Te rātaka a te Taua Māori - Aperire 1941 | 28th Maori Battalion Skip to main content English Māori Mō tēnei pae Whakapā mai Kaiwhakamahi rēhita Rauemi kura Kimihia Kāinga Te Kōrero mō te 28 Mapi Rēhita o te 28 Whakaahua Ataata Oro Rauemi Contribute Tāpirihia ōu kōrero, whakaahua, oro, me ētahi atu Timata te tuku ināianei He kaituku kē koe? Takiuru i konei Ngā takupu hou M. Gilsenan i kōrero mō Moffat family at war TANYA Tarapata (not verified) i kōrero mō Waka Rotana Mary Baker (not verified) i kōrero mō John Sonny Baker Mary Baker (not verified) i kōrero mō John Sonny Baker Kusabs i kōrero mō John Richard Ormsby See all comments Kāinga > Te rātaka a te Taua Māori - Aperire 1941 Te rātaka a te Taua Māori - Aperire 1941 Ōrite Stories Greece and Crete Battalion Diary Ōrite Hoia Charles Moihi Te Arawaka Bennett Clarence Charles Horne Matiu Ropata John Poutu Harry Putangaroa Taituha Percy Goldsmith John Rawhiti Brown Mita Tahata George Russell Harrison Horton Oliphant Stewart Hanara Tangiawha Te Ohaki Reedy George Ranginohoora Bennett Johnny Palmer Joseph Hiroti George Arapata Te Kuru Wiremu Hoko George Frederick Bertrand Gerald Harcourt Weir Charlie Kaimoana Rangi France Logan Manu Ruhi Pene Tenga Rangi Wiremu Rahiri Hare Harry Putangaroa Taituha George Katene Joseph Francis Carroll Vincent Geo. Tehau Ellison Harding Waipuke Leaf Andrew Gordon Ormond Ben Thompson Boss Pineaha Allan Campbell Wood Leslie Manurau Wipiti Samuel Komene Alfred Nelson Carroll Kaiwhakamāori: Emeritus Professor Sir Tāmati rāua ko Lady Te Koingo Reedy (Ngāti Porou) Te Kupu Whāiti I nga rā whakamutunga o Maehe i tonoa te Tiwihana Tuarua o Aotearoa mai i Ihipa ki Kirihi.  Nuku tata atu i te 700 nga hoia o te Te Ope Taua Māori i mahuta ake i te taunga-tima/waapu o Piraeus, ā, i muri ake i te rua rā i Ātene, ka haere atu rātou ma runga tereina ki Katerini.  Ko ta rātou he aukati atu i te whakaekenga mai o te Tiamana, ahakoa kua tau kē mai te mōhio he ūaua te pupuri.  Iwa-tekau te Kamupene Ope-Tānga i mahue ake ki Voula, he taone e pātata atu ana ki Ātene.  A, e toru rā te ope-waka o te Te Ope Taua e taraiwa mai ana ki Katerini, kia taea ai te hiki i nga hoia inā ka heipū te whakatahi. Ko te Te Ope Taua he wehenga no te 5 Pirikeeti, ā ko ta rātou he pupuri i te wāhanga o te pokanga ki te taha raki o Maunga Olympus.  Ko te pokanga nei e rere whaka-te-tonga atu ana ki Ātene, ā kei konei te huarahi matua, huarahi nui tonu mai i Katerini me nga rohe o te taha raki – taha rāwhiti.  Ko ta te Te Ope Taua he pupuri i tenei whakaurunga mai o te hoariri. He maha nga ingoa o te pokanga nei, ā ko tētahi ko Petras Pass, engari ko Olympus Pass  te ingoa whakahua a nga hoia. I tūtuki te Te Ope Taua me nga Tiamana i te 15-16 o Aperire, ā tokowhā i mate.  Kātahi rātou ka hoki whakamuri ki te pupuri i te Thermopylae Line.  Otirā i te 21 o Aperire, 1941, ka whakatauria e nga rahi o Ingarangi kia whakarērea a Kirihi.  