Te Karere o Poneke 1857-1858: Volume 1, Number 52. 08 November 1858


Te Karere o Poneke 1857-1858: Volume 1, Number 52. 08 November 1858

1 1

▲back to top 


TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 8 o NOEMA 1858,  NO.52]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana Ł1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo Ł100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  Ł2  13s. 4d.,

mo te Ł100
Mo nga marama e ono Ł3 mo te Ł100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, Ł2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, Ł3 mo ia rau
Ka 6 nga marama Ł4  "      "

12 nga marama  Ł5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, Ł1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, Ł1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, Ł1 mo
te rau.



HE PARAU. 

TENEI nga parau pai mo tenei
whenua kei te takoto i te Toa o
Tipene i Poneke. Rere ke ana te tu
o tetahi i to tetahi.

Poneke,

Oketopa 18, 1858



HEI WHAKAEKE I TENEI PO,

KO NGA HOIHO TARIONA ERUA.

1.

KO TIMI.
(Ko RURE te ingoa maori)

KO TE HOIHO HINA O TE
Herekiekie, i whanau ki Taupo;

tona matua tane, ko Reupene—ko te
hoiho tariona o Te Hira; tona whaea,
ko te hoiho uwha i hoatu e Kawana
Kerei ki nga tangata o Taupo. Ka
ono ona tau. Ko te hoiho ano tenei
i riro ai to reihi i Poneke i te marama
o Hanuere, 1858. He nui te maroro
o tenei hoiho, te ataahua hoki, me te
rarata.

2.

KO EPERA.

Ho tariona paraone (whero), ho
mea uta mai no Poihakena. Ka waru
ona tau. Ko te hoiho tenei o TIRA-
WEKE TE WEKEPIRI.

E tu enei hoiho erua i te Papara-
kauhi, kei te wahapu o Te Kenepuru, i
Porirua, ia Mane ia Mane; i te Pa-
parakauhi tenei taha o te arawhata
i Heretaunga, ia Wenerei ia Wene-
rei; i nga tepara o Pereha, kei Te
Aro (Poneke), hei te Taete, me te
Paraire, me,  te Hatarei, o ia wiki o ia
wiki.

Ko te utu tenei mo te whakaeke-
nga:—mo tehea ranei mo tehea ranei,
Ł2 2 0. Kia rima hoki nga hereni
hei utu mo te kai arahi.

Ki te rapu ritenga ke atu tetahi,
me pa mai ia ki a

TAME TIAKENA,

Kei te whare o TIRAWEKE TE WEKE-
PIRI, kei Poneke.

2 2

▲back to top 


2

TE KARERE O PONEKE.

Ko to te kai rapu, ko ia te kite.

MANE, 8 o NOEMA, 1858.

KO TE WHAKATUPU MONI.

E HOA MA,—Kua whakaaturia ki a
koutou nga ritenga o te Peke—kua
tohutohungia e matou te ara mo te
tangata e mea ana ma te Peke ana
moni e whakatini; a kua marama
tena huarahi hei whakaaronga ma
koutou. Mo whiu ke ta matou wha-
kaaturanga inaianei mo runga nei i
taua korero ano, mo te whakatupu
moni. He maha nei hoki ona ritenga.

Ka whakatakoto te tangata i ana
moni ki roto i te Peke, heoi, kua ma-
rie toua ngakau, kei te takoto pai
hoki ana moni. E kore e paheke i
aua ringaringa , e kore hoki e riro i te
keia. Ahako tekau noa nga tau e ta-
koto ana, e ora tonu ia. Tetahi hoki o
ana painga ko te whakatupu haere i
nga moni. E pono rawa te tupu-
ranga, otira he iti. Engari ano etahi
huarahi o taua mahi o te whakatupu
moni i tupu hohoro ai—koia ra tenei
ka korerotia.

He tikanga pai ano to te Peke, a
he maha nga tangata e anga ki reira
me a ratou moni; tena ano etahi e
rapu ana i te ara ko moua. Tenei ra
pea to maramatanga mona.

