Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 5, Number 5. 14 May 1868

TE WAKA MAORI O AH U RI R I. "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. " No. 5. ] NEPIA, TAITEI, MEI 14, 1868. [VOL. V. HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI MAI. Kua tukuna atu e matou te reta a Hoani Meihana ki te Meera mana e kawe atu ki te tangata mana. Ekore matou e pai ki. te ta i tena tu korero, koi waiho te nupepa nei hei ara tautohe. KA rua nga mate kua kitea i roto i a tatou i te takiwa kua hori atu nei— te take he rere hianga i runga hoiho. I te ahiahi o te Wenerei te ono o nga ra o Mei nei tokotoru nga pakeha e haere mai ana i runga hoiho ki te ta- one ki Nepia. No te tatanga mai ki te pito o te rori e anga mai nei ki te taone ka tutaki i te ope maori e ha- ere atu ana i runga hoiho katoa. Me te mea he purei te ahua o ta ratou haere te hianga; te whakaaro ratou ki te tangata, haere mai ite huanui i mua i a ratou, i te kawenga a tona kai a te waipiro—te kai i whakaritea e Hatana hei hoa awhina mona kia riro ai te wairua o te tangata i a ia. Koia marire ano; katahi ano te kai whakakuare i te tangata, te kai wha- kangaro i te wairua. Ka rere tonu taua ope ra ka tupono te hoiho o to ratou rangatira o Tareha ki runga ki ta tetahi o nga pakeha—ko Tamati te ingoa o te pakeha. Ka hinga nga hoiho taua rua me nga tangata ki te whenua, a totahi ka mate rawa raua tokorua. Ko te hoiho a te pakeha no muri nei i mate rawa ai, ko te pakeha he nui tona mate a e mate nei ano. Ko Tareha hoki, raua tahi ko tana hoiho, i nui ano te mate; engari e ki ana kua ahua pai ia i muri nei. E korero ana tetahi o nga hoa o te pa- keha i mate nei ko Tareha kaore i haurangi, ko te mea tena ki tana titiro atu i ora. E whakapai ana taua pa- keha ki te whakaaro a Tareha—e ki ana i puta ano tona aroha ki te ma- tenga o te pakeha. Ki hai i riro pu tona whakaaro ki runga ki tona ti- nana ake ano, i uiui tonu ki te ahua o te mate o te pakeha. E pai aua tenei, he tohu no te ngakau ranga- tira. Ka ki matou mehemea i pono te mate ki tetahi o nga mea haura- ngi he tika; kia kite hoki ia i te utu o tana mahi hianga—ko tenei i pono ke ki nga tangata ora, riro ana ko raua hei utu mo te hianga o te hu- nga haurangi. Na, ko tetahi mate no te ahiahi o te Ratapu te 10 o nga ra o te mara- ma nei. He pakeha anake i tenei matenga. Kotahi te pakeha e haere atu ana ki Waipureku i runga i to- na kaata. I te mea ka tata atu ki te arawhata i Waitangi ka tutaki i nga pakeha tokorua e rere mai ana i runga hoiho—e purei rawa ana. Rere tonu mai aua koroke eke tonu tetahi ki runga ki te kaata, hangai tonu te poho o te hoiho ki te ringa- ringa kurupae o te kaata ka ngaro tonu te rakau ki roto ka mate rawa te hoiho i reira tonu ano—nana noa i ora nga tangata. Na, e mea ana matou kia puta atu he kupu i a matou i tenei takiwa ki te hunga kai waipiro. Ahakoa na te waipiro enei mate e rua na te mate noaiho ranei, ahakoa tena—ko te waipiro ano ia te tino take i hianga ai te haere a te tangata i etahi rangi atu, me tona mate ano. A, me wha- karongo mai hoki te pakeha—ekore hoki ia (te pakeha) e hapa. Nana hoki te take o te mahi, nana i wha- kaatu ki nga maori i mohio ai. Me pehea ra he korero ma matou e wha- karongo ai koutou ? No to matou taenga tuatahi mai ki tenei motu ka rokohanga mai e matou e noho kuare aua koutou. Ki hai au i roa e noho ana i to taha ka whakapono au ki a koe he iwi rangatira koe, he iwi whai whakaaro, he iwi mohio ki te hurihuri i nga whakaaro; ka kite hoki au i muri nei he iwi toa koe— toa ki te pai, toa ki te kino. Ka mahara au ki a koe he iwi tau koe hei akonga maku kia mo- hio koe ki nga mea nui o te ao— kia puta hoki to rongo i roto i nga