Ko te nuinga o te Te Ope Taua i whakatahia mai i Ātene ki Kiriti i runga i te kaipuke, Glengyle , i te atatū o te rā o Anzac.  Tekau i mahue mate atu, ā waru-tekau-mā-tahi i mauheretia. O te 700 i tau ki Kirihi, e rua noa iho kei te ora ināianei. Rātaka 1 Aperire:   0930.  Ka wehe atu te Te Ope Taua i Katerini.  Nā te ope waka i taritari nga rōpu ki Olympus Pass (10 km ki te tahatonga-tahahauāuru o Katerini) 2 Aperire:   Ka wehewehe te Te Ope Taua ki nga rohe kua whakatauria mo rātou. Ko A Kamupene ki rō ngahere, ki nga maunga teitei me nga paehekenga i te taha rāwhiti o te Maunga o Brusti.  Ka anga atu ki te huarahi matua ki Kaiterini. Ko B Kamupene ki roto tonu ake i te Maunga o Olympus, ki te tiaki ake i tetahi ara iti nei mai i te Whare TB o Petras. Ko C Kamupene ki te taha raki o te Awa o Mavroneri, i muri i te kainga o Kariai, arā Karyes. Ko D Kamupene kei tua rawa atu i a rātou i te taha hauāuru, i muri o te kainga o Haduladhika. Ko te Kamupene Matua ki tetahi ururākau-here (uru huarākau) i Zazakon.  Kei waenganui rātou i C Kamupene me te kainga o Skoteina.  Mai i konei, mārakerake ana te kite atu i nga pārae o Katerini e toha atu rā ki te taha rāwhiti ki te tonga. Whakarongo ake ki nga whakaaturanga a 2/Lt Charles Bennett . 3-5 Aperire: Ka whakatakotoria, ka whakapakaritia nga tūnga e anga atu ana ki te hoariri. 6 Aperire:      Ka tukuna e te Tiamana tana kupu whakamutunga ki a Kirihi me Tararā.  Ka parea atu.  Katahi ka tukia mai e te Tiamana.  I hoki ake ai a B Kamupene.  Ka whakatūria mai e 2/Lt Ruhi Pene tana 12 Ope Iti ki te tūranga i runga ake i te Apiti o Mavroneri i te kainga kani-rākau o Skoteina.  He huarahi iti nei i reira mo  nga taraka kawe rakau.  Haere atu ai i te taha o te Awa o Mavroneri, e tere atu ra ma te Apiti o Mavroneri mo tetahi 6.4 kiromita, katahi ka puta atu ki nga pārae o Katerini me te huarahi matua hoki ki reira.  Kei konei a A Kamupene raua ko B Kamupene e tatari atu ana mo te hoariri. 7 – 9 Aperire:   E whakapakari ana i nga tūranga ki te hoariri – he karinga rua me te whakatakoto haere i nga pāpu-waea. He torotoro i nga huarahi me nga ara whāiti.  Ka hinga a Haronika (arā a Thessaloniki).  Koinei te tuarua o nga taone nunui o Greece, a e 64 kiromita atu ki te taha raki-ki-te-rāwhiti o Katerini, i tera tarawāhi atu o te Thermaic Gulf. 10 Aperire:   Kua puta atu nga waka o B Echelon, me Meiha George Bertram me nga āpiha tokoono . Ko Kāpene Gerry Weir, 2/Lt Charles Bennett, me 2/Lt Logan te punga o tenei Ope Whakaihinga. No muri mai ka whakahokia a Bertram, a Bennett, me Logan ki te āpiti. 11 Aperire:   Kua hoki ano ki te whakarite i etahi atu karinga-rua me te whakatakoto haere ano nga pāpu-waea. 12 Aperire:   Ka puta nga tohutohu mai i 5 Brigade kia hiki a C me D Kamupene ka haere ki nga turanga hou, i te taha tonga o te awa o Mavroneri, kia piri atu ki te taha o A me B Kamupene, i te taihekenga o Maunga Brusti. 