Te Waka Maori o Niu Tirani 1871-1877: Volume 8, Number 18. 18 September 1872

TE WAKA MAORI O NIU TIRANI. —————•*————— "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA." VOL. 8.] PO NEKE, WENEREI, HEPETEMA 18, 1872. [No. 18. KO NGA KORERO ENEI A TE TAPATA MO TE TAHA MAORI. ! .——— Hepetema 10, 1872. Ka whakapuaki ahau i etahi kupu ruarua mo te taha Maori. No muri o te timatanga o tenei korero, me te kitenga o toua tukunga iho he maha nga reta a nga Maori kua tae mai ki au—he maha, kahore ano i taea te whakapakeha i etahi—na he ririte tonu nga mahara a nga tangata na ratou aua reta. Tenei tetahi mea kua kitea e au ; ko nga mema Maori o tenei Whare, ahakoa ko te pooti ki te hapai ki te turaki ranei i te Kawanatanga kua whaka- puaki i ta ratou pouri nui, iti ranei, i roto i a ratou korero, na ko tetahi o a ratou kupu i tino whakami- harotia e au ko ta ratou hiahia ki tetahi tangata e kore e mohio ki te reo Maori. Na, ko te kupu timatanga tena o te nuinga o nga reta i kitea e au. Kahore ahau o mohio ki te take o ta ratou kupu pera. Me ata titiro marire e ahau taua kupu, mo te maha o nga whakapuakanga mo te kupu pera hoki a te mema a Wi Parata. He maha a ratou kupu mo a ratou mate, kua ata tirohia e ahau, he nui ano nga tikanga o roto ki taku mahara. E whakahe ana ratou ki te Kooti Whakawa Whenua Maori mo tenei take, ara, ehara tera i te mea hei pupuri i o ratou whenua i runga i te kupu i rongo ai i whakapono ai ratou, ko te tukunga iho o te mahi a taua Kooti he tango i te nuinga o te whenua o nga iwi i puritia e ratou hei oranga mo katoa. He whakahe nui tera me ata whakaaro marire e te Kawanatanga. Ekore e tika kia noho he Maori rawakore ki tenei whenua; ehara tenei i te mea e ora ai tatou e tika ai ranei ratou. E mea ana tatou kia noho te Maori i runga i te rangimarie penei me tatou, a e ki ana ahau mehemea tera tetahi iwi i whiwhi nui ki te whenua kua kite ratou kei to mawehe atu o ratou whenua i a ratou, e tika ana ano kia pouri ratou. Me arai tatou i tera mahi notemea ko nga tikanga o roto e tau ana ki te Maori ki te ora hoki o tenei whenua. E whakahe ana ratou ki nga Rori Pooti e mea aua kia kore e whai mana ki nga whenua e puritia ana e ratou i runga i nga pukapuka whakatuturu a te Kooti Whakawa Whenua Maori. E mea ana ratou ekore e tika kia utu takowha ratou mo nga whenua e takoto kau ana, kahore i te mahia e ratou. Ko aua whenua i puritia e ratou i runga i te utu kore. Kua nui o ratou moni kua pau mo nga ruri me era atu mea kua whakatuturutia o ratou take ki reira, i kiia hoki ki a ratou ko tera te take pai rawa mo ratou, engari kua kite ratou ko te whakatuturutanga o taua take hei huarahi e tonoa ai ki a ratou kia utu ratou i tetahi takowha kihai rawa i mohiotia e ratou i mua atu. Ki taku mahara hei nga takiwa e nui ana nga whenua kahore e puta mai ana he rawa i aua whenua ki nga Maori e whai take ana ki reira ko te moni hei utu ma te tangata ko tana mahi ki nga rori e tata ana ki a ia. E whakaaro ana ahau ma tera tikanga o ata iti marire ai te pouri, e tika aua ia taua pouri ki taku i kite ai. Tetahi hoki, e whakahe ana te nuinga o nga tangata nana nga reta, ki te mana i tangohia nei e Te Kawanatanga ma ratou ake e hoko i etahi o nga whenua o nga Maori. Kahore taku ngakau i oho rere ki tera kupu metemea i poropititia e ahau i te rua o nga tau kua pahure ake nei i te taima i hanga ai te Ture hei whakamana i taua mea. I reira ai i ki ano ahau ka he taua tikanga, ka pouri nga Maori ki taua mea, na i puta ano taku kupu ki tenei whare i taua taima kia kaua e whakaaetia. Ko ta te Maori whakahe koia tenei e kiia ana he tangata tuturu ratou no tenei whenua, ehara ratou i te tamariki, otira e herea ana te huarahi mo ta ratou mahi tuku i o ratou whenua, ki taku i kite ai he whakahe tika tera, na he kupu tuturu tenei naku ki aku hoa Maori, a nga taima katoa e taea ai e au ka whakapuaki kupu ahau ki tenei wharo kia whaka- korea taua inana hoko whenua, kia watea ai te Maori ki te tuku i o ratou whenua i runga i to ratou tikanga i pai ai penei me ahau me ia mema o tenei whare. E whakahe aua nga Maori ki te tikanga, o o ratou whenua rahui. Kahore ahau e mohio mehemea he J tika aua kupu whakahe kua toru hoki oku tau i kore i ai e noho ki te Kawanatanga a kahore au e mohio ki ! te mahinga o aua whenua rahui i roto i taua takiwa; i engari ki taku i mohio ai kahore he take i kore ai i nga Maori e whai reo ki te whakahaere i enei whenua o • • i rahui me nga reti me era atu moni e puta mai ana i reira. Na, ko taku kupu tenei mehemea ka tuturu : ta tatou whakamana i nga Maori ki te mana o te

120 TE WAKA MAORI O NUI TIRANI. noho ki tenei whare, me uru ano ratou ki te runanga whakahaere i nga whenua rahui me whai reo hoki ratou ki te whakahaere i nga moni e puta mai ana i ana whenua. Me mahara aku hoa Maori ka whaka- arohia tena tikanga e au mehemea ka tu ahau ki roto ki te Kawanatanga. -Tenei hoki tetahi, kua noho he tangata hei reo mo te Maori ki tenei whare, kua oti hoki te whakaae kia uru ratou ki tera wehenga o te Runanga na me whakaoti taua tikanga me whaka- noho he reo mo ratou ki te Runanga o te Kawana- tanga. E tika rawa ana kia uru ratou ki reira, he mea pai rawa mehemea kia tu he minita Maori kia kotahi kia rua ranei ki roto ki te Kawanatanga hei hoa tohutohu i runga i nga tikanga Maori. Ekore ahau e ki ka taea taua mea apopo, i runga ranei i te tikanga kaika; me ata mahi marire me tupato kei tupu he puhaehae. Ko te painga o te whakanoho Maori ki tenei whare i kitea e ahau i mua. Nui rawa taku mahi ki te kimi i tetahi tikanga mo taua mahi. I hanga e au he ture mo taua mea i kawea e ahau ki a Ta Hori Kerei, ko ia te Kawana i reira, nana i whakapuaki mai ki au i ana mahara ino taua