TE WAKA MAORI O AHURIRI. iwi o te ao. Taku Inaina ki a koe kia hurihuri marire e koe oku kino, oku pai; a ka tangohia e koe te pai, ka whakarere i te kino. Na reira ka tahuri au ki te ako i te whaka- pono o te Karaiti ki a koe kia mohio ai koe ki te pai ki te kino. Nui rawa toku hiahia kia tupu koe hei iwi mo te ao. Akuanei pea he wawata kau ia naku. No taku kitenga e tahuri ana koe ki te kai waipiro ka pouri au, notemea ko au e mohio ana ki te ahua o tena hanga ko koe i kua- re. Ko au i mohio ko te mea tena mana koe e whakakuare, e whaka- ngaro rawa atu; ko te mea tena mana e whakatupu he mate i roto i a koe, mana koe e whakangakaukore e whakaiwingohe ki nga mahi maori e ora ai koe, mana koe e whakahe noa atu. Akuanei pea koutou te ki mai ai ehara i a koutou nana te wai- piro i mau mai. He tika—i haere mai au me oku kino me oku pai. Engari kua oti au te ki atu ki a koe; — " Tangohia tenei mea, he mea pai; whakarerea tena mea, he mea kino. " Na, ki te he koe i ru- nga i taku ako nau ano, ehara i au. I tenei takiwa kua nui haere te haurangi o te maori. Kaore he • • rangi e puta nui mai ana ki te taone i kore ai e haurangi haere i nga huarahi, a i tona hokinga i te rori me te Patupaiarehe te ahua e re- re haere ana. He hanga whakama- taku ki te titiro atu ki nga kanohi e whakana ana, ki nga makawe e rere ana i te hau, ki te huare e heke ana i nga kauae, ki nga niho e tete hae- O O re ana, me nga tinana e hurori noa ana i runga hoiho. He ahua tanga- O ta ranei tenei ? Ki te titiro a nga tangata tika he ahua manuwheko ra- wa ia. Ki te kore e whakamutua tenei mahi te rere kino i nga hua- rahi ma te Ture e pehi apopo ake nei. He ki atu tenei ki te hunga kai waipiro katoa; ahakoa maori, pakeha ranei—no te mea he waipiro te tino take i penei ai te tangata. Ehara i te haere ora e haere nei nga wahine rangatira me nga tamariki i O O runga i a ratou kiki i tenei takiwa— he haere whakamataku tonu. Me- ake etahi mate ai. E! nga tamariki o Ngatikahu- ngunu, tu marire mai i te huanui ki te mate ka whakaaro ki te mutu- nga ! Tona mutunga he rawa kore, he mate ki te tinana, he mate ki te wairua. Ko te waipiro nei raua ko te rongoa e wha- ngaitia ana ki te kuri kia mate, kotahi ano to raua rite—engari ko te waipiro e takitaro ana, ko te ro- ngoa kuri e tuku tata ana. He kuri koe kia kai tonu koe i te kai a te kuri ? Whakarongo mai ki au ki te tangata nana to kai. Kaore kia ko- tahi tangata oku o te pakeha e riro pu ana tona whakaaro ki te kai i te wai- piro me te ora roa hoki—e mate katoa ana, kaore i whai morehu. Koi mea mai koe me ata kai marire koe. Kaore—ekore e ata kai te tangata e nui ana tona hiahia ki tenei kai. He kai hoki ia e nui haere ana te hiahia. E rite ana ki te wahie e makara ana ki runga ahi—ka nui te wahie ka nui hoki te mura, ka iti te wahie ka iti hoki te mura. Tetahi, me te ko- hatu e hurihia ana e te tangata i ru- nga hiwi, ka takahurihuri haere to- nu; kia tae ra ano ki raro te takoto ai—ekore e mau i te heketanga, e akina ana hoki e tona taumaha ake. Ko te ahua tenei o te waipiro. Kau- aka rawa te tangata e pa atu koi tu- pu te hiahia ki taua kai, koi tere te haere o te kohatu—a, ma te aha e hopu? Ko tenei me whakaaro koutou nga rangatira ki ta matou korero—he ko- rero hoki e puta ana i runga i te aro- ha ki a koutou koi ngaro koutou i te ao. Ko koutou nga rangatira nga kai arahi i te tokomaha; e titiro ana ratou ki a koutou—kei a koutou te ritenga mo te katoa. Ma koutou e whakatakoto te tauira. Akuanei he tauira kino, ka kino ano tona hua; he tauira pai, ka pai ano tona hua o roto. Ko nga tamariki e tupu ake nei he kanohi no nga rangatira kua ngaro—kaua e tukuna ki te mate, koi eke ki runga ki a koutou te he. Ka rongona te karanga a te mata- ara; —" Ko te Whanaariki! ko te Whanaariki!" ka oho whakarere te pa. Koia hoki me tenei kia oho koutou, ko te Whanaariki Hau Hau kai tangata kei waenganui i a kou- tou (ara te Waipiro)—kati te moe, whakatika ki runga whawhaitia! Ta te taua tana patunga he rau; ta te Waipiro he mano. Ekore e kaha te tangata kotahi ki te pehi i tenei kino. He whakatau ki naku na te pakeha; —" Kei te Huinga te Kaha. " Na, kei nga ta- one katoa o Ingarani, kei etahi o nga taone o tenei motu hoki, kua hui nga tangata e hiahia ana ki te pehi i te kai waipiro, karangatia aua he ingoa mo ratou ko " Te Hunga

