Hangarau / Ngā Wāhanga Ako / Te Marautanga o Aotearoa / Kāinga - TMOA Te Kete Ipurangi Navigation: Te Kete Ipurangi Communities Schools Search TKI Search all of TKI Te Kete Ipurangi user options: Navigate in: te reo Māori Close Search community Searching ...... Tāhia Kāinga Te Marautanga o Aotearoa Ngā Wāhanga Ako Hangarau Hangarau Ko te iho o te hangarau kei te waiata e whai ake nei. Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tūpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tūpuna he huarahi hei whāinga mā tātou. Tikina atu i tuawhakarere I te ao kōhatu Ngā mōhiotanga o rātou mā Hei kawe i a tātou i roto i te ao tūroa Kua takoto kē te whāriki i rarangahia e rātou Wānangahia, tuakina kia tau Rangahaua kia maumahara Manakohia kia whiwhi ai Te mātauranga Māori motuhake Kia tipu ake te kākano hangarau ki ā tātou ākonga, me whakawhiti kōrero, me raweke, me whakamātau kia mau tonu. Hangarau Wāhanga Ako 2017 (1.26 MB) Tirohia te wahanga ako Hangarau i Te Marautanga o Aotearoa me ngā āhuatanga katoa o te aho hou ‘Hangarau Matihiko’ i te wāhi ipurangi nei http://hangaraumatihiko.tki.org.nz/ Te Whaitake o te Ako i te Hangarau Me whaitake ngā kaupapa hangarau kia kore ai e whāia mō te kore noa iho. Mā te hangarau ka tū rangatira ngā ākonga. Hei whakahiato i ngā mōhiotanga hangarau, ka tīmata i te ao Māori me tōna hāngai ki te ao hurihuri. Me aro anō ki ngā uara, ngā pūkenga, me ngā mōhiotanga hangarau o te ao e taunga ana ia. Te Hanga o tēnei Wāhanga Ako E rua ngā whenu, ko Ngā Āhuatanga Matua o te Hangarau me Te Whakaharatau Hangarau. Kātahi ka taka mai ki ngā aho hangarau e rima. Ko te Hangarau Kai, ko te Hangarau Koiora, ko Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa, ko Te Hangarau Matihiko, ko Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina. E tika ana kia tūhuratia ngā āhuatanga o ngā momo matū kei ia kaupapa hangarau. Ā, he wāhi anō mō te āta whakaaro ki te taha hātepe me te taha whakanao. Kei roto aua wāhanga i te mahere hoahoa a te ākonga. He rerekē ngā mōhiotanga kei ia whenu. Me hono ngā whenu e rua ki ngā aho kua kōwhiritia hei tūāpapa mō te mahi hangarau. Mai i te kaupapa whānui ka taka iho ngā aho hei āwhina. Tērā pea e rua, e toru rānei ngā aho e hāngai ana. Me hāngai te aromatawai ki ngā whāinga kei ngā whenu. Mēnā kāore e taea e koe te pānui, te tiro rānei ki tēnei whakaahua pēhia tēnei hononga kia kite ai koe i te whakamārama ā-kupu > Ki runga Ngā Āhuatanga o te Hangarau Ka whakaahuatia te whakaharatau hangarau e: ngā tāngata me ō rātou āhuatanga katoa ngā hiahia me ngā huarahi wātea o te ao whānui. Ka rangahau, ka tūhura ngā ākonga kia mārama ai rātou ki ngā uara me ngā whakapono o te tangata, kia mārama anō ki te pāpātanga o aua āhuatanga ki te whakahiato hangarau. Ka mōhio ki te tiaki whenua, ki te tiaki taiao, me te pāhekotanga i waenganui i te whakaharatau hangarau me te hapori. Ko te ira atua, ko te ira tangata e noho ngātahi nei te tangata me te whenua. Me whakaaro ki ngā mahi toitū a ngā tūpuna tae noa mai ki tēnei wā. Me āta titiro ki te pānga o te otinga hangarau ki a Papatūānuku rāua ko Ranginui. Toitū te whenua, whatungarongaro te tangata. Toitū te whenua, toiora te tangata. Te Whakaharatau Hangarau I roto i tēnei whenu ka pakari haere ngā mōhiotanga me ngā pūkenga hangarau. Ko te whakaharatau hangarau te