Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 3. 22 January 1876

TE WANANGA HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU "TIHE MAURI-ORA." NAMA 3. NEPIA, HATAREI, 22 HANUERE, 1876. PUKAPUKA 3. KOHEKEREWA MA, o AKARANA • • KUA hoki mai ano ki Nepia. A ka nohoia* e ratou nga Toa hoko taonga i EMIHINA TIRITI. He mea atu tenei na [matou, e kore e taea a matou . taonga e nga tini Toa o te Taone nei, i te pai, i te iti ano hoki o te utu. KOHEKEREWA MA, Emihina Tiriti, Nepia. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_132 Ko H. TIIRI Te kai hoko o nga TI me nga HUKA, • • « a he iti te utu o ana taonga e hoko atu ai, a he tino pai ana taonga. Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua atu aua eia ki te hunga hoko, ki nga whare Rerewei, a koia hei utu i te kawenga ki reira. J. PAUIHI. (KAI MAHI NA P. KOHEKERIWI I MUA) He mea atu tenei naana, he nui ana mea penei, hei hoko • ma te iwi, a nana ano i hanga. He iti te. atu, kahore i • penei te pai o te utu i nga whare hoko katoa o Nepia. Me haere mai te iwi kia kite, koia nei te utu o etahi o aua mea, .Ł s. d. Tera tino pai, Tera taane ... ... 4 10 O Tera Kiri poaka etahi waahi ... ... 2 50 He Tera pikau taonga ... ... S 10 O Nga whakarawe Kiki ... ... 8 00 Nga whakarawe Kiki ano ... ... 7 10 O Piringa Kaata whakarawe ... ... 6 10 O Whakarawe Kaata ... ... ... 4 10 O Nga nanawe hoiho ... ... ... 2 12 O Nga Kara kakii ... ... ... O 15 O A he iti ano hoki te utu mo nga mea katoa e hoko ana e ahau. Koia nei toku ingoa, J. PAUIHI. Kai hanga Tera, Kara, me nga whakarawe hoiho, kei te taha o te Peeke o Nui Tireni. Nepia. 117 Na Rati Raua ko Rauniri. NGA Moenga, rae nga tini tini o nga mea pera. Kei ta raua Toa, i te taha o te Haku Pei Karapu.

TE WANANGA. C. R. ROPITINI. KAI Ruuri whenua, me nga Waapu, me nga Rori Maana e mahi nga Mapi ma nga Maori, mo nga Rori, Waapu, me nga mea pera. Me tuku mai nga pukapuka ki aia, ki te Whare ta o " Te Wananga," Hehitinga Tiriti, Nepia C. R. ROPITINI, Hehitinga Tiriti, Nepia. C. R. ROBINSON CIVIL ENGINEER AND SURVEYOR, Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given to any of the Natives of the North Island. . • I Address WANANGA Office. Hastings-Street, Napier. 50 PANUITANGA. KUA tu taku Toa hoko Kakahu i Waringipata (Onepoto.) A, ka hoko ahau i te taonga mo te utu iti. i J. KIRIMIRI WARINGIPATA, (ONEPOTO.) 37 . i HASTINGS-STREET, NAPIER, where the Hawke's Bay Times was formerly published. " i Agents for Napier— COLLEDGE & CO. STATIONERS, Hastings-street, Napier. KUA PAUNATIA I TARATERA. i te 13 Hanueri, NA. R. HEWHARI 1 Hoiho uha, He hina, ko ter parani i penei me te N i te peke katau, he mea haeana nga waewae katoa 15 ringa te tiketike. Ka hokona a te 28 o Hanueri, ki te mea ia e kore e tikina mai. TAMATI PAARI. Kai tiaki Pauna. Taratera, Hanueri 14 1876. KI NGA TANGATA TUKU PANUI MAI KI TE NUPEPA NEI. Ko te utu mo te panui, erua hereni mo te inihi kotahi e noho ai nga kupu te Panui, mo te Panui i te tuatahi, mo te reo maori anake. Ko nga panui Tirari i te mea tutahi, kei nga korero e whakaaetia ana e te hunga na ratou to panui, me te kai ta o te Nupepa nei. He mea atu tenei ko nga tangata tuku panui mo nga whenua me tuhituhi nga rohe, kia oti i roto i te tuhituhinga oa ou nga kupu, kei mea ratou amua, i nui te utu mo ana panui. KI