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

kore kai Waipiro. "   Ka uru  te ta-

ngata ki taua hunga ka tuhituhi ra-

wa i tona ingoa ki roto ki te puka-

puka  e takoto ana i to ratou Kai-

whakahaere tikanga. Ko te mahi a

taua hunga he runanga, he kauhou,

he ako ki nga tangata, he tohe kia

whakamutua te kai i te waipiro. E ko-

hikohi  ana e ratou takikotahi he-

rengi a te tangata kotahi i roto i te ma-

rama kotahi. Ko aua moni e waiho

ana hei hoko kanara (raiti nei) mo nga

huinga  i te po, hei utu etahi ki te

Kai-ta perehi mo nga panuitanga o

a ratou korero hei tuwhatuwha ki

roto ki nga  tangata katoa—ka  toe

nga toenga ka waiho hei utu hakari

ma ratou i te wa e pena ai i roto i a

ratou runangatanga. He rongo pai

te rongo o aua hunga ki nga tangata

katoa, he  rongo  rangatira—e nui

ana hoki te pai me te ora e tupu ana

i runga i ta ratou mahi. He aha kia

kore e karangatia tetahi mahi pena

ki Heretaunga e koutou, nga ranga-

tira me nga kai-whakaako?  Ma

koutou e hurihuri.





         TE WAIROA.

    He  men  tuku mai na te. pakeha.

Ka  nui te mate kai o tenei kainga i te tau

nei. Ko  nga taewa me nga kai katoa kua

rakia i te ra—ko  te kumara anake i ora,

me nga kainga i ro ngahere. He whanoke

te raumati kua hori nei, ko te ahua o te

whenua mehemea na te ahi i kai. Ka rima

nga marama i tetahi takiwa i kore ai e ki-

tea te pata o te ua. Ko te he tenei o nga

maori o tenei kainga, ahakoa tau pai tau

kino ranei, rite tonu te rahi o nga maara—

he paku  noaiho te whenua e whakatokia

ana e ratou. Te mahara ratou mehemea i

nui te ngakinga kai ahakoa tau kino tau

pai ranei ka ora tonu ratou. Ko tenei he

kakahi, he aruhe, he mamaku nga kai o te-

nei kainga. Tetahi ka puta nga moni  o

nga reti ka tahuri tonu ratou ki te kai kia

    O

we  te ngaro. Te  ata waiho marire hei

whakarite i a ratou nama, ki te hoko kaka

ranei kia mahana ai i te makariri.