Tetahi huarahi e tupu ai te moni,
ko te mahi hokohoko taonga.  Ka
whiwhi te tangata ki tana kotahi rau
pauna, hia atu ranei, ka tahuri ia ki
te mahi hokohoko kei whakatini  i
aua rnoni. Ka haere ia ki nga toa
nui ka hokohoko i ana moni ki te
taonga. E kore ia e tango kuare i
nga mea katoa o pukai ana, i taua toa,
otiia ka ata whiriwhiri i nga mea e
manawarekatia ana e te iwi. No ka
hoko pena te tangata, ku tukua mai
nga taonga i runga i te utu ngawari;

a ka rahi nga mea e riro i ana pauna
kotahi rau, i runga ra i to ngawari o
nga utu. Heoi, ka rupekatia aua
taonga ra ki taua whare, ka timataria
te hoko. He paraikete ka riro i tenei,
he poti i tena; he patiti i tenei, he
naihi i tena; ta ia tangata ano e pai ai
ia hei hoko maua. Ka riro ia i runga
i te utu rahi e riro kotahi ana hoki

nga mea, kua puta pea te kotahi rau
me te rima tekau pauna, ko nga hua o
tana kotahi rau i roto i taua mahi
hokohoko—ka nui atu ranei tana pu-
tanga. Otiia, ma te mohio anake ka
pono ai tenei mahi; tena, ka tango
kuare te tangata i te taonga ekore e
manakohia  e to tokomaha hei hoko
atu maua ki a ratou, ki te tukua ra-
nei e ia aua taonga i runga i te hanga

" rongotaima;" pena, e ngaro tonu atu
ana moni o te matuatanga, e koro e
hoki mai ki tona ringa. Na te kuare
hoki o tana mahi i puta he ai ana
moni. i riro ke ai i tetahi tangata
mohio. Ko te tangata e aro ana
ki tenei tu mahi hei whakatupu i
ana moni, kia tino tupato rawa
kei tinihangatia ia e te tangata whai
mohio, kei riro mai he taonga pirau,
aha ranei, mo ana moni, te taea e ia
te hokohoko hei whakaputa i nga hua
o ana moni o te matuatanga.

Ko te ritenga tenei o te hokohoko i
whiwhi ai te nuinga o nga pakeha ki te
mano tini o te moni. Kei te puare
ano hoki te tatau mo koutou—ka
rongo nei koutou ki toua ritenga.

Ma te marama o te whakaaro ka
pono ai te mahi a te tangata; tena,
ka poka noa te mahi, ka mangere noa
iho ki te whiriwhiri ite taonga e whai
ahuareka ana, ka waiho ranei tana
mahi i runga i te ara o te "rongo-
taima," taro ake ka rokohanga ia e te
rawakoretanga.

Tenei hoki tetahi huarahi o te wha-
katini moni. Ko te tangata e whai
moni ana. ahakoa iti, a e mea ana ki te
whakatupu i aua moni; a o kore pea ia
e hoatu ki to Peke—he puhoi no te tu-
punga; kahore ano hoki tona aro ki te
hokohoko taonga. Koia ra tenei, ka
hoatu  e ia ana moni ki tetahi hei ma-
hinga hua mana; a ma tera e utu ki
te tangata nona nga moni i mahia ai.
Kei a raua ano te whakaaro mo nga
utu kia whiu ranei; engari  ko te utu
tika iho '.'.'uri, ka.i kotahi te k;iu pauna
Tr.o to niu i ho i ti? tau. Kia rite
niu» trr;i i a nin:i to whakaae, Ika tahi
ka kawea Ia '1° roi'! aia tutua e ia te

pukapuka hei whakatuturu i taua
whakaaetanga a raua. Ko to pai o
tenei pukapuka a te roia, koia ra tenei,
ko te whakatika i te rironga o nga
moni i tera: a ki te mate ia, ki te ka-
wea ketia ranei e te ngakau kino, ara

ka kitea te mana o tenei pukapuka hei
to mai i a ia kia whakawakia mo tana
he.

Otira, he maha ke nga ritenga o
tenei tu mahi o koro e taea ikonei te
korero; engari ki te manawarekatia e
koutou taihoa ano ka korerotia etahi
tikanga o tenei hanga o te whakatu-
putupu moni.

NGA RONGO O TAWAHI.

Ko te atawhai o nga tangata o Me-
reponi (Poi Piripi) ki nga pouaru me
nga pani o te whainga nei ki Inia,
koia tenei, £25, 000 (e rua te kau ma
rima nga mano pauna).

Kua puare inaianei te Runanga- 

whakatupu-ture o Ingarani ki nga
Hurai, ara, kia noho to te hahi Hurai
i roto i taua Runanga, hei hoa mahi i
nga Ture o Ingarani. Kua tu nei mo
ratou ko Parone Rotohaira.

E kiia ana. e whakarerea ana e to
Kingi o Horana Tona torona me tona
kingitanga. He atawhai kore pea no
tona iwi, he aha ranei.

Kua hoki mai a Kuini Wikitoria i
tona toronga ki te Kingi o nga Wiwi
i tona whenua i Paranihi. Kua tino
whakahoa a Ingarani raua ko Paranihi
inaianei. 