te puta he whakaaro ki nga tangata e korero ana i tenei Niupepa ka whakamohiotia ratou ki nga mahi hanga whare, ki nga mapi whakaahua whare, ki nga tikanga hoki o te hanga whare i runga i te tuhituhinga. Tenei au hei whaka- rongo ki nga hiahia o aua tangata, nui atu hoki taku pai ki te whakaatu i nga tikanga katoa o taua tu mahi, ana tonoa mai ki au. PENE METE, Kai whakahaere whare, Tenehana Tiriti, Nepia. s M.R. MIRA, HE KAI HOKO KAU, MS NGA PAAMU, a e hokona ana eia NGA Rana Hipi, me nga tini whenna. He Kana ano he Hipi kei reira. He Rana ano kahore i nga Porowini o Akarana, o Haku Pei, o Poneke. Kei tana tari i Paraunini Tiriti i Nepia nga tino korero mo ana whenua. HE RAME ANO ANA HEI HOKO. He Rikona He Reeta He Kotiwera He Marino No nga kahui pai katoa ana Hipi. A he tini ano aua hipi hei mahi ma nga Piha patu Hipi ano hoki. Na M. R. MIRA. 14 KO nga Maori e haere ana ki Akarana, ki te mea ka haere ratou ki te Kawana Paraone Hotera, ka whangainga paitia; e ataahua te noho, a e pai nga kai, me nga moenga i reira— £ s. d. Mo nga Kai i te Wiki 0150 Mo te Kai me te Noho i te Wiki ... ... 1 O O He Whare pai ano nga whare hei nohoanga mo nga Hoiho. \_\_\_\_ ———— I Ko Tiningama raua ko Kingi, nga kai tiaki.

                              TE  WANANGA.
                  HE TANGATA MATE.  
No te 18 O Hanueri a Pane, te wahine a Mita Ngapu i mate ai i Te Paki
    Paki. Nepia. Kanui te tangi a Ngatikahungunu katoa ki a ia.
To Ninihi Te Ruamoana., o Rangiwaea, o Tauranga, i mate i te 26 o Tihema
    1875.
Te Rua Himiona, o Te Tuhi, Tauranga i mate i Raropua i Tauranga i te 2S
    o Tihema 1875.
                                       DEATHS.
On  the 18th January, at Paki Paki, Pane, wife of Meta, Deeply regretted by
    the Ngatikahungunu tribe.
Ou the 26th. December, 1675, Te Nirihi Te Raumoana, Rangiwaea, Tauranga.
On  the 28th December. 1875, Te Rua Himiona, of Te Tuhi, Tauranga.


      Te Wananga.
  Kotahi Putanga i te Wiki
 HATAREI, 22 HANUERI,  1876

 No TE RA i tu ai a Kawana Kerei ki te korero i aana
 kupu ki te iwi Keri Koura i Hauraki, i korerotia ai
 eia, etahi o nga tikanga o aana whakaaro i mea ai rao
 nga mahi mo te iwi e noho ora ai te whenua nei a te
 Waipounamu,  nae Aotearoa. I mea a Kawana  Kerei.
 fie mahi taana mo nga iwi katoa, a ko te pai kia puta
 ki te whenua  katoa. A  e kore  aia e mahi i nga
 tikanga e puta ai he pai ki etahi o te iwi, engari kia
 pai anake mo nga iwi katoa o enei Motu. Kia mutu
 ai ano hoki nga raruraru, nae nga he e ngau kino nei
 i a tatou. A  ko taua  mahi  e mahi  ai, ko te iwi kia
 korero i a ratou whakaaro, a ko aua whakaaro  kia
 rangona ki te  Paremata, kia  kiia ai e te iwi a ratou
 tikanga e pai ai kia mahia e te iwi hei Ture ano rao
 te iwi. A korero ana aia i aana whakaaro i wawata
 ai mo nga  mahi e mahia, a nga ra e tu ai ano te
 Paremata hou, ka mea aia :—
   " Ki te mea he nui rawa nga Mema o te Paremata hou
 e rongo ana ki taana ako i a ratou, ka wkaakina eia ana
 tikanga mo nga mahi  Kawanatanga  i te iwi, hei titiro ma
 taua Paremata hou.  A ka tonoa eia kia tino tangotangohia
 nga tikanga o aua  whakaaro aana e te Paremata, a kia
  mutu te korero  a te Paremata  ki aua korero aana.  Ka
  hokia ano eia aua korero ki te iwi katoa, kia kiia ai e te
  iwi, e pai ana ranei ratou ki aua tikanga aana."
