![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 39. 28 September 1878 |
![]() |
1 477 |
▲back to top |
TE WANANGA. HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU. "TIHE MAURI-ORA." NAMA 39. NEPIA, HATAREI, HEPETEMA 28, 1878. PUKAPUKA 5. PANUITANGA. PANUITANGA. KIA KITE! KIA KITE! I A RENETI MA., KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI, A he tini noa atu aana Koti. Tarautete, Wekete, Potae, Kiapa Kaone, Paraikete, Raka, Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori. HAERE MAI KIA KITE I te whare Hoko a RENETI MA., Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito i Nepia, 1 TE HEKIPIA RORI. . 62 KIA MOHIO KOUTOU, E NGA IWI MAORL Kua ta ano i au TAKU TOA HOKO MEA RINO, Kei tawahi ake o te TARI O TE WANANGA, I NEPIA. Ko ahau te tangata tautawhito o Nepia, a naku te timatanga mahi hoko i nga mea rino ki te iwi. Naumai e te Iwi, Haere Mai ano ki au Hoko ai PAIRANI MA. 92
![]() |
2 478 |
▲back to top |
TE WANANGA. PANUITANGA. RARAKA RAUA KO PARAHI, KAI HOKO RINO, (Na Pairani i Mua). KUA TAE MAI I INGARANGI— 39 Pu tupara 30 Hakimana 14 Tapara pura, puru atu i te kake 3 Hakimana paru atu i te kake 20 Pouaka paura pupuhi manu 2 Tana Hota. He Paraihe Paura, he Paraihe Hota, he Okaoka Pu, he Okaoka Horoi Pu, he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pu, he Takawe Pu, he Kuku Mata Pu, he Whakapura mo te Pu ana purua, me nga tini mea atu mo te Pu. He tino mea pai aua mea nei, a e hara i te mea tino nui te utu. 73 NEI TAKU PANUI KI NGA IWI MAORI KATOA. NGA ra oku e korero ai ki nga Maori i taku Tari i Nepia, ko Te Mane, ko Te Weneti, ko Te Paraire, o nga wiki katoa. NA TE RIIHI, 91 Roia, Nepia. Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa ! Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara- naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga katoa. HE mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa, ki te pukapuka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau e puta ai mo auu mahi. Naku na, TE RIIHI, 58 Roia i Nepia. HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI. KO te utu mo te WANANGA i te tau, kotahi pauna e rua hereni me te hikipene. NOTICE. SUBSCRIPTIONS to the WANANGA newspaper O per year, Ł1 2s 6d, by post. PANUITANGA. KO au ko TAKUTA TERA, ka ki atu nei ki nga iwi katoa o Turanga, puta noa ki Waiapu, ki te takiwa ki nga iwi o taua takiwa, kei KIHlPENE nei ahau e noho ana, hei mahi i nga mate katoa o NGA TURORO MAORI. 66 TAKUTA TERA Te Wananga Kotahi Putanga i te Wiki. HATAREI, HEPETEMA 21, 1878 HE iti nga mahi a Te Paremata i nga wiki e rua nei, he mea hoki i haere nga mema kia kite i te mahi i te rerewe i Te Waipounamu. A i haere ano hold a Karaitiana Takamoana, a Hoani Nahe, a Wi Parata, a he nui nga mea i kite ai ratou, hei mahara ma ratou, hei wawata i roto i te hinengaro. E rua rau maero te roa o taua rerewe, a he tini nga taone, he nui nga maara, he tini te iwi i nga wa o taua rerewe i haere ai. He mea hoki ko te iwi, o Katapere o Otakau, Weterana, huihui katoa, e rua tekau ma rima mano tangata. A he iwi e ora