TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 9 TURANGANUI, KIHIPANE, HURAE 4, 1884. Te utu 6d.


HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga 
kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e 
nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata 
katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu 
Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e 
ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga 
moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te 
hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku 
mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me 
nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga 
no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e 
paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku 
kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou 
katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou 
hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga 
utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga 
tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai 
nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga 
hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.

ÿ

PANERA ME PAERANA.
Timata i te Wenerei, Hune 18.
Mo te moni anake.
He hoko tino ngawari rawa o nga
Kakahu mo te Makariri,
me nga
TAPUTAPU MAITAI.

Ki a maua hoa maori. Kua puare ta maua toa
nui i te Tiata, e mohiotia ana ko te Horo a Panera
me Paerana. E hokoa ana e maua nga tu mea katoa, ki
nga moni iti rawa.
He kakahu, paraikete, nga tuuru
Kamura, pepa mo a koutou whare,
Me te tini noaiho o nga taonga, e rawe ana kia koutou.
E iti iho ana i nga moni e taea ana e era atu toa te 
hoko. Haere mai kia kite tonu koutou. E kore hoki maua
e tono utu mo te matakitaki noaiho, i nga tino 
taputapu
papai, e kitea ai koutou ki reira. A e mohio ana maua 
ka kite tonu koutou, e ngawari iho ana i nga mea katoa
e hoko ana e koutou i mua atu.
He tono atu tenei ki nga Maori, kia haere wawe mai
ki te matakitaki, e koro hoki e roa te whakahaerenga
o tenei hoko. Ka puare te whare i te 9 o te ata,
tae atu ki te 5 i te ahiahi, a ka puare ano i te 7 o 
te ahiahi, tae atu ki te 9.
PANERA ME PAERANA.

PANUITANGA.
Ko nga whakaaturanga Matenga tupapaku Marenatanga
ranei. Whanautanga tamariki ranei, me appiti mai ki te
kotahi hereni, me tuhi mai nga tau. Me te ra, te 
marama, te tau i mate ai.

PANUITANGA.
Ki nga kai tuhi reta mai Apititia mai he hereni ki te
taha o te reta tuku mai kia taia i roto i te Waka
maori hei whakakoa i nga tamariki tukutukai atu o te
pepa nei.

PANUITANGA KI NGA HOA TUHI MAI.
Ko nga tangata e tuku korero mai ana kia taia ki te 
Waka Maori. Kia marama te tuhi mai, kia marama ai nga
kai ta ki te whakanoho i nga reta. E kore e taia nga 
reta e tukua mai ana ki te kore e tuhia mai e te 
tangata tona ingoa tika ki raro iho o nga korero.

TERMS OF SUBSCRIPTION.
The subscription to the Waka Maori is 6s. per year,
payable in advance. Persons desirous of becoming 
sunscribers can have the paper posted to their address 
by
transmitting that amount to Editor, Post Office Box 
No.
10, Gisborne.

TE UTU MO TE  WAKA.

KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni. 

TE WAKA MAORI O AOTEAROA.
Turanganui, Kihipane, Hurae 4, 1884.
Tenei ka taia atu nei i enei wharangi te Ture hei
whakatakatika i nga ture e pa ana ki nga whenua
maori i whakamania i te 8 o Hepetema, 1883. Na
me ata tirotiro marire nga maori ki nga korero o
roto o tenei Ture, me ata maharatia hoki e ratou,
mo te whakaputanga ketanga mai ano o etahi Ture
hou ki muri mai ara, o te Paramete hou meake nei 
ka pootitia e nga maori e nga pakeha, kia marama
ai hoki a ratou whakaaro i runga i enei tu
whakahaerenga.
Tenei ano hoki tetahi whakaaro i maharatia ai e
matou, i runga i te tukunga atu o tenei Ture i tenei
takiwa, ara kia marama ai nga Maori, ki te patai
korero ki nga tangata e hiahia ana ki te tapoko atu
ki te Paremete mo runga i te whakahaerenga o tenei
mea nui nui o te taha Maori, ara o te whakaritengatanga
Ture e pa ana ki runga i a ratou whenua.
Kua kite na koutou i te Waka Maori o te 6 o
ra o Hune, i etahi whakaaturanga mo te Pire hou e
whakaarohia ana e Kawanatanga kia whakatapokoria
atu ki te paremete, hei pupuri i nga
whenua Maori ki raro i a ratou ringaringa, kia kore
ai e whai mana nga Maori ki te hoko, ki te reti atu
ranei, i a ratou whenua ki te Pakeha noaiho, a ki te
kore e kaha rawa te taha whakahe, ki to turaki i
taua Pire i roto i te Paremete, tera ano e puta a
ka korikori kau tatou i raro i taua whakataimaha, e
utaina mai ana ki runga ia tatou.
E whakarongo ana a matou taringa ki te whakahuatanga
o tetahi Ture arai mo te hoko tahae i nga
whenua Maori i whakaputaina mai i te ngakau aroha
o te Kawanatanga hei painga mo nga Maori, kei
whenakotia a ratou whenua e te pakkeha tinihangi.
Kati he ture pai ano pea tenea u ana otira te maharatia
wawetia e ia he ture pera i nga wa e hokoa ana
e ia nga whenua o te Maori. Kaore i tika katoa
hoki ana mahi, a no te manutanga ake o tona ringa
i runga i nga whenua Maori i te paunga hoki o nga
moni i whakaritea mo te hoko whenua, katahi ka
maharatia e ia tetahi Ture hei arai i te tinihanga,
kei mate nga Maori.
E kite ana matou i nga tuhituhinga a Te Make i
roto i te nupepa pakeha Poverty Bay Herald o
te 27 o nga ra o Hune kua taha ake nei, a e ki ana
ia i tona whakahaerenga i nga hoko whenua Maori
ma te Kawanatanga, i te Waipounamu, e rua miriona
me te hawhe nga eka whenua i hokona e ia i te
hokonga kotahi, a e 300 nga moni i utua e ia ki nga
maori mo taua whenua katoa, e rite ana ki te 35
eka mo te pene lotahi. Katahi te putanga atawhai
whakamiharo rawa atu a te Kawanatanga. Ki ana 
pea tana kopu i taua hokonga kotahi, a na reira i
rekareka ai ia ki te hanga Ture hou ia takiwa, ia
takiwa, hei whakatikatika i nga ture e pa ana ki nga
whenua Maori.
(last paragraph unreadable)

