KO TEWAKAWAKANGA 0
MAKETU.

No te ra tuatahi o Mahi, i tamata ai te wakawa -nui o - Maketu, he tokomaha

nga Tangata Maori me nga Pa keha

Wa=

wa, ki tonu ano hoki taua ware

tangata e wakarongo -ana, no tangata

hoki "he wakawa nui tenei; Na, a Putamai te Tino Kai Wakawa, ka noho, - ka mea, 11 karangatia te herehere a Maketu)" ka tikina a Maketu e te pa, ka tu ia ki te aroaro o te

Wakawa. Na, ka Wakaminenga 

wakatika a te Purua (ko te tangata tenei
wakatika mo Maketu) ka mea ' ea ia , ko
ahau ano te. kai korero mo te here
here, e tika ana ranei kia wakawakia

tenei tangata e tatou he tangata maori hoki?" cc a, e mohio ranei ia ki te 

ritenga o te ture o Ingarangi? Ka wakatika te Kai Korero mo te Kuini, ka ki - atu, 1, Ae ra, e tika ana kia wakawakia, ta te mea, kua korerotia nuitia tie pukapuka o te Kuini, e mea ana, Via kotahi tonu te ritenga mo nga tangata katoa o, tenei motu, ahakoa Pakeha ahakoa tangata maori.,

Ka ki atu te Tino Kai Wakawa ka Kati 

mea, 'he -pono, e tika ana kia wakawakia. - Ka wakaoati ano a Mita Karaka, koia te Kai Wakamaorl i nga 

a ka wakatika  ia ka korerotia atu.

ki a Maketu te pukapuka wakapae, a

ka ui atu ki a ia, ka mea, E Maketu!

a

e pehea ana koel e hara ana koe' le hara kore ana . ranei ki tenei mea?" 'ka ki mai a Maketu, e hara kore ana au  No reira, ka ki atu te Tino Kai Wakawakia Maketu, ka korerotia atu ki a ia, - te tikanga -0 te wakawakanga a na Mita Karaka ano tenei korero i wakamaori atu ki a Maketu, muri iho ka wakaoti ano a Te Karaka" (kaumatua) hei hoa wakamaori mo tana tamaiti, ka oti tenei ka karangatia etahi tangata tika i te wakaminenga "ko nga Kotahi Tekau ma rua, ka wakatika a Mita Karaka ka korero n tu ki a Maketu, ka mea atu ki a ia ,ko

I . karangatia enei tangata tika meake nei koia enei ko nga "Tekau ma rua hei wakarite i te tikanga o te wakawa, me he mea, ka tupato koe ki a ratou,.- ki te tahi ranei o ratou, mau ratou e wakakahore i a Tatou e haere mai ana ki te pukapuka ki te oati, ki'mua i ta ratou oatitanga. a ka wakarangona au korero;" ka oti tenei, ka wakaoatitia

te , I Tekau ma rua," ka noho, ka
wakarongo ko ratou hei mea, e ham
aatTe ana ranei':
na te tangata, a, e hara ko

Na-, ka wakatika te kai korero mo te
Kuini ka korero atu kite wakaminenga
wakawa i te tikanga . nga o tenei mahi
kohuru a Maketu, ka mea ,kua tini
ano nga wakapuakanga a Maketu i

tenei hara, ki tenei tangata, ki tera tangata kua tini-ano ana wakaaetanga." a-ka timata te karanga i nga Kai Titiro, ka karangatia a Hoani Papa, ka tu, ka mea ia, 11 He Rangatira Kaipuke ahau, i kite ano ahau i te ahi e ka ana ki Motuarohia ` i " hoe

,; ',a e

.atu ahau ki reira, ka tae atu, kua-,
ke te ware i te kapura, a i kite
pau  "

ano, aha, ui i nga tupapaku  tokotoru, ko.
tahi te kaumatua, tokorua nga tamariki e, 
takoto ana i roto i te ahi, ka hoki
ahau, ki -Kororareka, ka. korero atu - ki
te Tino Katipa, ao ake te ~.: raja hoki
ahau ki te motu ka tae, ka kite ano
i tetahi atu tupapaku, he *tangata,, he
mea hipoka ki -te paraikete me te hera,
ko te matenga i motu, i timata te motunga i 
te kaki a puta noa ki nga
ngutu, e takoto -ana te tinana, e ahua
moe ana, ki, toku wakaaro i motu ite
patiti."