13 Aperire:   Ka neke atu a C Kamupene mai i Kariai ki tetahi wāhi o muri atu, ki runga atu o te tahi taukakāhiwi, kia taea ai e rātau te awhina atu tetahi atu kamupene inā ka hiahiatia.   Kua tau katoa Te Ope Taua ki roto i te āpiti, i nga taihekenga o Maunga Brusti, e anga atu ana ki te taha raki-ki-te-rāwhiti, e titiro whakararo atu ana ki te huarahi o te mira, me te awa o Mavroneri. Ko taua whenua he paripari tonu nei te āhua, me te tu pipiri o te rākau.   Ko A Kamupene kei te taha matau, ko B Kamupene kei waenganui, me D Kamupene ki taha maui. Ko tenei tokotoru e ārai atu ana i te whenua e rua kiromita te whānui.  Ko te taha maui o D Kamupene tata atu ki te rima kiromita te mamao ki Skoteina, a ko 2/Lt Pene me 12 Ope Iti kei te tiaki mai tera moka.  Ia po, ka haere nga tira tūtei, nga tautiaki o te ope tauā. 14 Aperire:    Ka nuku atu te Takuahi o Te Ope Hoia ki te taha uru o C Kamupene. 15 Aperira:   Ko te ra tuatahi tenei o te tūtukitanga o te Te Ope Taua me te hoariri.  Panuitia nga tuhinga a Kāpara Harry Taituha raua ko RSM Ace Wood mo te riri i Maunga Olympus. Pau katoa te ata me te ahiahi o tenei ra, i te nekenekenga nui o nga amoured vehicles me nga tāke mai i Katerini ki te Apiti.  Ko te ope iti a Lt Brant (i tapiri mai ki Te Ope Taua Māori mai i Te Ope Taua Pū Mihini 27) me te Mōtā Ope Iti a 2/Lt Tenga Rangi , hei te  pupuhi atu ki te hoariri ina ka kitea atu, ahakoa te mamao, hei taupare atu i nga kokiritanga mai a te Tiamana.   I te 1540 haora ka kitea atu te hoariri e tāpapa haere atu ana ki Kato Milia.  Ko te tuatahitanga tenei o te tukunga mai o nga pū nunui a te hoariri ki te rohe o te Te Ope Taua.  Ko nga aitua o te ra, ko Haihana Wiremu Hare o Kaikohe i taotu i nga matā (I mate i te tekau ma tahi ra o muri mai), me Paraiwete Vincent Ellison , i hainatia mai i Whanganui, i shell-shock-tia.  I te po ka whiti mai te hoariri i te Awa o Mavroneri, me tana wero wero haere i nga puwatawata o A Kamupene.  Ko ta Kāpene Harding Leaf , ka whakahaua e ia tana ope ki te whakawhata haere i nga tīni hinu ki te waea hei whakaohooho, hei whakamataku i te hoariri. Korerohia te ripoata a Kāpene Porter mo nga mahi a Kamupene A i te riri i Maunga Olympus . 16 Aperire:    Mai i te 0610 haora, ka kitea atu te hoariri me nga amoured vehicles e whakatata mai ana ki te Pass.  Na Haihana George Katene o Porirua me nga tāngata o te Mōtā Ope Iti,  i āwhina te 22 Battalion ki te ā atu i te hoariri ki waho. I te 1130 haora, ka puta te marangi mātao, marangai tāmutumutu, me te taupoki a te kohu ki te āpiti, e ūaua ai te kite i tua o te 300 iari. I te 1500 haora ka ahua tau te rangi, ka kitea te hoariri e rere-kiore iho ana i te taihekenga kei te anga mai ki nga wāhi e puritia ana e te Māori, a kaore i roa kua whakawhiti i te Maveroneri River i raro i te maru o te kohu, a, ka timata te whakaeke haere i te tahataha ki te taha maui o te Battalion.  