Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 18. 15 June 1876

TE WANANGA. HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU. "TIHE MAURI-ORA.'\_\_\_\_\_\_\_\_ NAMA 18. NEPIA, TAITE, 15 HUNE, 1876. PUKAPUKA 3. NGA TANGATA. MATE. Te Otene Puru Wi Pere Turanga. Te Wananga. TE MINITA MAORI ME NGA TANGATA O TE KIINGI. Ta Tanara Makarini Matutaera • (Akarana), Te Kopua, Hune 9 1876. Ta Hori Kerei, Waikato Tawhiao. Mei kore te Apiha ai hana Maori a te Wheoro, e kore matou e kito kite ia Ta Tauara Makarini. Heoi ano. Na o hoa aroha. —Na Wiremu Kumete, Na Te Ngakau, Na Hone • Parengarenga, Na Kiwi.

TE WANANGA. THURSDAY, JUNE 15, 1876 THE NATIVE MINISTER AND THE KING NATIVES Sir Donald M'Lean Sir George Grey Auckland Te Kopua WIKITORIA Ingarani Nu Tirani W. HOBSON W. HOPIHANA Waitangi Titirangi (Titirangi), Taranga Tawarau, Turanga Rangiuia, Uawa Te Mimiopaoa, Waiapu Rangiwai, Waiapu Te Kakatarau, Waiapu Awarau, Waiapu Tamitere, Tokomaru Mangere, Turanga Maronui Turanga Tana (Tauamanaia), Turanga

TE W^NAGNA. Maatenga Takaenaho, Wairoa Te tohu o x Tuhura, Turanga Te Hore, Turanga Te Pakaru, Turanga Wakahingatu, Turanga Parekahika, Uawa Rangiwakatatae, Waiapu Takatua, Waiapu David Rangikatia, Waiapu Tamaiwakanehua, Tokomaru Te Hokopuorongo, Tokomaru Turangi Pototi, Turanga Te Urimaitai, Turanga Tuwarakihi, Turanga Turoa, Turanga Te tohu o x Mahuika, Turanga Te Panepane, Taranga Te Wareana, Turanga Koiauruoterangi, Waiapu Te Aera Eke, Turanga Te Tore, Ahuriri ,, ,, ,, Tutaepa, Waiapu ,, „ „ Te Kauruoterangi, Waiapu „ „ Te Potae, Tokomaru KAI TITIKO : WIREMU WIREMU, HENARE WLREMU, Hunia, O. KARAKA, Hunia. TRANSLATION OF THE TREATY OF WAITANGI. VICTORIA, England New Zealand and will give to them all rights, alike to those which are acted towards the people of England. W. HOBSON, Governor.

TE WANANGA. false oath." I see that there is not any sacredness. but that of the hand of man is sacred. The book of the Ark of the Covenant, winch was put, in to give power to the Court, and that when kissed by man, that he should not take a false oath, in the presence of the law of God, those who take such an oath would not say that I am wrong. IE he said otherwise he would not speak the truth, for fear of evil coming on him, so the law speaks. Let the law be true, and men be false. Friend, the Editor of the WANANGA, let this letter be translated at once, so that my friend Hatihana may know. I say this word to him. He will spend his money for nothing in the Court, and for the lawyers. You will in future know, and have cause to say " Well, what work I have done, I have spent my money, and the law was not strong enough to take Maihi Kauiti, and give him to me as my slave. But, O Hatihana, you will have much money to pay to the Court, so that the law may take a long contemplation of your matter. Much is the cash of Hone Hatihana, but very little return is given for his £3,000. O, but you can bring Maihi Kauiti to the lock- up, or you may denude him of his property. Some Eu- ropeans, if such were done, might ask what is the evil done by Maihi Kauiti. If he has murdered some Euro- pean then it is right. The Europeans also might say, we have heard that Hatihana went of his own accord, to ask Maihi Kauiti to sign an agreement with him, to let him have the gum land, which had already been signed away by Maihi Kauiti to Hone Kerekana. That Maihi