TE
WAKA MAORI
O NIU TIRANI.
KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA.'
VOL. 8.] PO NEKE, WENEREI, PEPUERE 7, 1872. [No. 5.
HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA
TUHI MAI.
Ko te reta a Hoani Tirani hei tera nupepa ka
taia atu. He nui nga mea e takoto nei i mahue
ki waho o tenei nupepa.
I TENEI takiwa kua taha nei i konei
tonu i enei motu o Niu Tirani o tatou
whakaaro e haere ana, e titiro ana ki
nga mahi a te Paremete, e whakarongo
ana ki nga tikanga o nga mahi nunui
e whakaritea ana kia mahia ki konei
hei whakanui mo to tatou motu—ara,
nga rerewe, nga rori, nga kura, nga
aha noa atu. Ko tenei e tika ana kia
anga atu o tatou kanohi ki nga tuwhe-
nua o te pakeha i waho i te moana me
i kore e kitea he tauiratanga mo tatou
i roto i a ratou mahi.
Kua panuitia atu e matou i mua nga
korero o te whawhai o Wi Wi raua ko
Puruhia—kua rongo koutou. He mate
nui rawa rapea te mate o Wi Wi i taua
whawhai, nga tangata me nga taonga.
Inahoki, me whakaaro koutou—e ono
tonu nga marama i riri ai, no te tima-
tanga i a Hurae, 1870, tae noa ki te
mutunga. Nga parekura o taua wha-
whai i roto i taua takiwa hui katoa ka
kotahi rau e whitu te kau ma toru—te
kau ma whitu o aua parekura he pare-
kura nui rawa, he tinitini noa te tangata
i roto. Nga taone me nga kainga
whai parepare o Wi Wi i horo i a te
Puruhiana e rua te kau ma ono; nga
pu nui i riro e ono mano e whitu rau;
nga haki o Wi Wi i riro kotahi rau e
rua te kau; nga Apiha o Wi Wi i riro
herehere kotahi te kau ma tahi mano e
ono rau e rima te kau; nga herehere
o nga hoia noaiho e toru rau e ono te
kau ma toru mano! Ko nga mea i
mate rawa mawa! e tatau! Anana!
kei hea te riri kia rite ki tenei te nui o
te mate i roto i nga marama e ono
tonu! No te riri anake ki a te Puru-
hiana enei mate katoa. Tera ano hoki
nga mate nui i roto i tana whawhai ki
o
a ia ake ano i muri iho i te riri ki a te
Puruhiana. Kua korerotia hoki e ma-
tou i tetahi nupepa i mua ko nga hoia
o Wi Wi i tahuri ki to ratou Kawana-
tanga ano riri ai i tae ki te rua rau

40
TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
mano, a riro ana i a ratou te taone nui
a Parihi i taua takiwa. Inaianei kua
mate taua hunga, kua puta te mana o
te Kawanatanga ki nga wahi katoa o
tona whenua, kua noho nga tangata i
raro i te Rangimarietanga. Kaore i
mutu te mate o Wi Wi i nga mate kua
korerotia i runga ake nei. Tera atu
nga mate nui;—ara, ko ana rawa nui
i pau i runga i te utu mo nga hoia, i
te hoko pu, i te hoko kai, i te mano
noa atu o nga huarahi e pau ai te moni
i runga i tena mahi i te whawhai; ko
ona taone hoki i pakaru kino, ko nga
whare ko etahi atu mea whakapaipai
hoki i pau i te ahi i kino i te puhanga;
ko nga rerewe i pakaru; ko nga mota
rakau me nga whakatupuranga rakau
whakapaipai hei haereerenga mo nga
tangata i hinga i tuaia i whakakinongia  
noatia atu; ko nga maara kai i kino i
kore he kai; ko nga tangata he tini
noa i mate—nga tane, nga wahine, me
nga tamariki; ko nga mea i ora i noho
hemo kai, i noho pouri ki ona whanau-
nga i matemate—tangi ana te matua
ki te tamaiti, tangi ana te tamaiti ki
te matua; tangi ana te tane ki te wa-
hine kua ngaro, tangi ana te wahine
ki te tane kua mate. Otira kaore i
mutu i konei te mate. E rua nga
Porowini nui o te whenua o Wi Wi
kua tangohia e Puruhia—ko nga wahi
kei te taha o te rohe ki a ia. Ko nga
moni hoki i karangatia hei homaitanga 
ma Wi Wi ki a ia hei whakaritenga
mo ona mate (o te Puruhiana) i runga
i taua whawhai kia ea, me ana moni
hoki i pau, koia enei;—E rua rau ma
waru miriona, e toru rau e toru te kau
ma toru mano, e toru rau e toru te kau
ma toru pauna!! Taukiiri koe te nui
o te moni! E kore e taea te whakaaro
ki te nui o enei moni. Me penei te
whakaatu e ahua mohio ai te tangata
—ara, ki te mea he tangata kotahi
mana e tatau i aua moni, ki te mea
hoki ka waru haora e tatau ana i te
rangi kotahi ia rangi ia rangi, tatau
tonu i roto i aua haora i te Ratapu me
nga ra noa, kauaka rawa e ta te mana-
wa kia iti nei, penei kia pau rawa nga
tau e rua e tatau ana katahi ka mutu!