ÿ

Puketauhinu - I runga i te hiahia o etahi tangata,
kua rapua e matou i nga tikanga mo te Poraka
whenua, e mohiotia ana ko Puketauhinu. He
maharatanga hoki no etahi tangat, ka taea te
whakawa tuarua o taua whenua ki Waiomatatini.
Kati no te pataitanga ki te Rehita o te Kooti i
Kihipane nei, ka ki a ia, e kore e whakaaetia e te
Kooti Whakawa Whenua Maori, kia whakiarangona
taua keihi ki waiomatatini notemea i whakawakia i
te tuatahi ki Opotiki a e takoto ana te ture o te
Kooti, mehemea ka tono kooti tuarua mo tetahi
Poraka whenua me whakawakia ano i te takiwa o te
Kootitanga tuatahi. Heoi i runga i enei whakaturanga
mai, ka rapua e matou i roto i nga Kahititanga
whenua i whakahaerea e te Paramete i te tau
1883, a kua kitea e matou ki te Kahite (New Zealand
Gazette) o Hepetema 27, 1883, te whakakorenga a te
Kawana i te whakatunga tuatahi mo taua Poraka,
me te whakahokinga atu o taua whenua me etahi
atu ano hoki, ki te ritenga o te whenua papatipu.
Whaihoki ki te hiahia nga tangata e whai paanga
ana ki tana whenua kia kootitia ano me tuku
mai te tono i runga i te tikanga o te whenua papatipu
e kore hoki e whakaarohia te whakawakanga
tuatahi i Opotiki, kua noa hoki taua whakataunga i
runga i te whakakorenga a te Kawana. A notemea
e hiahia ana a Ngatiporou kia whekawakia taua
whenua ki waiomatatini me tuku mai e ratou te
tono, ki te Rehita o te Kooti i Kihipane, a me apiti
mai hoki tetahi tono ki te tumuaki o te Kooti, kia
whakaaetia e ia, te whakaurunga mai ki roto ki te
Kooti ma tu ki Waiomatatini. Ki te kore e penei
te ritenga ka tujunga katoatia atu nga tono Kooti
mo taua whenua e te Rehita o tenei Kooti, ki Akarana
notemea e takoto ana taua whenua i roto i taua
takiwa.
(the rest of this page unreadable)
ÿ