was de- ceived by Hatihana; that Hatihana made out a document and got Maihi Kauiti to sign it, as agreeing to it. which document was afterwards given to the first lessee of the land, and hence also the cause of dispute. But Maihi is in the right. Enough from MAIHI P. KAWITI. NA TA MATOU KAI TUHITUHI MAI i I AKARANA, ENEI KORERO. ———*——— He hanga kapekape noa to korero a te kai tuhituhi, i haere tahi i a Te Kawana, i tana haerenga ki Tokerau. He pukapuka tonu ia ra, ia ra, o aua korero. He mea pea i ranea ai te korero, he mea kia rongona e nga kohu o nga mano pae maunga o to ao katoa to ingoa o Ta Tanara Makarini, a ho mea hoki, e utua ana tana kai tuhituhi mo tana mahi, koia aia i kaha ai, a na te moni i whai ngoi ai tana ringa ki te nui tuhituhi maana, Kihai totahi kai tuhituhi mo te Nupepa mo te Herora, te Nupepa kaore nei e pai kia korero patipati, ki to Kawanatanga i tukua kia haere tahi i a Ta Tanara Makarini ma. I tuhituhi reta a Te Are o Ohinemuri ki te Nupepa Nui Tireni Herora i te Hatarei te 13 o Mei. He tino korero , amuamu rawa nana mo te mahi whakawa o nga whenua a nga. Maori i te Kooti Whenua Maori, mo te mahi he ano hoki i raru ai ano aua Maori, i Kemureti. He tino korero aua korero, koia i tukua ai taua reta kia kita e au, kei " E hoa, no te 5 o Mei nei ahau i tae mai ai ki Kemureti. korero o te Wananga. Koia nei taua reta :— He mea tono ahau e nga rangatira Maori o Ngatihaua kia haere ahau ki reira. He mea hoki kia kite matou i te mahi a te Kooti, hangahanga noa ake. Te take i mea ai ahau, he Kooti hangahanga noa ake, he mea hoki, na nga rangatira Maori i rangona ai taua Kooti, e hara i te moa panui ki nga Nupepa, kia rangona ai e te iwi. Maku e ata korero atu ki te iwi taku i kite ai. A ma te iwi te mohio, mehemea, e rite ana te hiahia o te Paremata i nga mahi e mahia ana, mehemea, kua mahia e te Tari Maori nga tikanga i kiia kia mahia e ratou i taua mahi Whakawa Whenua. Ano ka po rua ka po toru ahau e noho ana i Kemurereti, ka whakawakia tetahi whenua i Waitoa, a e 3 hereni mo to eka. I tino mahia hohorotia te whakawa o taua whenua. E toru Maori o Ohinemuri, ara, o Hauraki i reira, ko Te Mokena, he tangata aia i pa ki te whenua, i reira aia, ko Te Wikiriwhi, ne tangata ano hoki aia i pa iti nei ki taua whenua i reira ano. (A e whakatetea ana tana kupu e etahi Maori mo taua whenua,) ko Haora, he tai-tamariki nei aia. He tangata ngawari noa aia ki te akoako atu e te tangata, ana kiia he moni utu wherua ki aia. A e ki ana aia na tona tupuna aia i pa ai ki aua whenua. Ko nga tino tangata na ratou te whenua, kihai i tae ake ki reira a tae noa ki te 10 me te 11 o nga ra o tana marama. A i tino riria a Haora e ratou mo tana mahi whakaae ki te hoko i te whenua. A mea ana ratou, me whakawa hou ano tana whenua. Ko nga whenua i whakawakia i muri iho o tera, ko te Aratitaha, ko Waiharakeke. Ahakoa i kiia e nga Maori kia whakawakia aua whenua, kihai te Tiati i pai, a kapea ana era, ka mahi aia i tetahi whenua i Hungahunga. Te take i kapea ai a Te Aratitaha, me Waiharakeke, i kiia i haukoti te Ruuri o tetahi o aua whenua. Noku kua pahure mai, ka mahia Te Hungahunga me etahi atu whenua. I utua ano a Wiremu Nikora Pakeha kia mahi aia, kia puta ai etahi whenua i te whakawa. U tino mohio pu aua ahau £150 i aia, na tetahi Komihana hoko whenua aia i utu, kia mahi ai aia i Te Hungahunga kia puta i te whakawa te mahi. A hoki mai ana