ana i te kai, tena ko te Maori o aua wahi i nga ra o mua, he iwi kahore e tino nui he kai i reira, a enei tau e haere ake nei, ka tino nui rawa atu he Pakeha mo aua wahi, he tini hoki no nga mea hei mahi ma te iwi. E ui ana matou he aha te take i kore ai te Maori e mohio ki te mahi i aua tini mea pai nei ? Tetahi take he ako na te Pakeha i a ratou tamariki ki te kura, ki te mahi, tena ko te Maori, e kore e tonoa katoatia a ratou tamariki ki te kura. A he ako na te Pakeha i nga kotiro kia mohio ki te mahi tika i nga mahi e au ai te noho a o ratou taane, me a ratou tamariki i te kainga, a he horoi tonu na aua wahine i nga mea e noho paru kore ai a ratou uri, e pai ai, a e koa ai te ngakau ki te noho i tona marae. Tena ko nga kainga Maori, ko te mahi a o reira tamariki, he mangere, a e kore e korero pukapuka, a he tutu, he amuamu, a e waiho ana e aua tamariki ko nga kaumatua nga mea e mahi ana, a ko te mahi e mahia e te koroheke, ko te mangere me te mahi he, ma nga taitamariki tena. A ko nga kotiro Maori, e kore era e mahi akoako ia ratou, kia mohio ai ratou i te noho pai, i te mahi kia pai te whare mo a ratou huanga. A tetahi he, he kino no a te Maori whare, he iti, he papaku. E kore te iwi mohio e noho i aua tu whare, e kore hoki e whai wahi e tupu ai te pai, e noho paru kore ai te iwi. Ki te mea ka mahi te Maori i te whare pena me. te Pakeha a ka ako ratou i a ratou tamariki katoa ki nga kura, a ka ako ki te mahi, penei ka rite pu te Maori, ki te Pakeha te mohio me te nui. He mea hoki na te kuare o te Maori ki o te Pakeha mohio i raru ai te Maori i nga tini Pakeha nukarau. A tetahi he, he kore na te Maori e wehewehe i ana whenua, me wehewehe nga whenua, ki ia tangata ki ia tangata, ma reira ka noho ahua Pakeha ai te Maori a ka whiwhi ai aia i ana taonga ake, a ma reira e tau ai te he ki te tangata nana ake te he, a e kore ai te kino e rere e tau ki tenei, ma enei mea e tupu ai te Maori, a ma reira e tino akoako ai te mohio ki nga mea kuare, a e puta ai he kupu a nga Maori, kua tupu nui te iwi Maori, a ma reira e kapi ai te whenua i te maara, e kore ai e tu he te whenua, i te kai kore,
![]() |
3 479 |
▲back to top |
TE WANANGA. iwi." E mea atu ana matou ki taua nupepa. E hoa, i nga ra o mua, i te wa o te Pakeha ki ano i noho i nga motu nei, he iwi runanga te Maori ki te rapu tikanga mo ratou, a he iwi ata rapurapu i nga mea e ora ai, e toa ai, a e noho mana ai te Maori, a he iwi rongo ki a ratou rangatira, a e ui ana matou, kei hea te mea o a te Pakeha korero e korero nei i te Paremata i rereke atu i a te Maori runanga o mua, i ki ai koe, e kore te Maori e mohio ki te whakatakoto tikanga mo te iwi, e ki ana koe, he iwi mohio te Pakeha. E hoa, e pooti kuare ana te Pakeha, a e mea atu ana matou, he iwi ma- tau te Maori ki nga tikanga e mahi ai, e korero ai, a e kiia ai hei Ture mo te iwi, a e kore te Maori e pooti kuare mo te tangata, kia mohio ra ano te Maori ki taua Pakeha ka pooti ai te Maori, hei te Pakeha pono, tika, a hei te Pakeha e kaha ana ki te mahi i tana kupu kia tae ki te otinga, ka pooti ai te Maori ki a ia.