Kooti ko tona tikanga ko te Kooti whenua
Maori tu nei runga i te mana o Te
Ture Kooti Whenua Maori, 1880. 
Maori ko tona tikanga he tangata Maori o
Niu Tireni tae atu ki nga hawhe kaihe me
o ratou uri e puta ana mai i te taha Maori.
3. Ka whakakorea i konei te rarangi ano tekau
ma toru o Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880. 
4. E kore e tukua tetahi tangata kia tu i roto i te
Kooti mehemea he roia tona hei korero i te taha ki a
ia he roia ranei hei tohutohu i a ia, a he kaiwhakahaere
he tangata ke atu ranei hei whakahaere i te
taha kia a ia.
Engari ki te ata whakaaturia ki te Kooti na te
mate, na te kaumatua rawa no te ngoikore, na te
ngaro ake ano ranei kore ai e tae ake ki te Kooti
tetahi o nga tangata e pai ana ki te mea e whakawakia
ana me ahei ano ia ki te whakarite kia tu te
Maori i runga i te whakaaro a te Kooti, hei
whakahaere mo te taha ki a ia, e mea pera ano hoki
maha mea ki te tae ake tauataugmata, a ki te kitea
he kuare rawa ia ki te whakahaere tona take.
5. I runga i nga tono wehewehe whenua me ahei
to Kooti runga i tona mana, ki te whakatarewa i
nga whakataunga mo etahi tikanga e te Ture mo
nga mahi, mo nga paanga ranei a etahi hunga ki
tetahi ture, tiiti, wira, pukapuka ranei, ka whakarite
ai te ra me te wahi hei whakarongo ki a ratou 
e whai take ana ki a ratou roia ranei.
Ko te tangata e pa ana ki tetahi whenua kua
karaatitia e te Karauna i te mea e whakawakia ana
tua te tono wehewehe whenuea ka tika kia
whakarite tetahi kaiwhakahaere i ana take,
mehemea e whakaaetia ana e te Kooti.
6. Ka ahei ano te Kooti ki te whakaneke atu i
tetahi whakawakanga tena o ki tetahi atu ra, tona
mahi ki tetahi atu arahi nama tahuri ano te Kooti
te rapu ki te whakatuturu nga take whenua Maori i
runga i nga huarahi e tino marama ana, haunga to
whai tonu i runga i nga tikanga e whakakotoria
ana e te ture.
7. I muri i te mananga e tenei Ture, a kore e tika i
te ture, kia tahuri tetahi tangata ahakoa mona ake,
me tetahi atu tangata ranei runga ranei i te mana
kei tiaki ki te whakahaere korero mo te nuku, me
ethoatu ke mo te hoko mo te rahi mo te kurutete,
e te noho ranei runga i etahi whenua Maori me
etahi taka tikanga whaitaketanga paanga ranei ki
tetahi whenua, kia pahure raano nga ra wha tekau i
muri i te wkakataunga a nga take ki taua whenua.
Kia rite nga tikanga e whai ake nei ka kiia ai kua
whakaturia nga take ki te whenua.
(a) I te mea kua pahemo te wai whakaritea ai
hei tohunga mo te whakawa tuarua i raro i
Te Ture Whenua Maori 1880, mehemea kaore i tonoa he 
whakawa tuarua,
(b) I te mea ranei kaore i whakaaetia te whakawa
tuarua,
(c) I te mea ranei kua whakatana te whakawa tuarua.
I muri tonu iho i te whakataunga o te take ki tetahi
whenua i runga i nga tikanga kua tuhia ake nei
me panui e te Tumnuaki o nga Kai whakawa o te
Kooti whenua Maori ki te Kahiti, Whakaatu ai kua
whakataua te take ki te whenua, me te ingoa e
mohiotia ai whenua, me ta ra o unuhia ai te here a
te whenua raro i tenei ture.
8. I muri iho i te mananga e tenei Turei ai i mua
ake hoki i te whakaritenga o te ra kua kiia ake nei,
te tahuri te tangata ahakoa mona ake, mo tetahi atu
tangata ranei runga ranei i te tikanga kai eaki ki
tetahi whenua Maori i runga i te tango hoko riihi,
tuku tukunga aroha, pewhea atu ranei a te Maori,
mona ake, mo ratou tahi ranei ko etahi atu
tangata i a ki te uru ranei taua tangata ki tetahi
whakahaere ki tetahi whakaaetanga ki tetahi
whakaritenga ki tetahi meatanga ranei a
whakaaetia ai ki a ia ki a ratou tahi ki tetahi tangata
ke ata ranei, etahi hoko pera tetahi riihi, tuku,
tukunga aroha tukunga pewhea atu ranei, na ko te
whiu mo taua tangata me utu ia i nga moni kia kaua a
nui atu te uta rau pauna, a ko te utunga i mua moni
me tango raro i te mana o te Ture.
Ko aua pukapuka tuku, riihi, hoatutanga whakaritenga,
whakaaetanga katoa, me kore whaimana rawa ma enei
tikanga anake e whai ake nei e mana ai.
Whenua Maori tona tikanga  i roto i tenei 
tekihana me te tekihana a mua tata ake me kaua e pa
ki nga whenua kua whakahaue nei kia whakaputaina
te tiwhikute whaitaketanga, te pukapuka whaka
maharatanga take ranei, i mua i te mananga a tenei
Ture.
Engari kaua e whakatau, ka hara ki tetahi
tangata me etahi mo tetahi mahi ranei raro i nga
tikanga e tenei Tekihana ma te tono raano tetahi
tangata e whakamanaia ana e te Kawana hei pera.
9.Na i tua atu i nga mutu a e whakahaua nga a
Te Ture Arai Hoko Tahae i nga whenua Maori, 1881,
kia whakahaerea e te Komihana, me tahuri
ano ia i runga i nga tikanga e tenei ture ki te uiui,
ki te rapu, mehemea kaore aua whakahaere kua
korerotia ake nei i timataria, i mahia ranei i muri i
te mananga o tenei Ture a i mua atu hoki i te
panuitanga o te ra kua kiia ake nei.
10. Ki te marama, i te Komihana kei te he i raro i
tenei Ture, raro ranei i Te Ture Arai Hoko Tahae
i nga whenua Maori, 1881, tetahi mahinga whenua,
na te tuhituhi ano e ia tetahi tiwhikete whakahe, i
raro i tona ringaringa ki runga ki te tino pukapuka
o taua mahinga.
E kore tetahi pukapuka tukua tuhia peratia ana,
Pukapuka whakaritenga ranei, e taea te rehita i roto
i tetahi Tari Rehita Pukapuka tuku, Whenua ranei
kia whakarereketia raua kia hurihia ketia ranei te
whakataunga a te Komihana e tetahi whakawakanga
a te Hupirimi Kooti i te kawenga atu ki reira, katahi
ano ka tika, a me puta rawa ano hoki te kupu
whakakahore atu i taua tuhinga a te Komihana, notemea
e mana ana i konei taua Kooti ki te whakaputa kupu
pera.
11. E kore etahi kupu a tenei Ture i runga ake
nei e pa ki tetahi pukapuka hoko, riihi, tuku, 
tukunga aroha, tukunga pewhea atu ranei kua oti te rehita
i raro i tetahi ture mo te rehita pukapuka tuku, me
te rehita whenua engari e kore hoki tenei tikanga
e riro hei whakaiti i tetahi taimahatanga moni i
runga i tetahi tangata i te mea e whakataua ana kia
utua e ia.
12. A muri nei panuitia ai Te Ture Arai Hoko
Tahae i nga whenua Maori, 1881 ano nei tona
tikanga i whakaurua ki roto nga rarangi tuaono
tuawhitu, tuawaru, tuaiwa, kotahi tekau, kotahi tekau
ma tahi o tenei Ture, a mehemea nei enei rararangi
ko tetahi wahi tonu e taua Ture.
13. E kore tetahi kupu o tenei ture kua whakahuatia
i mua ake nei e pa ki te Karauna, ki tetahi
tangata ranei e whakahaere ana mo te taha ki te Karauna
i raro ano i te mana o tetahi Minita o te Karauna.
14. A muri nei panuitia ai Te Ture Whakahaere i
nga Whenua Tuturu a nga Maori, 1867, me Te
Ture Whakatikatika i te Ture Whakahaere i nga
Whenua Tuturu a nga Maori, 1877, ano nei tona
tikanga i uru atu tenei whakaritenga ki roto ara:
Katoa nga moni hei utunga i raro i aua Ture, i raro
ranei i tetahi whakaritenga i raro i aua Ture, me utu
atu ki roto ki tetahi kaute e whakapuaretia ana e te
ÿ