E mahara ana tatou he mate nui to
tatou mate i nga takiwa kua hori nei i
te riri nana i whakakore nga mahi
whakawhairawa, i te kore utu tetahi
mo te hipi me te huruhuru raua ko te
muka, i te kore moni tonu, i te kore
huarahi hei putanga mo nga uauatanga
o te tangata, i te aha noa atu—a pouri
ana tatou i reira ai, mea ana tatou
me pehea ra tatou me pehea ra i
te kore hua e puta mai i runga i
nga mahi katoa. Otira he mea noaiho
ena mate o tatou, ina te mate nui ko
to Wi Wi. Otira kaore a Wi Wi i
noho ki raro tangi ai ki a ia. I tenei
takiwa kai te mahi te iwi katoa ki te
whakaora i a ia. Kaore i whakaaro ki
te mate, ki te pouri o te ngakau, ki te
aha atu; tahuri katoa ana te tini o te
tangata ki te hanga i ona taone me
ona whare, ki te whakapai i tona kai-
nga, ki te kohikohi moni hei whakarite
i te tono a te Puruhiana—a, ko etahi
e aua moni kua rite, ko nga toenga
ekore e maha nga tau te rite ai. Ko
nga tohunga whatu kahu o ratou, me
te tini o nga mahi tohungatanga atu,
kua timata katoa te mahi inaianei hei
rawa mo to ratou kainga. Ka nui te
kaha o te Kawanatanga o Wi Wi
inaianei ki te whakahaere tikanga e
ora ai te iwi i to ratou mate nui. Na,
hei tauiratanga tena mo tatou. He
mate rawakore ano to tatou i nga
takiwa kua taha nei. Ko te Kawana-
tanga o tenei motu kai te whakahaere
tikanga e ora ai tatou. Kai te mahi
tahi te pakeha raua ko te maori i roto
i te Paremete ki te whakaputa tikanga
mo tatou—ara nga rerewe, nga rori,
nga kura, me nga aha atu. Kai te
tikina hoki he moni i tawahi, he tangata
hoki hei noho hei mahi i te whenua
kia kitea tona momonatanga. Koia
hoki me tatou nga tangata noaiho nei,
me awhina e tatou te Kawanatanga,
me whakarongo ki ana Ture me wha-
karite i ana tikanga e tukua mai ana
ki a tatou. Ka mutu te kupu mo Wi
Wi i tenei takiwa. Ko Naporeana, to
ratou Kingi i mua atu o te riri, kua
rongo koutou kua whakatakahia e
ratou—he Kawanatanga ke to ratou
inaianei, he Runanga. Ko Naporeana
raua ko tona wahine me ta raua tama
kei Ingarani e noho ana.
Tera nga he i era tau kua taha atu
nana i tiriwa a Ingarani raua ko

TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
41
Amerika; i i mahara i tetahi takiwa
era e whawhai raua i runga i a raua
tautohetanga. Ekore e taea te whaka-
atu i aua he katoa i konei. Otira kua
rongo koutou ki te riri i Amerika i
mua i timataria i te tau 1861—i
panuitia nga korero o tana whawhai i
roto i te Waka Maori nei ano i mua.