![]() |
4 480 |
▲back to top |
TE WANANGA. NGA RONGO KORERO. TE KOHURU I MOUMAHAKI I TARANAKI. Kotahi Pakeha i mate i Moumahaki, i Taranaki, ko Hone Makarini te ingoa, he kai tunu kai aia mo nga kai ruuri whenua. He ngaronga atu no ana hoa ki te mahi, a koia ko Makarini i noho i te puni ki te taka kai, no te hokinga mai o ana hoa i te ahiahi i kore ai ratou e kite i taua Pakeha, ano ka rapua e ratou, ka kitea te tinana o Makarini i roto i te awa o Moumahaki, a no te tino tirohanga o ratou ki te tu- papaku, ka kitea te mataa pu i roto i te upoko o Makarini e mau ana, ka ki aua Pakeha ho mea pupuhi a Makarini, a no te haerenga o ratou ki te titiro i nga mea o te teneti, ka kitea te korenga o a ratou paura, me nga mataa, he mea tahae aua mea i riro ai. Ano ka tu te whakawa "korona" rapu i te take o te mate ka puaki te korero i taua whakawa, a he mea tupato e etahi o ratou, na te Maori na Heroki i patu a Maka- rini. A rapua ana a Heroki, kihai i kitea, he mea hoki, i haere aia ki te haere ke noa atu. Ano ka rongo nga rangatira Maori o Taranaki, i Poneke e noho ana, ka mea ratou kia Te Hiana, e nui ana to ratou pouri, otira na Heroki ake ano tana ko- huru, ehara i te iwi. A no muri iho i tae mai ai te kupu a Rewi kia Te Kiana, e mea ana aia, e pouri ana aia mo taua mahi kohuru, otira, me hopu taua tangata, a me tuku mu te Ture aia e mahi. TE WAEA A REWI MO TE KOHURU I MOUMAHAKI I TARANAKI. E hoa ma e te Kawanatanga, kua tae mai ta koutou waea ki au, he ako mai ki au i te kohuru i Taranaki, e kiia nei he mea pupuhi te Pakeha e te Maori. Kanui taku mate pouri. Akona mai nga korero katoa o taua kohuru ki au, a kia tere mai. NA MANGA. TE TIKANGA E TINO MUTU PU AI TE HAU- RANGI KAI WAIPIRO. E ki ana tetahi Takuta, mahi turoro, kua kitea eia te mea e mutu ai te hiakai kino a te tangata ki te wai- piro, a e mutu pu ai te hiahia kai waipiro a te iwi. E ki aha taua takuta, me hoko te tangata i te hiako o te rakau e kiia nei, he Paruwiana paaka (Peruvian bark) a ka kohua ai tana hiako rakau ki te waiwera, a ka inu ai i te wai o taua kohuatanga, kia kotahi tiipune e inu i te inumanga kotahi, a kia ono inumanga i te ra kotahi. A kia mau tonu te inu i taua mea, ka tino mutu rawa te hiahia, a te tangata ki te kai waipiro. Ko tana hiako rakau, kei nga whare hoko rongoa e takoto ana, a ki te hiahia te Maori ki taua mea, he pai noa atu te hoko, e hara hoki i te mea e nui ana te utu o taua hiako rakau. E kiia ana, he tinitini noa atu nga Pakeha tino whakamomori ki te kai waipiro, kua kore rawa atu ta ratou hiahia kai waipiro i taua hiako rakau nei. CURE FOR DRUNKENNESS. Dr R. D. Unger, of Minnesto, writes to the New fork Sun :—" In times past you have published numerous articles on the cure for drunkenness; but none of them, so far as I have been able to discover, have resulted in relieving the victim they were in- tended to benefit. With your permission, I will now give to the world, through the Sun, a sure and speedy- cure for drunkenness—a cure that has been tried frequently, and always successfully. Let the inebri- ate—it matters not whether he is just getting off, is begining it, or is on a ' spree'—begin by taking every two hours one drachm (teaspoonful) of tincture cin- chona (Peruvian bark). This will make him feel good. Be can increase the dose to six drachms (teaspoonfuls) without any danger, and take it in proportion four to ten times a day. It will not des- troy his appetite for food. In the course of a few days the anti-periodic properties of the cinchona begin to tell, and he loses not only all taste of the tincture, but also for everything in the way of alcohol. Recently in this city a well-known gentleman—who has, in times past, been on his £500 and £1,000 sprees—tried this remedy, telling the various drug- gists where he drank it that he