Te Karere O Nui Tireni 1842-1846: Volume 1, Number 2. 01 February 1842 |
1 5 |
▲back to top |
Kua mea mai te tuatahi o nga karere o Nui Tirani he pukapuka tenei kia mohio ai nga tangata katoa ki nga Ture a te Kuini ki nga tikanga wa kawa hoki, koia ra enei ka tuhituhi nei ki tenei Pukapuka kia mohio ai nga Tangata Maori katoa ki te tikanga ote wakawa Pakeha. Tenei ano a Maketu te noho nei i te ware herehere e tatari ana kia tae mai nga kai wakapae me nga kai titiro i Tokerau kia tae mai ratou ka wakawakia ai: koia ka tuhituhia wawetia ai tenei mea te tikanga ote wakawa: Ka rongo ano te katipa ka kite ra nei i te he o tetahi tangata ka hopukia te tangata ka arahina atu ki te ware herehere ra nei, ki te ware wakawa ra nei, hei reira ka wakawakia ia, mehemea e kore e kitea tana hara ka tukua, ka kitea, a he hara itika utua ki te moni, ka kore he moni, ka panga ki te ware herehere, otira mehemea he hara nui Wakaharahara penei me te Kohuru, me te muru i te ware, ka wakahokia te tangata ki* te ware herehere kia, wakawakia ano e te tino kai wakawa. Ko te tikanga tenei o te Wakawa nui. Ka tomo atu te kai wakawa ki roto ki te ware ha karangatia etahi tangata t ika, ko tahi te kau ma rua ko ratou hei mea e hara ana te tangata e hara kore ana ra nei. Na, ka tu te Herehere te aroaro o te kai wakawa. Ka korerotia nuitia tana hara ka mea atu te kai korero, e hara ana koe, e hara kore ana ranei ki tenei mea? ka ki mai ano te herehere e hara ana. Ka wakatika te kai wakawa ka korerotia e ia te mea e ahatia ai ia ki te ritenga 6 te ture: otira mehemea ka ki te Herehere e hara kore ana ia k a wakatika nga kai wa wakapae wakarongo ana ano te tekau ma rua! ki te korero, a ka mutu ta ratou korero, ka haere ke ratou, ka komiti puku, ka hoki mai ano ka mea atu te kai korero E te Tekau ma rua e pehea ana koutou, e hara ana te herehere nei, e hara kore ana ra nei? ka mea mai ratou, e hara kore ana, ka tukua otira, mehemea, ka ki mai ratou., e hara ana, reira, ka wakatika te kai wakawa, ka korerotia a ia te mea ,
2 6 |
▲back to top |
e ahatia ai te tangata ki te tikanga o te ture, a ka wakahokia ano ki te -ware herehere. Tenei ano hoki tetahi kupu ki nga tangata maori, ka haere ratou ki te 'ware wakawa, kia wakawakia, -ka haere ra nei ki te wakapae, mehemea, kahore he kaitiaki, hei wakarongo, e tika ana kia tohea putia, kia tika ai hoki te wakawa.-Tenei hoki nga ingoa o nga Kai tiaki, o nga Tangata maori kei tetahi wahi ke, o tenei Pukapuka AKARANA, PEPUERI 1, 1842. Ki te Kai tuhituhi o te karere a Nui Tirene, E hoa, E wakaaro ana ahau ki te tikanga ianei, ki te henga ranei o te mahi a nga tangata o Kaipara ki tetahi o o ratou pakeha, ara ko te murunga o te Kainga o te Potete, ma reira e tino pouri ai. .te ngakau o nga pakeha tika katoa, E hoa, ka tahi te mahi kino wakaharahara, me. lie mea, i reira ano a ia, kahore ra he *kupu; tena ko tenei kei te ngaro noa te tangata; puta mai ana te taua a murua ana nga taonga. Ka he ngari, me i kite tona kanohi i te murunga, tena, he poka. noa tenei ta ratou