Kaitiaki o te katoa hei pera, e me kati noa ko tana
Pukapuka whakaae i te rironga atu o aua moni hei
whakaatu kua rite atu ana moni i te tangata mana
ra e utu a ko te tiwhikete anake a taua Kaitiaki ka
tirohia e te Komihana he pono tera ano te utunga
moni kua rite i raro i aua Ture, na me kaua taua
Kai tiaki o te Katoa e whakaputa i tetahi moni o roto
taua kaute kia tae atu rano tetahi tuhinga a tetahi
Kaiwhakakawa e te Kooti Whenua Maori whakamana
i a ia kia pera.
15. E Whahakorea ana i konei te rarangi kotahi
tekau o taua, Ture Whakatikatika i te Ture Whakahaere
i nga whenua Tuturu a nga Maori 1877,
na ka Panuitia taua Ture hui atu ki Te Ture 
Whakatikatika i te Ture Whenua Maori, 1878 (No 2),
mehemea tonu nei kaore i meingatia hei ture taua
rarangi kotahi tekau.
16. I muri i te mananga o tenei Ture e kore e
whaimana kia unuhia te here o te Whenua Maori 
tetahi taha, te katoa ranei, kia panuitia rano mo nga
ra ono tekau ki te Gazette me te Kahiti taua hiahia
kia unuhia nga here.
17. Ko nga tekihana tekau ma ono tekau ma
whitu, tekau ma waru mo te rua tekau ma rua o
Te Ture Kooti whenua Maori, 1880, me whakatikatika
penei me enei e whai ake nei:-
Ko te tekihana tekau ma ono me penei ano tona
tikanga mehemea nei kaore tenei kupu tokotoru
i roto ko te tekihana tehau ma whitu me penei ano
tona tikanga mehemea nei kaore te rarangi toru me
te rarangi wha i uru ki roto, a ko nga tono whakawa
take i tonoa i mua i raro i nga tikanga o taua ture
me whaimana tonu inaianei aua tono, me apiti atu
enei kupu e whai ake nei ki te tekihana tahi tekau
ma waru, engari me ahei te Tumuaki o nga Kaiwhakawa
i ia wa i ia wa, i mua o te tunga a te Kooti,
ki te whakahau kia nukuhia atu te tunga o te Kooti
mo tetahi atu ra, kei reira nukuhia atu ai taua tunga,
na ko nga mahi me nga whakawa tuarua i whakaritea
mo te ra i whakahauatia tuatahi ra, ne penei ano
mehemea nei i whakahaua mo te ra i whakaritea tuarua
i te nukuhanga o te tunga o te Kooti. Ko te
tekihana rua tekau ma rua me penei ano mehemea
nei kaore enei kupu i uru ki roto ara, penei me
te kupu i roto i te tono a mehemea.