Te take o taua whawhai, ko tetahi
hunga i taua whenua e mea ana kia
motuhia ratou i to ratou Kawanatanga,
kia tu he rangatiratanga ke mo ratou
ma ratou ano o whakatu. A whawhai
tonu iho ratou i runga i taua tikanga.
He maha nga tau e whawhai ana; riri
ana i te moana riri ana ki uta; he
tinitini noaiho te tangata i mate, he
iwi nui rawa hoki ia ho iwi toa rawa.
Te mutunga iho o taua whawhai ka
riro ano te mana i te Kawanatanga, ka
mate taua hunga i mea kia motuhia he
rangatiratanga mo ratou. Na, i taua
takiwa tera tetahi kaipuke i hangaia i
roto i tetahi o nga awa i Ingarani,
huaina ana tona ingoa ko te Arapama.
Na nga tangata o te hunga e riri ana
ki to ratou Kawanatanga  i Amerika
nana i whakahau ki nga tohunga hanga
kaipuke i Ingarani kia hangaia taua
kaipuke—a utua ana e ratou te hanga-
nga. He kaipuke toa taua kaipuke, he
kaipuke tere, i meatia hei kaipuke
manuwao—ara hei kaipuke riri. No
te otinga ka hunaia ona pu repo me nga
mata me nga paura, me  mea katoa
i meatia mo te riri, ka hunaia  ki raro
ki te tangere, a rere atu aua i roto i te
awa i hangaia ai me te mea he kaipuke
noaiho tona ahua. Ka rere taua
kaipuke ka tae ki tona kainga ka
utaina he tangata ki runga ka haere ki
te moana ki te whakataki haere i nga
kaipuke o te taha Kawanatanga o
Amerika—no Amerika ano nga tangata
i runga, no to hunga e whawhai ana
ki to ratou Kawanatanga. Heoi ra,
ka taea nga wahi katoa o te moana
taua kaipuke e haere ana. Tona mahi,
ka tutakina he kaipuke no tuna
hoa riri, no te Kawanatanga o Amerika,
ka patua ka tahuna atu ki te ahi, ka
hereherea nga tangata o runga. He nui
rawa nga kaipuke o te Kawanatanga i
mate i a ia—he nui rawa atu—hira ake
i te rau pea. Whai noa nga kaipuke o
te hoa riri te mau te aha. Nawai ra,
taka marire ki tetahi takiwa ka roko-
hanga taua kaipuke e te kai whai i roto
i tetahi o nga awa o Wi Wi e tu ana.
He ture no nga iwi tenei, e kore e tika
tetahi iwi ki te takahi i te rangatiratanga
o tetahi ki te whawhai i toua kainga—
te kainga o te iwi ke ra. No konei ka
noho tonu te kai whai ki waho, ko te
reta i tukua ki roto ki te rangatira  o
te Arapama kia puta mai ki waho raua
riri ai. Whakaae tonu te rangatira o
te Arapama; katahi ka rere mai ki
waho, ko tetahi kaipuke o Wi Wi ki te
arahi haere kia mau ki tawhiti kia
tae ki te wahi o te moana e noa ana,
e kore ai e takahi i rangatiratanga
o Wi Wi, ka tukua kia riri raua.