Na, ka wakatika a Mita Karaka, ka wakamaori atu i tenei korero a Hoani Papa ki a Maketu, muri iho ka karangatia a Tamati Paihana, ka tu, ka mea ia, ,He tangata hoko ahau, e noho ana ahau ki Kororareka, e mahara ana ano ahau. ki te toronga, o te Ware o Mata Ropatana i te 20 o Tihema; i te ,22 o Tihema ka tae atu ano ahau ki reira, ka kite i nga tupapaku tokowa, tokorua kaumatua, tokorua tamariki, ka kite ano hoki ahau i te tinana o Tamati Pura, he motunga ano kei te paparinga maui, i te taringa puta noa ki te mangai ; i te 24 o Tihema ka haere atu ano hoki ahau ki reira, ko te tuarua tenei o aku haerenga, a ka tohutohu nga tangata nei i te Herehere, ka mea, nana a Tamati Pura i kohuru, na ka i haere atu ahau ki -a Maketu ka ki atu ki a ia, "He pono koia nau a Tamati Pura, ratou ko Mata ma i kohuru?" Otira, kahore -ia i kiki, a ka tohe tonu ahau ki a ia, katahi ka ki mai aia, "Ae ra! Naku ano a Tamati Puru i ko huru, he, mea patu ki te titaha i - mua i te toronga o te ware, a naku ano nga tamariki ratou tahi. ko. te mutua wahine i patu! ko tetahi tamaiti i oma, a aru mia ana ia. e au,- ka hopukia, ka panga iho - e au i te Pari!! i kanga ano a Mat Ropatana ki au, koia ahau i kohurr

ai i a ia; e pai ana ano kia waka-matea au, hei utu." Ka wakatika a te Purua ka patai atu ki tenei Kai Titiro, he maha ana patai ki a ia " a ka ki atu: a te Paihana ki a te Purua, " Ekore au e ata matau ki nga kupu -katoa o te reo maori, ekore au 'e mahara i mea atu ranei ki te Herehere engari kia wakina mariretia mai, hahore ranei, naku ano ia i hopu."

Ka Wakatika te Kai Korero mo te
Kuini ka ui ata-ki te.-Kai Titiro, ka
mea,. 11 he pono koia, e, rite tonu. ana
. au kupu ki te wakapuakanga a Make
tu. . ka ki. mai. te Kai Titiro, he
.-pono, e rite tonu ana ki taua waka

puakanga. Na, ka ki atu tetahi o "Te
Tekau ma rua" e wakarongo ana, 11 1
korero atu koe ki te Herehere i te reo
pakeha ?" ka ki mai tera, "kahore."
Ka wakamaori a Mita Karaka i enei
kupu ki a Maketu, ka mutu, ka. karan
gatia a Tohu, Ka ki atu. a Mita Karaka
ki a ia, "He tangata iriiri koe?" Ka ki
mai a Tohu ka mea,, "Kahore."
E wakapono ana ranei koe tera
ano he Atua, a e mate katoa te tan
tangata e korero teka ana i ~i ia
Ae ra, e wakapono an . a ano ahau
tera he Atua he wakamate i nga
tangata wakateka katoa.' ' ' Mei reira,
ka oati a Tohu kia pono tonu tana
korero, a ka wakatika te Kai Ko
rero mo te Kuini ki te patai atu
kia ia' ka mea He Rangatira
Maori koe ?
73
Ae ra.
Ko hea tou Kainga?"
Ko Paroa.
E mahara ana koe kite. toronga
o te ware o Mata Ropatana, 7. " .
,,Ae ra no te ra horoi ware i toro
ai. 9)
Nonahea i kite ai koe i a Maketu?"
No mua i te toronga, no te Para
ire."
a11 1 tau kitenga i a ia, lie hoa ano
tana ?"
eKahore, ko ia anake."
aA i pehea atu koe. ki a ia?"

a I mea atu ano ahau ki a ia ekore
koe e pai kia herea, tau waka kite kei

atoll? otira, kihai ia i pai no o ta matou? te mea he hau nui, he maha aku , ko ki.* a ia i muri mai o tenei, otira kahore: ia i kiki. tetahi 0 Te Tekau ma

Ka ui atuMa,,
rua " ka mea -, I tau kitenga i a

ketu' - '- kahore - -

a i te Motu, ore he pakeha 0

reira

.,He pakeha ano pea, ko Mata Ropatana, ko ana tamariki, me Tamati Puru."