taku £50 ki au mo aku moni i atu ai mo taua whenua, he mea hoko e au ma tetahi Pakeha. E kore e pai etahi o nga Maori ki te hoko whenua ki te Kawanatanga. Otiia e pai ana nga Maori ki te. hoko whenua ki nga Pakeha noa iho. I tino riri rawa te tino i rangatira o Ngatihaua i te mea kihai taua whenua i whakawakia e te Kooti. A nana enei kupu ki au, he tokomaha matou i rongo i aua kupu nei. I mea taua tino rangatira o Ngatihaua. Kua moa atu aia kia Ta Tanara Makarini, ki te mea ka purua e Te Makarini taua whenua kia kaua e whakawakia e te Kooti, ki te mea ka haere te i Pakeha i taua whenua ka puhia e ia. I mea atu ahau ki aia, kaua aia e mahi hikaka, engari me Pitihana e ia ki te Paremata, a mana e whaaki taua mate ki te Runanga. Ka mea mai etahi Maori, kua tae ano a ratou Pitihana, a kahore he kupu mai mo ana Pitihana, a kahore hoki i rangona te taenga atu o aua Pitihana ki te Kawanatanga. He nui ke te kino a te iwi Maori mo nga mahi whakahihi, me nga mahi whakatuma a te Tari Maori, i to te Pakeha whakahe ki taua Tari. Ka mea taua rangatira Maori, kahore he mea e mohio ai aia, i te take i kore ai a Te Makarini e whakarongo ki ana mea o enei ra, i mua i rongo taua Apiha ki aia. E mau tonu te he ki to iwi, e kore te pai e tau ki te whenua. Ki te mea ka tuku tonu te iwi i nga Mema ki te Paremata, i nga tangata e hoko whenua ana i te Maori mo te 3 hereni mo te eka, a e hokona ana ano aua whenua e ratou ano ki te 30 hereni mo te eka. Mei mahia e te Tari Maori, kia pai te noho o nga whenua o Waikato nei atu ano i Kemureti nei, a tae noa ki Puniu, penei kua tino kapi taua wahi i te tangata noho ngaki tika i taua whenua, nei ko tenei, he ururua taua wahi, hei nohoanga tahae, kohuru, i kore ai e mohiotia, koia ra te wahi pai ke ake i nga wahi katoa o te taha ki raro nei. E kiia ana e te Nupepa Herora, kua riro a Ta Tanara Makarini ki Waikatoa, he haere tana ki te mahi i nga mea ki to taha Maori. K mea ana te Nupepa Waikato Taima, he haere mai ta Ta Tanara Makarini kia kite i a Tawhiao, a ko taua Nupepa anake te mea e mohio ana e haere ana aia kia kite i a Tawhiao, e mea ana ano hoki tetahi o nga Apiha o te Kawanatanga, he pono taua korero, he tangata aia e utua aua e te Kawanatanga, a he tangata i kiia mana te mahi korero whakanui i taua Tari. Te take i haerea ai enei haere, he mea kia tuhituhi waea ai nga hoa haere ona, ki nga Nupepa o te Waipounamu, kia he ai pea te ' rongo a nga Mema o te Paremata. E kiia ana. kua tae te kupu a Ta Hori Kerei kia te Kawana, kia tukua nga korero o te iwi kia Te Kuini, kia ' mahia etahi o nga he o te whenua nei kia tika. A e taia pea nua korero a raua ki te Perehi. E kiia ana kua tu a Te Pahito, Tino kai whakawa o kanei , hei whakawa i etahi he e kiia aua o Te Nerihana, mo Te

                           TE WANANGA.
 Te Pirihi, nga kai hoko whenua a te
Kawanatanga.  e mea ana ahau, mei kiia tetahi tangata
 ko utu hei whakawa i aua Pakeha, penei e pai, no te mea
 e kiia ana he tino tangata Kawanatanga a Te Pahito.
  Nei nga korero i taia ki te Nupepa Te Herora o Akarana.
 "He  rongo korero ano ta matou i ahu mai i Tokangamutu.
 E kiia ana no era ra noa  atu, i hoatu ai e Ta Tanara
  Makarini ki te tamaiti a Tawhiao etahi kakaha whakapai-
  pai a te Apiha, he kahu whero aua kahu, ko te Koti, ko
  te Tarau, me te Wekoti, he whero  anake, he mea taniko
  ki te koura aua kahu, me te Potae, be Potae Hoia Apiha.