mea, a i tae ano ahau ki etahi atu kimi ai i o ratou whakaaro. Tera ano pea e kitea taua Ture i roto i nga pukapuka tawhito. I hopukia ano hoki e te minita Maori [Te Makarini] taua whakaaro, a no tana mohio ki nga tikanga Maori i kaha rawa ai ia ki te tohe kia whakatuturutia te Ture, ahakoa kahore ia i roto i te Kawanatanga i reira. Ekore e tika kia whakaroaina te whakaotinga o te mea kua oti nei i a tatou ara kia uru rawa te Maori ki roto ki te Runanga o te Kawanatanga. Tenei hoki tetahi kupu mo nga whenua i riro i runga i te rau o te patu. I ki a te Makarini he painga utu nui era. ±3 tika ana tana kupu. Ko nga pauna kua whaka- paua atu e tatou ki aua whenua ekore e hoki mai, he hereni kotahi pea e hoki mai mo te pauna kotahi kua whakapaua atu. Ekore e taea te ki kua peheatia ranei e te Kawanatanga te tuku atu i aua whenua i tangohia nei i runga i te rau o te patu. Ki taku mahara 250,000 nga eka kua hoki ki nga Maori haunga nga mea kua hoatu ki nga pakeha. He maha o enei whenua kei te tarewa inaianei kei waenganui o te rangi o te whenua, kahore ahau i kite i tetahi tikanga pai atu e tupu ai te rangimarie i te wehewehe i te toenga o aua whenua ki nga Maori e kitea ai to ratou take i runga i te ata kimi marire. Ka rahuitia i runga i taku tikanga etahi wahi mo nga rerewe me nga taone iti ; ai nga wahi e pakaru atu ai nga awa ki te moana ka rahuitia ano etahi wahi i kona. Ka oti tena katahi ka whakaturia e ahau tetahi tikanga e kitea ai kowai ranei nga tangata e tika ana ki te toenga o nga whenua. A te otinga o tera i te Kawanatanga, ka kitea kahore ano he mahi pai o mua kia rite ki tera te pai. Ma tera e whaka- kore tetahi o nga take nui o te raruraru. Ehara taku e ki nei i te mea whakaae i runga i te tono a te Maori, engari hei tohu aroha, hei tikanga pai mo te Kawana- tanga. E te Tumuaki, ko nga kupu nui enei i roto i nga pukapuka maha a nga Maori kua tae mai ki au. Tenei taku kupu mehemea ka riro i au te mahi Ka- wanatanga mo tetahi wa poto, maku ake e mahi nga tikanga Maori. Ekore ahau e tuku i aku tikanga ki tetahi atu, engari ka korero tonu ahau he mangai he mangai ki nga tangata e ki ana he mate o ratou. Ke tena pea te tikanga e pai ana ki n ga Maori i tuhi ma: ki au, i ki hoki ratou kahore ratou e pai ki te Minita e mohio ana ki te reo Maori. KO NGA KORERO A NGA MEMA MAORI I ROTO I TE PAREMETE. TURE MO TE HOKO WAIPIRO. Hurae 31, 1872. Kei runga ko Wi KATENE ka mea. E hiahia an ahau ki te whai koreo mo tenei ture, no te mea, ko tenei ture mo te waipiro, e pa tahi ana ki nga pakeha, ki nga maori ano hoki. I mua, i whakakahoretia e te Ture te hoko o te Waipiro ki nga tangata maori. I mea te ture, kia kaua e hokona he karaihe waipiro kotahi ki te maori. I muri mai ka puta ano he Ture whakaae kia tukuna he raihana hoko waipiro ki nga Maori, a, i runga i te whakaaetanga a nga Kaiwakawa, me nga Ateha o nga takiwa Maori. Inaianei, ka whakaputaina hoki he Ture hou ano. Ko nga Ture tawhito katoa ka whakakorea e te Ture hou ka whakaturia nei. I whakaaetia he raihana i roto i taku takiwa, kahore hoki nga maori i mohio kua whakaae nga Kaiwakawa kia puta taua mea. No reira au ka mea, kua takahia te Ture e tenei tangata i te rironga o te raihana i aia. Me whakaputa koreo ahau mo tenei Ture, ki taku, whakaaro, ko nga Ture katoa mo te waipiro me maka atu ki roto ki te kohua koropupu ai. Ki taku whakaaro mehemea ka whakaputaina he Ture pakeke mo te kai waipiro, e kore e mutu te kai, engari ka kai tonu. Kotahi ano te mea, ki taku titiro, hei whakamutu, ara kia kaua e kawea mai he waipiro ki Nui Tirani, mehemea ka kore e taea tera, waiho kia tuwhera katoa nga whare mo nga pakeha me nga maori. TUKE MARENATANGA O TE TANE POUARU KI TANA, AUWAHINE. Akuhata 7, 1872. Ka tu ko TAIAROA, ka mea. E kore ahau e pai ki tenei Ture, no te mea ki taku mahara kahore he take, e puta ai he Ture penei. Mehemea ka tu he Ture penei ka waiho hei take ngangare, hae, mo te tuakana ki te teina. Ki taku titiro he pai atu ta te tangata maori Ture i tenei kia toru, kia wha, nga wahine o te tangata kotahi. E whakahe ana ahau i tenei Ture. TUKE WHAKATURANGA MAORI KI ROTO KI TE PAREMETE. Akuhata 13, 1872. Kei runga ko Wi PARATA ka mea. He kupu kotahi taku mo runga mo to Te, Minita mo te taha Maori, he whakaatu i te take i kore ai e hohoro nga tangata maori te tae mai ki tenei Whare. I te tuatahi i hohoro ano nga maori ki te hapai i nga Ture o Ingarangi. I whakaae hoki ki te hoatu i etahi whe- nua mo nga kura mo nga tamariki. Engari kahore Te Kawanatanga, me nga Mihinare, i kaha,ki te tautoko i a ratou i aua ra, no reira ka pirau noa iho nga kura. Mehemea i whakaaro Te Kawanatanga o Niu Tireni i taua wa ko te mea tika kia whai nga tangata maori i nga Ture o Ingarangi, he aha ratou te tohe ai kia tu nga kura ? Na reira i kore ai au e whakaae i te tau kua pahure ake nei kia tu he kura ki toku takiwa. Inaianei, kua tu nga Kura, e kore ahau e mea kaore ahau e whakaae, no te mea e pouri ana nga tangata maori ki tetahi take kua oti te whaka- puaki e ahau i roto i tenei Whare. Ko tenei korero mo nga kura me waiho marire kia whakaaetia ra ano etahi o aku korero i whakatakoto ai ki roto i tenei Whare. Mehemea ka kore e peneitia, ka raruraru noa iho nga tikanga mo te whakaako i nga tamariki, i etahi takiwa ka tu he kura, ki etahi takiwa ka kore. Ko te ahua o te tu o nga tangata whakahaere i nga tikanga maori i roto i tenei whare e penei ana : kua tu ahau ki te korero i etahi tikanga hei whaka- mama i nga mate e pehi nei i runga i te taha maori, kahore nei i whakaaetia e tenei Whare. I te taima e pouri ana nga tangata maori ki o ratou whenna, ka tukuna mai e ratou nga mema maori hei whakapuaki i o ratou korero ki roto ki tenei Runanga.