    A ka kiia e Kawana Kerei aana whakaaro, me ana
  tikanga e wawe ai te mutu nga tini he, e pa kino nei
  ki enei whenua.  A  ka tino whakatenetene  aia i te
  Paremata  kia rapurapua nga tikanga o aana korero
  me taana Pira, a me rapurapu ano hoki te Paremata i
  nga tikanga o  te Pira a Te Pokera  raua ko Te
  Makarini.  Ma   reira e kite ai te iwi i nga tikanga o
  tenei Kawanatanga, me te Kawanatanga a Kawana
  Kerei.  A  kia oti te korero a te Paremata mo aua Pira
  e rua, ka whakamutua  eia taua Paremata, ka hokia
  ano  te mahi   Pooti Meina   mo   te Paremata,  kia
  mahia mai  ano  e  te iwi a  ratou  Pakeha,  me
  a ratou Maori e pai ai hei hoa mahi   i te Paremata
  mo   Kawana   Kerei.  K  mea   ana  matou  he  tino
  whakaaro  tika rawa  tenei na  Kawana  Kerei,  i
  te mea hoki e waiho ana ma te iwi tetahi whakaare
  mo  nga Ture hei ako i a ratou i te iwi. Te tika o te
  whakaaro  a Kawana   Kerei.  Koia nei te tika. Ko
  nga Ture  i mahia ai hei kakahu i te iwi kei pangia te
  iwi e te kino. A e mea  ana a Kawana  Kerei, ma te
  iwi ano tetahi wahi o  te whakaaro o te kakahu e
   kakahu ai ratou i a ratou tinana. Na pea, ki te mea
   ka mahia mai e te tauhou he kakahu hei pueru mo te
   iwi, e pai he kakahu maeneene, tonu peu e mahia ki te
   muka  kakakaka,  a  ka taratara ki te kiri o to iwi
   Tena ko te kupu  a Kawana  Kerei, o mea ana, ko te
   iwi ano kei kakahu i te kakahu, a ma te iwi ano te
 whakaaro ki te kakahu maeneene mo a ratou Kiri. A
 ko nga korero apiti a matou mo aua korero a Kawana
Kerei ki nga kai Keri  Koura o  Hauraki, he kupu
 tangotango na matou i etahi o nga korero o tetahi o
 Nupepa o Nepia nei. He korero na taua Nupepa ki
 nga Pakeha o Ahuriri kia tino mahi aua Pakeha i a
 ratou ingoa ki te pukapuka mo te Pooti a te iwi. He
 mea hoki na taua Nupepa kia mahi tuhituhi te mano
 o te Pakeha o ratou ingoa ki taua pukapuka i nga
 marama nei, ara, i nga marama o Hanueri, o Pepueri,
 o Maehe.  Koia nei nga kupu o taua Nupepa:—
   " No muri iho o te tuhituhinga o etahi o nga korero o te
 Nupepa  nei, i kiia mai ai te rongo kia matou, e, E kiia ana
 e etahi Pakeha o te Porowini o Haku Pei kia tuhituhia
 nga ingoa a nga tangata Maori katoa o Ahuriri, o nga
 taane anake, ki te pukapuka e mau  ai nga ingoa o te
 hunga e mana ana te mahi Pooti i a ratou. He mea hoki
 na aua Pakeha, kia puta ke ake te tini o nga Pooti a to
 Maori  i  o te  Pakeha, ana  tae ki  nga  ra  e Pooti
 katoa  ai te iwi. £  mea  ana te Ture, he tika ano kia
 Pooti te Maori mo  a ratou Mema  Maori, a e mea aua
I matou, e he ana kia Pooti ano hoki te Maori mo nga Mema
 Pakeha mo Nepia, me Karaewa.  A  ma te Paremata e
i mahi hohoro taua mea nei kia wawe ai te kahore ki to
  maha  Pooti te Maori  anake rao a ratou Mema   Maori.