  Ano Ka mau aua kakahu i taua tamaiti, a e whakahihi tana
  whakaaro ki te pai ona i aua kahu, kai ana aia i te waipiro,
  a na taua kai aia, i tupeke ai, i kanikani ai, i hata ai, a i
  takawheta ai «no hoki i roto i te paru, a pokepoke katoa
  aia, me ona kahu pai i te paru. A unuhia ana e ia aua
  kakahu, a whiua ana e ia ki tahaki noa atu, rae tana ki
  atu ki ana kakahu. " Nei ra te kuare i au, kia kakahu
  noa anau i nga kahu rukenga a te tangata, a nga Apiha
  na ratou nei i whawhai, a i riro ai aku whenua i a ratou."
  HOA  KORERO MO TE PlRA WHAKAKAHORE   I  NGA POROWINI.
    E kiia mai ana te kupu i Poneke, ki ano i kiia te kupu
  kia Te Kuini kia whakaaetia e ia te Pira e mutu ai nga
Kawanatanga Porowini, i mahia ra i tera tunga o te
  Paremata.  Kei te mohio ano koutou, he Pira taua Pira
 . kihai i paingia e te tini o te Paremata, a kaitoa ano kia
  kore e whakaaetia e Kuini, kia kore ai e mutu te mahi o
  ana Kawanatanga Porowini.
    Kua tae Te Kawana raua ko Ta Tanara Makarini, mo
  te tini noa atu o a raua hikuhiku kia kite i etahi o nga
  Maori A te taha ki raro o te Motu nei, a e pau ana i aua tu
  haere nga moni e kohikohia nei e te Kawanatanga ia tatou
  i te iwi. Kihai a Te Kawana ma, i tae ki Hokianga, no
  ao te mea pea, kihai nga tangata o taua takiwa i Pooti mo
  to taha Kawanatanga i enei ra tata ake nei. Koia nei
   etahi o nga korero i kiia i roto i nga kupu whakaatu
  korero kia Te Kawana i Tokerau. E ki ana aua Pakeha
  e Tokerau, kia Te Kawana.  " He tini o matou, he uri
  matou  no nga kai mahi o te pai, me te Rongo-pai i tae
   mai ai ki konei. A ko te tino o nga tangata na ratou i
   tahitahi nga korero i kiia kia Te Kawana, he Apiha-
   Kawanatanga  ratou, a ko etahi e tatari ana kia mahi ratou
  i nga mahi Kawanatanga, a he tangata ngakau kino taua
   hunga kia Kawana Kerei, ko te Karitana tetahi, ko nga
   korero mo taua haere a Te Kawana ma ki Tokerau, he
   mea tuhituhi e tetahi o nga tangata o te Nupepa Kawana-
   tanga o te Korohi, he mea ako hoki taua kai tuhituhi kia
   nui, kia pai ana korero, kia tukua ai e Te Kawana ki
   Tawahi.  A e nui ano ana ia te atu mo taua kai tuhituhi, a
   na  reira e tino mahia ai e ia nga korero kia kiia ai e nga
   kai korero o aua kapa, koia ano i tino umeretia tana haere
   e Ngapuhi. Mehemea  koa, he tino hiahia ta te Kawana-
   tanga kia pota he nai ki nga Maori, he aha ra te arahina
   ai a Te Kawana ki nga takiwa e rangona ana nga he o
   reira, kia mahia ai aua he e ia aia mutu. E kiia ana e o
   konei tangata, he maminga kaa aua haere, a he mea aua
   haere kia newha ai nga kanohi o nga Mema o te Paremata.
   Mehemea  pea e kitea ana e tatou nga korero o nga moni
   e pau ana mo aua ta haere, o ketekete pea tatou; Otiia
   kua pau aua moni, a ma tatou e ota.
     E kiia ana, he he kei Hokianga, a kei Ohinemuri : te
   take, he mea na nga kai Ruuri whenua a te Kawanatanga
   kia mahi tonu ratou i nga whenua e whakatetea ana, a
   tetahi he mahi na ratou i runga i nga whenua i Rahuitia
   ma nga Maori. Otiia e kore pea e nui aua he, ma te
    korero e oti pai ai.