Heoi, riri aua aua kaipuke i kona
—te mutunga iho mate ana te
Arapama, totohu rawa atu i to kaipuke
o te Kawanatanga o Amerika nana i
whai. Ko nga tangata i whakaorangia,
ko etahi i mate, ko etahi i puta ki
runga i ana poti eke atu aua ki runga ki
etahi kaipuke i reira e haere aua. Ko
taua kaipuke nana i patu i a te Arapama
i tae mai ki Po Neke nei ano i mua
tata atu na—eke ana te Kawana me
nga pakeha ki runga matakitaki ai. Ka
mutu, ko tetahi tenei o nga take i
tautohe a Ingarani raua ko Amerika i
roto i nga tau katoa i muri mai o taua
whawhai. Mea ana te Kawanatanga
o Amerika kia utua e te Kawanatanga
o Ingarani nga kaipuke me nga taonga
katoa a ona tangata i murua e te Ara-
pama, no te mea i hangaia taua kaipuke
a te Arapama ki Ingarani i mate ai
ratou. Ki ana te Kawanatanga o
Ingarani e hara i a ratou nana i hanga,
ehara i te mea whakarite na ratou; he
mea hanga ia na nga pakeha noa atu,
he mea whakahau na nga tangata o
Amerika ano. Ki ana te Kawanatanga
o Amerika ki te kore tupato o Ingarani
ki nga mahi a ona tangata; ki ana hoki
a Ingarani kia utua e Amerika nga
whare me nga taonga a nga pakeha o
Ingarani e noho ana i Amerika i pau
i te ahi i murua hoki e te hunga
whawhai i taua takiwa e whawhai ana
Amerika i tona kainga ki a ia ano—a
waiho tonu iho aua mea hei tautohe-
tanga ma ratou, ka whano hoki. ka

42
TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
whawhai. Na, mehemea na te Kawa-
natanga o Ingarani i whakahau kia
hangaia taua kaipuke, penei ka tika ta
Amerika. No te mea hoki he tare
tena no nga iwi, e kore te mea e noho
noaiho ana i waho o te riri e poka noa
ki nga mea e rui ana ki te whakapiki i
tetahi ki te patu i tetahi. Engari kia
uru nui ia ki Toto ki ta raua riri katahi
ka pera ai—ka mohiotia hoki tona
ahua i reira ai he hoa riri ia.
Tetahi he nana i wehe i a  Ingarani
raua ko Amerika, he tauranga ika he
moana mahinga ika. He mahi nui
taua mahi te mahi ika i taua whenua,
he mano tini nga tangata e uru ana ki
taua mahi, me nga kaipuke he nui ano
—ko nga ika e kawea ana ki nga wahi
katoa o te ao hokohoko ai. Ko taua
wahi mahinga ika nei ko te moana i
waho mai o te rohe o te whenua kei a
Ingarani, ara a Kanata (Canada.) He
whenua nui whakaharahara a Kanata;
kei tetahi pito o Amerika, otira kei a
Ingarani e mau ana inaianei, kei raro
i te mana o te Kuini. Ka poka atu
nga kaipuke o nga tangata o Amerika
ki taua wahi mahi ai ka riri nga tangata
o Kanata ka hopungia   iho; a waiho tonu
iho hei tikanga tautohe monga Kawana-
tanga o Amerika raua ko Ingarani—ka
whano ka whawhai. Heoi, no tenei
takiwa kua pai. Kitea ana e aua iwi
nui o te ao te he o tenei hanga o te
riri; kitea ana kaore he painga mo
tetahi i roto i te whawhai, engari hei
matenga ia mo raua tokorua; no reira
ka whakaritea e raua he tangata hei
Komiti titiro i o raua raruraru, hei
whakatika kia tika. Na Amerika etahi
o aua tangata i kaiwhiri mo te taha ki
a ia, na Ingarani etahi mo te taha ki a
ia—a whakaae ana nga Kawanatanga
e rua kia whakaotia o raua raruraru
ki ta taua Komiti e kite ai e ki
ai. Ko Tienara Kaarati te Tumuaki o
te Runanga o te Kawanatanga o
Amerika. Ki ana taua rangatira he
tikanga pai rawa tenei ki tana titiro na
Ingarani raua ko Amerika hei whaka-
marama i o raua raruraru. Ka mea ia
ehara i te mea ko nga taonga anake
kia rite ta ratou e whai ana; engari ko
te pai e whaia ana hoki, ko te pai kia
pai—koi waiho aua raruraru i roto i te
ngakau o tetahi o tetahi ngau ai, tona
mutunga he whawhai. Tana i whai ai
O
ko te tika ko te rangimarietanga kia
taea, a kua taea hoki ena painga inai-
anei hei oranga mo raua tahi, a Inga-
rani raua ko Amerika. Ehara i te
taonga nui rawa ki tana whakaaro te
wahi mahinga ika; otira e tupu ana te
riri i runga i te tautohe ahakoa he take
iti te take—ko o tana tena ko te riri te
mea e tika rawa ana kia kore. Ko
tenei kua whakahoa a Ingarani raua ko
Amerika, ka tupu te aroha i a raua
apopo ake nei tetahi ki tetahi, a pai ana
hoki—mutu ana te manakonako o tona
ngakau.