tōpūtanga o ngā mōhiotanga me ngā pūkenga e puta ai he otinga. Ētahi Pūkenga Hangarau: te whakaraupapa i nga mahi hei hātepe te tautohi i ngā hiahia me ngā huarahi wātea hei painga mō te tangata te arotake i ngā hātepe me te otinga i runga i te aro nui ki te take te tīpako me te whakamahi i ngā mātāpono hangarau ngā pūkenga ā-ringa, ngā pūkenga auaha e puta ai he otinga. Ētahi Mōhiotanga Hangarau: ngā mahi hangarau a ngā tūpuna tae noa ki ēnei wā te āheinga ki te whakatutuki i tētahi hiahia i runga i te tika kia marama ngā ākonga ki ngā hapori, ki ngā ahurea me ngā tāngata taketake kia marama ngā ākonga ki ngā mātāpono hangarau me te tika o te whakamahi. Hei whakamārama i ngā whenu Ngā Aho Hei whakamārama Hangarau Koiora Ko tā te hangarau koiora, he whakamahi i ngā pūnaha whai oranga hei raweke i ngā tukanga māori, hei painga mō te tangata. Tērā pea, ko te whakatipu ā-wai, ko te rongoā, ko te tiaki rauropi rānei e tata korehāhā ana. Ka whai wāhi hoki ki te tūhura i ngā tini āhuatanga o te raweke ira. Hangarau Matihiko E rua ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko me ōna whakatupuranga ka taka iho i te aho Hangarau Matihiko: 1. Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko E waru ōna whakatupuranga e wetewetehia ana ngā whakaaro rorohiko kia whai māramatanga ki ngā rapanga o te papatono rorohiko matatini me ōna momo hātepe, e whaitake ai te waihanga papatono ki te ao tūturu. 2. Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko E rima ōna whakatupuranga e whakatau ana i ngā tikanga me ngā mātāpono ki te whakahaere tūmahi e tū ai hei kirirarau matihiko. Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa Ka tīmata te hanga ki ngā hanga māmā noa, pērā i te pouaka kawe, ka piki ake ki ngā hanga uaua, pērā i te pā tuna, i te tāwhiti kiore, i te manu aute. Ka mārama ki te hononga me te pānga i waenganui i ngā wāhanga o te hua, me te tino take o ia wāhanga. Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina Ko te tāhiko te hoahoa, te hanga, me te whakanao i ngā pūnaha hiko me ngā pūrere tāhiko. Ko te hangarau whakatina te whakahaeretanga o ēnei pūnaha pūrere tāhiko. Hangarau Kai Ko te hangarau kai, ko ngā āhuatanga katoa o te whakatipu, te hauhake, te tohu, te tunu, te rokiroki me te tākai kai. Ka tūhuratia hoki ngā āhuatanga kawekawe o ngā tūmomo kai hei whakahiato i ētahi atu kai. Ki runga HANGARAU TAUMATA 1&2 TAUMATA 1 TAUMATA 2 Ngā Āhuatanga o te Hangarau 1. Ka tūhura i tō rātou ao, ka titiro ki: ngā whakapono me ngā uara o te tangata; te whakamahi i ngā rawa o te taiao o mua, o nāianei hoki. 1. Ka whakawhitiwhiti kōrero mō te hononga o te tangata me te taiao, arā: ka whakamārama i ngā uara e whakamahia ana e te tangata; ka whakamārama i ngā tikanga o te whakamahi rawa. Te Whakaharatau Hangarau 2. Ka tūhura, ka tautohu i: ngā hua hangarau whānui; te take me te whakamahi i ngā momo hua. 2. Ka rangahau, ka whakahiato i ōna hiahia hei mahere. Ka whakaarohia ēnei: he hātepe; ngā mātāpono; ngā momo rawa. 3. Ka whakaputa, ka whakatairanga i ōna hiahia hei mahere māmā, arā: te āhua o te hua; ngā rawa; he hātepe kia tīmataria ai te hanga. 3. Ka whakamātau, ka aromātai i te otinga i runga anō i te āhua o: te hiahia, te huarahi wātea rānei; ngā rawa kua whakamahia; ngā mātāpono. Ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko Whakatupuranga 1 Ko te whakaaro hātepe Whakatupuranga 1 Ka mārama ko tā te rorohiko he pupuri kōrero, mā te kaiako tētahi mahi whakahiato e ārahi: ki te waihanga; ki te raweke; ki te pupuri; ki te tiki; ki te tuari hoki. Whakatupuranga 2 Ko te hanga hātepe Ki runga HANGARAU TAUMATA 3&4 TAUMATA 3 TAUMATA 4 Ngā Āhuatanga o te Hangarau 1. Ka tautohu, ka whakaputa whakaaro e pā ana ki: ngā whakahiatotanga hangarau i roto i ngā wā; ngā whakapono me ngā uara; ngā tikanga ka whakamahia e te tangata. 1. Ka āta whakaaro ki ngā uara me ngā whakapono kua whakamahia, kia mārama ai ngā āhuatanga o te otinga kua puta. Me āta whakaaro ki: ngā mātāpono hangarau; te hāngaitanga ki te tangata; te pāpātanga ki te taiao; te pānga i ngā wā e heke mai nei. 2. Ka mārama ki ngā hua o te whakawhitiwhiti kōrero i waenganui i te hapori me te ao whānui. Te Whakaharatau Hangarau 2. Ka whakaraupapatia he mahere hoahoa whaitake. 3. Ka whiriwhiria ngā kōrero e pā ana ki ngā mātāpono ka whakamahia. Tērā ko: te taha rerehua; te whaikiko; te mauroanga; te māiatanga; ngā tikanga haumaru. 4. Ka whakamātau, ka aromātai i te hoahoa. Ka kōwhiritia tētahi huarahi kia tika rawa. 3. Ka whakamahia he mahere, ka whakamātauria kia kitea: te whanaketanga; te tōtika o te mahi. 4. Ka whakahiatotia ngā pūkenga ā-ringa, ā-hinengaro, taha auaha anō hoki. 5. Ka whakamātauria te hua i runga anō i te āhua o te hiahia me te urupare a ngā kiritaki. 6. Ka mārama ki te whakahaere o ngā pūnaha hangarau. Ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko Whakatupuranga 3 Ka whakawhanake i tōna mōhiotanga ki te pūtake o te hātepe hei mahi waihanga papatono rorohiko. Whakatupuranga 2 Ka whakatau tikanga ki te waihanga; te raweke; te pupuri; te tiki; te tuari me te whakamātau rānei i te kōrero o tētahi pūnaha tūturu. Whakatupuranga 4 Ka wāwāhi rapanga ki te waihanga hātepe mā ngā paparanga papatono e toru, te raupapanga, te kōwhiringa me te whitiauau. Ki runga HANGARAU TAUMATA 5&6 TAUMATA 5 TAUMATA 6 Ngā Āhuatanga o te Hangarau 1. Ka whakatairanga i ō rātou ake whakapono, uara rānei hei otinga: mō te whānau, te hapori, te hapū, te iwi rānei, ā, ka tūhura i te pāpātanga ki ētahi atu ahurea, hunga kiritaki hoki. 1. Ka tirohia ngā uara me ngā whakapono o iwi kē, ka: whakahāngai ki te otinga; mōhio ki ngā whakaharatau; whakarite ki ngā hangarau a tangata kē; mārama ki ngā ārai me ngā huarahi wātea ka taea. 2. Ka tūhura i ngā āhuatanga matua o te tangata e pā ana ki: ngā pūnaha, ngā tukanga rānei; te hiahia o ngā kiritaki; ngā rautaki whakatairanga ki te kiritaki. Te Whakaharatau Hangarau 2. Ka tātari i ā rātou mahere hoahoa me ngā mahere hoahoa a ērā atu ki te: tautohu i ngā whakatakotoranga pai ake; kōwhiri i ngā rawa e tika ana; whakarite i te hātepe. 3. Ka kimi rautaki hei whakatairanga i ngā otinga kua puta. 3. Ka arohaehae i ngā whakatakotoranga hoahoa whaiaro, ā ētahi atu hoki, hei āwhina. 4. Ka whakamātautau i ngā raraunga me ngā mōhiotanga hou kia puta ai he otinga tika. Ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko Whakatupuranga 5 Ka panoni i tētahi āhua o te rapanga kia mārama ai ki te hātepe o te hangarau matihiko hei mahi waihanga papatono. Whakatupuranga 3 Ka whakatau tikanga ki te kawe i ngā mahi whakaoti rapanga mā te whitiauau ki te mahi hoahoa; ki te whakahiato; ki te waihanga; ki te pupuri; ki te whakamātau; ki te arotake kōrero matihiko hoki e tutuki ai tōna pūtake. Whakatupuranga 6 Ka arohaehae, ka whakamārama i te hātepe o te pūtaiao rorohiko hei mahi whakaatu raraunga me te tuhi papatono. Ka aromātai i te whaitake ki te ao tūturu. Whakatupuranga 4 Ka whakamārama i ngā mātāpono waiwai o te whakahaere tūmahi, ka whai tukanga auau ki te whakatau mahi hoahoa me ngā momo taputapu hangarau matihiko ki te whakahiato; ki te pupuri; ki te whakamātau; ki te arotake kōrero matihiko hoki e tutuki ai tōna pūtake. Ki runga HANGARAU TAUMATA 7&8 TAUMATA 7 TAUMATA 8 Ngā Āhuatanga o te Hangarau 1. Ka tūhura i ngā momo hangarau ka taea te whakarerekē i roto i ngā āhuatanga o te tangata, me ngā rauropi katoa, pērā i: te whakaōrite whaioranga; te raweke ira tangata. 2. Kia mārama ki ngā pāpātanga ki ngā whakapono o te tangata. 3. Ka tūhura, ka tautohe i ngā painga ohaoha o ētahi otinga me te pānga ki: ngā whānau, hapū, iwi rānei; ngā rohe, te motu, te ao whānui hoki. 1. Ka taukumekume i te pāpātanga o te otinga hangarau ki: ngā uara, ngā whakapono, me ngā waiaro; ngā matatika o te tangata; te ao tōrangapū; te toitūtanga; te taha ohaoha. Te Whakaharatau Hangarau 4. Ka arohaehae i ngā otinga whaiaro, ā ētahi atu hoki, kia ahu whakamua ai te mahi. 5. Ka aromātai, ka whakamātau i ngā otinga, kia taea ai te whakarerekē, te whakahāngai. 6. Ka kōwhiri i ngā whakatakotoranga kia tika ai te otinga. 7. Ka whakatairanga, ka parahau i ngā otinga i runga anō i te āhua o te hiahia, o te urupare a te kiritaki, a te hapori whānui hoki. 2. Ka whakawhanake i ngā pūkenga whakahaere mahi kia puta ai he otinga. 3. Ka whakarite rautaki hei whakatairanga i ngā otinga. Ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko Whakatupuranga 7 Ka matapaki, ka mōhio i te whai take o te kōwhiringa raraunga, ko te aromātai i ōna hua, ngā āheinga rokiroki me te tika o te hāngai ki ngā tūmomo hātepe. Whakatupuranga 8 Ka arohaehae i ētahi wāhanga o te pūtaiao rorohiko, ka tātari hoki i ngā pānga ki ngā hātepe, ngā whakaaturanga raraunga me ngā mahi waihanga papatono. Ka whakamahi i ngā pūmanawa rorohiko ki te whakawhanake, ki te tuhi me te whakamātau i tētahi papatono matatini. Whakatupuranga 5 Ka tūhura i ngā kōwhiringa whānui o ngā umanga hangarau matihiko i tōna ao, i te motu, i te ao whānui tonu. Ka whakamārama hoki i ngā pānga ki ngā whakatau mahi hoahoa me ngā momo taputapu hangarau matihiko hei mahi aromātai, hei mahi whakawhanake hoki i ngā mātāpono waiwai o te whakahaere tūmahi. Ka Hikitia Te Marautanga o Aotearoa New Zealand Curriculum Ngā Whanaketanga Rumaki Māori Mātaiako Te Mātānuku Taumata Mātauranga ā-Motu ka Taea Mātauranga Māori Rauemi PĀNUI : Tuhia mai to īmēra kia whiwhi pānui koe. | Kāinga / Te Marautanga o Aotearoa | Te Anga / Ngā Wāhanga Ako | Te Reo Māori | Pāngarau | Tikanga ā-Iwi | Ngā Toi | Pūtaiao | Ngā Reo | Hauora / Hangarau | Te Reo Pākehā | He Kupu Taka | Whānau | Ākonga | Kura | Tāhuhu | Puna Mahara | Mātaiako | Taumata Mātauranga ā-Motu Ka Taea | Ngā Whanaketanga Rumaki Māori | Te Mātānuku | Rauemi Whānui | Karere Hou | Pakiwaitara Marau | Rangahau Whakapā mai ki: Sitemap RSS feeds Footer: TKI - Te Kete Ipurangi About this site | Contact TKI | Help | Feedback Accessibility | Copyright and privacy | Copyright in Schools | Search New Zealand Government © Crown copyright.