   Ko nga kupu  enei a Paora te Apatu o

te Wairoa mo nga whenua a te Hau Hau.

He  mea tuhi mai nana ki a te Makarini i

 roto i tetahi reta korero whenua, ara: —

 "Ko te ritenga o Waikari puta noa i Pe-

 tani, taku ritenga me i toa te Hau Hau

kaore e hoki mai o tatou whenua. Wai-

hoki ko  tenei ka toa koutou ko o hoa ko

Ihaka, ko Pitiera, kati me waiho te ritenga

i a koutou—kaore e pai kia hoki ki te Hau

Hau. "

HE WHARANGI  TUWHERA  MA NGA

        HOA  TUHl NAI.



        Waima  Hokianga, Mei 3, 1868.

KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.

  E hoa tena ra ko koe, te Kai-whakahaere

o nga Ture mo nga iwi maori o Niu Tirani.

He kupu atu tenei na matou ki a koe na

nga rangatira e mau nei nga ingoa i nga ra-

rangi whakamutunga i raro iho nei.

  I te oroko tukunga mai o nga Ture ki

nga iwi maori o Niu Tirani i roto i te tau

1846 ka whakaturia etahi o nga maori hei

Kai Whakawa. Ka timata mai te ahua pai

ki runga ki nga iwi o te taha whakararo o

te motu nei, ara ki te iwi e karanganuitia

nei ko Ngapuhi katoa. Ko nga Kai Wha-

kawa pakeha o te taha whakararo nei i taua

takiwa ko Kerenene (Clendon) no Korora-

reka, ko te Waiti (White) no Mangonui,

ko te Kopere (Aubrey) no Whangarei, ko

te Penetana (Fenton) no Kaipara. Ko

nga kino e  puta mai ana i taua wahi he

whawhai nui anake, kahore he kohuru i ro-

to. Muri iho ka whakaturia ko te Paahito

(Barstow) hei Kai Whakawa  mo Korora-

reka, ko te Kerenene ka tukua mo Hokia-

nga. Ka tupu te pai ka kaha haere taea

noatia mai te tau 1865. Katahi ka hoki

haere te kaha o nga Ture taea noatia mai

te tau 1866. Ka  whakakahoretia etahi o

nga Kai Whakawa  maori, me Kerenene.

Kai Whakawa Tumuaki  o Hokianga. I

te whakakahoretanga o etahi o nga Kai

Whakawa  maori ka timata te patu kohuru

i roto i nga ra o Tihema 1866. Te tangata

i kohurutia i roto i taua marama nei ko te

Ripi—he  mea kohuru. Haere mai tae noa

mai ki nga ra o Hune i te tau 1867 ka hi-

nga ki te Ahuahu tokorima mate rawa—

he whawhai nui tenei, ehara i te kohuru.

Haere mai tae noa mai ki nga ra o Noema

i te tau 1867 ka hinga ki Kaikohe tokoto-

ru—he mea kohuru. Ko nga ingoa o aua

tangata ko te Paki te Ripi, ko te Awa-a-te-

Atua, ko Renata Pure. Haere mai tae noa

ki nga ra whakamutunga o Maehe i te tau

1868 ka hinga ki Whirinaki ko Nuku Rae-

rae—he  mea  kohuru na te Awhekaaihe.

Ko te putake o taua whawhai he whenua;

ko te rangatira o taua whawhai ko Hone

Haarimana Awhekaihe. Ko tenei tangata

kua oti te tuku e nga Kai-mahi o te Ture

nga mea pai katoa i whakatakotoria e nga

Kai-mahi whakatakoto Ture o te Koroni o

Niu Tirani. Ara, ko nga mea enei i tukua

ki a ia e nga Kai-mahi o te Ture ko nga

Raihana. I runga i tona pekenga ki te

whakatupu whawhai kua oti aua raihana te

pokepoke ki te toto kohuru. Ko enei hara

kohuru katoa no te takiwa i mutu ai te kai

whakawatanga o te Kerenene. I te taima

ko te Wiremu  Hunia  (E. M. Williams)