wakapaenga ki a te Potete, kahore ra he papa, i murua kautia ona taonga: Engari te wakaaro a Parore, i tika. Kahore ano ia i uru ki roto ki ta ratou muru, kahore ra i tika i to te wahi tapu anganga, he mea takoto noa i waenga ngakinga, he mea kite noa i te parautanga ranei, i te aha ranei. Koia ahau ka tuhi-tuhi atu i tenei pukapuka ki a koe, kia romp ai nga tangata maori katoa i te tikanga, kei takoto te he kia te Potete. Heoi ano taku korero Naku na tetahi Kai aroha o te Tikanga, me te Pono. AKARANA, 22 HANUERA, 1842. He pukapuka tenei no te wakawakanga o te tahi o nga tangata maori, me te tahi hoki o nga Hoia, o te hapu, o Meiha, 1; riri noa hoki taua hoia, ki taua tangata maori ra, e haere noa ana ano taua tangata, i raro i te Taone, i te ahiahi po, i te waru pea o nga takanga o te wati, ka tutaki taua hoia ki taua tangata ra, kahore i korero atu taua tangata ki te hoia, he riri pokanoa na taua hoia, ka tahuri mai taua hoia, ka moto ki te tangata ka u te moto ki te ihu, ka rere te toto o te ihu, na ka tahi ano taua tangata ka tahuri riri atu ki te hoia, kia wawai raua, otira ka kite mai te tahi o nga Katipa ko te Mete te ingoa o, te Katipa, na taua Katipa hoki i riri, me he mea pea, kahore he Katipa hei riri, kua wawai te tangata Maori ra ki taua hoia. E mea ana koki te tangata maori he mea tika tana, riri ki te hoia, no te mea hoki, na taua hoia ki mua kua patu ki a ia, ki taua tangata, heoi ra he noa ano pea tena nana na taua, tangata ra, e hara hoki i te kupu. tika, ta te tangata maori kupu, otira, he tangata ano i tika te wakaaro he tangata i he; otira he wakaaro he tenei? wakaaro tika ranei? na., amua ake nei, ka kitea ano tetahi pakeha,. ka pokanoa ki te patua noa mai nga Pakeha, kanga, te aha noa, e ngari me utu tena, he kawe ki te
3 7 |
▲back to top |
Ware, herehere, ka kino, e kore e rite, e Egg I A ano. te utu ka rite, ko te tangata i patua -e te Pakeha ma te Pakeha e utu. Heoi ano te korero o te tangata raua ko te Hoia i wakawaki a nei naku Na Hoari Takoare i tuhituhi enei korero. Ki a te Karaka te kai tiaki, o te tangata Maori mo te Kuini. Ekore e tika te tehi wahi o tenei pukapuka te wahi e tohea ai kia riro te utu ki te tan-ata i patua. [NA TE KAI TUHITUHI KO WIKITORIA, te Kuini o Ingarani i tana mahara atawai ki nga Rangatira me nga Hapa o Nu Tirani, 0 i tana hiahia hoki kia tohungia ki a ,ratou o ratou rangatiratanga, me to ratou wenua, a kia mau tonu hoki te Rongo ki a ratou me te ata noho hoki, kua wakaaro Ia he mea tika kia tukua mai tetahi Rangatira hei kai wakarite. ki nga tangata maori o Nu Tirani. Kia Wakaaetia e nga Rangatira maori te Kawanatanga o te Kuini, ki nga wahi 0 katoa ote wenua nei me nga motu. Na te mea hoki he tokomaha ke nga tangata o, tona iwi kua noho ki tenei wenua, ae haere mai nei. Na, ko te Kuini e. hiahia ana kia wakaritea te Kawanatanga, kia kaua ai nga kino e puta mai ki te tangata maori ki the pakeha e noho ture kore ana. Na, kua pai te Kuini kia tukua a, hau, a Wiremu Hopihona, he Kapitana i te Roiara Nawi, hei