HE RETA TUKU MAI.
[E kore e tau kia matou te he mo nga whakaaro a nga
kai tuku korero mai.]
Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa utaina atu aku kupu ruarua nei ki te tainga
wai o to tatou waka, hei maunga atu mana ki era
atu wahi o te motu nei, hei titiro ma te iti, ma te
rahi. Ara, ko Rutene Te Eke i mate i te 17 o nga
ra o Hune, 1884. I te 8 o nga haora o te ahiahi ka
moe i te moengaroa ara, ka whiti atu i te mate ki te
ora.
E hoa ma, kia kite tatou i te atawhai nui o te
kaihanga ki tenei tangata inahoki, no te rau 1882
ka timata tona mate.  E rua rawa tino tau ona, i
riri ai ki tona mate.
E hoa mai ko tenei tangata he tangata whai mana
no ona tupuna tuku iho ki ona matua. Tena hoki
pea koutou kei te rango i tenei whakatauki, Ko
Titirangi te maunga ko Tamaihiki te rangi te tangata.
Tae iho ki nga ra ia Rutene ko taua whakatauki
ano, o nga matua mai ra, tae iho ki a ia. He tangata
whai mana ia i te Tairawhiti, tae atu ki roto ki
Waiapu tona maunga i runga i nga whakapapa o
ratou o nga rangatira.
No te Hatarei, te 21 o nga ra o Hune nei i nehua
ai. No te hawhe pahi i te toru, ka tae mai a Te
Wiremu, Atirikona ka nehua. He nuinga tangata
i tae mai ki tona nehunga. Kihai i tino nui te
tangata i tae mai i nga ra i mate iho ai, i te nui o te
marangai, nui atu te ua me te waipuke.
Heoi aku kupu,
Na to hoa,
RAWIRI KARAHA.
Turanganui, Hune 26, 1884.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E pa tena koe, te tangata aukaha o to tatou
Waka. Tenei aku kupu torutoru nei hei utanga mo
to tatou waka, mau e tuku atu ki o tatou hoa Maori
Pakeha e noho ana i tenei motu i tera motu hoki,
koi ara tenei aua kupu.
Tenei tetahi korero kua tae mai kia matou ko te
mahi a te Kawanatanga ara ko ta ratou mahi e mea
nei, kia tangohia te mana o te motu nei ki a ia.
Akuanei pea tana Pire ka tukua ki te Paremete.
E mea ana matou nga tangata o tenei taha o te motu
nei, e he ana te mahi a te Kawana. Ka homai e ia
te pai i mua kai muri, ka homai he kino. Ki ta
matou whakaaro kati tonu he mahi mana, ko te
hoko i te motu nei notemea ehara i a ia anake tana
mahi, engari na raua tahi ko te Maori inahoki he
mahi ke tenei. Kaore ia e pai ki te reti ki nga
pakeha noaiho nei. Koia ta matou whakaaro inahoki
ko a matau whenua kua oti noatu te ruri kia
tono noatu matou ki te Kooti, kaore ano i homai he
kooti. Kua neke haere te mahi o te Kawana ma,
mo a ratou  mahi e whakahaere nei i te motu nei.
He whakatauki Maori, e kore ano a te Kawana e
taea, e whakararuraru nei i te motu nei, ma wai e
karo tenei me tera. Heoi ano,
Na to koutou hoa,
WIREMU TAMAHANA.
Te Kaha, Hune 11, 1884.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa tena koe, tukua atu ki runga ki te Waka
nga korero ka tuhia iho ki raro nei. Tenei kua kite
iho ahau i nga korero i roto i te Waka Maori, o te 20
o Hune nei, na Te Wharekiri Te Pohoroa o Ohinemutu.
He utu mo aku korero mo Te Reitu Whititera
Te Waiatua. A ki taku mahara iho kanui rawa
te kino o aua korero, ano he mata ngira e wero ana,
tae ana ki te ngakau te mamaetanga. Otira ka whakahokia
paitia e ahau ana korero. Kia aroha ki
tou hoa riri, kia pai ki te hunga e ngautuara ana e
kino ana kia koe. Mo tenei kupu ana. He kimi
moni anake toku take i noho ai ki akarana. Otira
me patai penei atu ahau. He pai ranei mo nga tamariki
kura ki te mutu nga tau ki te kura, ka hoki
atu ki o tatou kainga Maori noho noaiho ai. Ki
toku whakaaro he mea pai rawa mo nga tamariki
kura te rapu mahi hei orangi mo ratou a te hokinga
atu ki te kainga, kua kinakitia tona mohiotanga ki te
mahi i puta mai i tona matauranga o roto i te kura,
a, kua ea nga moni a nga matua i tukua atu ai kia
whiwhi ki tera taonga. Mo te hakuhaku ki nga
korero Paipera e taia atu nei kia Te Korimako.
Kia rongo mai koe, ki taku mohio, mehemea ko koe
te rangatira o te Nupepa nei, e hari koe mo aua
korero i te mea e kinakitia ana aua korero ki te moni
mo te perehitanga ki te Nupepa. Ko aua korero
na tetahi kotiro Pakeha rangatira kei tera motu kei
te Waipounamu ko taua wahine kei te tuku mai, a
ko ia ano kei te utu mo te perehitanga e 2. 10s. i
nga marama katoa. No Hune tonu nei ka taea ki te
mutunga o aua korero. Ko ahau e hoa, e Te Wharekiri,
kei te whakamoemiti ki te aroha nui o taua
wahine i mahi ai i tenei mahi. Mo te kii, ka 36 nga
pane kuini kua ngaro tonu iho kia Te Korimako. 
ÿ

Akuanei pea koe te ngau he na mo nga pane kuini
na. Ehara i te mea te reta anake te mea e tutu ki
mutunga o taua haere mo to kii no te kitenga i aku
korero, katahi koe ka mohio te peepi rawa ahau, he
kuare hoki. Ahakoa te kaumatua koe i ahau he
taitamariki ahau ki te whenua o taua whakaaro mo
te mohio ki nga tikanga o te taha Pakeha mo te taha
Maori tena koe e kite i te ahua raruraru. He nui noa
atu nga he o korero, otira mehemea kei konei koe,
kei kona ranei ahau korero ai taua mo korero i
waenganui o te Pakeha e kite koe i te he o korero.
Heoi ka huri.
NA RAURETI MOKONUIARANGI.
Akarana, Hune 24, 1884. 
 
Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa, tena koe. Tenei nga kupu torutoru nei, ka
tukua atu hei utanga mo to tatou Waka mo Aotearoa,
hei maunga maua ki aua takiwa, e haere nei ia.
Ko tetahi whare Maori, timataia te mahi ia Aperira
1884, te tau a i oti na Hune 10 te ra, 84 te tau.
I hakaritia i te 28 o Hune, 84, a i hui mai nga iwi,
kite i te kawanga o taua whare. I puta nga kupu mihi a
nga iwi mo te kaha o tenei iwi o Ngatiporou ki te mahi
tenei whare nui whakaharahara inahoki ka ki etahi iwi
nei kia whai kaumatua ano ka oti ai te mahi tona ki
tenei iwi he tamariki katoa. Oti noa tenei mahi
whakaharahara noa atu nei. Ka te whakatauki a
nehera, He aha mau o tamariki ma he tukituki taha
ano ra ko te mea kitea e koe.
Otira kei etahi nei anake pea ia tenei pepeha. Ae ra
hoki, no te mea hoki, he iwi kai pihikete maro.
Heoi ano nga kupu nei. 
NA ROPATA TAUTARI.
Harataunga Hune 20, 1884