 Kaua te Maori e Pooti mo te Mema  Pakeha.  Otiia ki te
 tikanga o te Ture e tika ano kia Pooti te Maori mo a ratou
  Mema  Maori, a kia Pooti ano te Maori mo nga Mema
  Pakeha, a e he ai pea te taha Pakeha i aua Pooti Maori.
  Na konei matou i mea ai, me tuhituhi nga Pakeha katoa i
  a ratou ingoa ki te pukapuka whakamana Pooti. Me tuhi
 ; tuhi katoa. A ki te mea ka mangere te Pakeha ki taua
 i mahi tuhituhi i tana ingoa, ka kiia aia he tangata mahi he
  aia i nga pai o te Ture i kiia hei ora mo te iwi. E mea
  ana matou, e kino ana ta matou titiro ki te whokaaro ahua
  tautotohe a te Maori, a te Pakeha ki te mahi Pooti."
    Ko nga kupu a taua Nupepa, me nga whakaaro o
  ana korero, he mea kia kore ai e raru te Kawanatanga
  a Te Makarini ma, a kia kore ai e riro i a Kawana
  Kerei ma te mahi Kawanatanga.   A  tetahi whakaaro
  ano hoki  a   taua Nupepa,   he  titiro Ke naana
  ki  te Maori.   A  naana  ano  aana  whakaaro  he
  ki te Maori i ako ki aia ano,  kahore he  mahi  a te
 ; iwi Maori, e kiia ai te take o taua whakaaro whakaho
  ki te Maori.  Otiia te take  pea i ahua he mai tana
  titiro ki te Maori, he wehi pea nona kei he ana Ariki,
  ara, kei mutu te mahi o ana tumuaki  i te Kawana-
  tanga.  Ahakoa huna eia nga kano o tana whakaaro,
   e kitea ana e matou.  A ko  te tino pihi tenei o ana
   korero i mahia nei e matou ki roto ki enei korero. E
   mea ana  aia, kahore he take e Pooti ai te Maori, ho
   mea hoki pea naana, ki ano te Maori i mohio noa ki
•  te reo Pakeha, me nga tini tikanga o te Pakeha, ma
  reira e kore  ai e tika  kia Pooti  te Maori   mo  to
•  Pakeha.  He  wehi na taua Nupepa  i te tini o te
 Pakeha, e pai aua ki nga iwi Maori, te tino puta at
>  aua kupu, a o huna ana aia i ana whakaaro ki aia ano,
 e hua e kore e kitea, huna hoki ka aha. a whaakina
 hoki, ka aha, te tukua mai ai ki te aroaro o Taiawa.
 E he ana i a matou i te " Wananga " tenei tu whaka-
) i aro a taua Nupepa. A ka ahau ako atu matou i taua
 Nupepa. E  mea atu ana matou te " Wananga."   ki
 nga Pakeha katoa e tuhituhi ana i te korero pern,
i i kaua koia pea e taia nga korero pena, kaua nga kupu
i i pohehe a nga tupuna kuare a te Pakeha e kauhautia
e i mai ki tenei whakapaparanga uri, no te mea e he anu.
 No nga ra o te iwi e tino kuare ana, tona tu korero, e
i. | tika ai i to wawau te whakaae kau atu. Tena i nga
e i ra o to mohiotanga kua kitea e te ware, e te kopa, e
 te haua, huna mai ena kupu potatu kia ngaro, kei

TE WANANGA. Hemi Poihipi Henare Wiremu Rihari Teira Hone Meihana Ingarangi Hamuera Ironihaira Weteriana Hemi Tuati Piirimana Ngapuhi Waitangi Magna Charta TREATY OF WAITANGI

TE WANANGA. the copy of the Treaty which was signed by the Ngapuhi tribes. Other copies o£ the Treaty were signed by the other great tribes of New Zealand. The names of Chiefs which were signed to each would occupy so much of our space, we cannot give them here.] I He korero enei i taia e te Nupepa " Tarekarawhe " i Nepia. He tika ano pea ia aua korero nei. Heoi e mea ana matou he tika ano, kia pu te ruha, i te mea ka hao te rangatahi. Mawai e tangi te kino o te ua, i nga wa o te Ra e whiti ana, i te mea ka mahana te kiri o te tangata i te ngaoko o te mahana o tana ahi i mahi ai. He kai na te tangata kinitia pana mai, he kai