Ka I a karangatia a Tuahu ka oati

0 .9 *

ao ia kia pono ' korero - ka wakani 
tana or

tika te Kai Korero mo te Kuini ki te

-patai atu ki a ia IS He Rangatira koe?" Ae ra." Kei hea tou kainga

0

Kei te tahi wahi e patata ana ki te Motu o Mata Ropatana."

I'd E mahara ana koe ki te toronga o tona ware ?"

11 Ae ra."

No tehea ra i toro ai

No te ra horoi ware."

41 1 kite koe I a Maketu
11 1 kite ano au i aia*, "

Nonahea i kite ai koe i a ia?"

No te Mane, i muri iho i te toronga o te ware

11 1 kitea e koe ki hea?"

Ki toku kainga ano pea, nana hoki -i mau mai i te peke raihi, te marara, me te wati, ki roto ki taku ware."

Kahore he maka i te peke raihi, he paru ranei, he aha ranei,!"

. 11 1 poke tetahi taha o te- peke i te toto.

Kahore au. wakaaro tupato kia


Maketu?

I tupato ano ahau ki a ia, i wa

kaaro hoki au tenei pea tetahi tangata kua patua e ia."

1, Ka-hore koe i rongo i te 

tanga o Tamati Puru

Kihai au i rongo i taua -ra ki te

kohurutanga o Tamati Pura.

I pehea au wakaaro ki nga 'mea

e mau ana i a 
Maketu? 
I  I wakaaro ano ahau, no te ware i

toro i te, ahi. Ka i, wakatika a te Purua 
ka patai atu, ka mea.
o I kite pu koe i a Maketu e kawe

mea roto ki tau ware ?
ana. i aua , -o te Ka

cc. Kahore. na, nga tangata
mau. mai.

inga i mea, na Maketu ia a te. Wai ka oati ano

Ka karangatiaI  ..

ia kia pono tana korero ka wakatika
te Kai Korero mo te . Kuini ki te patai
atu ki a ia.

Ko hea tou kainga?"

Ko Kororareka." ki te toronga

E mahara -ana koe

a te Ware?"

Ae Ta."

I kite pu koe i te toronga?"

Ae ra i reira ano ahau i te po 1

toro ai."

I,, Tokohia nga tangata i kitea e koe

i taua po?"

Tokowa nga tangata Maori ?

Ko Maketu tetahi?') Kahore."

Nonahea i kite ai koe i a ia No te Turei i 'Muri mai." I tau kitenga i a ia kua mohio ranei koe ki te matenga o Tamati Pura?"

'I Ae ra, kua -mohio ahau tera a Tamati Puru kua mate."

It Kahore a Maketu i kiki ki a koe ki tona matenga?

- Kahore . ore, kahore aua kupu ki au."'

- I tau kitenga i a ia kahore he mea i tona ringaringa?

I, He 'mea ano ra."

 He aha koia nga mea i kite at

koe?"

I, He peke raihi, he marara, he wati."

 Na wai koia ena mea

.19

Na Mata Ropatana.

Na te aha koe i matau ai nana ano

aua mea.

,, Kua kite hoki ahau i aua mea to a kainga i mua

He pono koia,  i kite, koe i ena

.mea i te kainga o Mata Rapatana

I I He pono,* i kite ano au." Ka waka

tika te Purua -ka mea-. atu -ki a ia, I .Pehea tau kitenga i- aua mea?"

I kite ano ahau i a Maketu e tari

ana i nga in ki te waka

I. kawea mai ena mea i hea ?"

I roto te Ware i toro. Ka mutu

',tenei ka karangatia a Hoani Ra. Kua tu, ka mea atu ia,-', He Rata ahau, naku  ano i rapu i te tikanga  o te matenga o Tamati Puru, he mate noa ranei, aha ranei? 'a i kite, ano au i nga tupapaku, he motunga, ano ki te matenga o Tamati Puru, heoi te roa me tenei titaha (ka wakakitea.

  e ia. te titaha) a, tera atu ano he motunga e tino mate ai te. tangata.