I te 1730 haora, ka kokiritia a D Kamupene.  Panuitia nga tuhinga mo tenei kokiri.  Ko te 16 Ope Iti a 2/Lt Gordon Ormond , e pātata atu ana ki te kuititanga  o te āpiti, kei te wāhi o te hurihanga nui o te huarahi me te awa.  A, ka timata te whakaekenga tūpoupou ki Skoteina.  Ko te tekihana a Kāpara Les Wipiti , mai i 17 Ope Iti kei te pikonga o te rori, e tiaki iho ana.  Paku runga atu nei, ko te tekihana a Kāpara Sam Komene.    I waenga i a rāua, i runga atu ki te ngahere, ko te takuahi o te 17 Ope Iti me tona āpiha, a 2/Lt Rangi Logan.  Kaore tetahi tekihana e kite atu i tetahi, no te tawhiti rawa me pipiri o te puihi.  Kaore hoki rātou e kite atu i te 16 Ope Iti, kei raro iho i a rātou.  Ka  ākina a 16 Ope Iti ki te whakatahi, i te hingatanga o tetahi o nga  tekihana o mua.  E toru nga paraiwete i mate.  Ko Charlie Kaimoana , raua ko Matiu Ropata o Wairoa, me John Poutu o Ruatorea i mate.  Ko te kaiārahi o te tekihana, a Kāpara Harry Taituha (o Wanganui?), i taumaha te taotu, ka mahue atu mo te mate. Ka  mahue he puaretanga e hāmama ana i waenganui  o B Kamupene me  D Kamupene, hei werohanga mai ma te hoariri.  Na Kāpara George Harrison o Opunake i whakaara te tekihana o muri o 16 Ope Iti, a, na 2/Lt Horton Stewart o B Kamupene Ope Iti Whakihinga, na rāua i whakarauora ake tenei parekura.  Ka hoki whakamuri te Tiamana mo te po.  Ko 2/Lt Arnold Reedy o C Kamupene me 13 Ope Iti i tonoa ki te aukati i te whakaekenga kaokao mai a te hoariri,  mā Skoteina.  Ko 2/Lt George Te Kuru o D Kamupene, me tana ropu rua tekau (he tekihana mai i 17 me 18 Ope Iti) i whakahaua ki te whakatakoto he ārai mo te rima kiromita e hāmama atu ana i waenganui i Skoteina me 17 Ope Iti o D Kamupene. I te 2230 haora ka hiki te katoa o te Te Ope Taua, ka whakawhiti atu i nga maunga wetiweti i roto hoki i te po makariri, te po kōaro.  Ko te RSM WO1 Ace Wood me Paraiwete Wiremu (Bill) Hoko o Maketū, te kaiārahi, i tonoa atu ki te whakamōhio atu ki nga ope iti i Skoteina kia whakawhiti atu i te maunga. 17 Aperire: 0330haora. I muri i te takahi mo te rima haora, e kiia ana e te RSM , he haere “tino kino rawa atu”, ka tae atu te Battalion ki te rori o Olympus Pass. Korerohia nga tuhinga mo tenei hikoi . E 18 nga tāngata i ngaro, ā ko te nuinga o nga tāngata o te wāhanga a Kāpara Wipiti etahi, no te mea kaore i tae atu te karere ki a ratou kia whakatahi. I nga ra i muri mai ka mau herehere enei tāngata, hei POW. Ko etahi o ratou ko nga kāpara ko Harry Taituha, me Les Wipiti, ko nga paraiwete ko Nelson Carroll, J.F.Carroll, Joe Hiroti, John Palmer, Boss Pineaha, me Ben Thompson. I nuku haere atu te Te Ope Taua ma te huarahi, mo tetahi maero nuku atu ranei, ki nga taraka me o ratou taraiwa, ā ka kawea atu ratou ki Ay Dhimitrios. I reira ka whakaritea o ratou tūranga wawao. 1500 haora. I muri i te takahi-o-rite mo te rua maero ka kawea atu ano e nga taraka te Battalion ki te taha tonga. Tirohia nga korero a Arthur Brooking mo te whawhai i Greece . 