na tona ringa, tino kai tino makona. Nana aua tangata na wareware ki te iwi i noho ai i ona nohoanga, ko tenei kua hoki mai te tangata puhuruhuru nana i tiki mai i whakawhiti te ra. Ka pai ai he taringa hei kai i aku kupu e hoake ai e to mamae o aku mate. " Kua rongo matou e kiia tikatia ana, ko te Kai Whakawa Tuturu ko H. B. Hiiri te Kai Whakawa i Nepia, kua mea atu a ia ki te Kawanatanga, kia mutu tana mahi whakawa, a kia noho noa iho a ia i enei tau e haere ako nei. Kia tae kia Maehe e haere ake nei ka mutu tana mahi Kai Whakawa. Otiia ki ano i rangona te ingoa o te Pakeha mona te turanga o Te Hiiri." We quote the following from one of our local papers:— "We hear on good authority that our highly respected Resident Magistrate, II B. Sealy, Esq., has sent in his resignation to the Government, and will probably retire on his well earned pension in March next. No mention has been made of the name of the gentleman who will succeed him."—'• Telegraph." Koia nei nga ingoa o nga Pakeha kua tu hei Mema rao te Paremata. Taihoa ano e tino mohiotia nga tino wha- kaaro o aua tini Pakeha nei. Otiia koia nei te ahua o aua Pakeha ki ta matou titiro :— NGA HOA A KAWANA KEREI. No TE KAWANATANGA. Ingoa. Kaainga. Ingoa. Kaainga. Makianaru. Tanitana Kaata. Whakatu Taute, Tanitana Haapa Whakatu Haraki. Tanitana Piahi Werengitana Hitana. Kowehama Paerani Kaiapoi J. C. Paraone. Tuapeka Ritihana, Karaitihata. W. A. Mau. Punahi Kere. Taranaki Roretana. Awena Ananihi, Rititana Kawana Kerei. Akarana Karitana, Taranaki Tikinau. Akarana Ta Makarini. Nepia Kiihi. Akarana Kahora, Nepia Tiira Wuuru, Panera Tapeta. Timaru W. Wanitana, Nutana Wekepira Karatini Petihapeti. Hataa Pitiroi Herewini Moarauihi, Karaitihata Makarini Waikouaiti Parawana, Porirua Retimana, Whakatu Ramitana Iniwakakera Kiipi, Wakapuaka Paana. Rohirana Anaru, Wairarapa Matakamene, Akaroa Tiwene, Karaitihata Tiohi. Whakapetu Haata. Pokene Te Oroko. Onehunga Parani Rangitikei Pani. Wairarapa Rira Rawhiti Taiaroa. Waipounamu Ta Pokera. Whanganui Piha Hehiketa Paraihi Whanganui Turo. Etini Akarana Wehona Kariti Raki, Akarana Hemara, Akarana Hoani Nahe, Hauauru Hori Karaka, Hauraro Witika, Waikato Kei nga ra e Pooti ai ano te Pakeha i nga Mema ano ka taia ano e matou kia kite te iwi Maori. In giving the following list of names of the gentlemen. returned as members of the House of Representatives, it will be distinctly understood that we do not mean that Abolitionists will support the present Ministry, or that some of the Provincialists will not, but only to show how the elections have gone hitherto on the question which received such prominence during the last session. The list will be added to weekly :— PROVINCIALISTS. ABOLITIONISTS. NGA TIKANGA O TE KAWANATANGA O KAWANA KEREI I TE KEEPU O KURUHOPA. Hauraki

TE WANANGA British Great Britain England Lord Carnarvon South Africa Mr. Froude KOIA NEI NGA KORERO A TE RORETANA : KI TE PAREMATA. MO TE HOKO HE O NGA PAKEHA. I NGA WHENUA I AHURIRI. Te Makarahona Te Hiana