anake to Kai-whakawa Tumuaki o te taki-

wa o Tokerau mai puta noa mui ki Hokia-

nga, ko enei kohuru katoa kei te takiwa i

whakaritea e nga  kai-whakahaere  o  te

Ture hei takiwa mahi ma te Wiremu Hu-

TE WAKA MAORI O AHURIRI. nia. I te takiwa i a Kerenene e tu ana ka nui tona kaha ki te pehi i nga kino e puta ana ki te takiwa o Tokerau puta noa mai ki Hokianga. Te mea i tuhi atu ai matou ki a koe he pouri no matou ngakau i te hono o te hara kohuru ki to matou takiwa, he kore kaha no nga Kai-mahi o te Ture ki te hopu i nga tangata. I te mea e to- komaha ana nga Kai-whakawa maori o te taha whakararo nei e nui ana te kaha o te Ture. Whakaaroa mai e koe he tikanga mo matou e ngaua kinotia nei e te hara kohuru. Mehemea i penei te whakaaro o nga iwi katoa me o nga tangata o nga kainga e toru nei, o Waima, o te Taheke, o Manaia, penei kua nui te ora ki te taha whakararo o te motu nei. Ko toku iwi katoa e 400 kua riro ki te tiki i te tangata hohuru kia tu- kua mai ma te Ture e titiro tana he tana tika. Ko te ingoa o taua tangata i kohu- rutia ai a Nuku ko te Wake, he hawhe- kaihe. Kua piri tona iwi kei te pupuri i a ia. Ko te Taipapahia he Kai-whakawa, ko Witana Papahia he Kai-whakawa — kua pupuri raua i te tangata hara kia ora. Ko enei Kai-whakawa me whakakahore. Heoi, ka mutu. Me tuku atu e koe tenei reta ki te " Waka Maori. Na o hoa pono, Na Mohi Tawhai Anaru Ringaiti Te Penetana Aporo Waikareao Hone Patene Reihana Hapi Kaitara Hetoro Waipapa To Tatua Mohi Wikitahi Wiraha Arama Pi Noa Rawene Wi Totoia Hone Tanapotae Puruwhero Hone Ringahu Te Wairakau Porohita Tupouri Hone Katete Matia Horo Raniera Katete Heta to Tuhi Raniera Wharerau Hoani Tuoro Hemi Papakakura Rihari Paeroa Piri Kahawai Ruka te Wharetoa Hami te Hotete Wi Maunganui Pita Whanga Rapana Nuku Wiremu Paati Reihana Utu Hone lhana Rai te Ngau Hemi Tauahika Mehaka to Patutai Neho Horakerake Taka te Oneroa Manuera Kaiariki Hohepa Rekene Wikiriwhi Whaka- Hoani Ngatoti ora R. te Wharepapa Mato Ngahau Here te Hiki Era Hiri Te Keene Hoai Hori Tawhitu Rewiri Whakaro- Horomona te Kawau ngouru Rihari Kaipara Kereama Rangatira Pohi Maki Wiremu Titore Ihaka Rangikaputa Rauna te Kapene Em Mono Toihau Himiona Haki [I rongo matou kua tukua mai ki a kou- tou taua hawhekaihe e ona whanaunga i muri nei. He tika hoki