Kua tae hoki a Kuini Wikitoria
raua tahi ko tana hoa ki Puruhia, ki
te toro i ta raua tamahine, i tera i hoatu
ra mo Pirinihi Peteriki, te iramutu o
te Kingi o Purahia.

Mo te Karere o Poneke. 
Puketotara, Manawatu,

Oketopa 25, 1858.

He panuitanga tenei i uka korero,
ki nga hoa aroha, pakeha, tangata
maori e noho mai nei i nga wahi ka-
toa o tenei motu.

Whakarongo e tama ma! E tika
ana kia hahauitia nga he o nga tupu-
na e whakaturia nei e ona uri i roto
i a ratou nupepa, hei titiro ma te ka-
nohi o tera o tera, hei whakarihariha
ma te ngakau   o tera o tera. Rere atu
ra, e hoa ma, i nga he a tatou tupuna
kei whakairia kia tatou. Otira, he he
po to ratou nei he, he he awatea to
tatou. Kahore hoki he rongo pai i
tae mai ki a ratou, kahore o ratou
minita, kahore a ratau Karaipiture,
kahore hoki he kai whakamarama i a

i--!--— i,, .ira '{,0 (-^iro , ;i mimi.

3 3

▲back to top 


TE KARERE O PONEKE.

3

hai pehi i to kino. E rangi tatou
he nui nga mea i tae mai ki a tatou
—ko nga Minita, me nga tikanga o
te Whakapono; muri iho ko te Kawa-
natanga me nga tikanga o te Ture o
Ingarani. Kite tonu te kanohi, rongo
tonu te taringa. Koia ahau i whaka-
aro ai, mo tatou te he nui atu i to nga
tupuna; inahoki te kupu a te Karaiti,
"Ko te pononga i rongo, a kihai i
whakarite i te hiahia o tona rangatira.
ka whiua ia ki nga whiunga maha."—
Ruka XII, 47. Akuanei pea mo tatou
nga whiu maha, mo te hunga i rongo
a kihai i whakarite. Mo nga tupuna
pea nga whiu torutoru, mo te hunga
kihai i rongo, kihai i kite. Ka mutu
i konei aku kupu whakatupato ki oku

hoa aroha.

He korero whakataki enei. Wha-
karongo mai koa e nga hoa mao-
ri. I mua i kapi tonu tenei ao i te

kino, i te pouri, i te mate, I te 
mahi nukarau hoki o Hatana ki tu
tatou tupuna ki a Arama; no reira
hoki i pa mai ai te pouri, te kino, me
te mate, ki a tatou. Huaina iho tenei

ao pouri, ko te e whareherehere a Ha-
tana, te kingi o tenei ao, te ariki o te
reinga. A, purutia ana tatou e ia i
roto i tenei mate nui; whakapouritia  
ana e ia o tatou ngakau, whakamata-
potia ana o tatou kanohi, tutakina aua
nga taringa—kei kite nga kanohi, kei
rongo nga taringa, kei matau te nga-
kau. Na, kite mai ana te Atua e pehia
ana tatou e Hatana  ki nga kino  o tenei
no, tonoa mai aua e ia taua Tamaiti   i
te ahua o te tangata. A, whakao-
rangia ana tatou e ia i roto i tenei ao
kino. A, waiho ana ia hei kingi mo
te ao katoa. Na, kite ana a Hatana i
a te Karaiti, ka hae tona ngakau; ka
tahi ia ka whakahau  i ana Hoia, i ana
Kingi, i ana Kawana, i ona hoa katoa,
kia tuhuri iho ratou ki te kohuru i a
te Karaiti; ki te huna i te kupu o te
Atua, kei tupu haere ki te ao katoa,
kei ora hoki te tangata . Hua noa
tatou i takahi ai, e ngaro a te Karati
e ngaro hoki te kupu o te Atua. Na,
kihai i ngaro. Whakahaua ana  ki
ana pononga, kia kauwhautia te rongo
pai ki te ao katoa, ki nga tauiwi katoa
a puta noa i te eo. Tae tonu mai ki
Ingarani te rongo pai o te Karaiti.
Whakatupuria ana te whakapono ki
Ingarani. He tini ano nga rangatira
me nga tangata o Ingarani ki te ta- 