TE WANANGA. Hiana, me te tika o tana korero i whaaki ai ki te paremata nei. He mea nooku, te pai i pai ai ana korero, e tika ano kia korero utu nga Pakeha i nga kupu a Te Hiana, i te mea hoki, ma reira e rangona ai nga tika o aua korero. He mea ano hoki kua roa noa atu aua korero e korerotia ana, i nga kainga, i nga ara, i nga kauta o nga tini whenua. A he tika kia huura aua korero e Te Hiana kia marama ai te iwi ana utua aua korero e nga Pakeha mo ratou aua korero whakapae. E mea ana ahau he mahi tino tika te mahi a Te Hiana, ona i korero nei, i nga mahi hoko he i te whenna i Ahuriri, ki te Paremata nei. E rua Mema o te Paremata nei, i tau kia raua nga kupu whakapae a To Hiana. A he nui noa atu nga kapu a Te Hiana i eke kia raua. Ko aua Mema, ko te Minita mo te taha Maori, me te Mema mo Karaewa. A he Huperetene no Ahuriri. A he Apiha aia mo te Tino Kawanatanga mo Ahuriri ano hoki. Ko aku kupu mo te mahi a Te Minita mo te taha Maori, e penei ana, a e pena ano hoki aku kupu mo nga Apiha katoa o te Kawanatanga ana mahi e ratou i nga mahi pena me nga mahi e whakapae nei e Te Hiana. Ma Te Minita ki te taha Maori te whakaaro ki aana mahi e mahi hoko whenua ai aia mona ano. Otiia kana taua Minita Maori e oho ana, kiia e te iwi, n ratou kupu whakahe mo taua mahi hoko whenua mona ake ano i nga Maori. E kii ana te iwi Pakeha, ki le mea ka tu tetahi o ratou i roto i nga mahi nui o te Kawanatanga, ko taua tangata i taua tuunga mana o Te Kawanatanga, rae ata mahi marire eia aana mahi, kei kiia kinotia te ingoa o te Tari ona i mahi ai, a kia noho tupato te iwi ki aana mahi. Ahakoa tika ano aia, kia hoko whenua ranei aha noa iho ranei moona ano, e kiia ano aua mahi hoko aana e te iwi. A e ahua whakawa te iwi i aia, a ma reira tana ingoa maua o te Kawanatanga e kinongia ai e te iwi, a ma reira ano hoki e heke ai tapu, me te tupu o a te Kawanatanga mahi. E mea ana ahau, i tika nga kupu a te Mema mo Kuruta, ara, Te Tamihana i moa nei. E pehea ra te kupu a Te Makarini, mehemea ka tuturu, ka hoko whenua nga Komihana katoa ma ano. A ko ratou nga kupu whakahe a te Kawana- tanga mo nga korero a Te Tamihana, i he aua kupu a te Kawanatanga mo Te Tamihana. He mea hoki naku, he kupu marama rawa aua kupu a Te Tamihana, a he tangata tika aia ki te whakatu korero. Ki te mea ka mahi hoko nga Apiha o te Tari Maori i te whenua ano ma ratou, e kore ranei e tino raru nga mahi i a ratou ? Oti ranei, e kore ano e tika, kia hoko whenua ano auatu Apiha ma ratou, i te mea hoki e hoko whenua nei hoki a Te Makarini ano maana'? He tino kupu nga kupu a Te Tamihana, i mea hoki aia, ma nga Apiha i tu nga tuunga inana o te Kawanatanga te whakaaro kia hoko ranei, kia kore ranei ratou e hoko whenua ano ma ratou ano. He amuamu ano ia ma te iwi te tukunga iho. Ka korero ahau mo te Tari hoko whenua a Te Kawanatanga, ki ta aku taringa i rongo atu ai ki nga kupu, a te kai tiaki moni a Te Kawanatanga, i korero ai ki te Paremata nei, i mea aia, kahore he he ia ratou i Te Kawanatanga mo nga mahi he, mo nga Maina Raiti i mahia hetia i Ohinemuri. Otiia, i mea te Komiti o te Paremata nei, na ratou i whakawa taua he, i he ano Te Kawanatanga mo aua Maina Raiti. I mea taua kai tiaki moni, hore rawa nei he waahi he i tau ki Te Kawanatanga mo aua Maina Raiti. E mea ana ahau, kia hohoru tonu ano ta tatou whakaako ia tatou i to Paremata nei. ki le tikanga o enei mea. Ma te hohoro o ta tatou matau ki aua tikanga tatou e marama ai ki te whakahaere i aua moa. He mea hoki naku, ka rua nga pukapuka a nga Komiti whakawa o te Paremata nei, i