18 Aperire: I muri i te haerenga ma tetahi huarahi, hurihuri noa iho te āhua, ma Larisa, ā ma Lamia hoki, ka puta atu te Te Ope Taua ki tetahi wāhi, tahatonga-ki-te-rawhiti o Almiros, i te 1900 haora. 19 Aperire: E whā maero te tirohanga whānui o mua hei tiakitanga mā te Battalion. Ka whakariterite nga Kamupenes ki o ratou tūranga. Ko A, B, me C ki mua, ko D te rōpu whakaihinga. 20 Aperire: Kāore he painga o nga pōma/taipara me nga pū-mīhini a te hoariri, e kokiri atu ana ki te Battalion. I te atatū ka hoki atu te Te Ope Taua ki Lamia ki te pupuri nga turanga hou, i te taharaki-ki-te-uru o Molos. Ka kitea atu nga raiti o nga waka o te hoariri, e wawā mai ana rātou ki Lamia mai i te apiti i muri i te taone. 21 Aperire: Kua whakatakotoria he puta-tauā hou, ko Thermopylae Line. Ko te takotoranga ki mua, hei tiaki ma te Te Ope Taua Māori, nuku atu i te kotahi maero te whānui.  Ko D, B, me C ki mua, ko A hei rōpu whakaihinga. Ko tetahi o nga kamupene o 18 Battalion kei te awhina i nga Māori ki te ārai atu i te hoariri. 22 Aperire: 0738 haora . Taumaha ana te rere mai o nga matā mai i te hoariri ki te taha maui o te Te Ope Taua, pātata atu ana ki te Thermophylae Pass. Hāngai tonu te whakautu atu a nga pū o te Ropu Pū Nunui o Aotearoa.  I te 1240 haora ka taiparatia te wāhi o te Battalion, hēoi kāore he aitūā.  I te 2000 haora ka pūhia nga raena taraka i muri o Molos, mai i nga pū-mihini o te Messchersmitt 109F. I aitua a S/Sgt Jim (Diamond) Warihi, o Rotorua. Ka tae mai te rongo mai i a Lt-Col George Dittmer, ki nga kaiārahi o nga kamupene kua hinga a Kirihi.  Ko te Tiwihana o Aotearoa me hoki whakamuri ki te wāpu-whakaeke i nga tima. I te 2100 haora ka whakatika nga kamupene ki te wāhi whkakotahi, kātahi ka hikoi atu mo te whā maero ki nga nga waka. Ko 2/Lt George Bennett me te wahanga Punua Tāke Ope Iti i noho mai hei tiaki a muri. Na te kaha popoke o te huarahi, mo te haerenga ki te tonga mo te 17 maero, ka wehea atu tētahi wāhanga o C Kamupene. I whakatūria he pahī mo te Battalion i raro i nga rākau ōriwa i te kāinga o Ay Konstandinos, pātata atu ana ki te moana. 23 Aperire:  I whakapaua te ra katoa ki Ay Konstandinos e pāpare atu ana i nga waka rererangi o te haoriri, kei kitea mai. Kua paheke katoa te iwi kāinga ki nga hiwi, na reira i taea ai, e etahi o nga tangata te mau noa iho nga Inu Parani mai i te whare-māturuturu. Na Lt-Col Dittmer i whakahau kia pākarukarutia nga pounamu-parani ka kitea kei nga ope. I te 2030 hāora kā hiki ano te Battalion, ka taraiwa mo te 150 maero ki te tonga ki Athens. 