     E ki ana nga korero waea mai o Waikato, e haere ana
   a Hone Te One raua ko Te Tapehana ko Akarana kia kite
   i a Te Kawana.  He hori pea aua kupu, e haere ona pea
    raua kia kite i a Matutaera i Waikato, kei reira hoki a
    Matutaera, me tana Hui.       , -' •
      E haere pea a To Kawana ko Waikato, a ka hoki ai aia
    ki Poneke, te mea e haere ai aia ki Waikato, hei whaka-
   nui kupu mana ki tana Runanga, i nga ra o te Paremata
ki ano i tu. Mei mahia nga moni e pau nei mo aua haere,
a mei mahia ma nga Maori, hei tautoko i a ratou kia kake
ai ki te pai, mei utua ki te parau, ki te purapura e puta he
koha mo aua moni, a ma reira e nui haere ai te pai o te
whenua nei. Tena ko te whakaahua kaa o te mahi, ko te
kite kanohi kau i te iwi, ko te pai ha kau o te mangai, he
atarangi kau ano. Otiia e haere ake ana te ako o aua mea
nei i a tatou, ara, kia ma te iwi e kii nga Ture e pai ai te iwi,
a kia kiia e te iwi nga mea e utua ai nga moni o te iwi e
pau tika ai.


     RETA I TUKUA MAI.
                 —————:o:————   -
   KI TE ETITA TE POUTOKOMANAWA O TE WANANGA.
  He whakaata naku i aka putake i hiahia nei an i nga wa
katoa ka pahure, kia tu hei kai whakaatu tikanga ki roto ki
te Paremata mo te taha Maori, Pakeha. Kai raro nei nga
 take korero:—
     1. Ko te Tiriti o Waitangi, na te Kawanatanga  anake
o Kawana  Hopihana i hanga nga tikanga mo nga Maori kia
ta hei Ture. He whakaae kau atu ta Ngapuhi i ana Tare mo
 te Maori, a, herehere pooauautia ana te Motu nei e ana Ture
 otiia nga hapu Maori o te Motu, kaore nei i whakaae atu, ko
 te aitua ia o te whakaae a Ngahupi ki taua Tiriti kei te Motu
 e peehi ana.
     2. Ko te tautohetohe a Hone Heke mo te mana e te kara
 i Maaki Apiti iho ki nga hara o muri nei, kua tanumia, kua
 ngaro atu i nga Kawanatanga.
     3. Aki mai ki nga Ture o te Paremata e peehi haere nei
 i te Motu, otiia e arai haere nei i nga hapu kei uru atu he
 Mema Maori mo te Paremata e kiia nei kia tokowha tonu.
     4.  Ko te Tiriti o Waitangi apiti mai ki te Paremata e
 haere nei i nga Ture hei whakaiti i te Maori, na Ngapuhi i
 tautoko aua Ture aua Tiriti a waiho ana hei aitua mo te
 Motu  nei.
     5. Ko te whawhai i pahure ake nei, i rongo ahau, be
 peehi kaa i te ingoa Kingi o Tawhiao kia mutu i tenei Motu.
 Heoi tangohia ana e te ran o tana patu te whenua a puta noa te
 Motu, kei te tu ano te ingoa Kingi, kaore ano i mohiotia te
 peheatanga o te Motu o te ora o Tawhiao.
       Ko te whakatuturutanga ko te Paremata Pakeha anake
 hei kai whakahaere Ture mo te Motu,  ko te arainga i etahi
 tangata Maori o nga iwi nunui hei Mema mo te Whare. A
 meinga ana kia tokowha anake, hei Mema, otira ka whaka-
 mutua  utu, te 1877. Heoi aku take nunui.
       Koi nei ahau i rere ai ki roto i te Pootitanga Pakeha
 me  nga Maori whai Pooti karaati e Pooti nei i nga Pootitanga
 Pakeha o ia Porowini, o ia Porowini, kua maha nga wa o nga
 Maori e Pooti ai i nga Huperetene, tae noa ki nga Pooti Mema
 mo  nga Paremata, te taenga ki nga Pooti Mema mo nga
 Kanuhera.   Anga nui tonu atu nga Maori ki nga mahi o roto
  o runga o te kotahitanga i honohonoa ai te Maori "te Pakeha
 e te Karaiti ki te tinana me   te wairua  kotahi, (koe nei
  etahi.)