TE WAKA MAOEI O NIU TIRANI. 121 Me whakaaro hoki te Kawanatanga, me tenei Runanga, i tukuna mai e nga maori, ahakoa pai, ahakoa kino, hei mema mo rotou i runga i ta ratou whakaaetanga ki nga Ture. Me titiro hoki te Kawanatanga ki nga whenua i tukuna hetia nei e nga maori, no te mea he take pouri tera. Mehemea i whakahokia nga whenua ki nga maori, ko reira ka whakaae ratou kia tu he kura i o ratou takiwa, engari te take e roa ai, ko nga whenua i whakatakotoria i mua mo nga kura. Kei runga ko Wi KATENE, Ka mea, kei te tika ano pea nga korero a Wi Parata mo tana takiwa ake, engari kaua e kiia e tika ana mo etahi atu takiwa maori. Tera pea e hiahia ana nga maori o etahi takawi ki te whakaara kura, a kahore ia (a Wi Katene) e hiahia kia kore ta ratou mahi pena, inahoki, kua kii mai a Wi Parata i ona whakaaro mo to Kawanatanga me nga Mihinare i mua. Mehe- mea e hiahia ana etahi takiwa ki te kura kaua e whakakahoretia i runga i nga korero a Wi Parata. No te mea e hiahia ana nga tangata o etahi takiwa kia whakaakona a ratou tamariki ki te reo pakeha. KEI runga ko KARAITIANA TAKAMOANA. — Ka mea, e hiahia ana ahau ki te whai kupu mo te tikanga whakaako tamariki, Engari kahore ahau e ahei no te mea kahore au i taku nohoanga i te timatanga o te korero. I whai korero ano au i te tau kua pahure ake nei, a, whakaaetia ana e tenei Hunanga, Kotahi te take kahore ano kia ata marama, ara, ko nga whenua i hoatu ki nga Mihinare i nga ra kua pahemo ake nei, kua kiia nei e au kia whakahokia mai, kia tiakina e nga Runanga kura. Ko nga tikanga kura kua korerotia i te motu katoa. Kua nui aku haerere, korerotia ana e au nga korero mo taua tikanga ki nga tangata. Kua tohe ahau kua whakaatu i te pai mehemea ka hoatu e ratou tetahi taha o a ratou whenua mo te mahi kura, hei whakakaha i te Kawanatanga ki taua mahi. E mahia ana e au ano taua tikanga whakaako, no te mea ko taku e hiahia ai kia noho nga maori i roto i te Paremete pera me te pakeha, kia tu, tonu hoki nga kura. Kua tohe ahau ki te hunga maori kia tukuna a ratou tamariki ki te kura inaianei, kia hohoro ai te whakaako i a ratou i te taima e tokomaha ana hoki ratou.—a kia ata tika te tu a te maori i roto i tenei Whare. Taku whakaaro mo nga Mema maori o te Whare inaianei, i korerotia e au i roto i tenei Runanga i tera tau, kia whakaturia ano etahi Mema, no te mea e ruarua ana enei. E hiahia ana ahau kia kite i etahi tangata maori mohio ki te whakahaere i nga tikanga pakeha maori hoki. I korero hoki ahau i tera tau kia whakaturia he Mema maori hei hoa mo te Kawana- tanga, hei Minita, kia ata mohio ai te iwi maori e mahi tahi ana nga iwi e rua i raro i nga ture. Kahore aku hiahia kia kite i nga iwi e rua a wehe ana i runga i tetahi take kotahi. Ahakoa, kahore e rite te mohio o te maori ki nga ture pena me te pakeha, otira kia kotahi ratou. Kua korerotia te tikanga mo te Mema maori i roto i te Kawanatanga Porowini, ki taku whakaaro e tika ana, engari kotahi ano te take kahore i tika ki taku whakaaro, no te mea, akuanei kotahi ano pea te Mema mo te Kawanatanga Porowini, e kore tera e tika. Mehemea ka tukuna kia kotahi anake te maori hei Mema mo te Paremete o nga Porowini, ehara tera i te whakahaere i nga tikanga maori. Ki taku whakaaro kia rite tonu te maha nga pakeha me nga maori i roto i te Paremete o nga Porowini, hei reira te tika ai. Me pooti tahi nga pakeha me nga maori mo te whakaturanga i te Mema maori ki aua Paremete. Kahore ahau i te hiahia kia whakaturia noatia, engari ma nga pooti a te iwi e whakatu ki roto ki te Paramete. Kahore hoki ahau i te hiahia kia waiho ma nga pakeha e whakatu i ta ratou tangata e pai ai ki te Paremete o te Porowini engari ko nga Mema maori me whakatu ano e nga tangata o te Porowini e noho ai ratou. Ko te pai rawa mehemea ka mau tonu te tikanga e mahia ana e tenei Paremete inaianei. Ko nga maori kahore i te raruraru inaianei, kua houhia te rongo. Ta ratou anake e mataku ai ko nga ture kahore ano kia ata mohiotia e ratou. E kii ana pea ratou, kei raro tonu i nga ture tawhito ratou e noho ana. Ki toku whakaaro me whakamaori nga ture katoa e mahia ana e te Paremete i tenei tau, kia kite ai nga maori kua oti te ta ki to ratou reo. Ahakoa ture pakeha, tukuna kia whakamaoritia katoatia i te mutunga o te Paremete, kia kite ai nga maori i nga ture kua mahia e tenei Runanga, kia kore ai he take rapurapu ki nga ture a te mutunga o te Paremete, kei penei te whakahoki mai i te patai. " I mahia i tera tau—i puta tena ture i te tau kua pahure ake nei." No reira au ka mea kia whakamaoritia katoatia nga ture e puta ana i te Paremete. KA tu ko TAIAROA, He kupu kotahi taku mo te ture kua kawea mai e te Minita mo nga Maori ki te Paremete nei. E whakatika ana au i taua ture. Meake ka pau nga tau e rima mo nga Maori i tukuna nei kia tu ki te mahi Paremete, a e pai ana au kia nukuhia atu kia rima ano nga tau. Kotahi ano te tau e tu ana matou i roto i tenei Runanga. Ko nga Mema maori i tu i roto i nga tau i mua atu i a matou i kiia e etahi Mema he " Whakapakoko," i tenei tau ka kite ratou kua pai te whakahaere i nga tikanga maori e matou. No reira au ka mea, e tika ana kia nukuhia atu kia rima nga tau e noho ana nga Mema maori ki roto ki tenei Runanga. Taku whakaaro hoki kia tokomaha atu nga tangata maori hei whakahaere i o ratou tikanga. He nui rawa nga takiwa o nga Mema tokowha inaianei, hei whaka- haere tika i nga mahi. Kotahi ano te Mema mo te takiwa o te Waipounamu; ahakoa he takiwa nui rawa. E tika ana ko te iwi maori e ruarua