ra kia tirohia ma- riretia tona he i runga i te Whakawa. Ekore e nui he korero ma matou ki a kou- tou inaianei mo tenei he—kaore ano hoki kia ata rongo matou ki te tikanga ] Waima Hokianga, Mei 3, 1868. KI A TE KAI-TUHI o TE WAKA MAORI. E hoa e te Karini, he kupu tenei i ma- hue i tera reta. Ko au kaore e tukua e taku iwi i to ratou haerenga ki te tohe i te tangata kohuru. I waiho a hau e ratou hei kai-tuhituhi atu ki a koutou i nga korero o taua hara. Na to hoa Na HONE MOHI. Whangara, Aperira. KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI. No te 30 o nga ra o Aperira i te tau 1868 ka hui atu nga tangata o Turanganui, o Hamanatuna, o Tatapouri, o Pouawa, o Witiwiti, ka hui mai ki Whangara—ka hui mai o Koura-a-te-Uhi, Uawa, Puatai, Po- kotakina, Taupa, ka hui mai ano ki Wha- ngara, hui katoa nga tangata 250. Te take he Karakia roa. Ka mutu te Karakia ka whiua nga putake mo te Runanga hei ma- hinga ma matou: — 1. —Ko te mau o te tangata ki te Ka- rakia. 2. — Ko te u o te tangata ki roto ki nga Ture o te Kuini ake ake. 3. —Ko te rapu tangata mo roto o to Runanga nui i Po Neke. Ko tenei kaore ano i oti no te mea kaore i tae ki te tangata hei Pooti. Kei roto ano i enei marama karangatia ai ano te Pooti mo taua tangata, mo raua ranei e rua, hei titiro i te tika raua ko te he i runga i O enei mea e rua—i te Whakapono, i nga Ture o te Kuini. Ma tenei tangata hoki ka Pootitia nei ka mohiotia ai e u ana te whakaaro o te tangata ki nga Ture o te Kuini. A whakaaetia ana e nga tangata \_ o o Turanganui tae noa ki Uawa hei taonga mo matou. Otira tera atu te nuinga o nga korero, ekore e mauria mai kei roa. Heoi. Na HIRINI TE KANI PAORA PARAU RUTENE TE EKE PARAONE PATIHANA APUTA KEREHONA Na nga rau 250 katoa. [E hoa ma, kua taha ke te rangi hei Pootitanga i te tangata mo te Runanga nui ki Po Neke. Ko te 15 o nga ra o Aperira te ra i whakaritea hei whakahuatanga i te tangata mo tenei Takiwa ki te Rawhiti ka- toa nei—ki Nepia nei whakahua ai. Kua panuitia noatia atu ki a koutou taua wha- karitenga i roto i te nupepa nei. Na kou- tou i kore e tuku mai tetahi tangata ki Nepia i taua ra hei whakahua mai i ta kou- tou tangata i pai ai. Ko tenei kua taha ke te rangi; kua tureiti koutou. Ko Tareha tenei kua tu mo tenei Takiwa. Koi mahi noa koutou ki te Pooti tangata. ]