kahi i te whakapono kiu ngaro i a ra-
tou, kei nui haere te whakapono; na,
kihai i ngaro. Tupu tonu te whaka-
pono, e kaha ana hoki te Atua ki te
whakatupu i toua mahi, i ona tangata
hoki, a tae noa ki to tatou matua
aroha ki a Kingi Hori. Whakatupu
tonu taua kaumatua pai i te whaka-
pono, whakanui tonu i te Atua, hei
atawhai mo tona iwi, mo Ingarani ka-
toa. Whakatupu tonu hoki ia i te
kareti, hei karanga mo ana tamariki
katoa, a tau ana te pai ki te iwi katoa
o Ingarani, a mate ana taua kauma-
tua aroha nui nei i runga i te pai. A
whanau ake ko to tatou matua wahine,
ko te Kuini, noho tonu ia i runga i
nga tikanga aroha o tona matua, wha-
kanui tonu ia i te whakapono, i runga
i nga tikanga aroha ki te Atua, ki te
tangata. Whakaaro ana te Atua ka
tupu te whakapono ki Ingarani, tonoa
ana e ia ona pononga ki to rui haere
i ona purapura ki nga wahi katoa o te
ao, a tae tonu mai ki Niu Tirani nei.
Tae mai ana ki konei ko nga Minita
o te Hahi o Ingarani, a kauwhautia
ana e ratou te rongo pai o te Atua i
roto i nga wahi pouri katoa o Niu
Tirani; a, whiti ana te maramatanga
ki etahi wahi, kore ana ki etahi wahi;

i hiahia tonu te ngakau o te tangata
kia kite i taua maramatanga, kia
tangohia ake ia i roto i pouritanga,
i te kino, i te mate, i nga ture a ona
tupuna; hiahia tonu ki te whakarere
i ana pikaunga taimaha o mua; wha-
kaae tonu te ngakau ki a te Karaiti
hei kai whakaora mona, kihakiha ana
te manawa, pueaea ana nga putaihu,
patupatu ana te tau o te Ate i te tatu-
kenga ki a te Karaiti hei kai whaka-
ara mona. Ko etahi ano o nga ta-
ngata i whakaparahako i te tuatahi  ko
etahi i hohoro tonu ki te rapu i nga

tikanga o te Whakapono.   No muri  iho,
ka whai katoa  mai nga tangata ki te
rapu i a te Karaiti, te iti me  te rahi,
te tane me te wahine; a puta noa i
nga wahi katoa o Niu Tirani. Tau
ana te mahakitanga ki tenei motu, i
runga i nga tikanga  o te whakapono   
o to tatou Ariki o Ihu Karaiti, te kai
whakaora i te tangata, i kauwhautia
nei e tona pononga o te Harawira ki
tenei pito o Niu Tirani. A, tu ana
toua whare karakia ki Otaki, hei mi-
harotanga ma te tini o te tangata—
pakeha, tangata maori. A. huihui

ana ona tangata katoa ki tona aroaro,
o ia kainga o ia kainga ona rangatira,
me ona kai whakaako, me ona monita
katoa, a kauwhautia aua e ia te rongo
pai ki a ratou taringa. Rongo ana
nga taringa, tomo iho aua te kupu ki
te ngakau o etahi, kore aua ki etahi.

[Kei te nupepa mo to wiki o tua
ake nei te roanga o aku korero.]

Na HOANI MEIHANA TE POHOI.

KO NGA TURE O INGARANI.
Korero whakaatu.—He roanga.

11.  I. Ko TE KUINI.—Ko te
Kuini hei tuatahi. Ko ia hei tino
Tumuaki, ko ia te tino Kai-tiaki o to
Ture. To to Kuini ahau ki Niu Ti-
rani, ko Te Kawana. He tini nga
whenua e nohoia aua o o to Kuini
tangata, he tawhiti, he tatahi noa atu,
a ekore e ahei tana tirotiro i a ratou
katoa; na reira, ka whakaritea e ia
etahi Rangatira o tona iwi, ka tonoa
e ia ki ana whenua hei Kawana, hei
Tumuaki mo nga Kaiwhakahaere o
tona Ture ki aua whenua. Nana nga
tikanga i a ratou, ko ratou hei ritenga
mona ki aua wahi. I peratia ano taua
whakaritenga i to Kawana mo Niu
Tirani tenei.

12.  11. Ko TE KAWANA.—Ko nga

tikanga nui o te whakahaere Ture e
mau nei i a te Kuini, ki Ingarani, kua
tukua ki a Te Kawana, ki konei Ko
tana whakahaere me waiho i runga i
tana o whakaaro ai hei pai reo nga
tangata katoa, kia tika ano ia i runga
i ta te Ture. Koa te Kuini korero
kei a ia, a ka waiho tana whakahaere
i runga i ta te Kuini i korero ai ki a
ia. Kei etahi meatanga ka tuhituhi
pukapuka ia ki a Te Kuini, mana e
homai tikanga ki a ia.