Ki te Etita o te Waka Maori.
E Hoa, tena koe. Utaina atu aku kupu ki runga i to
Waka. Mau e tuku atu kua wahi ki te wahi o te
motu nei, kia rongo te iti te rahi.
E hoa ma e nga Maori hua mate tatou i o tatou
whenua i runga i to tatou kuaretanga kore mohio
tanga. Mehemea no te Pakeha tenei motu e hokoa
nei, nui atu ano te rangatiratanga. Inaianei kia mate
tatou, ko to tatou koka ko Niu Tireni kua rite ki to
poaka whaka purepure. Taihoa pea ka ma katoa to
huruhuru o te upoko o to tatou koka ara ka pau
katoa ko te aha i riro mai ko te kore noaiho. Ko te
take mate ai tatou ko te matenga o to tatou
rangatira o Te Kani i Takirau. Me i ora pea e
kore riro tetahi wahi o to tatou whenua i te
pakeha, inahoki i tae mai a Te Maskarini kia Te Kani
kia hoatu a Turangi mo Uawa ki a ia ki atu ana ia, E
kore rawa e hoatu e au tetahi wahi paku nei ki a koe.
Hoatu ana e ia ko tana hoiho, ko Tokorakau ki atu 
ana ia, ka penei na te whenua e hoatu e au ki a koe.
Me i ora tonu pea ia, e kore e tae mai a te Pakeha,
me ana ture ki runga i a tatou.
Kua rongo tatou kua tae mai nga reti o nga whenua 
Rahui, kaore ano i mohiotia no wai ma taua whenua
Papatipu, i te mea kahore ano i kootitia taua whenua.
Mehemea kua kootitia taua whenua ka kitea nga
tangata nona taua parani tahae, ko tenei kaore e
marama. Ka rite ki te hoiho ki te kau, ki te poaka,
e parani whanako ana i te parae. Pau noa taua
whenua i nga moni e rite ana mo taua whenua notemea
kaore ano i kootitia taua whenua e marama ai
aua tangata, riro noa atu taua whenua i te ringa o
taua taniwha. Kai muri atu, ka pa patupatua pea ana
tamariki inahoki i homai e ia he pu i mua i te kinonga
na ka mea ia, meaha ra e riro mai ai aku pu,
katahi ka kiia e ia, me whakatu he mirihia mo ia
pariha, mo ia pariha. Homai ana e ia tana poapoa
ma ia hoia ma ia hoia, na whakaaro ia ka warewhare
nga mahara o ia tangata, o ia tangata, mauria
atu ana pu.
Kua rongo tatou kua kia a to tatou tou a Ropata
Meiha kaore i mohiotia te take i hinga ai, he kohuru
ranei te whanako ranei, i hinga ai. Ki taku
whakaaro te kore no Ropata kaore i haere i runga
ture hoko whenua. Ehara a Ropata i te kapo, kia haere
tonu atu taku noa atu ki te pari. Mehemea ka
rapaia o Ropata ki te Ture, ka kitea ko wai i he, ko
te kai turaki, ko wai ranei. He tangata e Ropata i
oatitia e hikokiko kia te Kuini, he tangata hapai 
raupatu na te Kuini. Kaore pea i tae kia te Kuini
te rongo o tona hinganga. I hoki mai a Ropata i
Merepane ka tae mai ki tona kainga, ka powhiritia e
ia nga iwi katoa ki te whakarongo ki te
take o tona powhiri. Ka kumea nga kara ki runga a
te Kuini ka tu a Ropata ki runga ka karanga
Haere mai e te iwi, titiro mai ki nga kara e te Kuini,
e tare nei i homai enei hara hei marena te iwi
Maori. Whakaae ana nga iwi  Maori kia marena kia
te Kuini.
He hoa aroha ana Henare Petao no te Kawanatanga
i mua inaianei kua taka atu. E penei katoa
to ahua o nga Maori hinga haere ana ki raro. Ki
taku whakaaro e rite ana tatou ki te pikaokao. He
mai ana te heki parera hei awhi, e hia ake marama
ka whanau. No te putanga atu ki waho haere atu
ana ki ro wai, mahue ana tona koke. No te tatou rite
ia tenei. He Pakeha te iwi te runga anake taua
mahi. He mahi i te ora, raua ko te mate. I mahia
te Paremata, hei mahi i nga tura ma mo te ao katoa.
E rongo ana tatou i te I Retireti hei Ateha, Kooti
Whenua Maori kia mahi i te tika. No te mahinga i te
tika, ka mea tona ariki ki a ia, Haere ata e Hatana,
te kai mahi te kino. Titiro tatou ki tenei iwi ki te
Pakeha ko tona rite kai te moana. E kino ana i
tetahi taima, e pai ana tetahi taima. Kaore e moe
aua i nga taima katoa.
Heoi aku kupu ata ki te kai urunga o te Waka nei.
Kia ora tonu tana ahau i konei a koe i kona. Ma te
Atua taua e whakanehe i nga ra ki te ora roa.
NA HARE AHUNUKU.
Marahea, HUNE 19, 1884.

POOTITANGA MEMA MAORI.
He poanuitanga tenei naku  ki aku hoa Maori
katoa o te TAKIWA TAIRAWHITI, kia rongo
ratou e hiahia ana ahou kia pooti mai ratou kia tu ko
ahau hei Mema ma ratou ki te Paremete hou o tenei tau.
NA TIMI KARA.