TE WAKA MAORI O AHURIRI. 29 Nepia, Mei 12, 1868. KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI. E hoa he tauira tenei i raro nei no ta matou pukapuka i hoatu e matou ki a te Makarini mo ana moni i homai ki a matou i tenei ra. K mea ana matou kia panuitia e koe ki te Waka Maori kia kite nga ta- ngata o te Wairoa o hea atu. tona Na te RARIMA X tohu HAMANA TIAKIWAI. | Whare Kawanatanga, ; Nepia, Mei 12, 1868. Tenei kua homai e te Makarini ki a matou (he rangatira maori no te Wairoa) i i - i tenei ra Erima te kau pauna moni (£50), i he mea tuku noa mai na tera ki a matou— ehara i te moni utu whenua. Na. ko aua moni e whakaae ana matou i konei kia whakahokia atu ki a ia ki a te Makarini a te takiwa e kitea ai e matou he moni i tu boko whenua, i te Reri, i te aha noa atu ranei—a ko reira whakahokia, ai e matou aua moni. Kua tuhia iho o matou ingoa ki tenei Pukapuka i tenei te tekau mu rua o nga ra o Mei 1868. tona (Kua tuhia) Te RARIMA X tohu £50 „ HAMANA TIAKIWAI ,, HOTENE TE ARIKI „ Ko EMANAERA. Kai titiro ki te homaitanga o nga moni me te tuhinga o nga ingoa. Te KARINITERA, Napier. TE HUI A TAREHA. No te Taitei te 3O o nga ra o Aperira ka tu te Hui a Tareha ki Pawhakairo, ara i te Waiahiki. Te take he kimi ritenga mo nga whenua o te Hau Hau e takoto ana i wae- nganui o Petani, o Waikari, haere atu ki uta ki te Haroto, ki hea atu—he mea kia marama nga wahi mo te riro i te Kawana- -tanga me nga wahi mo te mau. Oti marire ana te korero, otira kaore ano matou kia ata. rongo ko ehea nga wahi e riro ana, ko ehea e mau ana—tena kei te Kawanatanga e mohio ana. No te 29 o nga ra ka tae mai ki taua hui nga iwi o te Wairoa, o Mohaka, o nga kai- nga katoa o te takutai, me nga tangata o Taupo, o hea atu. Ka wharikitia te whare nui a Tareha, te whare paraki i hangaia e tera hei whare unga manuhiri, ka wharikitia ki te kiekie i raro, ki runga ake he parai- kete, he haora, he kawhe—hui katoa aua kahu 68. Riro katoa ena kahu i te hui— tetahi tara i tetahi hui tetahi tara i tetahi hui. No te aongake (te 30 o nga ra) ka whiua te kai kotahi mano—he paraoa, he huka, he taewa, he poaka, he hipi, he tuna he ika, he aha noa atu. Ka tae mai nga tanga- ta o te takutai ki te taha ki te tonga puta non ki Wairarapa i taua ra ano, ka whiua ano te kai e wha rau. Kaore i taea te kai i te nui o nga kai. Mauria ana e nga manuhiri makaia ana etahi ki ro wai tere atu ai, ko etahi i mauria ki runga kaata hei hoko ki te pakeha. Heoi tonu to te maori ahua he moumou kai—tera te takiwa e hemo ai i te kai. No te Parairei te tahi o nga ra o Mei ka tae atu te Makarini raua ko te Kai-whakawa o te Hupirimi Kooti ratou ko te Kupa ma, ko etahi noa atu—ka timata te korero i reira. HE WHAKATUPATOTANGA. KIA TUPATO te tangata haere i te po i te huanui mai ki Nepia, kia tupato ki te Whare tunga Poti kua ha- ngaia e HEMI WURU (i runga i te wha- kaaetanga o te Kawanatanga) ki te Ahi- tahu-a-te-Waru i te ritenga o te Whare o Karaitiana i Taupata. TENEI! TENEI!! TENEI!!! TENEI te take o te tohungatanga kei a maua! Ko te tangata e hiahia ana kia hangaia paitia tona tera me anga mai ki a maua. Ka tukua mai e te tangata tana tera pukaru, tana aha ranei, kia tuia e maua ekore e taro ka oti, to- na otinga me te mea hou tonu te kaha. Tenei koi a maua nga, Tera hei hoko, nga Paraire, nga Kipa, nga Wipu, nga aha atu. Ko to maua whare kei te taha o te Peeke o Niu Tirani i Nepia nei. Haere mai whakamatauria. Na KAHIKOROWI raua ko POIHI. TENEI TE HOKO NGAWARI KEI TE TOA O TE HUTANA RAUA KO TE EAWINI. KUA kite koutou i to maua whare nui i Nepia kua tomo tonu nei i te hanga. Ekore e taea te tatau i nga hanga katoa o to maua whare. Kua kite ra hoki koutou kore rawa tetahi mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea paku, te kakahu, te kai, te aha noa atu. E utaina tonutia mai aua i Inga- rani o maua hanga i runga i nga kai- puke katoa o rawahi e u mai ana ki Nepia. Kua puta te rongo ki nga pakeha, katoa o Heretaunga, ki te pai o nga hanga o tenei whare—ko ta ratou whare hoki ia e mui mai nei ratou ki te hoko. Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei whare. Ko te tangata, e hiahia ana kia ata tau ki tona tinana he kahu mona me haore mai ia ki a maua. Haere mai whakamatauria. Na te HUTANA raua ko te EAWINI. Nepia, Akuhatu 29, 1866.