ana, engari he mamao no nga kainga. Te Mema mo te takiwa maori ki te Hauauru, ko tana takiwa he nui hoki, hei whakahaere ia i nga tikanga o Waikato, me etahi atu iwi, kahore ano hoki ratou kia kite i a ia, e mohio ranei ki ona whakaaro. Ki taku whakaaro me ata korero tenei Runanga i te tikanga mo tenei mea, kia whakaturia ano etahi Mema. He kupu hoki taku mo te tukunga i etahi Mema maori ki roto ki te Paremete o nga Porowini. I te tau kua pahure ake nei i patai atu ahau Ki te Minita mo nga Maori, ka whakaaetia ranei taua mahi e nga Porowini i tenei tau, tona whakautu mai, ka taea ano, pena me koutou e noho ana i roto i tenei Paremete, no te mea ko taua ture kotahi. Ki taku whakaaro he mea tika kia tu he Mema maori i roto i nga Runanga o nga Porowini hei whakahaere i o ratou tikanga, no te mea e whakaputaina ana he ture i roto i aua Runanga e whai mana ana ki te taha maori te taha pakeha hoki. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ NGA MAHI NUI o TE KAWANATANGA. Akuhata 21. Kei runga ko Wi PARATA, ka mea, e taea te korero . nga he a te KAWANATANGA i tenei wa, no reira ko te korero ahau i aku whakaaro mo a ratou he ki te i taha maori. I ta matou nohoanga tuatahi i roto i tenei Runanga, i korerotia mai e nga maori nga tikanga i hiahia ai ratou kia kawea mai ki te aroaro o te Kawanatanga kia whakaaetia e ratou. Ko etahi o a ratou whenua kua herea e te Kawanatanga, kahore ahau i te korero i nga whenua kua tangohia, kua hokona, kua whakahokia ranei e te Kawanatanga; engari mo a ratou whenua ake. Kua rongo tenei 3 Runanga i nga korero o nga maori i etahi taima, a e mohio ana ratou, ko te take nui ki te taha maori ko a a ratou whenua. I tukuna mai matou ki konei e te i, iwi maori hei korero i a ratou pouritanga ki nga a pakeha. Ahakoa i hanga enei ture e nga Paremete o

122 TE WAKA MAOEI O NIU TIRANI. mua, mahia ana e etahi atu Kawanatanga, otira, e kii ana ahau he Kawanatanga maori tenei. Na tenei 1 Kawanatanga i kawe mai i te ture Rori Poata e whai '. mana ana ki nga maori. Na ratou hoki i tango i te ; mana a nga maori i runga i o ratou whenua, ehara i : tetahi Kawanatanga o mua. Ki taku whakaaro i he nga tikanga a te Kawanatanga mo te Kooti whakawa whenua maori; kahore i te marama nga tikanga o taua Kooti. Tetahi he e kitea ana e ahau i te Kawanatanga ko te tokomaha o nga apiha e whaka- turia ana hei mahi i nga mahi o te motu nei. Ahakoa e ki ana koe na etahi atu Kawanatanga enei ture i hanga, me etahi atu mea i mahi, ehara era Kawana- tanga i te Kawanatanga maiori, e rangi tenei. I te tau 1864 ko te mema o Rangitikei (te Pokiha) te Tumuaki o te Kawanatanga, tonoa ana e nga iwi o Waikato kia whakahokia a ratou whenua i reira, i etahi atu takiwa hoki, kiia mai ana e ia, kia mutu te whawhai ka whakahokia kia ratou. Engari kahore i mana tona kupu whakaari i tona Tumuakitanga; inaianei ko nga ture mo te iwi maori e kino ana. Kahore te Kawanatanga e ta ki te reo maori nga ture pakeke mo te iwi maori. Kahore ahau i te kii na te Minita o nga Maori te he, nana i pai ai te Kawana- tanga o naianei. Mehemea i waiho ki te Mema o Rangitikei e kore rite te pai. E hapai ana au i te tikanga o te Mema o Timaru (a Te Tapeta). E kore e puta mai te pai kia tatou mehemea ka hapai tatou i nga tikanga o tenei Kawanatanga. E rite tonu ana nga Kawanatanga katoa. Ki taku whakaaro me aroha mai tenei Kawanatanga ki nga maori, no te mea ki taku titiro he Kawanatanga maori ratou, otira, kahore ratou i te hapai i te taha maori, e whai mana ana ki nga pakeha anake. Heoi ano te mahi a te Minita o nga maori ki taku mohio, he whaka- rongo i o ratou mate, he whakahaere i o ratou - tikanga. Ko tenei, ki taku whakaaro kahore ia i te mahi pai i taua mea, ko ana mahi e tau atu ana ki te taha pakeha. He maha nga pukapuka a nga maori kua kawea mai ki tenei Runanga e inoi ana kia whakahokia to ratou mana i runga i o ratou whenua ki a ratou ano, engari kahore i te whakaaetia e tenei Kawanatanga to ratou inoi. I kii te Mema o Rangatikei e iti ana nga maori e whakahe ana i tenei Kawanatanga, e kii ana ahau, kahore, he tokomaha ratou ki te whakahe. I rongo au ki te kupa a te Minitia mo nga mahi Rerewe aha atu (a te Omana), e kii ana, he oti ano te raruraru ki te taha maori kei nga huarahi ki Pariaka, a e hiahia ana kia mutu taua raruraru i nga ra e haere ake nei. Maku e whakamarama atu ki te Runanga te tino take. Ko te kii atu ahau ki tenei Hunanga e kore rawa tera huarahi e tukuna kia mahia, mehemia ko te pupuru tonu te Kawanatanga i nga whenua a nga maori. He pono taku kupu e korero atu nei ki nga Mema, mo tenei mea. Mehe- mea i tono te Kawanatanga ki nga maori kia tukuna e ratou kahore, no te mea ko ratou e mohio ana ki te tika ki te aha ranei. Mehemea ka whakahokia tetahi taha o a ratou whenua, penei me taku e tono nei, hei reira ka puta nga rori o te motu nei, kahore hoki he raruraru. Ko taku e tumanako ai, mehemea ka tu he Kawanatanga hou, kia murua e ratou nga hara katou a nga maori. Mehemea i horoia enei hara, ko reira ka mau te rongo i tenei motu, ka tupu te pai. Ka tino pai nga tikanga katoa o Niu Tireni mei horoia enei hara. Ki taku whakaaro mehemea ka tu he Kawanatanga hou me whakarere ratou i nga mahi katoa o tenei Kawanatanga, me nga Kawanatanga o mua, me mahi i tetahi ture hou mo nga tangata o te Kuini. Ki taku whakaaro hoki, i roto i te Kawanatanga hou, kia [kaua e mohio tetahi o nga Minita ki te reo maori, no te mea e puta mai ana nga ngangare me nga raruraru katoa i nga tangata - e mohio ana ki te reo maori. I te taima o Kawana Paraone na nga tangata mohio ki te korero maori i whakatupu i nga raruraru, a tae noa mai ki tenei taima. Ehara i te mea tika, ki taku whakaaro, da mate nga tangata maori i nga pakeha, e mohio ma ki te korero i to ratou reo. Kei te tino mohio nga Mema, na tenei take i puta ai nga raruraru katoa. E kore ahau e kii na te Mema o Timaru (a te Tapeta) i tupu ai nga raruraru, Engari no nga mahi o etahi Kawanatanga. Kei runga ko Wi KATENE.