whakahe ki to tangata, a ko aua tangata i kiia putia ano o raua ingoa e aua Komiti. A e mea ana ahau, e he ana to mahi a Te Kawanatanga. e uta nei i nga be o nga mahi he, ki nga tangata kai mahi o Te Kawanatanga. Ki tuku, me uta e tatou e te Paremata nei, nga he o nga mahi ho katoa o Te Kawanatanga, ki nga tino Tumuaki o Te Kawanatanga, kaua e kiia na nga tangata noa iho o Te Kawanatanga aua he engari, ua nga nunui o Te Kawanatanga nga he i ngaki. I rongo mahi hoko he o nga whenua o Hauraki i kiia e Te Kawa- natanga, e, na Te Hupiritene o Akarana aua he. Ki taaku ia, na Te Kawanatanga aua he i mahi mo taua whenua. Ehara i te mea i kiia na Kawana Kerei aua he, na to Hupiritene kua mate na Te Wiremuhana. I kiia, e, he mea akiaki e Te Kawanatanga Porowini ki te tino Kawa- natanga, koia i he ai te mahi o aua whenua. Mehemea ranei e Te Paremata nei, he tangata ahau e pai ana kia whakakahoretia nga Kawanatanga Porowini, penei, ka kiia e ahau, he take pai tenei maku, e puta ai he kupu maku, kia whakamutua nga Kawanatanga Porowini, i te mea hoki, ka mahi he le Tino Kawanatanga, ka waiho e i taua Kawanatanga, te Porowini hei tatutanga mo a ratou hara. E he ana ia nei, kia waiho te he a te tangata ke kia eke mai ki aua Perowini. Ka mea a Ta Tanara Makarini. I mahi Te Hupiritene i te mahi i tika ano kia mahia eia. i Ka mea a Te Roretana, ki taaku mahara i mohio ai, i kiia na te Hupiritene taua he i ngaki. I mea hoki ahau. '. ho mahi na te ngakau wiwii, te mahi a nga Tumuaki a te Kawanatanga, kia anga ratou kia mea, e, ko a ratou he i ngaki ai me uta e ratou ki runga ki To Hupiritene o Akarana. E mea ana hoki ahau, ki te mea ka mahi he nga Pakeha o Te Kawanatanga, ko te hunga e whakawa- kia e Te Paremata nei mo aua he, ko nga Ariki o te Kawatanga, ta te Paremata nei e whakawa ai. No to mea hoki, ko te mahi a nga tangata hunga o te Kawana- tanga, ko nga Ariki nga mea e he mo te mahi he a a ratou haumi. A ko te Tino Kawanatanga te iwi o te Paremata nei e mahi whakawa ai mo nga he katoa o Te Kawanata- nga. Ka mea a Ta Tanara Makarini. E kore e tika kia mahia aua mahi hoko whenua i Hauraki. A kia kiia mai : ra ano te Kawanatanga e tana Hupiritene, kahore kau he i he e tau ki taua Hupiritene, No te mea hoki, he tika ano kia akona mai to Kawanatanna, kia hoko ratou i taua whenua. Ka mea a Te Roretana. He whakamarama kau taku i te tikanga o taku kupu whakarite mo aka korero. E mea aua ahau. a ka tohe ano ahau ki te tika o aku whakaaro, i ki te mea ka he te mahi o te Kawanatanga o te whenua I nei, ko nga Minita o Kawanatanga nga tangata e Le i te Paremata nei. E kore rawa te Paremata nei e whakaae kia whakahua noa nga Minita o te Kawanatanga i nga ingoa o a ratou kai mahi, a ko aua kai maiai nga tangata hei whakahe mo nga mahi he. Engari ko nga Minita ko to hunga e noho tahi nei tatou i te Paremata, e korero tahi nei i nga korero nui o tu mahi, ko ratou pu ano e hu i te Paremata nei mo nga mahi he katoa o Te Kawana- tanga. E mea ana ahau, ki te tikanga o nga korero i i korero ai Te Kawanatanga mo to whakawa mo te he o nga Maina Raiti i Ohinemuri. Ko taua ho, e ki ana Te Kawanatanga kia kaua e tau kia ratou, engri, me tu ki runga ki te tangata ke noa atu. Tena koa kia korero kupu whakarite ahau, mo to Tari Hoko whenua a Te Kawanatanga.