       He whakaaro  oka kua araia nga tangata whaimana,
  mohio hoki, a e wha tonu nga Pooti Maori mo o tatou takiwa
  nunui, raruraru mohio a he maha nga  Pooti Pakeha i aua
  takiwa. Koia au i whakauru ai ki nga Pooti o nga, Pakeha o
  te Takiwa o Pei o Pureti Tai Rawhiti, i te mea hoki kua puta
  te kupu o te Paremata kia kotahi Ture mo nga iwi e rua.
  Tetahi he tino whakaaro nui naku kia waiho tenei whaka-
  urunga aku hei tauira mo o tatou takiwa katoa, kia rere katoa
  te tangata o ia takiwa, o ia takiwa, ki te whakauru i nga
  Pootitanga o tona wahi.
        Na e hoa ma, taku rerenga ki te whakauru i ahau, pai
  tonu, marama tonu i nga Pakeha whaimana. Heoi ano taku
  he, kaore o te Arawa tangata whai Pooti e 50, heoi mei rau,
  mei 200 a te Arawa kua Pooti nga Pakeha ki ahau.
        Taku taenga ki te taone i Tauranga  i muri o taku
  whakaaturanga e uru ai au ki nga Pooti Pakeha. Na huihui
  mai ana nga Pakeha ki te Komiti 120. He whakarongo i aku
 putake hei korero ina tapoko ko ahau hei Mema  mo  te
  Paremata.  Whakaaturia ana e au, e hara i enei putake kua
  mutu  ako nei aku i korero ai.  Engari kei nga tikanga mo
  nga tuone o toku takiwa, mo nga huarahi Kooti, Rerewe, me
  nga mahi paamu, rae etahi heke Pakeha o Tawahi, kia tae
  mai ki te whakakapi nga whenua a te Kuini e tuwhera kau
  nei riro mai nei i te rau o te pata a te Pakeha, me etahi atu

TE WANANGA. putake aku i whakapuaki ai ki tenei Komiti, mutu kau aku korero, ka uia e te Tiamana o te tenei Komiti te huihuinga, 1 te kinonga, te painga, kei aku korero ano, ara, ana ngaringa- ringa 110 Pakeha ki te whakaae kia tu au hei Mema mo tenei i takiwa. Haere ana au ki nga taone o te Tai Rawhiti Opotiki, tu tonu atu te Komiti i te ahiahi o Tihema 23 1875, e 62 nga Pakeha, 10 nga Maori. Whakaaturia aua aku putake hei korero ki te Paremata ina tupono, whakaaetia ana e te Komiti. 1 otiia, ara katoa nga ringaringa o taua Huihuinga, kotahi kupu i kiia, kaore e tino penei te marama o nga putake a nga Pakeha e whakapuaki nei, me nga kupu a Wi Maihi he korerorero mai kia au. A tenei nga tino kupu pohehe a te Pakeha i muri o nga huihuinga, he pinono moni, he ki mai kia hoatu e au £10, kia £25. kia £50 pauna ki nga kai wha- kahaere Pooti, hei kukume mai i nga ngakau o nga Pakeha, Maori ranei e whai Pooti ana, (tuarua,) kia whai moni ahau hei utu waipiro, parani, pia, hei whakahari ngakau i te ra Pootitanga. Ka iti atu ahau, he mea whakamatapouri ngakau te whakapati moni, (tuatoru,) he mea whakahinga Pooti te moni e tukua atu ana ma te hunga whai Pooti, me nga kai whakahaere Pooti. Engari ano te haute ki nga waipiro, paina pia ranei, ka tukua atu e ahau tetahi tikanga i roto i ahau, kua ringitia e au aku tikanga marama ki te aroaro o nga Komiti o tenei takiwa tangata whai Pooti, ko aku putake enei hei moni hei haute ki toku takiwa, nga take ra, hei korero ki te Paremata, ko te moni kaore au e tuku atu. He maha nga taone o toku takiwa i whakapuaki ai i aku tikanga i Tauranga, i Maketu, i Ohinemutu, i te Awa-a-te- atua, i Whakataane, i Opotiki, e £31 pauna moni i pau i taku haererenga i enei taone i te utu o nga whare moenga, kainga me nga huihui o nga tangata whai Pooti. Tae rawa ake ki te ra o te Pootitanga. E tama ma, ka kite pu au i te iwi nei i te Pakeha i te mahi poauau, re : hopuhopu kuare ana i nga Maori whai Pooti o Tauranga, rae he ahua