—E hoa, katahi ahau ka tu ki te whakaputa i aku whakaaro mo te tikanga korerotia e te mema mo Timaru (Te Tapeta). Kahore au i kite i tetahi mea nui i roto i ana tikanga. Ki taku whakaaro he rangatira a Te Tapeta, kia nunui nga pu o tona manuao hei pupuhi i te manuao o Te Kawanatanga kia hohoro ai te tahuri; ko tenei e kore e tahuri wawe te kaipuke o te Kawanatanga. Te take i whai kaha ai te tikanga o te mema o Timaru, ko te hiahia o etahi tangata ki ti whakahinga i te Kawanatanga. E kore au e matou ki te korero i nga tikanga mo te mera ki Marikena (America), te mahi ranei i nga whika, te korero ranei i etahi atu mea i runga i te tikanga e korerotia nei, ko enei mea e rite ana ki te kohatu, ki te rakau ranei ki taku titiro, hei aha maku. Te tino ritenga nui ki taku vvhakaaro ko te whawhai kua mutua i te motu nei inaianei, te take i mutu ai ki toku titiro, ko te whakaturanga i etahi maori hei whakahaere i o ratou tikanga katoa i roto i Te Paremete. Ko wai te tangata nana i whai kupu kia tu he mema maori i roto i tenei Runanga ? Ki taku whakaaro na Te Minita ki te taha Maori raua ko. Te Whititera. Kahore ano ahau i kite noa i a Te Whititera, erangi kua kite au i ana korero. Ko ana kupu i korero ai i Ingirangi i taia ki te reo maori. Ko aua pukapuka i whakamaoritia i tuku mai e Mata Koroneho i Ingirangi. Mehemea ki te tu tenei Kawanatanga hou, ko wai ra te tangata e rite ki enei tangata kua korerotia ake nei e ahau te aroha ki te taha tangata maori ? E tika ana kua noho pai te tangata maori inaianei. I era Kawanatanga kahore i puta he kupu mo nga maori kia uru ki roto ki tenei Runanga. Kahore he tangata i rite ki a Te Makarini te mohio ki nga tikanga maori o te motu nei. E mohio ana ia ki nga tangata maori katoa, ki o ratou ingoa hoki puta noa i te motu katoa nei. Kua rongo matou ki etahi minita e karangatia ana he Minita maori mo etahi Kawana- tanga. Tetahi ko Te Retimona, kahore au i kite i tetahi mahi tika i aia mo te taha maori. Ko etahi atu Minita hoki kua tu hei Minita mo nga mahi maori, kahore hoki au i kite i tetahi mahi pai a ratou. Ki taku whakaaro he iti rawa nga tangata maori e whakahe ana i tenei Minita Maori. Ko te korero ahau i te take e kore ai ahau e hapai ake i nga tikanga kua korerotia e te mema mo Timaru. Ko ia tenei, no te mea e kore a Te Makarini e whakaae kia uru ki roto ki tana Kawanatanga. Ko te take tera i kore ai ahau e whakatika e hapai i nga tikanga o te Mema o Timaru. Kaua Te Runanga nei e riri ki au mo tenei kupu aku. E hapai ana au i nga tikanga o tenei Minita mo te taha Maori i roto i tenei Kawanatanga. He kupu taku mo runga i ta te Mema mo te Hauauru (Wi Parata). Ka whakatika au i etahi o ana korero. I mea ia ko tana hiahia kia murua katoatia nga hara o Nui Tireni e te Kawana- tanga, e tika ana tera. Tena pea e taimaha i tenei runanga taku ka tono atu nei, ara, mo te kohuru o Manukau, kia kaua tena e whakaarohia, kia waiho tena hei maungarongo ma Nui Tirani, ko nga kohuru a te maori ki te maori me apiti ki taua tikanga. E wehi ana koia tatou i te Ture i kore ai tatou e whakaae ki tenei hei maungarongo mo Nui Tireni ? E mohio ana tatou ko te Ture kei runga i nga tangata katoa. Ko te Kawana kei raro i te Ture. Na te tangata i hanga te Ture, no reira i

                TE WAKA  MAORI  O NUI TIRANI.             123
 kaha ai te Ture. Ko te Whare tenei i noho ai te Ture,
 na reira au i ki ai i enei korero i roto i tenei Whare.
 Ko  taku hiahia tenei kia tirohia e tetahi taha e tetahi
 taha o tenei Whare aku kupu, kia whakaaetia hoki e
 ratou. Mehemea   ka whakaaetia taku tono tukuna
 kia mahia he  ritenga hou a te mutunga   o tenei
 Paremete.  Haere ana te rongo ki nga motu katoa i
 waho i te moana. Kua houhia te rongo e nga iwi e
 rua e noho ana i Nui Tireni. Ki toku mohio tena e
 hari te ngakau o to tatou Rangatira atawhai o Kuini
 Wikitoria, ka koa ia i tona rongonga kei te noho pai
 ana iwi e rua.  Otira he take pouri ano toku hei
 whawhai iti ki tenei Kawanatanga.
   Maku   e  korero  ahakoa kua  riro taku hoa  a
 Panira (Farnall) nana ahau i awhina i tera nohoanga
 o te Paremete, ka korero ahau i etahi o aua mahi i
 muri  i aia.  Te  take o toku  pouritanga ki tenei
 Kawanatanga  mo  nga moni o  taku takiwa, kua
 korerotia nei e te Kawanatanga i roto i tenei Whare.
 E koa ana ahau i taku rongonga ka utua mai e te
 Kawanatanga  nga  toenga moni o tera tau ki a
 matou, me  nga moni e puta mai ana i tenei tau.
  Otira, ko te kupu mangai anake a Te Kawanatanga
 i rongo ai ahau mo taua mea; kahore i whakaputaina
 mai i roto i nga korero o te Minita mo nga Mahi
 nunui o te Kawenatanga i tera po, me whakarite e te
 Kawanatanga  tetahi ture mo aua moni. Heoi, ko
 wai ka mohio tenei ranei he toenga. Mehemea kua
 pau  atu i a Hatana, e taea koa e au te pehea. I
 awangawanga ahau mo aua moni, erangi kua marama
  inaianei. E kore ahau e whakarongo ki te kupu o te
  tangata mo taku pooti. Kei au ano taku whakaaro
 mo  tena. Ahakoa kua he te mahi o te Kawanatanga
  ki au, ka utua e au te kino ki te pai.