Ka wakatika a Mita karaka, ka korerotia 
atu ki a Maketu enei kupu, ka
mutu, ka karangatia a Hoani Kingi,
-ka. mea ia,  I Tokirau ahau, e
mohio ana ahau ki te reo maori, ko

ahau ano tetahi o nga tangata i
wakakomiti ki te tinana o Tamati
Puru, ko ahau ano te Kai Waka
maori o taua komiti; a i tuhituhia
katoatia nga kupu -a Maketu i taua
Komititanga. wakatika te Kai
Korero mo. te Kuini ka ho atu te
te    pukapuka komiti ki a ia, ka mea
-atu,' -cc Nau ano tou ingoa e mau nei
i tuhituhi?" Ka ki mai tera, 11 Naku
ano. Me i reira ka wakatika te Kai
Tuhituhi o te Wakaminenga Wakawa,
ka korero atu i te pukapuka wakapua
kanga a Miaketu nana hoki i waka
puaki mai 'ki te Komiti, na, ka mutu
tenei, -kua rangona hoki nga kupu
katoa o tetahi taha, o tetahi. taha, ka
timata te Tino Kai Wakawa ka korero
atu ki ,, Te Tekau ma rua" nga mea

katoa i korerotia ka mea atu ki a ra

E I Te Tekau ma rua' kia pono tonu ta koutou wakaaro, ki te mea wakaaro koutou na Maketu ano a Tamati Puru i Kohuru, ma koutou e mea mai, ki te kahore, me wakakahore mai ano -na, ka haere ke Te- Tekau ma rua" ki waho, ka komiti kia rongo ai ratou i te wakaaro o tetahi o tetahi, kia rite tahi koki te

kupu, ka mutu, ka hoki  mai ano,
ka noho, ka wakatika te Kai Tuhi
tuhi, ka mea atu ki a ratou 19 E  Te
Tekau ma rua' e pehea ana koutou,
e hara ana a Maketu ki tenei mea,
e hara kore ana ranei  Ka ki atu
tetahi o Te Tekau ma rua (ko te
tangata i wiriwiria ai hei. kai korero
mo ratou) - E -hara ana a Maketu,
Nana ano a Tamati Puru i patu."
Ko te wakamutunga tenei o te 
wakawakanga, heoi, ka mutu ka hoki nga
tangata ki o ratou ware ao te
ra ka wakamine mai te tini o te Pake
ha, o te tangata Maori ki roto ki te
Ware Wakawa, noho, ka puta
mai Te Tino Kai Wakawa, ka mea
atu karangatia a Maketu ka puta mai
a Maketu, 'Ka tu-ka korero Te Tino
Kai Wakawa ka mea atu ki a ia (he
.me  a wakamaori) , E MAKETU!  kua
kiia ki te aroaro o tenei Wakaminenga
Wakawa nau a Tamati Puru
11 i ata kohuru marire; kua tino ra
pua kua tino wakakitea ano nga
tikanga o tenei mea, a-kua kite e
oono ana ano te wakapaetanga;
heoi ano te mea e toe nei ki tenei
Wakaminenga Wakawa ko tenei
kotahi, kia korerotia te wakaritenga
o te ture, mo -te kino nui waka

harahara kua mahia nei e koe, ka te

 'In

tikanga hoki tenei a te ture o

Ingarani, e tiaki tonu ana i te oranga 0 te 'tangata katoa o tenei Motu., ahakoa ahua pakeha nga kanohi o tetahi, ahua maori nga kanohi o .tetahi; a me he mea ka ita ringihia mariretia nga, toto o te tangata, hara kore e le tangata-  kino ka

tino wakaritea e tenei Wakaminenga te tino wakaritenga wakamamae o te ture ekore ano -hoki e ora

Ite tangata -kua pokea nei ona
I ringaringa ki nga toto o te tangata

 I

Ihara kore, no te mea he tamaiti

I ia, ekore ana hoki e ora no te

I mea he rangatira ranei  ko -te

I ture e wakaritea nei e tenei Wakaminenga Wakawa ehara i te ture hou, kei wakaaro koe i te ture o Ingarani anake,  kahore  ko te ture a nga Iwi katoa, ko te kupu wakamate meake nei korerotia e tenei Wakaminenga Wakawa; kua

6

wakaetia e tou Iwi ano, kua mea atu hoki ratou ki a koe I E KORO HAERE KI OU TUPUNA! koia ia tenei ko te kupu nui wakaharahara wakawehi nei o te ture." No reira ka korerotia kia wakamatea ia ki te wahi e pai te Kawana ratou ko ona hunga komiti i te ra ano hoki e pai ai ratou., a ka meinga, 11 kia atawai te Atua ki tona Wairua. penei ano te Wakawa nui a Maketu, a i te 7 o Mahi i waka-. ritea te tino wakaritenga a te ture.