TE WAKA MAORI O AHURIRI. TENEI TE TAONGA! TENEI te taonga kei au e tu ana, ara ko aku tera hoiho, ko aku paraire, ko te tini noa atu o nga hanga mo te hoiho, mo te kaata. He mea kawe hou mai no Ingarani, naku ano i kara- nga atu kia tuia mai mo toku whare hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga. E tuia ana nga tera, me nga mea ka- toa o te hoiho i tenei whare. Na HOURA. WHAKARONGO MAI. TENEI au to koutou hoa tawhito te noho nei maua ko WIREMU kei te • WHATAAPUKA. Kai te hoko tonu maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia ana e te tangata maori; —ara, he huka, he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me te mano kai atu. Ko nga kahu; —he koti, he paraikete, he tarau, me nga kakahu tane katoa, me nga kakahu wahine katoa. E tangohia ana hoki e maua nga kai e whakatupuria ana e nga maori; ara, he kaanga, he witi, he taewa, he aha noa atu. Haere- mai ki te tangata tawhito. Na WIREMU raua ko KENERE. Nepia, Pepuere 26, 1867. WHAKARONGO MAI! WHAKARONGO mai te tangata e mate ana i te niho Tunga. Ko au tenei te Tohunga mo tena hanga, te kai-whakaora mo nga tangata katoa i tena mate. Kowai te tangata e tauhou ana ki taua mate kino, mamae nui ? Te reka te kai. te moe, te noho, te me- re, te aha noa atu. Ko te tangata e ngaua ana e tenei mate mo haere mai ki au; mana e pai kia unuhia tona ni- ho, ka riro i au te tango; mana e pai kia purua, ka purua e au—a ka rite to- nu ki te mea ora te kaha. Ka riro he niho, nga niho katoa ranei, o te tanga- ta ka mohio au ki te whakanoho he mea hou ki roto ki toua waha, a ka rawe to- nu ki te kai. Taku utu mo te unuhanga, e rima herengi; mo te purunga, te kau here- ngi. Te utu mo te mea hou e whaka- mana ana ki roto ki te waha, kei te ahua o te waha me te niho te whaka- aro. Ko taku whare kei te whare e tu nei i roto i nga rakau Puru Kamu i tetahi taha o te rori i te Whare Puiha irunga mai o Pukemokemoke i Nepia nei. Haere mai kia mahia o koutou niko kia kaha ai koutou te ngau i te iwi poaka, i te aha atu. Na te WIRIHANA Tohunga mahi niho. Nepia, Aperira 23, 1868. E NGATIKAHUNGUNU ! TI- TIRO MAI! TENEI nga keihi hanga kei an, he mea tae hou mai. Ko te tangata e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga. pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore he mea i kore i toku whare, kua kite ra ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou- tou ki te whakatauki na; —" Haere mai e whai i te waewae o Uenuku kia kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e rite ana au ki a Uenuku o te Rangi. Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku whare. E taea ranei te tatau i te kiri- kiri o tatahi ? Ko te rite hoki ia. Engari me haere mai kia kite. Me haere mai mo " te whakapuru ki tahi ringa, me te patu ki tahi ringa. '' Na TATANA. HAERE MAI KI TE KAI MA KOUTOU! KUA tu taku whare taka rohi kei pahaki tata mai o te Peeke o Niu Tirani i Nepia. Ekore e ngaro taua whare i te tangata haere—he whare hou tonu ia, he whare teitei. He nui nga kai e hangaia ana e au. nga rohi nei ano, nga keeki hei kai marenatanga, nga paua, nga kai reka noa atu. He peeke witi (peeke kautahanga nei) etahi kei au e takoto ana mo te hoko. Haere mai koutou. ki te, whakamatau ki aku kai. Na ANARU PEREEKI, Kai taka rohi. Nepia, Akuhata 29, 1867. PANUITANGA. KI NGA RANGATIRA o NGATIKA- HUNGUNU. KO MIRA raua ko RINITE tenei kei Nepia nga tino tohunga hanga whare, me te mano atu o nga mahi Kamura—nga Whatitoka, nga Mata- pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga mea rino katoa, mo nga whare e hanga- ia aua e maua—no reira i kaha ai, he mea whiriwhiri mai hoki. Ko te whare o Karaitiana ma i Tau- pata, i te rori putanga mai ki te taone nei, ua maua i hanga. Ka hiahia te tangata kia hangaia e maua tetahi whare mona, ka kore ona moni e pai tonu aua maua ki te whenua hei utu. Ko ta maua mahi he mahi hohoro, he mahi He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haak Pei Herara, ki Nepia, i te Taitei i nga rua wik katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.