24 Aperire: 0700 hāora ka tae atu te Battalion ki Marathon, he kāinga e ono maero ki te taha tonga o Ātene. I noho rātou ki raro i nga rākau ōriwa hokopeke ai mo te katoa o te rā. Ka tau mai te waka o Hellas  ki te wāpu o Piraeus. I te ahiahi ka eke atu te 1000 o te tangata, ko ētahi he Ingarihi, he taotū, he tūroro. I whakaeke ano hoki a 13 Ope Iti o C Kamupene me tētahi wāhanga o 15 Ope Iti. Ko te Mōtā Ope Iti o te Kamupene Matua i eke atu anō. 1900 hāora ka taiparatia e nga Stukas te waka o Hellas, ka kāia katoatia. Ko nga pāhihi me nga tangata taotū i kainga kinotia e te ahi i roto i nga rūma moe. Kua pakaru katoa te ara-whakaeke kotahi, ā i te mutunga, kua tahuri te waka. E ai ki nga kōrero, anei nga tangata i mate i konei: Cpl Mita Tahata o Ruatoria, ko Paraiwete John (Bunny)  Brown me Charlie Horne o Gisborne me Percy Goldsmith o Ruatoria. ( Tirohia nga kōrero a Miki Harrison mo te turakitanga i te Hellas ) E ai ki nga kōrero tēra pea e 500 ki 700 rātou i mate. 2100 hāora. Ka nuku atu Te Ope Taua ma runga waka ki Porto Rafti, he kāinga hī-ika. 25 Aperire: 0230 hāora. Ka whakaeke te tuatahi o nga  tāngata o te Te Ope Taua ki runga i te Glengyle.   0400 hāora, ka hiki te punga o te Glengyle, ka tere atu te waka. E rua nga tima i roto o te ope-waka, ā , e whā nga tima kaitiaki.  E rua nga tukinga mai a nga waka-rerenga Tiamana, engari kāore he aitua. 1600 hāora, ka tae atu ki Suda Bay i Crete. E ono, e whitu rānei nga maero  e hikoi atu ana ki te puni-hoia. 26 Aperire: I te ata ka nuku atu Te Ope Taua ki te pahī tika i whakaritea mo rātou, ahakoa i hē kē te ārahi tuatahitanga atu i a rātou. 27 Aperire: 0930 hāora, ka hikoi atu ki te wāhi kaupare i te hoariri, ki Aghya. Ka tae atu i te poupoutanga o te ra. Tere tonu te taunga o nga kamupene. 28 Aperire:  E whakatau ana nga Kamupene. Ka haere te CO ki te hui a te 5 Brigade i te 1000 hāora. 1430 hāora, ka whakawhitiwhiti kōrero te CO , me nga kaiārahi Kamupene mo te heipu rawa atu o te whakaekenga a te Tiamana i te moutere nei. I taua wa ko te 90 o te Kamupene Ope-Tānga i mahue atu ra ki Voula i te mutunga o Maehe, kua mauheretia i Kalamata, i Greece.  Tirohia nga kōrero mo te pānga ki te Kamupene Ope-Tānga . 29 Aperire: Ka whakarahia a mua kia uru mai ai te taha-tonga o Te Ope Taua 23. Whakaurua mai a te Kamupene Matua hei ope whawhai ( ka waiho nga pū-mōtā me nga kai-tohu waea (signallers) kia noho motuhake)  30 Aperire:  Ka nekeneke ano te taha maui o te 28 Battalion i te mea kua neke a Te Ope Taua 21 ki te taunga rererangi o Malene. Ko te Te Ope Taua Māori hei pupuri i te Aghya Valley, kei te āki atu i nga hoia-heketau o te hoa-riri, me te noho takatū, inā ka heipū ohorere mai te hoa-riri ki waenga i te takiwā o te 5 Brigade. Rarangi Pukapuka Te Rua Mahara o te Kāwanatanga Whakapuakanga:  28 NZ (Māori) Battalion Diary, WAII 1 1664 DA 68/1/17, pp 13-18 Submitted by mbadmin on Wed, 30/03/2011 - 09:02 English Hoki anō ki te tīmatanga Comments so far: Takupu There are no comments Add your comments: Tāpirihia ōu kōrero, whakaahua, oro, me ētahi atu Timata te tuku ināianei He kaituku kē koe? Takiuru i konei Hoki anō ki te tīmatanga Mana Tārua | Whakakape | me te Punanga