13. Kei a te Kawana te tikanga mo
nga Hoia; mana e mea kia haere ki
tera wahi, kia aha ranei,  he whaka-
rongo kau ta ratou. Me he mea ka
ara te whawhai, ko te iwi ke ranei o
whakaeke mai ana i tenei whenua, ko 
tu taututu ranei ki a tatou nei ano
ranei; ma te Kawana to pukapuka ki
a Te Kuini kia tonoa mai he Hoia,
he Manuwao;  a ka tonoa tonutia mai
ano e Te Kuini aua tini Hoia me ana
Manuwao, taea noatia taua whawhai,
taua tutu ranei, to pehi. Ahakoa
poto katoa mai ona mano tini Hoia,
Kaipuke, e kore e kaiponuhia  atu

4 4

▲back to top 


4

TE KARERE O PONEKE,

engari kia taea ra ano te wahi i unga

mai ai.

14. Tetahi tikanga o te Kawana,
hei tino Tumuaki ia mo nga Kai-wha-
karite-whakawa ki Niu Tirani. Ko
tana, he tiaki i te Ture kei takahia,
he tiaki ano hoki i nga tangata. E

rangi, me waiho tana whakahaere- 
Kawana, i runga anu i ta te Ture i

whakatakoto ai. Ko te Ture kei ru-
nga, ko ia kei raro. Taua tupato, kei

takahia te Ture e nga tangata: tana
tupato ano hoki, kei puta ke i ta te
Ture tana whakahaere. Timata mai 
i a Te Kumi ra ano, neke iho, neke
iho, kei raro anake i te Ture; rongo
katoa ki te Ture.

16. Tetahi tikanga a te Kawana,
mana te kupu kia whakatutukiria  nga
kianga iho a te Whakawa. Ki te 
whakawakia tetahi tangata mo te hara
kohuru, pono ana tona hara, kiia iho
ana e te Tumuaki Tino Kai-whakarite-
whakawa kia whakamatea; ma te Ka-
wana e whakaae, ka tahi ka whaka-
matea. Kei a te Kawana ano he ti-
kanga muru i te hara, whakamama
ranei i te whiu e kiia iho ana e te
Whakawa kia whakapangia ki te ta-
ngata hara. Mana ano te whakaaro;

ki te tirohia e ia he take tika mo te
whakamama, o ahei ano tana muru,
tana whakamama ranei tetahi wahi.
Erangi kahore he tikanga i a Te Ka-
wana hei whakanui i te whiu i wha-
karitea mo te tangata hara.

16. Tetahi, ma to Kawana e wha-
kaae te ture whakatakoto hou, whaka-
ahua ke ranei, e te Runanga whaka-
takoto ture, ka mana ai, ka whai-ture
ai.

17. Tetahi, mana e whakatu nga
Kai- whakarite-whakawa    me nga Kai-
whakahaere o te Ture, mana e wha-
karite a ratou mahi, ko to te Kuini
Ahua hoki ia. Ki te mangere aua
Kai-whakarite-whakawa, ki to he ra-
nei ta ratou whakahaere, o ahei ano
ratou te whiu.

18. Na, ko enei mahi a Te Kawana
ka mahia o ia hei pai mo nga tangata
katoa; kahore e mahia e ia hei wha-
ka-rangatira-nui i a ia, hoi whakawhai-
mana, hei whakawhai-ingoa ranei
mona ake: heoi tonu te whakaaro
mana i runga i enei mahi katoa ana,
ko te iwi kia tupu i runga i te pai, i
te ora, i te rangimarie. Ko te mea
nui tenei, ko te moa tenei i whakata-
kotoria ai nga ture, a, ko to mea ano
hoki tenei hei whai ma te Kawana
ratou ko ana Apiha Kai-whakahaere
katoa.—Ko nga Ture.

————00————

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Wherekopa,

Oketopa 17, 1858.
E hoa, mau e kawe atu a matou
korero kia taia ki tu karere maori o
Poneke, hei matakitaki ma o matou
hoa aroha e noho ana i runga, i raro,
i waenganui o Niu Tirani Whaka-
rongo mai tana, o hoa ma, e nga kai
whakahaere tikanga. Ko tena iwi
ano ki runga ki tona eka, ki tona eka
whenua. Kanui te pai o tenei wha-
kaaro. Ko taku karanga tenei, kia
kaha ki nga mea e rua ki te Whaka-
pono, ki te Kawanatanga. Nokonei
ahau ka tau i taku tau—Haere ra e
Rauru ki Hingarangi, ki Rehiara,
mau o rere atu, ko te kawana hei
whiu atu ki Tawhiti, ki a Tataiaro-
rangi tau. Na tou hoa aroha,

Na RIOTEREPI .