   Kei runga ko KARAITIANA TAKAMOANA ka mea, ka
  tu ahau ki te whakapuaki i aku whakaaro mo te
  tikanga e korerotia nei e Te Runanga nei. Ko te
  timatanga tenei o taku mohio ki tenei mea ki te
  Kawanatanga.
    Ki taku mahara, ka tu tenei mea te Kawanatanga,
  ka rite ona tau ka mutu tana mahi. Kahore au i
  mohio ka peneitia he tikanga mo te Kawanatanga,
  katahi nei ano ahau ka kite no taku taenga mai ki
  tenei Whare. I whakaaro ahau me uru ahau ki te
  whakahinga i tenei Kawanatanga. I tera tau i penei
  ano taku mahara. Kahore au i mohio ki te he o te
  Kawanatanga o te Mema o Timaru, engari i kite ano
  ahau, i tetahi he i te taima o te whawhai me ta ratou
  whakahaere he i nga tikanga mo nga maori. I te i
  mutunga  o te whawhai ki Turanganui i te rironga
  hoki o Turanganui, i tono matou kia kaua nga here-
  here e kawea ki Wharekauri. Kahore i whakaaetia
  to matou tono. Kawea  ana ki Wharekauri. I to
  matou rongonga, kua tuturu te kupu kia kawea nga
  herehere ki Wharekauri, ka tono ano matou ko nga
  tangata kino anake e kawe. Kawea ana nga here-
  here ki Wharekauri.  Oma  mai ana. No  te taenga
  mai ki tenei motu  ka whawhaitia. Kahore  i ata
  patairia nga tikanga o ta ratou omanga  mai. -Te
  take i whawhaitia ai kia ngaro rawa. Ki te wha-
  kaaro a nga maori i he taua whawhai. I te timatanga
  o te whai i whakaarohia kia kaua e whakamutumutua,
  erangi me whai tonu. No  te taenga Ruakiture, ka
' tukua a Te Kooti kia haere ki Patutahi, ko te hiahia
  ia o nga maori kia whaia tonutia kia whakamatea.
  Whakamutua ana te whai, tonoa ana nga hoia pakeha
  ki Patea ki Taranaki. Ko enei korero mo te whawhai.
  Inaianei, ka tahuri taku koreo ki te whenua.
    I whakaaro nga tangata maori kia kaua e tangohia
  nga whenua hei utu mo te kohurutanga o Te Wakana,
  no te mea i wakahe katoa te iwi maori i tana kohuru.
    Mo  te whawhai ki Waikato. I tika te tangohanga o
  nga whenua no te mea e whawhai ana nga tangata
  maori i reira, he hapai i te mana o Te Kingi. He mea
  ke te kohuru o Te Wakana, no te mea i uru tahi nga
  maori me te Kawanatanga ki te takahi i taua mea. Ko
te tika ia ko aua whenua me waiho mo nga tangata i ata
noho,  ko enei whakaaro i korerotia i te huihui ki Te
Wairoa  ki a Te Retimona, i te taima e tu ana ia hei
Minita mo nga Maori.  Ki ana Te Kawanatanga i
reira ka riro i a ratou nga whenua, me utu nga tangata
maori ki te moni. I puta ano he kupu whakahe mo te
tangohanga o nga whenua  ki te Rahiti. Ko nga
whakaaro enei o nga tangata maori mo nga ritenga o te
Kawanatanga o te Mema mo Timaru. He nui te riri o
nga tangata maori i taua takiwa mo te kawenga o nga
hoia o Kanara Witimoa ki Patea. Te tikanga o Te
Kawanatanga nana nei te Mema  mo Nepia  (Te
Makarini), i puta ano te kupu ki te Kawanatanga,
kia kaua e tangohia nga whenua o Turanganui. I
muri mai, ka tu te hui ki Nepia mo nga whenua kua
hokona.  I reira ka puta ano te kupu whakahe mo
nga whenua o Ngatiporu i whakahokia kia ratou. I
tu riterite nga hara o nga hapu katoa i taua takiwa.
Ko  aku whakaaro enei i reira. E whakahe ana ahau
ki te Kooti whakawa whenua  maori, i runga i te
whakahaerenga o tenei Kawanatanga.
  Kahore matou i mohio ki nga mahi, me nga tikanga
o taua Kooti. Ko te kupu mai tenei ki a matou he
mea  pai—he mea  pai rawa atu, kahore rawa he
raruraru e tata mai kia matou, erangi ka whiwhi tonu
matou  i te pai kahore i kiia mai kia matou tena e
tupu he raruraru. Ka riro mai nga Karauna Karaati
i a matou, katahi ka whakina mai kia matou nga
tikanga mo nga whenua maori.  Ka kite matou i te
raruraru, ka tono ki Te Kawanatanga kia whaka-
arohia to matou  mate kia tika ai ta matou pa ki o
matou whenua.  Ko te kupu whakahoki mai tenei
mo  ta matou tono, e kore e taea no te mea he Ture
tawhito. Katahi ka whakahokia atu e matou. E taea
te pewhea  e matou, no te mea  kahore i whaka-
maramatia  mai kia matou te tikanga o te Ture i te
tuatahi ? I whakaaro matou ma Te Kawanatanga e
 mahara to matou mate kei riro katoa o matou whenua.
 No  te haerenga o te Minita mo   nga Maori  ki
 Akarana, Ka haere hoki ahau ki te tono moni mo
 nga nama o etahi tangata maori i riro mo etahi o nga
 whenua i te takiwa ki Nepia. I ki atu ahau, ma Te
 Kawanatanga e pupuri te whenua kia utua atu ano
 enei moni ka whakahokia mai kia matou. Tonoa ana
 e Te Makarini a Meiha Hiwhi  ki te rapu i nga
 tikanga o aua whenua. I tono atu ahau ki Te Minita
 mo nga Maori kia homai kia 3000 pauna o nga moni
 o Te Kawanatanga hei utu i nga nama, a ma Te
 Kawanatanga e pupuri te whenua.  E mohio ana
 hoki ahau e toru ano tau kua hoki atu te toru mano
 pauna i roto ano i aua whenua, ko te reti hoki mo
 taua whenua £1200 i te tau. Ko te kupu whakahoki
 mai tenei ki au, kahore o Te Kawanatanga moni.
 Ka whakaaro ahau ki te kupu a Te Makarini i ki ai
 ki a Meiha Hiwhi kia haere ia kia kite i te whenua.