Ko etahi atu iwi katoa o Iuropi
(Europe) kai te noho pai hoki; kaore
he whawhai o tenei takiwa, kaore he
kino kaore he aha.
Heoi ra. Hei tauiratanga ano tenei
mo tatou ka kitea i runga i te mahi a
era iwi rangatira, era iwi mohio ki nga
tikanga e ora ai e rangatira ai te
tangata. Ta ratou i kite ai i runga i
te whakaaro nui me komiti kia oti pai
a ia raua raruraru kia ora tonu ai
raua. Koia hoki me tatou, me
komiti o tatou he, me whakawa marire.
Me nga he hoki e puta ana i roto i a
koutou ake ano nga iwi maori me
komiti kia tika ai—kaua te whawhai,
ko te aha e oti pai i te whawhai? Ka
whai te tangata ki te ora ka ora ano,
ka whai ki te mate ka mate ano.
Na, he iwi ora ena iwi e rua a Ingarani
raua ko Amerika, me whai tatou ki a
raua tikanga i tika ai raua.
Me whakamutu e matou tenei korero
inaianei, kua roa rawa hoki. Engari
hei tetahi nupepa ka korero matou i
etahi korero mo te rerewe nui kei
Amerika. Ko nga Maori o tawahi e
tae mai ana ki Niu Tirani e haere ana
mai ma runga i taua rerewe i tetahi
wahi o te huanui.
KUA rongo matou ki nga tangata maori e
wha te kau o Whanganui e tahuri ana ki
te kohikohi moni hei whakarite i nga
nupepa e tukuna atu ana ki a ratou, te kau
herengi ki te tangata i roto i te tau. Ka
nui te tika o te whakaaro o ena tangata.
Kia tae mai aua moni ki Po Neke nei ka
panuitia atu e matou nga ingoa o nga
tangata nana i tuku mai kia kite nga iwi
i te whakaaro tika a ena tangata. Kua
kimi noa atu matou ki te tikanga i kore ai
nga maori e utu i a ratou nupepa, kia

TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
43
pera hoki ratou me te pakeha e utu nei.
Ehara hoki i te moni nui e kiia ai e kore e
taea. Ehara i te kore o te moni, he nga-
kau kore marire ano ki te manaaki i to
taonga pai. He nui nga moni e whaka-
paua ana e ratou ki runga ki nga mea
hanga noaiho, nga mea tikanga kore, nga
mea kino, nga waipiro, nga aha atu—te
marere tetahi hikipene mo te mahi tika.
Ki te whakamutua e matou te mahi i te
nupepa a muri ake nei katahi ka kimi-
kimi pea te whakaaro o te tangata, ka
kore e rongo ia ki  korero o te motu o
te ao katoa hoki, ka kore hoki he putanga
mo ana korero i kitea ai e tona hinengaro
kia rongo te katoa. Kai te kore e mana-
akitia 'nuitia te nupepa no te mea e puta
tonu atu ana ki a ratou; kia ngaro katahi
pea ka mea kia manaakitia. Kai te kore
e manaaki nui te tangata i tana wahine i
a ia e ora ana; kia mate katahi ka tangi,
ka aue ki te pai o tona wahine kua ngaro.
Ko te pakeha e kore ia e pai kia mahue
tana nupepa, e utu katoa ana te mea rahi
te mea iti—e kore rawa e mahue i a ia
tana wahine, no te mea hoki kua mohio ia
ki te pai. Kua whai taonga, kua whai
mana nga iwi maori o te motu i tenei
takiwa, kua whai wahi ki runga ki 
tikanga e whakahaerea ana e te pakeha.
Na, he taonga nui te nupepa na te
pakeha, na reira i tika ai  tangata
tetahi wahi; a e mea ana matou me rito
nga mao ri Ia te pakeha, me utu te ma-
hinga nupepa mana kia kiia ai he Waka
nana ake. ano te Waka nei. Kua nui te
hiahia o nga maori i roto i te Paremete
kia taia atu a ratou korero me nga
tikanga katoa ki te nupepa; a ki to kore
ka riri, ka ki ko a te pakeha e mahia ana
ko a te maori e mahue ana—ua, me
whakaaro ratou ko te pakeha e utu aua i
te mahinga o tana nupepa. Ko nga mahi
katoa atu a te tangata e utua ana; ho aha
hoki i kore ai te nupepa e utua? E mea
ana matou ma nga mema maori o to Pare-
mete, me  rangatira  atu, e whakarite
kia kohikohi o ratou iwi i tetahi moni hei
whakaritenga nupepa ma ratou—kia to
kau herengi i te tau mo te tangata kotahi.