KO TE WHAKARARATA HOIHO.

He mea hou, he mea ngawari, he mea
ngaro.

HE korero tenei ua Te Kamerona
(pakeha) ki nga tangata maori
me nga pakeha katoa o Puneke, o hea,
o hea—kua oti te whakarite e ia te
whare nui—The Royal Lyceum Thea-
tre—hei vvhare korero mana, hei wha-
kaatu i te tikanga ngaru e rongo ai, e
rarata ai nga hoiho maka, imu, aha
noa iho.

Na te pakeha a, a Rerei, te take o
tenei tikanga.   Ka rua mano tangata
me to tini noa atu. ka whakamine i ta-
wahi i Ingarani ki te whakarongo ki
aua korero. Kei reira ano te Kuini
me te Pirinihi me o rana tamariki
katoa mo nga rangatira nunui o  Inga-
rani. Ka nui to ratou miharo i tenei 
mea ka tahi ka kitea i roto i enei ra.

Na, ka mea ano a Te Kamkerona kia

tukua ki a ia te hoiho e tino maka
ana, e nui ana te tutu, kahore ano i
ekengia, e kore hoki e ekengia e te ta-
ngata i te mataku, e kore e aha noa

te taima, e kore o maha nga miniti,
kua iro, kua pai.

Ko nga tangata e hiahia ana kia
whakaakona e ia me haere mai ki a Te
Hoana, te tangata o tera whare ta-
karo, o mua mai o to Wenerei, e tu-
kou) ako, ara, te 100 nga ra; mo tuhi-
tuhi i o ratou ingoa, me whakarite i te
utu (£5: 5s.) ine oati  hoki kia kaua
ai e whakapuaki i tenei mea ki te ta-
ngata ke. Mei reira ano, hei te 10 o
nga ra e karangatia ai iti ra e korerotia  
ai te mea nei ki nga tangata ka rite o
ratou ingoa te tuhituhi ki roto o to
Pukapuka.

Poneke, Noema 6, 1858.

HE HERAMANA TAHUTI
TOKORIMA nga heremana  kua

tahutitahuti i te kaipuke o tu nei—

ko Rapata   Maara te ingoa. Me ka
mau enei tangata    te hopu, ka arahina
mai ai ki te Whare Whakawa i Po-
neke ka inia, to kai hopu ki nga
penu ai, orue rno ';. heram;ana, mo ia ho
'rani.n,!:;i. Ko 11^011^000110^1110 te
i'. 1:1 u 11 hoki:—

Ko HENERE KOROKA Ona tau,
25: tona tiketike, 5 putu 10 inihi; he
makawe whero; titiro ke ana tetahi o
nga kanohi.
Ko TAKE ATIKINI.  Ona tau, 22;

tona tiketike. 5 putu 7 inihi; he ma-
kawe pango.

Ko HORI KINGI.—Ona tau, 25;

tona tiketike, .5 putu 10 inihi; he
tangata rahi; he makawe whero; he
pahau nui.

Ko HORI WANEROKA.—Ona tau,
2.3; toua tiketike, 3 putu 10 inihi; he
kanohi  rahirahi; ho makawe whero,
he pahau iti.

Ko RIHARI MIRIRINGI.   Ona tau,
21; tona tiketike, 5 putu 9 inihi; he
tangata nui; he makawe kehu, he
kanohi pura. 
Poneke, Oketopa 16, 1858.

PANUITANGA.

KIA RONGO MAI te tangata wha-
karongo. Ko taku hoiho kua

ngaro—i hare atu i Puketotara, i
Manawatu nei, i te 20 o nga ra o
Oketopa, i nga ra o muri tata ranei.
He raho poka tima hoiho—ko tona
kara he  ina waro !!;;i, i;'.);'.!'! mei—he
toi!.":! tua kri te r;Ki—kui runa:; kui te
t^^;^i;!i^.vi ::,.^i.^I.i '^:,:;i ai.!, aku mei ;

I': > EAU;, I;.* ;.ea wi, kai 'e :u.^: a;.o.
Ku kaea e ta ta.;p.;u.i mao;';; ma'.;^ e
honu mai, ka arihi unu ki te whare o
te Kuka ki te Awahau i AI a'.; awata.
Ka kore, me tiaki tonu te tangata
nana i kite, a ka tuhi mai he puka-
puka ki au, maku e tiki atu.