was fighting, and would conquer, the greatest demon on earth, but they would hardly believe him. Yet he conquered, and the appetite for drink vanished. He was never ner- vous, never lost his appetite or sleep during the siege, and came out of the ordeal in perfect health. During the time the fever lasted I gave him two or three doses of simple medicine for his general health, but the tincture of cinchona did the business. This case can be verified by the proprietors of even our drug- stores. So well satisfied am I of the value of the treatment, that I will guarantee a cure in all cases, using this remedy alone." TE TOHU MAIMAIAROHA KIA IHARAIRA TE HOUKAMAU. E kiia ana e nga Nupepa Pakeha, no te rerenga mai o te tima Hinemoa i Akarana ki Poneke, i u ai te Kapene, me nga Pakeha o taua tima ki Te Whai-a Paoa, a he mea whakaara i reira te tohu maimaiaroha kia Iharaira Te Houkamau, he tangata a Te Houkamau i mahi tika i nga wa o te he i nga tau kua pahure nei. Ko taua tohu mona, he mea hanga i te kohatu o Oamaru, a na te Kawanatanga i kii taua tohu aroha mo Te Houkamau kia. mahia, hei maharatanga mo taua kaumatua rae aua mahi pai. •
![]() |
5 481 |
▲back to top |
TE WANANGA. MONUMENT TO IHARAIRA HOUKAMAU. The New Zealander says that on the passage from Auckland to Wellington the Government steamer Hinemoa called at Hicks Bay and landed Captain Fairchild and crew, who erected a monument to the memory of the late Iharaira Houkamau, an old maori chief, who had done good service to the late Govern- ment during the Native disturbances iu the North Island. The monument is built of Oamaru stone, and has been erected by the Government in acknowledge- ment of the services rendered by Houkamau. TE TIMA, A HANA MOKAU. He nui nga pai o te mahi a Kawana Kerei mo te Maori, a kua mahia he tima e te Pakeha hunga tima i Akarana, hei tima uta mea atu ki Mokau, a ko Haua Mokau te ingoa. He tinia pai taua tima, a rere atu ana aia i Manukau ki Whangaroa, a ka rere atu ki Mokau. Ano ka tae ki Mokau, ka eke katoa atu nga Maori o reira ki runga ki taua tima, a pangoro tonu te tima. A ka mea ana Maori, katahi ano ratou ka ora, i te mea he timu ta ratou hei uta taonga mai ma ratou i Akarana. Ano ka tae taua tima ki Waitara, ka eke a Rewi raua ko Wetere ki te tima, a he nui to raua pai ki tana tima, ka mea atu te Kapene, maati ahau e mau ki Kawhia, ka mea atu a Rewi, ae, maku koe e arahi ki Kawhia. A ka men a Rewi, ka pai te kupu a Te Hau Pakeha i kii nei, ka mahia he tima e ia mo Mokau, a kua pono nei tana kupu, ka pai kia pono hoki te kupu a te Kawanatanga, a ka utu ano ahau i aku utu mo te tima nei. A ka mea a Wetere, ae, ka utu ano hoki ahau i aku utu mo te tima nei, a ka haere ahau ki Akarana kia kite i te Pakeha nana i hanga te tima nei. A e rere ana taua tima ki Mo- kau ki te tiki koora waro mana i reira. He nui te pai o te Maori ki ta ratou tima, a kua mutu te kino o aua Maori ki te Pakeha haere atu ki Mokau. A ki te mea ka mahia te koora i Mokau, penei ka nui he tima rere atu ki reira ki te tiki i aua waro tahu ahi, a ma reira o puta ai he mahi, a he moni, a he ora ma aua Maori i Mokau. Kia mau e te iwi o Maniapoto ki to tinaa, ka nui koe a nga ra e haere ake nei i to hoa ia Kawana Kerei. STEAMER HANNAH MOKAU. The friendly feeling amongst the Natives esta- blished by Sir George Grey is beginning to manifest itself iu various ways. To foster the opening of trade with the Natives in the Mokau River District a small steamer, the Hannah Mokau, was built recently by Holmes Bros., of the North. Shore, and that vessel has just returned from her maiden trip. Everything passed off admirably. After calling in a Raglan she proceeded to Mokau, crossed the bar, and entered the river with ease. A passenger on board thus describes what then took place:—" All the Mokau