitai ki Motu Kairangi ki te tiaki i te moana. Āwhina Mēnā ka raru koe pātai mai, pātene āwhina Hononga Ngā Tikanga Ture Te Papakupu Māori Hongere o Te Reo Kupu o te Rā Wikipedia, te mātāpunenga wātea I takea mai ētahi o ngā pikitia mai i te pukapuka Ngā Taniwha i te Whanga-Nui-ā-Tara , hei te whakaae ā Moira Wairama × Whakakitea ngā whakaurunga stacey: I au e tamariki ana i haere mai a Ngake ki te kimi i tōna mangainga, ā, kua tiro whakaarunga, kua tiro whakararo hoki engari te taea a Ngake ki te kimi i a ia. I tētahi rangi i tai mai tēnei taniwha te mohio ahau ki a ia, a i pātai ahau ki tōku Pāpā ka whakautu mai a Pāpā a ko tērā tau tipuna a Ngake, i te wā i tai mai a Ngake ki utu i whakaaro ahau me haere mai ki te whakatō ia koe ki ahau.Kua tae mai te wā me haere a ngake ki te Moananui-a-kiwa! Kua rū te whenua anō, tihei mauri rā. Wayne: I tutaki a Ngake i te hunga tamariki, “Mata! Mata!” te hāmama o Ngake “Ae! He aha?” te whakahoki kōrero ki a Ngake. “E minaka ana ahau mō ētahi āwhina?” “mō te aha e Ngake?” “kia tukua I tōku whanaunga ki te moana anō”. I whai te hunga tamariki ia Ngake, I tae atu ki te wāhi i powharu ai a Whātaitai. I kī atu ahau kia Whātaitai “ paku oioi koa Whātaitai”, i paku te rū o te whenua, ā, I paku whakatangatanga hoki a Whātaitai. I oioi a Whataitai ia te meneti kia puta ia, ā, tē horo te tāone tē tuki i ngā tangata. I paku oioi anō ia,ā, i puta ia i tōna tārore. Roa te wā toromāhanga ia i te whenua nei. I tino hiamo ratou katoa i hoki atu a Mata me ōna hoa ki te kainga moe ai, i kauhoe atu a Ngake raua ko Whātaitai ki te takaro pērā i ngā rā o mua. “Me uaua ka kite i te taniwha i roto i te whenua inaianei”. Waimirirangi: I hoki a Ngake ki aua tamariki. I kuraina rātou i Te Kura Kaupapa Māori o Ngā Mokopuna. Ka tono atu a Ngake ki a rātau, kia āwhina ai i a ia. Nō reira ka whakaeke rātau ki tōna tuara, pēnei i a Paikea. Kātahi ka haere rātau ki a Whātaitai. Ka pātai ngā tamariki "me pēhea mātau e āwhina?" Ka whakautu a Ngake "mā ngā raupō ka kume tātau i a Whātaitai". Nō reira ka tīmata rātau, engari tē taea. Kātahi ka tohutohu a Ngake ki ngā tamariki ki te waiata hei āwhina i a rātau. Ka tīmata rātau. Engari nā te kaha o ō rātau reo waiata ka amuamu ētahi tāngata whairawa o tērā rohe ki te Kaunihera o Te Whanganui-a-Tara. Kāore e roa ka tae mai tētahi kaimahi o te kaunihera kia whakamutu ai tō rātau reo waiata. Nā te riri o ngā tamariki ka tīmata rātau ki te haka. Nā te riri o Whātaitai ka tīmata ia ki te nukunuku. Pakō!!! Ka rū te whenua. Tama: I te taenga atu o Ngake ki te taha moana. Ka taea e ia te kite i te hunga tamariki. Ka tïmata a Ngake ki te pöhutu haere ki te moana kia kite te hunga tamariki i a ia. I a Mata e noho ana ki te moana me te hanga he whare onepü, ka kite ia i a Ngake a ka kï ia “Tïtiro e hoa mä! Kua hoki mai a Ngake, ëngari kei te aha ia?” Ka rangona a Ngake ki ngä körero a Mata, nö reira ka tere atu tana kauhoe atu. “E hoa mä! Me whai tätou i a ia” Nö reira ka whai te hunga tamariki i a Ngake. Kua tae atu rätou ki a Whätaitai , ä, ka kite rätou e powharu ana. Nö reira ka hutia te hunga tamariki i a Whätaitai , ä, kätahi ka kauhoe atu rätou me te harikoa katoa o tö räua wairua. Delaynie: …tōna taenga atu ki te onepū i tūtaki a Ngake i te hunga tamariki. “Aaaa he aha tērā kei rō moana?” te hāmama a Mata. Tūwiriwiri a Āraiteuru. “He ōrite tērā ki tētahi taniwha” te whakautu a Te Ureia. “Ko Ngake tōku ingoa. He taniwha nō Te Whanganui-a-Tara.” “He aha tōu hiahia e Ngake?” te pātai a Mata. “Kua powharu tōku hoa a Whātaitai i te taha moana. E āhei ana koutou te āwhina i a māua?” te pātai a Ngake. “Aē mārika!” te whakautu a Āraiteuru. I hoki a Ngake rātou te hunga tamariki ki a Whātaitai. I āwhina, i tuku kia rere, i hoki a Whātaitai ki te taha o Ngake. Pohutukawa: a ia e hoki ana ki Te Moana i Raukawakawa, ka wareware i a ia ki te huarahi e tika ana, kia kimi i te hunga tamariki. I te rangiruatanga ā Ngake, kua hurihuri haere tōna kaukau. Ka tū ia, ka rongo ia ki ētahi reo pekerangi. Ka huataki tōna māhunga i te moana, ka titiro , ka kitea e ia i te hunga tamariki me tōna pekepeke haere kia kitea e rātou i a ia. Ka kitea rātou i a Ngake , Ka kauhoe a Ngake ki a Whātaitai. Ka whai ngā tamariki i a ia, ka kitea e rātou i a Ngake ka hūtia rātou i a Whātaitai ka hari ka koa te katoa. Ka hoki a Ngake rāua ko Whātaitai ki Motu Kairangi ki te tiaki i te moana.