POOTITANGA MEMA MAORI.
He panuitanga tenei nuku kia rongo mai aku
hoa i nga Wahi katoa o te Pootitanga Mema mo
te Tairawhiti.
Ko au ko H. Potae, e hiahia nui ana kia pooti mai nga
Iwi nga Hapu katoa, o te Tairawhiti, kia tu ko au hei
Mema mo te Paremata, a te mutunga o tenei Huinga o te
Paremata, me ako nei tu. A te wa, e whakaritea ai te
taima pooti hei reira koutou pooti mai ai ki au, hei 
reira hoki au tuku atu i aku whakaaro kia kite koutou.
Na to koutou hoa,
H. POTAE.
ÿ

PANUITANGA.
Notemea i raro i tetahi Riti i tukua mai ki au
i raro i te ringa o te Kawana o Nui Tireni, i
tuhia i te rua tekau ma whitu o nga ra o Hune, 1884, kia
pootitia tetahi tangata hei Mema Maori mo te Paremata
o Nui Tireni mo te takiwa Maori o te Tairawhiti o
Nui Tireni. Na he panui tenei ko te ra
hei karangarangatanga o tetahi tangata hei mema
mo taua Takiwa ko te whitu o nga ra o Hurae 1884,
i te whare Runanga o te Kawanatanga i Nepia a
ki te tonoa he pooti ko te rua tekau ma tahi o nga ra
o Hurae 1884, te ra pootitanga ko te ra hei whakahokinga
mo aua Riti ko te ono o nga ra o Akuhata 1884.
Ko nga Whare pooti enei mehemea ka tonoa he
Pootitanga.
Kereitaone, Te Foresters Hall
Mahitaone, Te whare Whakawa
Castlepoint, Te whare o te Waea
Porangahau, Te whare o Paora Ropiha
Tahoraite, Te toa a Kereina (Crane)
Takapu, Te tari tukunga tikete i te Teihana o te rerewe.
Waipawa, Te whare o Whakawa
Heihitingi (Hastings), Te Teihana o to rerewe
Waimarama, Te whare kutinga hipi o Meinetihakena
Pakowhai, Te whare kura
Waiohiki, Te whare o Tareha
Petane, Te whare kura
Tarawera, Te whare o Rawiri Kaihia
Tapuaeharuru, Te whare Whakawa
Mohaka, Te whare kuraWairoa, Te whare Whakawa
Takapu, Te Pa o nga hoia
Waikaremoana, 
Whakaki, Te whare o Paora Karori
Nuhaka, Te whare o Tini Whanga
Te Mahia,
Turanganui, Te whare Whakawa
Whakato, Te whare kura
Ormond, Te pa o nga hoia
Whangara, Te whare o Kerehona Piwaka
Uawa, (Tologa Bay)
Tokomaru, Te whare o te Wana
Tuparoa, Te whare Runanga
Akuaku, Te whare kura
Waiomatatini, Te whare kura
Kawakawa, Te whare kura
Raukokore, Te whare o nWatana
Te Kaha, Te whare kura
Omaio, Te whare kura
Torere, Te whare kura
Opotiki, Te whare Whakawa
Whakatane, Te whare kura
Ruatahuna, Matatua, Te whare Runanga
Te Teko, Te whare kura
Karatia, Te whare kura
Matata, Te whare kura
Te Ruato, Te whare o Anaha Te Rahui
Maketu, Te whare Whakawa
Ohinemutu, Te whare kura
Te Awahou, Te whare kura
Te Taheke, Te whare o Waata Taranui
Te Wairoa, (Tarawera) Te whare kura
Parekarangi, Te whare o Manihera
NA HORI PIRIHI,
Kaiwhakahaere Pooti.
Nepia, Hune 30, 1884.

PANUITANGA.
Kia mohio mai nga tangata katoa o te Tairawhiti,
ahakoa Maori, Pakeha ranei.
Ko nga taepa katoa o nga tangata Maori e noho ana i
Kaiti, ko te oranga tonutanga tena o a ratou hoiho. 
Mehemea ka tukua atu nga hoiho ki waho, ka whiua ki te
pauna e te kai reti.
Na he whakaatu tenei kia koutou, me mutu te tuku
pokanoa i te hoiho ki roto i nga taepa. Engari te mea
pai me matua korero ki te tangata nona te taepa,
mana e whakaae to hoiho kia tukua kia roto i te taepa,
katahi ka pai ki te tuku ki roto.
E hoa ma, kaua e tuku pokanoa i a koutou hoiho ki roto
ki nga taepa.
Heoi ano, Na to koutou hoa,
NA TE HATIWIRA PAHURA.
Turanganui, Hurae 4, 1884.

HE PANUI.
ROPATA WATIHANA ROIA.
I te taha o te Tari o Poata me Korowhata,
Kihipane, E whakahaerea ana e ia nga mahi roia mo te 
katoa.

TAUMATA TOA, WAIPU.
Kua puare tenei toa inaianei, a te tino Taonga
ataahua nga mea e hokona ana. He kakahu rere ke
rere ke, nga ahua.
He ti. he huka, he paraoa me ena tu kai katoa.
A he taputapu maitai ano hoki etahi.
E utua ana ki te moni te Poaka te hoiho, te keka, te
Kaanga me era atu mea e hokoa ana.
HORI WAAKA.

KAORE TE NAMA.
KO POATA ME KOROWHATA.
Te toa Taonga i Mataahu i te Rawhiti.
He kakahu tane, wahine, tamariki, me te tini noa
atu o te taonga he paraoa, huka, tii, hopi Kanara Hu
Nohonga (tera) tane, wahine, wepu He Toki he Hokahoru
me nga mea maitai e hokoa atu ana ki te tangata
i runga i te utu iti rawa.
Ko te tino Toa Ngawari tenei o te Rawhiti.
ÿ

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

6000 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TAUNERE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

HE PANUI.
Kua tae mai a
WIREMU TOORO,
Kai ruuri whai raihana ka Kihipane nei noho ai.
He maha ona tau e ruuri ana ia i nga Whenua Maori i
nga Takiwa o Akarana, a he tino tangata mohio ia ki 
tena
mahi. He tangata whakangawari rawa hoki ia i te utu, 
ki
nga tangata e tuku mahi mai aua mana.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipone.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAITUHI POKIHA
HE Paparikauta he Toa Taonga tana e tu ana ki
Waenganui o Tokomaru Ko te tino Paparikauta Pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori hiahia tia nei e te tangata, te tino pai
rawa te Patiki Hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.
Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

He mea Ta e Poata me Korowhata i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratene Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Hurae 4, 1884.