kuri nei e kume- kumea ana e nga kai whakahaere Pooti o Wi Kere, o Kapene Morihi. o Kapene Rire, ko ahau hoki te tokowha o nga tangata e Pootitia ana. Na, kei te titiro au i nga kai whakahaere Pooti, e kume- kume ana i nga Maori tokorua tokowha, tingahuru, kia Pooti ki W. Kere, inamata kua riro mai nga tiikiti. kua tae kei te whare haute, kua riro mai nga rohi e rua mutu ai enei. Kua tae mai nga kai whakahaere o Kapene Morihi. ko taua, mahi ano o te Rire, ko taua tu mahi ano, aana kai whakahaere • Pooti, mutu rawa ake ree ; wiini ana i te rohi te tangata, e ono e waru rohi ma te tangata. Na, ko anau kei te kuwaha o te whare Pooti, e kataina ana e Ngaiterangi, tae noa ki nga Hauhau whai Pooti, nuinui atu te tawai a taua iwi ki au pukanakana mai nga karu, tetea mai nga niho, rururu mai nga pane, e ki mai ana ki au, kia kotahi tana paraoa hei utu mo te Pooti, kotahi, a e ki mai ana : hoki atu kia te Arawa hei Pooti i a koe. Heoi kaore au i manukanuka, ara. i whakama. te take tuatahi, he nui no toku mamae ki te Moni, tuarua, he kite noku i nga Ture e peehi nei i te Motu, tuatoru, me mara- ma, ake no aku putake hei whakapuaki ki te Paremata, tua- wha, he ki ake noku, ka taea e ahau etahi putake mate o te Motu nei te tono ki te Paremata, tuarima, he ki ano naku. tena e whakaaetia e te Paremata etahi o aku putake e whaka- puaki ai, tenei ake etahi take i manawanui ai a ahau, i kore ai e whakama. Tenei aku kupu o te waiata nei, i waiata ai au ki nga tangata owhaowha mai ki au. AE rua kupu. Whai atu ra koe ki te tukau o kai e, e nohoia mai ana e Muhani, whai atu ra koe ki te tukau o Rongo e, e nohoia mai ana e te Hooteete. Tenei tetahi waiata aku. Aku hoa a hoki ia ropiri ra ee, e tokena ana e nga Ninihi ee, e Mohiikatara hau mai nei ee, whai atu ra koe ki te ropi ee, ka mau te rongo ra ia Turi ra nei. Ko te Rire te tangata i kaha rawa tana kai whakahaere ki te utu i nga Maori i nga Pakeha whai Pooti e £5 i Maketu, e £150 i tukua mai kia au hei utu mo matou ko aku hoa whai Pooti, kaore au i tango atu i taua moni whakapati. Engari i ki atu ahau, e kore au e tango i to moni, e hara au i te whaa, i te hekenga te tumuwhakarae au, ahakoa rawakore au i te moni, hei aha maku to moni, ma taku kotahi hoki taua £150, mo taku Pooti ake £15, e rua aku kupu ki te tango atu au i enei moni, ka heke taku kupu, me te tupu o aku uri, a kohia ana aua paihere nooti e Meiha Piti ki roto ki tana pakete. E wha nga ra i whakaariari ai a Meiha Piti i aua moni ki au, i Tauranga tahi maua Kotahi koroheke rangatira i utua tana Pooti e aku hoa tekau hereni a tetahi, tekau hereni a tetahi, te take kia rire nai nga Pooti a tena iwi i a ia, he tana paraoa, huka te uta o etahi pa. o tetahi pa o Tauranga a aku noa, hei utu i nga Pooti o aua pa. Tu kau au me te rakau mamora nga tangata Pooti ki au, kotahi to Tauranga, kotahi to Maketu, toko-ono te Awa-o-te-atua, kotahi to Whakataane, kotahi to Opotiki, kotahi to Turanganui, hui katoa 11 nga tangata. Heoi tenei ake aku korerorero, a kei roa rawa te mahi a te Wananga, kia kotahi ano perehitanga o enei kupu, na tou hoa mokai. WIREMU MAIHI TE RANGIKAHEKE. Puhirua Pa, Rotorua. KOTAH PAUMA UTU. MO TE HOIHO i ngaro atu i Te Paki Paki i te 19 o MEI, ko te Parani he R 221 HOHEPA PUHA. ONE POUND REWARD. LOST—From Te Paki Paki, on the 19th MAY, a HORSE Branded R. 221 HOHEPA PURA. PANUITANGA. KI te mea ka