NA TE HERANGI.
Manawatu, 

Oketopa 27, 1858.

Ko TE MAKETE —Kei te mau
tonu nga utu o te Makete ki o tera

O

panuitanga.

I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,
NIU TIRANI.

5 5

▲back to top 


HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."

hata, ka tangohia te hoiho. He ta-
ngata ano i runga i te hoiho ko Reu-
pene te ingoa. Ka haere atu te wa-
hine nona to kuri, ka manu te patu
pounamu a Hone Tuhata hei patu
mo to wahine nei raua ko taua hoiho.
Heoi, ka puta mai ko Mohi Takanga,
ka ora to wahine nei raua ko tana
hoiho. Heoti.

E hoa ma, e nga tangata o to Ra-
witi, o nga kainga katoa o te oneroa
nei, o Mataihaka,  o te Mahia, o Hatia,
o Paramahae, o Matahiwi, whaka-
rongo mai. He ui atu tenei ki a

koutou ritenga e tuhituhi  mai nei  i a
koutou whakaaro ki ti; Karere, o Po-
neke, i nga tikanga o to Kuini, o te
Atua, o to Kawanatanga , o te Ture, o
te aroha ki nga ritenga Pakeha, E
hoa ma, kua he a koutou ritenga, kua
tinihangatia  e koutou to ingoa o to
Kuini, o te Atua, o to Kawana, o te
Ture. E koro, e Hone Tuhata, kua
ho tou mahi. Kahore koe i mahara
ko tau reta i tuhi mai ai, kei to tia-
kina tau kupu i mea mui noi koe ka-
hore ou kingi, katahi ano tou kingi
ko te Kuini, ko te Atua, ko to Ture
hoki. E koro, tenei ei te waiata, kia
rongo mai koe:—

Rangtai ka kotoki awa. 

Hi; '111)111:11 ;irrh;i kia (.-nihi atu au,

E t:ra;i, 1I<11;1pi,

U Hone. tukino i ti' tini i!;errrn;.;;i.

E k;iwe;i ana koe' e (,<- 11i;^T1gn rare,

Kaore hoki te mata i hoki mai ki muri.

Kia ki atu au he ara aitua te ara

I runga mahaukura.  

Heoti ano. Na to runanga katoa
tenei pukapuka. Ko nga tangata
nana nga kupu i whakapuaki to kau
ma wha, o te runanga kotaihi rau
tangata.

Na MATIAHA.

Ki te Kai Tuhi o te Karere  o Poneke.
Wanganui. Putikuwharanui, 

Oketopa 25, 1858. 
E hoa, e Te Pura, tena ra ko koe.
te tutaki tukai mai na i nga haumi o
to taua nei waka  ara, o te ki me te
korero. I-; ho;i. mau e t;i mui aku
korero kiu kite hoki na a,}} ;i 111: ;u] a:'.
pakeha, me nga hra mahri, i :o i:ka-
nga r;'>1;^>i, i te heanga ranei.

I te t;!u 1^.3-2, ka hoki 011311 ki Ohi-
riheu i uta o Waituhi, aia, ki to
kainga o taku matua tau". I te tau
18-3;'), ka hoki mai au ki Putikiw1)a1^a^