TE WANANGA. NAKU NA MAKIRIA, Hawheraka. HE PANUITANGA. HE MEA atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga tangata e noho tata ana i Hehitinga, kua timata i aia tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia to hanga nga parau pakaru, me nga Mihini pakaru. NA TAMATI TAUNI Hehitinga. 149

HAKU PEI REIHI ki te Patiki i PAKOWHAI I TE TUREI, ME TE WENEREI, TE 1 ME TE 2 o PEPUERE, 1876. HE PANUITANGA. HA WIREMU ROPITINI. KAI HOKO AKIHANA. NEPIA. Ko tana Tari kei tawahi ako o te Peeke, Koroniara. 153 Metini Pereti kia u pauna taimaha mona e kawe ai i roto i tenei Reihi. NEPIA HANIKAPA, £100, a me te £5 ano hoki. Otiia mo nga hoiho anake e kiia ana kia Reihi. Ko te hoiho tua- rua o te Reihi kia £20 moni maana o roto o nga moni o te Reihi. Kia £2 e utu ai aia hoiho, aia noiho, i te po e kiia ai nga hoiho Reihi. Ko nga taimaha mo nga hoiho e kawe ai, hei te po i mua ake o te Reihi, ka kiia enei. Eo nga hoiho i whakaaetia kia Reihi i tenei Reihi, ki te ra o te Reihi peke taiepa, ka whaakina nga ingoa o aua hoiho. 1½ maero o te Reihi. PAAHI o NGA PUPIRIKANA, e £4o. Utu mo te hoiho e tapoko ai e £3. Kotahi maero o te Reihi, ko te taimaha kia rite ki nga tau o te hoiho. REIHI HANIKAPA, MO NGA HOIHO KIHAI I WIINI, e £30. Utu mo te hoiho e tapoko ai e £2. Kotahi maero o te Reihi. NGA TURE. Ko nga Ture o "Te Haku Pei Tioke Karapu," ka tino whakamanaa i enei Reihi. Mo te taimaha mo nga tau o te hoiho, titiro ki aua Ture. Ko te Reihi tuatahi o ia ra, o ia ra, ko te 1 o nga haora o ana ra, te Reihi ai. Ko te tangi o te pere Reihi, ka tangi i te koata haora i mua atu o ia Reihi, o ia Reihi. Kia toru hoiho mo ia Reihi, mo ia Keihi, a ki te kore nga hoiho e toru e Keihi, penei ko te hawhe o nga moni o aua Keihi e uta mo taua Reihi. Otiia ko te Reihi Hanikapa, anake e kore e peneitia. Ko nga hoiho tuarua o ia Reihi, o ia Keihi, me hoki ana moni i utu ai mona kia Reihi. Otiia ko nga moni o te hoiho, mo nga hoiho kihai i Wiini, ko era moni e kore e peneitia. Ko nga hoiho e tapoko ana ki nga Reihi, me tuhituhi te hoiho kia tapoko ki te Reihi, a me kohi ki roto ki te kopaki, a hiiri rawa, ka tuku ai taua Pukapuka ki Te Hekereteri, i te Hotera. o te Karaitiriana i Nepia i te mane te 24 o Hanuere 1876, me whaaki nga tau o te Hoiho, me te ahua o te Koti o te kai eke o te Hoiho. E rima Paiheneti e tangohia i roto i nga moni wiini o nga Hoiho, hei utu nao nga mea o te Reihi. He kapu ki na te Komiti. G. E. G. RETIMANA. Hekereteri H, B. J. C. HONE ROPITINI, KAI HANGA WATI, ME NGA HEI KOURA, i Hehitinga Tiriti, Nepia. i 20

TE WANANGA T E PEEKE UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI O NUI TIRENI. Nga moni a nga kai tiaki o tena Peeke £1,000,000 (kotahi Miriona). E taunahatia ana e tenei Peeke nga Whare, me nga Kai- puke. Kia wera, kia tahuri rawa ake ka utua e ratou. He iti nei te utu ki tenei Peeke mo taua mahi a ratou ROPATA TAPIHANA, Kai tiaki, Nepia. TURANGA KAIPUKE I AHURIRI. KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Hone Ianga o te Kamatira Hoteera. Kahore ana karaihe rere rua te ahua. Mo te Kai, 1s. 6d.; Moenga, 1s. Ko te Tima kei te 12, a tae noa ki te I o te haora. E mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira. ! 43 i

TE WANANGA TAKENA M A WAIPAOA HE NUI NOA ATU A RATOU TINI KAKAHU ME NGA MEA PERA