haerea te whenua i Tamumu, a i Erihihira e te tangata, a e kore ratou e tika tonu i te tino huanui, ka whakawakia ratou. HIRINI HONITANA, 220 HETA TIPENE. NOTICE. PERSONS crossing the Tamumu or Elmshill properties, otherwise than by the High Road, will be prosecuted. SYDNEY JOHNSTON 220 H. J. TIFFEN. PANUITANGA. HE kore uta mai na te Pakeha, me te Maori, i aka mea i • namaa o ratou, i mea ai ahau me hoko taku toa me aku taonga. He mea atu tenei kia hohoro te utu mai a te Maori i nga nama, kia hoi ai taku utu i nga mea a te Pateha i au. NA PAIRANI. 202 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ HE PANUITANGA. HE MEA atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga tangata e noho tata ana i Hehitinga, kua timata i aia tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia te hanga nga parau pakaru, me nga Mihini pakaru. NA TAMATI TAUNI. Hehitinga. 149

TE WANANGA. HAKU PEI TOA NEPIA, KO KEMARA MA NGA KAI HOKO. KI NGA MAORI O NGA IWI O AOTEAROA. HE mea na KEMARA. MA kua riro nga taonga a TE PINGIKI ia ratou, koia i kiia a fa ratou kupu kia rangona e nga Maori. A he nui no a ratou taonga i utaina mai i tawahi, ma reira e kore ai e nui rawa te utu KI TE MONI PAKEKE. ,. A e mea ana ratou, na ratou nga taonga i tino iti te utu o nga toa katoa o te POROWINI nei. A he kore kupu ahua whakahawea a ratou ki nga tangata haere ki te hoko i ta ratou Toa. KO TE TOA A KEMARA MA, KEI TAWAHI AKE O TE POTAWHE HOU I NEPIA. He mea na KEMARA MA; he mea hoko a ratou taonga i nga toa utu iti o te taongo. x Koia i tika ai ano kia pera ano te ahua hoko o a ratou taonga. HAKU PEI TOA, I TAWAHI AKE o TE POTAWHE HOU, I NEPIA. 213 MANAIA, HE TIMA, E RERE tonu aua tenei Tima, atu ano i Nepia ki te Wairoa, ka paki te rangi te rere ai. He tima tenei e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1 i ta tireti, £015 0 i Nepia ki te Wairoa, i te Wairoa, ki Nepia ko taua utu ano. Mo te tana utanga £1 10 ki te ritenga o te ruuri, a £1 mo te tana wahie, me nga mea pera. Ki te mea ka- kiia e te tangata ana kupu mo ana mea ka mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era. 203 TE P E E K E UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI O NUI TIRENI. / Nga moni a nga kai tiaki o tena Peeke £1,000,000 (kotahi Miriona). E taunahatia ana e tenei Peeke nga Whare, me nga Kai puke. Kia wera, kia tahuri rawa ake ka utua e ratou. He iti nei te utu ki tenei Peeke mo taua mahi a ratou. ROPATA TAPIHANA, 83 Kai tiaki, Nepia. e - Kamatira Hoteera, TURANGA KAIPUKE I AHURIRI. KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Hone langa o te Kamatira Hoteera. Kahore ana karaihe rere ma te ahua. Mo te Kai, 1 s. 6d.; Moenga, 1s. Ko te Tina kei te 12, a tae noa ki te 1 o te haora E. mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira. HE PANUITANGA. HE mea atu tenei naku, e mea ana ahau kia Riihi ahau i te whenua Maori hei haerenga HIHI ranei, hei haerenga KAU ranei. Tukua mai to pukapuka utu mo tenei patai aku ki " Te Wananga," Nepia. 192 NA ERIMANA TUKI. NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panui e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, i te whare ta Te Wananga, i Nepia. TAITE, 15 HUNE, 1876. NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and pub- lished by HENARE TOMOANA, the proprietor of this newspaper, at the office of Te Wananga, Napier. THURSDAY, 15TH JUNE, 1876.