ÿ

Pukapuka  Apiti ki te Waka Maori
                   KIHIPANE, HURAE 4,  1884.
KI NGA  TANGATA  MAORI  WHAI  POOTI  O TE
           TAKIWA   TAIRAWHITI.

TENA ra koutou e hoa ma. Ki te mea ka mohiotia te
kapene o   tetahi kaipuke kua tata te rangi kino,
marangai, ka tupato tona whakahaere i tona kaipuke,
kei tau te raru kia ia i nga mahi o Tawhirimatea.
Na  ko te kapene o Aotearoa  i tenei wa ko Meiha
Atikina kua oti ia ia te whakaatu ki te Peremete te
nui o nga uaina moni o te Kawanatanga me te toi-
maha o aua mea ki runga ki nga tangata katoa ahakoa
pakeha ahakoa Maori.   Ko tenei kia tupato to tatou
whakahaere i roto i enei ra o te rawa koretanga o te
motu nei.  E rua nga mea nui hei tirohanga ma, ta-
tou inaianei. Tuatahi ko te whakatu i nga Mema
mo te Paremete hou. Tuarua pe ko te ata whiriwhiri
marire i nga tikanga o te Kawanatanga   mo nga
whenua Maori.  Kua  tae mai  te rongo ko  tekau
matahi nga tangata e hiahia ana kia tu he mema Maori
mo  te takiwa Tairawhiti. Tena pea he nui te toa-
tohe i runga i taua whakaaro. Ki taku whakaaro
me  ata titiro ki te tikanga i te tuatahi, i muri ka
pooti ki te tangata marama, tangata whai  mahara
tika, i roto i aua tangata tekau matahi, ahakoa to ra-
tou tokomaha tona tukunga iho kotahi anake te ta-
ngata ka  turia he mema.  Ko te tangata tika mo
taua mahi ko te tangata mohio ki nga tikanga Maori,
rae nga tikanga Pakeha hoki. Kaua e titiro ki te ran-
gatiratanga  o  te  tangata  i tona   taha  Maori,
no te mea kua kite tatou i nga ra kua pahure ake
nei i etahi rangatira nui kua tu ki roto ki te Paremete
me te matapo ki nga tikanga o taua whare. Ko te-
tahi tangata pai mo taua mahi  ko Timi  Kara  he
hawekaihe, ko taua, tangata, rite tahi tona mohio
ki nga tikanga Pakeha me nga tikanga Maori. Te-
tahi kua inaha nga tau o te mahi o taua tangata i
roto i te Whare Paremete ki te whakamaori i nga
korero o nga mema  Maori  me toua matau  ki nga
tikanga katoa me  nga whakahaerenga katoa o te
Paremete. Mehemea  ka tu a Timi Kara he mema
Maori mo  te takiwa Tairawhiti ka haere marama tonu
ia ki te Paremete me te manaaki o nga mema Pakeha
kia ia, no te mea ka mohio hoki ratou, he tangata
pai a Timi Kara  ko tona reo Pakeha rite tonu ki te
reo o  nga Rangatira  Pakeha, me toua reo Maori i
tika tonu hoki. Mehemea ka haere te Pakeha tauhou
ki te Paremete he mema, ka nui tona kuare i te tua-
tahi ki te whakatakoto tikanga ki te Paremete, he
nui hoki no nga ture mo te whakahaerenga mahi ki
 roto ki te Paremete.  Whaihoki  ki  te tu  tetahi
tangata Maori  tauhou he mema  mo te takiwa Tai-
rawhiti ekore ia e mohio wawe ki nga tikanga, tena
ko Timi Kara tu tonu mohio tonu. Ka huri tena ka
tu tenei. Mo  nga whenua Maori, me nga whakaaro
hou  o te Kawanatanga  mo  aua whenua.  Ko  te
taonga nui o nga tangata Maori ko o ratou whenua.
otira pena tahi nga iwi katua o te ao nei. Kua puta
te kupu o  te Kawanatanga kia tangohia kia ratou
anake te inana whakahaere i nga  whenua o nga
Maori,  kaua te tangata Maori e tahuri ki te hoko ki
te reti ranei i tona whenua ki tana i pai ai, engari ki
te Kawanatanga  anake. E  ki ana te Minita Maori
no te nui o nga raruraru i tupu ki roto ki nga ture
mo nga  whenua Maori  ka puta tona whakaaro kia
tonoa te Paremete kia whakahokia mai ki te Kawa-
natanga  te mana  kua  meatia ki roto ki te Tiriti o
Waitangi, ara te mana whakahaere  i nga whenua
Maori.   Ko taua mana  kua noa, me taua Tiriti kua
noa mo te aha kia hoki ki taua mea tupapaku. Engari
me  titiro te Kawanatanga ki nga Ture he mo nga Kooti
whakawa  whenua  Maori.  Me titiro hoki ratou ki te
 ahua o te nuinga o nga tangata kua turia he Tiati
 inaianei, he tangata kuare etahi ki te reo Maori me
 nga tikanga Maori katoa. Me titiro hoki te Kawa-
 natanga ki te whakawa mo nga whenua e tata ana
 ki Turanga kua  panuitia kia turia ki Heitini, Nepia,
 ki te whenua tangata ke. Me titiro hoki te Kawa-
 natanga ki te mahi o te Kooti i runga, i nga waha-
 nga whenua ki ia tangata ki Ia tangata, e marama
 ana ranei te mahi o taua Kooti, e matapo ana ranei.
Me  titiro hoki tatou ki nga tikanga o nga whakawa