Kawana mo nga wahi katoa o Nu Tirani, e Tukua aianei amua atu ki te Kuini e mea atu ana ia ki nga Rangatira o te Waka 0 minenga o nga hapu o Nu Tirani. me era Rangatira atu enei ture ka korerotia nei. Ko te tuatahi, Ko nga Rangatira o te Wakaminenga, me- nga Rangatira katoa hoki, kihai i uru ki taua Wakaminenga ka tuku rawa atu ki te Kuini o Ingarani ake tonu atu te Kawanatanga katoa o o ratou wenua. Ko te tuarua, Ko te Kuini o Ingarani ka wakarite ka wakaae ki nga Rangatira, ki nga Hapu, ki nga tangata katoa o Na Tirani, te tino Rangatiratanga o o ratou wenua o ratou kainga me o ratou taonga katoa. Otiia ko nga Rangatira o te Wakaminenga, me wa Rangatira katoa atu, ka tuku ki te Kuini te hokonga o era wahi wenua e pai ai te in tangata nona te wenua, ki te ritenga o te utu e wakaritea. ai e. ratou ko te kai hoko e meatia nei e te Kuini hei kai hoko mona. Ko te tuatoru, Hei wakaritenga mai hoki tenei no te wakaaetanga ki te Kawanatanga o te Kuini. Ka tiakina e te Kuini o Ingarani nga tangata maori katoa o Na Tirani. Ka tukua ki a ratou nga tikanga katoa rite tahi ki ana mea ki nga tangata o Ingarani. (Signed) WILLIAM HOBSON, Consul and Lieutenant Governor. Na, ko matou, ko nga Rangatira o te Wakaminenga o nga Hapa o Na Tirani, ka huihui nei ki Waitangi. Ko matou hoki ko nga Rangatira o Na Tirani, ka kite nei i te ritenga o enei kupu, ka tangohia, ka Wakaaetia katoatia e matou. Koia ka tohungia ai a matou ingoa o matou tohu.
4 8 |
▲back to top |
.:Ka. meatia tenei ki Waitangi i te ono o nga ra o Pepuere, i te tau kotahi mano, e waru rau, ewa tekau, -o' to tatou Ariki. Tenei pea kua ronga nga -tangata maori i te' kokotinga o te ringaringa o Tako i Poneke, kahore ra' nei. I te 20 o Nowema ka tae atu te Rata, ka kite ia i tana ringaringa kua mangunga i te pakaunga o te pu. Kua timata ia -te Pirau, heoi ka kotia te ringa e ia i waenga nui o te watunga, kihai i 20 nga ra, ka tae te. Tako ki te ware o te Rata me tona ringaringa ano, kua ora. nga Ingoa enei o nga kai .'Ko wakawa me o ratou kainga. Matiu te kai wakawa e noho ana i Akarana. Ko te Pekama te kai wakawa e noho ana i Tokerau, ko Te Mapi e noho ana ki, Poneke ko te Tahana te kai wakawa i Wanganui ko te Rapihona te kai wakawa i Akaroa. KIA ronga I mai nga tangata 'katoa ko a te 28 o nga ra o Pepuere ka A mata ai te wakawa -nui ki Akarana, hei. reira ka wakawakia ai nga hara nui o 'te tangata. No te rima o nga ra o Hanueri i to ro ai non ware o nga kai kani I "or rakau o Kawana i Waipapa tokorua nga ware i toro, 'pau katoa ana i te -ahi, ko etahi ra ia o nga mea. i. ora i te tangata Maori na reria hoki i. waka aro pai ai a te Kawana kia a ratou, wangainga .ana. ki te kai-ki te Tupeka TENEI ano tetahi Kainga kua ho koa e te Kawana. Ko Pukaki a te Waipapa, na te Tihi ma i tukua. Kua pai a te kawana kia meinga :a Te Karaka, hei Kai Tiaki mo nga tangata maori. Kua pai a te kawana kia meinga a Hori Karaka, hei Kai Tiaki .mo tangata maori. He mea ta tenei pukapuka e HONE MUA ki te Perehi o te Wakaminenga ta pukapuka o Akarana."'