Ka takoto he moni ka tukua mai ki to
Tari maori ki Po Neke nei. Tetahi, kei
nga Kai-Whakawa me nga Kai-whaka-
maori o nga Whare Whakawa i o ratou
kainga he takotoranga mo aua moni me
ka kohikohia, ma ratou e tuku mai ki Po
Neke, ma nga tangata hoki nana nga
moni e tuhi mai i o ratou ingoa kia taia
atu ki te nupepa. Me ata whakaaro
koutou ki tenei.
TE TAMA A TE KUINI.
I TERA atu Meera o Ingarani i puta mai
te rongo o te tama a te Kuini e mate
ana, ka whano ka mate rawa—ko to
tuakana ia o tera i tae mai ki konei i mua
ai. Tau ana te pouri ki runga ki te iwi
katoa i taua matenga o te Piriniha, te
tangata e meatia ana hei Kingi mo
Ingarani me ka ma te to Kuini. I nui
rawa tona mate, i mahara te katoa e kore
rawa e ora. No te taenga mai o tenei
Meera i muri nei ka rongo matou kua
ahua pai ake; kaore ano kia tino ora,
engari e ahua pai ana toua mate. Kai
te hari nga pakeha katoa o Ingarani ki
te uranga o to ratou rangatira—me
Amerika hoki kai te tuku mai i a ratou
kupu aroha nui whakamihi nui ki runga
ki taua matenga nui o te Piriniha.
HE KORERO NO WHANGANUI.
He mea tuku mai na te tangata haere.
Ko Whanganui te ingoa nui o  iwi e
noho ana ki te takiwa o Whanganui,
engari he maha noa iho  ingoa hapu o
ratou. Ko nga rangatira e manaakitia
ana e nga iwi e noho aua ki Whanganui
ki waho koia enei;—ko Hori Kingi te
Anaua; kua mate, he mihi tenei ki
to kanohi ngaro o to tatou hoa hapai i te
ture raua ko te atawhai. Kei te ora ano
te teina o te Anaua, ko te Mawae, me to
raua tamaiti a Meiha Kepa te Rangi-
hiwinui, me era atu rangatira o ratou ko
Mete Kingi Paetahi, ko, Kawana Paipai,
me etahi atu. Koia enei nga rangatira
i pa ki to karanga ki  pakeha i to
ratou taenga tuatahi mai kia haere mai ki
uta ki Whanganui, ko Hori Kingi te
Anaua, ko te Rangi whakarurua, ko te
Rangitauira, ko te Kurukaanga.  A, i
mau tonu a te Anaua, ki tona whakaaro
aroha ki te pakeha tao noatia tona
matenga. Inaianei kei to whakahaere
ano ona tamariki i ona whakaaro pai.