 Tuhituhi ana a Meiha Hiwhi i ana pukapuka mo nga
 whenua  katoa, ka tono ia ki nga tangata maori kia
 tuhituhia o ratou ingoa, kia mau ai ta ratou pupuri i
 te whenua. I muri iho ka hokona aua whenua, kahore
 i whai mana te kupa pupuri. Kotahi ano te haerenga
 mai o Meiha Hiwhi i roto i te tau, kahore ia i hoki
 mai i muri; tukua ana kia hokoa te whenua. Waiho
 ana tenei hei take pouri moku. Na  nga tikanga
 whakahaere a te Kawanatanga i aua mea  ahau i
 whakapouri.
   I whakaaro ahau i te tau ka mahue ake nei kia
 haere mai ahau ki konei ki te turaki i a Te Makarini,
 a ki te he ahau, me he ahau i tetahi Kawanatanga e
 mohio ana ki te reo pakeha anake, no te mea ko Te
 Minita mo nga  maori e mohio ana ki te reo maori i
 pupuri ia i nga moni i tono ai ahau mo taua whenna.
 E whakapae ana ahau ki Te Kawanatanga na ratou i
 riro ai a matou whenua, kahore ahau i whakahe i nga
 pakeha na ratou nga moni i runga i taua whenua.
 Tenei hoki tetahi o aku whakahe mo tenei Kawana-
 tanga.  He kiki nakau i hopukina e te pakeha. "Ka

124 TE WAKA MAORI O NIU TIRANI. haere ahau ki Te Kawanatanga ki te tono i etahi moni; e wha tekau pauna te moni i tono ai ahau. Ko te kupu mai tenei ki au kahore a Te Kawanata. nga moni. Ka tono ahau i taua ra ano kia homai : kia 40 pauna kia riro mai ai i au aku hoiho. Ki mai '. ana Te Omana ki au kahore a Te Kawanatanga moni. Ka mea atu ahau ki aia, mehemea kahore a Te Kawa- : natanga homai ko o au. Ki mai ana ia kahore hoki o ana. Ko te take tenei i whakapae ai ahau i Te Kawanatanga mo te rirongo o o matou whenua. Na, ratou i whakakiki nga pakeha ki te tuku hamene mo a ratou nama. E. kore nga tangata o Nepia e tuku hamene moku mo aku nama i mua. Mehemea e 200 pauna i au kahore au e hamenetia. Inaianei katahi ratou ka hamene i au. Ko aku whakaaro enei mo tenei Kawanatanga i taku haerenga mai i te tau kua pahemo ake nei. Engari kahore i tino oti taku wha- kahaere i nga tikanga ki te taha maori. Engari ko nga ritenga mo nga whenua kua korerotia nei e ahau e ki tonu ana taku whakaaro nana matou i whakawhiwhi ki te he. Kahore aku kupu whaka- hoki i ana korero kua korerotia nei e ia i tenei ra. E tika katoa ana ana korero. E nui ana te whaka- pai a nga maori i aia, a, ki te hinga ia, kanui te raruraru o nga whakaaro o nga maori, kanui rawa atu ta ratou raruraru mehemea ka mutu tona noho ki roto ki Te Kawanatanga. E tu ana hoki ia hei matua mo matou. Mehemea ka hinga tenei Minita mo nga Maori e kore e tino pai te titiro o nga tangata maori ki te Kawanatanga o te Mema mo Timaru (Te Tapeta). Kua rongo ahau e korerotia ana ko te mema mo Akarana, ko te Kirihi, e whakaae ana ki te tikanga whawhai. Tena pea ko te mahi a te Kawanatanga o te mema mo Timaru raua ko Te Kirihi ka whakaae ki te tikanga whawhai. E korero ana ahau inaianei i nga korero o nga maori mo tenei ritenga, e hara i oku ake. Mehe- mea ka tu tonu te Minita mo nga maori i roto i te Kawanatanga, ka waiho tonu ia hei Matua mo te iwi maori. Mehemea ka mahue Te Kawa- natanga i aia ka noho noa iho, ka mau tonu ia hei Matua mo te taha maori. Kahore ano kia ata tuturu taku whakaaro mo te taha e pooti ai ahau. Ka tatari ahau. Engari ki taku whakaaro, tena ahau e pooti ki te taha mo te mema ki Timaru. Mehemea ka tu Te Kawanatanga nana nei Te Minita ma nga Maori, ka hoki atu ano ahau kia ratou. E matau ana ahau ko te tikanga o etahi o nga mema o tenei Whare, he turaki i Te Kawanatanga. E mohio ana hoki ahau e whakanekehia atu ana e koutou te taima hei noho- anga mo nga Mema Maori i roto i tenei Whare. Kei au ano te whakaaro mo taku pooti, kei te wehewehenga te mohiotia ai. Kei runga ko H. K. TAIAROA, Ka mea. He kupu ruarua aku hei korerotanga maku ki tenei runanga. Ki te taha Kawanatanga, ki te taha whakahinga hoki. I kite ano ahau i mua i etahi tikanga o te whakaahere o Te Kawanatanga a te Mema mo Timaru e tika ana, i kite hoki ahau i etahi ritenga kino ki te taha pakeha, ki te taha maori hoki. Te mea tuatahi i whakahe ai ahau ko ana tikanga mo nga whenua Rahui i tenei motu, i tera motu hoki. Kahore tona Kawanatanga i rapu tikanga mo aua whenua, i mohio ranei na te maori era whenua, otiia tukua ana e ratou ki te pakeha. Ko tetahi tenei o aku putake whakahe i tera taha. Ko tetahi o aku putake whakahe, mo te whawhai ki tenei motu. Ko te nuinga o nga whawhai i tupono ki tana Kawanatanga, a kahore i kaha tona Kawanatanga ki te takahi i te kino. I kaha rawa te whawhai i tona Kawanatanga. I kite ahau, i mohio ahau. He maha nga tangata i hinga i tetahi taha, i tetahi taha, a he maha nga wahine me nga tamariki i mate, i pouri rawa ahau i toku rongonga i nga whawhai o tenei motu. Pa ana te mate ki nga tangata o tenei motu o tera hoki. He nui nga moni a nga pakeha, a nga maori hoki i pau i roto i taua whawhai, a inaianei kua waiho ma Niu Tireni katoa e utu aua moni. Ko te Kawanatanga e tu nei tena ano a ratou wahi he, a ratou wahi tika hoki. Taku tino whakapai ki tenei Kawanatanga ko ta ratou kaha ki te whakamutu i te whawhai. He take nui tenei he mea nui rawa ake i nga mea katoa ki taku titiro. I te taima e tu ana tenei Kawanatanga kua hoki katoa mai nga tangata maori ki nga tikanga pai. Mehemea ka tu tonu tenei Kawanatanga, ka tupu haere hoki te pai. Ko te tino take tena i whakapai ai ahau kia ratou na ratou i mutu ai te whaiwhai. Tetahi taki ko te mohio o te Minita mo nga Maori ki te whakahaere i nga tikanga o tenei takiwa. Te tikanga nui he whaka- turanga Kura maori i roto i nga takiwa