nui. Ka kite a Mete Kingi raua ko
tana tuahine ko Ani Kauaka i au, ka
tahi ka ki mai, " Hakre o hoki ki
Karata." Ku. t;,!ie raua kia hoki au,
katahi au k;i whaka.ao, "Ae, me hoki
au ki tou kainga kia '^ito au i te ho, i
te tik;i ranei." Katahi ahau k;i hoki
ki re?ra; kai taau taenga atu ki roira,
ka ta^;^pati;^ o maua 'KO tuku matu;'.
i ta muna. mura; i te tupunga ako
ka tui;! ka pa5^:arutu^. e te kau, e te
pura Katahi ka tonoa te utu, kaihore
hoki i utua; no te tuawha o nga kai-
nga kaia!;! k;i ai'U i:.!-: a a e i ;a taua kau na
kia paina. Ko to tangata nana i
whakaae ko Ape1^anik(^, ko IIi:^kopa.
Ko nga iwi i kona i te whakaotinga,
ko Ngati?^; a, puhia iho ana e au
tau;i kau. Muri iho i to whakaaeta-
nga kia puiti.!, te kau, kaiwea mai e
Ap^ra^iko ki nga kai whakawa manu
o Puti ^-whakanui kia hakre ake ra-
to!! ki te tono utu ; no to ratau toko-
nga ako ki te hui ki Atene, ka huihui
nga k;^.i-^wha1<;^wa ki r"ira, katahi ka
tonoa mai te utu e Mete Kingi, e Piori
Kingi hoki; katahi au k;i ki atu, " Ti
hoa ma, ino pehea to whakaaetanga ?"
Katahi k;i ki nini ratau me waiho te
w51aka;^e;;1I^ga, ine hoatu te utu o te
rt;itong;i o te kau; katahi au ka ki atu,
" Na io king;i mui kia puhia te kau.
I;a r,;;".to ; mehemea kaihore e kiia,
puhia te kau, o kore e mate." Ko te
tikanga tenei i pakeke ai au ki to utu
mo to kau, ko te whakaaetanga a
Ape^!'.Tnko rana ko Hakopa. Ka ki
mai a Mote Kingi, " E hoa, me utu e
koe. Kaihore ;ino ho kau a nga pa-
keha i mati'." Kaiaia au ka ki ato,
"I kore ai e mate a nga pakeha, kaihore
he kinga mai ana, puhia te kau—ko
tana o homai ana, ko te moni." Ka
tahi ka tuhituhia e rato^ te kotahi te
kau paunu. Kaihore ahau i whakaae,
tuhituhia kau ihu o r".tou. Ko tenei,
TO^:';.':;' Ihi whakawa 'pakeha o rang,i-
nui, u;;', hii;;^^n raua ko Te Tare, e
titi"'. TU;! u.';! K.;!i-w'!1;ik;^^'.^;^ paki.'!!;!, o

[ai ka, -'.'.a 'ao Kawa;;;', hoki e tairo,
te ha:;;) a!i o uku korero, to tikanga o

' O

a v.ihi I;-.: whakawa mauri korero;

o;ira tenei te kupu a nga tripuna i

i i-- 1

rongo ;u au, "To takapou ho Tanuku,
ho Turangi, to mata i tukitukia, to
mata i heihei;), to mata i !v3uarahi;^,
ho i whiwhi?.. no i rawe^; tioma! taku
ti:onga—Ihe taonga kimi ata naku ki
to tonga tu. ki to mahru tu,kipu UHI,

kia mataora, ka pou tena ka pou, ka
hora te takapou taonga." Homai toku
taonga, homai e nga Kai"whakawa
pakeha.

E hoa, ko te ritenga o tenei tuiau,
he t,ono atu naku i nga taonga o reto

O O

i a koutou, kia whakaakona mai, no
to moa kaihore ano i otinga i a matou
tu rinenga o te Tare o te tangata tahae,
o to tangata kino noa iho, o te mea o
whakaaetia na kia patua e totahi ta-
ngata, kia puhia rahei, kia patua ra-
nei. Ko nga utonga katoa o te pa-
keha, ko te Whakapono, kaora ano i
oti, no te mea kei te kinaki^ e nga
maora ki nga mahi otaua, a ka kite
utonga niao!"! ano. Ko tenei, me ta
mai e koe nga korero papai o te Pa-
keha, kia mohio ai au.

Ia pa ma, he komiti nui ta matou
ki Atene. I huihui hoki nga Kai-
whakawa-Mao;-! ki reira.

Ko te mutunga tena o aku korero.

Na HKK101^0 Ti-; RANGIHUATA^^.

K"i {i' Kai Tuiti, o {e K«rari' o Ponrae.
Manawa^,

27 Oketopa, Iho?.
E hou,

He tito te korero a ta Kepa

Toka. «Hore au i wi;;ni ani i te wa-
hine a ta [10*..™;^^ Ng;^roi)pmn;^ ki
tor".ma—kaore i ki;';;^, r."i karaihe
—kore rawa. Na, I;!;!. roho koe. No
taku hokinga mai i Ohaki, 1;°. kite au
e takoto una i te taha o te rori i tua
atu o to paparakauta, kaora he kai
tiaki o taua wahine nei. Na, ka kite
iho au e takoto kau ana nga turi, na
KEI tahi au a;i rare ki raro i taku hoiho
ki te r.hi a;u i nga kakahu o taua wa
hine. Heoi, ka tahi au ka hakre atu
ki te p!1par;:k^^uta, ka kite au i nga
tangata i reto i tiwhare, ko Wiki Pu-
tiki ma..

Na, e hoa, e rangi ma enei tangata

e korero ata ki a koe, ta te mea ko
ratau i rokohanga mai e au e noho
ana i reto i te paparakauta rne te wa-
hine hoki e haurangi ana. Heoi ano,
mau o tuku mai ki te karera maoa
kia kite hoki ratau i aku korero.
Na NGAHURU TE MAKORA!!!.

6 6

▲back to top