Koia enei nga rangatira i nga iwi o
Whanganui ki uta, ko Pehi Turoa, ko te
Mamaku, ko te Tahana, ko Topia Turoa,
ko Wi Pakau, me etahi atu. Ko enei
rangatira me o ratou iwi kua hoki mai
ki o ratou whakaaro tawhito ki te noho
ki raro i te parirau o te manu o te Rangi-
marie i te whakakotahitanga o nga iwi o
Whanganui. I runga i te noho pai o nga
tangata o tenei takiwa e whakataukitia
ana te ingoa o tenei awa rangatira ko te
" Matapihi." Ho nui atu te pai o nga
whenua o tenei takiwa mo nga mahinga
kai me he mea e tino tahuri aua nga
tangata ki te ngaki i o ratou wahi. Penei
he nui te hua e puta mai ana ki a ratou,
me te nui haere hoki o to ratou ora me
a ratou rawa. Titiro ki te nui o a ratou
whenua e takoto kau ana kaora ano i
mahia, e waihotia ana kia tupungia e te
otaota. Kaore nei ratou e whai tikanga
ana ki runga ki to ratou whenua. He
tauhou pea no nga tangata ki tenei
whakaaro nui ki te mahi paamu, kia rite
ai to ratou whiwhi ki a o ratou hoa noho
tahi. He mea pai koki te harakeke hei
whakatupu ki  wahi takoto kau; e
nui ana ano te hua i roto i tena. Ka tupu
te tupeka, te hape (te hua tenei e mahia
ana ki roto ki te pia e inumia nei e
tatou), te waina, te witi, me nga

TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
mea katoa e nui ana te utu, ki
tenei whenua momona. Waihoki te pai
o te awa hei huarahi mai mo nga kai ki te
taone hei hoko. Ko taua awa e tae tonu
ana ki roto noa atu o Whanganui—e
tutata ana hoki ki  wahi katoa. Kaore
he ara penei ki etahi atu takiwa o te motu
nei. No reira, me he mea e whakakota-
hitia ana te whakaaro o Whanganui ki
te tikanga ngaki whenua, ka tere ta
ratou whai rawa hei oranga mo ratou me
o ratou tamariki. Heoti ano nga tikanga
nunui o te ao ko te Rangimarie raua ko
te Mahi Kai; ma enei mea e rua ka
tika ai te noho me te ora o te tangata ki
 motu katoa o te ao. Ko nga wha-
kaaro enei i maharatia  ai e te tauhou i
tona taenga tuatahi ki Whanganui i a ia
e miharo ake ana ki te pai o  whenua
o tena takiwa.
* HE WHARANGI TUWHERA MA NGA
HOA TUHI MAI.
Hotereni Taone,
Hauraki, 22nd Hanuere, 1872.
Ki a te Kai Ta o te Waka Maori.
E koro tenakoe. Mau tenei reta e
tuku atu ki te Waka Maori kia kite ai nga
hoa i runga i raro i waenganui o tenei
motu; kia kite ai ano hoki o tatou hoa i
tukua atu nei ki roto ki te Runanga nui
o te motu nei—ara ki te Paremete.
E hoa ma, e nga tokowha maori tena
koutou, me o tatou hoa pakeha i taua
Runanga tena koutou. Tenei matou to
whakamoemiti atu nei ki a koutou mo to
koutou maia me to koutou kaha ki te
rapu tikanga, e kiia ai tatou he ta-
ngata, e kiia ai to tatou motu he motu.
Ka kite nei matou i etahi o a koutou mea
i whakapuaki ai i roto i to koutou Runanga
o mau i te Waka Maori nei. Na hei
koanga ngakau tenei i roto i a matou, no
te mea katahi ano te turanga o te Runanga
Nui o te Motu nei i rongo ai te taha
maori i nga korero mo nga totohetanga i
roto i taua whare mo nga mea o hiahiatia
ana. Ka nui ano hoki to matou whakapai
atu ki te Kawanatanga mo te ata whaka-
marama atu i a koutou. Na, i era turanga
o te Runanga Nui i enei tau i mahue ake
nei mo tona Kawanatanga ki hai rawa i
penei te pai mo te marama o nga tikanga.
Na, e mahara ana matou e whui pea kia
rua o koutou tapokoranga ki taua Ru-
nanga ka tino marama rawa etehi o nga
mea e ngaro nei.
Tetahi o a matou mea e whakapai nei
ki tenei Kawanatanga ko te kore raruraru
o tatou motu i tenei wahi iti o tenei
taima; me to ratou kaha ki te ata whaka-
haere i nga mea ohotata, me to ratou kaha
ki te whakahaere i nga mea e pai ai te
ahua o tenei motu. Me i pera ano te
ahua o tenei Kawanatanga me te Kawa-
natanga i mahue nei, penei pea kua kawa
te kai kua kino te moe. E whakapai
mai ana hoki te taha Kingi maori ki te
pai o te whakahaere o tenei Kawanata-
nga ki te motu nei.
Kati tenei aku hei utanga mo te waka
ka hoe na.
Na NGATIMARU KATOA,
Na te HOTERENE TAIPARI.
I taia i runga i te Mara o te Kawanatanga o Niu Tirani, e GEORGE  DIDSBURY,   Kai-ta o to
Kawanatanga, Poneke.