maori. Ki taku whakaaro he take nui hoki tera, kua roa te takiwa e takoto ana nga ture mo nga Kura maori, timata mai ano i etahi Kawanatanga, tae noa mai ki tenei ra, no naianei ano, no tenei Kawanatanga katahi ka tu he kura ki toku takiwa. He take tenei i tino whakamoe- miti ai ahau kia ratou, e tika ana hoki. He kupu ano taku ki nga taha e rua o Te Runanga nei. Ki taku whakaaro hoki he maha nga hara kua mahia e nga Kawanatanga katoa. He maha noa atu nga tikanga mo nga whenua i te Waipounamu, nga korero kahore ano i rite, nga tikanga mo nga whenua rahui, me etahi atu ritenga, kua waiho kia takoto e nga Kawanatanga maha kahore ano i rite noa. Kahore au i te mohio ma tehea Kawanatanga ranei aua whenua e whakahoki mai kia matou. E hiahia ana au ki te korero i etahi kupu mo te whakaaetanga o nga maori o te Waipounamu kia noho i raro i te maru o te Kuini. Ko etahi o nga maori o reira i haere ki Poihakena i mua, oti ana tetahi Tiriti i a ratou me nga pakeha, i rite tonu ki te Tiriti o Waitangi. I whakaae ratou kia noho i raro i te maru o te Kuini i taua taima, i mua atu o te Tiriti o Waitangi, tukuna ana e ratou o ratou whenua i runga i te mana o taua mahi, me nga kupu whakaari o roto mo nga tangata maori o te Waipounamu. Te take i whakaae ai ratou kia noho ratou i raro i te maru o te Kuini, kia tiakina ai ratou, kei puta mai he iwi ke o tawahi, maori ranei. Ko aua kupu kua mau tonu te pupuru, a taea noatia te hokonga o te whenua. Ki taku whakaaro me whai tikanga nga Kawanatanga mo etahi o nga maori o te Wai- ponamu. E iti ana o ratou whenua e kore e ngaro te pane o te kiore he iti no te whenua. Ko te hapai au i te taha tika inaianei. Ko te pooti au ki te taha nana te Minita kua kii nei i tenei ra, kia mutu rawa te whawhai, kia houhia te rongo. Ko te wha- kaaro tonu ahau ki tana kupu, me te hiahia kia puta i te Kawanatanga a muri ake nei. TE PUKAPUKA HOKO WHENUA A TE KEEPA. Akuhata 9, 1872. Ka tu a TAIAROA. Ki te whaka puaki i tana Moihana ka mea. Ko te timatanga pai mo taku korero me panui e a au tetahi o nga kupu o roto o te Pukapuka hoko whenua a Te" Keepa kia mohio ai nga mema i te putake i tu ai ahau ki te hapai i taku kupu. " Ko a matou kainga me o matou mahinga ka puritia mo matou me o matou tamariki i muri i a matou, a ma te Kawana i muri nei e whakarite etahi pihi whenua mo matou, a te wa e ruritia ai e nga Kai ruri—e rangi ko te nuinga o te whenua ka tukua tonutia atu ki te pakeha ake tonu atu." I rongo ano ahau i te taenga atu o te Keepa ki Otakou, i mua noa atu. I rongo hoki ahau, i tonoa atu ia e te Kawana ki te hoko whenua i nga tangata maori o tera motu. Ko tana haere he haere ki te tua whenua, otiia i tae kau ia ki Otakou, hokoa ana te whenua, a hoki mai ana. Kahore ia i haere ki

TE WAKA MAOEI O NUI TIRANI. 125 runga ki te whenua i hokona e ia, e rangi i noho tonu ki te wahapu o Akaroa. Ko nga mahinga i hereherea mo nga Maori, kahore rawa i hoki mai ki nga Maori, i riro katoa i te Kawanatanga. Kotahi te pihi whenua a toku papa, a mehemea i tika kua tuku iho ki a au, kahore rawa te tahi wahi iti nei i hoki mai. Heoi te wahi i hoki mai, tekau ma wha eka, he wahitapu tanumanga tupapaku. Ko nga mahinga katoa, hui katoa ki aku me a nga tangata katoa i tuhi tuhi nei i o ratou ingoa ki te pukapuka hoko o taua whenua, kua riro katoa i te Kawanatanga. E whakahe ana ahau i te pukapuka hoko o taua whenua no te mea ko nga kupu o roto mo nga mahinga kahore rawa i mana. Kahore i whiwhi nga tangata maori ki te whenua i hokona, i te takiwa i tu ai te Kooti Whakawa Whenua. Ko nga whenua i riro mai i taua Kooti ko Tautuku, e hara i te mahinga. Kahore nga maori i tono ki taua whenua kia homai, erangi na te Kooti taua tikanga. Kahore ahau i te mohio na Te Kooti ake tana tikanga, na Te Kawana- tanga ranei. E rangi ko taku, i rongo ai i ki te Huperitini o Otakou, e kore e riro i nga maori te whenua. Heoi taku inaianei, he tono ki te Kawana- tanga kia whakaritea nga kupu o te pukapuka hoko a Te Keepa mo nga mahinga, me era atu, mea. A, mehemea kahore te Kawanatanga e whakaae ki taku kupu, he ki atu taku ki tenei Whare, kia tukua atu ki tetahi atu Kooti. Ki taku mahara kahore he putake i whakahekia ai tenei tikanga no te mea ko nga tangata maori o tera motu e rite tonu ana ki te Pakeha. E puta ana te moni mo nga takoha. He whenua o ratou, ahakoa pihi nui pihi iti, e puta tonu ana te takoha, a ko nga moni e haere ana hei painga mo nga iwi e rua. E hara taku i te tono moku anake. Ko te pukapuka hoko whenua te kai whakatika i taku korero. Ma nga Mema e titiro iho ki taua pukapuka a ma ratou e ki e tika ana ranei, o he ana ranei taku kupu. Mehemea e whakahe ana tenei whare i nga korero o taua pukapuka me tahu ki te ahi. E hara taku i te tono mo to whenua katoa, e rangi he tono taku ki te Kawanatanga kia tuku mai tetahi tikanga tuturu, kia, mutua ai tenei mea. Kua rongo ahau kua oti i tenei whare tetahi Ture hei whakamana i taua pukapuka hoko, te take i peratia ai kua ki hoki te Kooti Whakawa Whenua maori he kore noa iho tera pukapuka. I tuhituhi pukapuka ano a Te Horo mo tenei mea, e rangi i he tana tuhituhi i tona ingoa, Kotahi anake te tangata whai inana Ko te Kawana anake. Me mutu taku korero i konei, ka hapainga e ahau taku moihana. " Kia whakamana e te Kawanatanga nga kupu o roto o te pukapuka hoko whenua o te 12 o Hune 1848 mo etahi whenua i tera motu." I taia i runga i te Mana o te Kawanatanga o Niu Tirani, e GEORGE DIDSBURY, Kai-ta o te Kawanatanga, Poneke.