IA rongo mai nga Tangata katoa

6

Kia tukua e nga Rangatira o Kaipara tetahi wahi Wenua ki a te Kawana ko te Kopuru te ingoa, hei utu mo ta ratou murunga i te ware o Potete.

 Kua pai a te kawana kia meinga 

 a Hori Karaka-hei Kai Tiaki mo tangata maori.

Kia Rongo mai nga Tangata Maori katoa ki tenei korero i wakaritea e te Kawana i mua, kua rongo pea etahi, otira e pai ana ano kia taia ki tinei

.pukapuka kia atiz rongo ai nga tan

tangata katoa o ia wahi o ia wahi.

WAKARONGO.

E HOA 0 A. -maE ''nga, Tangata
Maori katoa!  Kua korerotia
ki the Kawana e tukua ana a koutou
kuri  maori ki nga Kainga Pakeha
tahae ai i a ratou manu i a ratou
Hipi, na, kia rongo  mai koutou, e
muri ka kitea ka rongona a koutou
kuri maori ki ngakainga Pakeha, ki
nga kainga maori ra nei e tahae ana i
nga Hipi i nga Poaka i nga Kuao Kau
i nga Heihei i nga noa iho e haere ana
ki nga kainga Pakeha kua oti te hoko
e ratou, i nga kainga ano ra nei, ka
wakamatea te kuri  ka utua ano hoki
te mea i mate i te kuri, ko te korero
tenei o te Kawana.

HORI KARAKA.

Ko nga Ingoa enei -o nga kai wakawa me o ratou kainga Ko Te Matiu, te kai wakawa e noho ana i Akarana. Ko te Pekama te kai wakawa e noho ana i Tokerau, ko Te Mapi, e noho ana ki, Poneke ko te Tahana te kai wakawa i Wanganui ko te Rapihona te kai wakawa i Akaroa.

KIA mohio E nga Tangata katoa Kia tuhituhi tetahi pukapuka ki te kai hoko wenua mo te Kuini, e mea ana, me tuku tetahi wahi wenua kia te Kawana, ki tera taha o Papakura, wakarongo mai ki nga ingoa o nga tangata kua tuhituhia mai, ko Wiremu Parata tetahi, ko te Rori tetahi, ko Uruahu tetahi; ko nga ingoa enei o te Kainga e pai ana ki te tuku, Mangotahi, Waiparere,

Waingoungori, Kopuimi,  Pokapu, Karaka,

Patupuku,  Ko Mata,  Matai, Whetu, Turipona, Kuri.

KUA pai a te kawana kia meinga ,a te 'Karaka, hei Kai Tikai mo ,nga tangata maori. ;

ENEI ano tetahi Kainga kua hokoa
 e te Kawana. Ko Pukaki, a

te Waipapa, na te Tihi ma i tukua.

KIA rongo mai e nga tangata katoa kua oti te hoko e te Kauwana tetahi wahi wenua ki Manukau ko nga rohe enei, ka timata ki Papakura, ka haere ki tatahi a  tae rawa

ki Waipapa, hoki mai ki te rohe o ,te wenua kua oti te tuku kia a te

Pepene; ko te Tihi te kai tuku.;,,..mea ana etahi o nga tangata

hei tuku be, tera ano te tangata nana te wenua, koia te wakaritea 

wawetia ai te toenga utu ki a te Tihi ma, E mea -ana hoki-te Pepene nana ano etahi wahi o te wenua kua oti te hoko,  koia ka raruraru ai te- kai hoko

0

wenua a mea ana, me huihuia nga tangata katoa a te ra e wakaritea ai 
ke utu kia kite ai ratou I te tikanga.

He mea ta -tenei pukapuka e HONE MUA 
ki te

Perehi o te "Wakaminenga ta pukapuka o Ak. arana."