Natives came on board, so many of them that we could scarcely move. They took stock of everything, calling her the Mokau boat, saying they could get anything they wanted from Auckland now, as they had a steamer which answered the river so well, coming iu better than anything they had ever seen crossing the bar. Rewi and Te Wetere met us at Waitara. They were well pleased, saying she came so like a witch from Mokau they could scarcely believe it was her. They were soon on board shaking hands, and pleased to see us bring the boat. Captain M'Kenzie, knowing Rewi, asked him ' shall I take you into Kawhia, or will you take me ?' Rewi re- plied, « I will take you,' which everyone was pleased to hear, as it is a beautiful place. He further said, " I am well pleased with Mr. Shaw carrying out what he has promised, that is to bring the steamer ; and if the Government carry out their promises as well every- thing will be right between us. I will take £100 share in the steamer.' Then Te Wetere said,'I will also take £100 share in the steamer. I will go up to Auckland 'next trip in our steamer and stay at the North Shore with Mr. Holmes two or three weeks.' He is now going to get coal for her at Mokau." This tr p of the little steamer has already broken the ice among the Natives, and their offer to take shares in the property of the boat not only shows that they are friendly to this approach of a civilizing agency to their doors, but may be regarded as a promise that they will do what they can to make the Mokau trade extensive and profitable. If the coalfields known to exist in this district are only opened and worked with spirit, the Maoris will soon see more than one small steamer frequenting this once desolate spot. A few years of friendly intercourse will effectually break down all barriers between the two races. NGA KORERO WHAKAPAPA O NGA TAU 100 KUA PAHURE NEI O TE TAHA KI TE PAKEHA. E ki ana tetahi kai-tuhituhi ki te nupepa i Tawahi, ko ana mea enei i mahara ai o nga mahi nui i mahia i nga tau 100 kua pahure nei. A e ki ana taua Pakeha i nga tau e kiia nei, he iwi i mahi tahi, a i whawhai ano hoki a Ingarangi mo te iwi Taake i aua tau, ki nga iwi nui katoa o te ao nei. I te tau 1740.—I mea a Ataria raua ko Ruhia, kia riro a Taake i a raua. A turia ana te whawhai moana i Kaio. I te tau 1770.—I whawhai ai a Ruhia raua ko Ingarangi kia Taake. I te tau 1790.—Ka whawhai ano a Ataria raua ko Ruhia i a Taake, a e rua rau mano o te Taake i mate. I te tan 1798.—Ka whawhai a Ingarangi raua ko Taake kiu Wiwi. A peia ana a Wiwi e raua kia haere ke atu a Wiwi i Ikipiti. I te tau 1807.—Ka whawhai a Ruhia raua ko Taake kia Ingarangi, a ora iti ka mate nga kaipuke manuao a Ingarangi i a raua. I te tau 1827.—Ka whawhai ano a Ingarangi rana ko Ruhia kia Taake, a ora iti ka tino kore rawa atu nga kaipuke a te Taake i te whawhai i Nawarino. I te tau 1828.—Ka whawhai a Ruhia kia Taake, a he mea tohu te iwi ki te kaara o to ratou Ariki. I te tau 1833.—Nohoia ana te Pa a te Taake i Katatinopera e te Ruhia. 1 te tau 1854.—Mate ana a Ruhia i te Karaimia i te Taake, i te Wiwi, a i a Ingarangi. I te tau 1877.—Mate ana a Taake i a Ruhia, a ahore kau he aha atu a Ingarangi.
![]() |
6 482 |
▲back to top |
TE WANANGA. THE HISTORY OF A CENTURY. NGA TIKANGA MO TE TANGATA TUHI- TUHI KORERO KI NGA NUPEPA RULES FOR NEWSPAPER CORRE- SPONDENTS. PAREMATA TE PIRA POOTI MO TE IWI.
![]() |
7 483 |
▲back to top |
TE WANANGA. Te Witika Te Parariri Te Makarini PARLIAMENTARY THE ELECTORAL BILL Mr. Sutton Sir Robert Douglas Mr. Bryce Mr. Gisborne Mr Rollerston Mr. Fox Mr. Sheehan Mr. Whitaker Mr. Brandon Mr. M'Lean RETA I TUKUA MAI. Heretaunga Henare Tomoana Hori Kerei Te Hiana Karaitiana Takamoana Opotiki Tokaahuru Patupaiarehe
![]() |
8 484 |
▲back to top |
TE WANANGA. IHAIA HUTANA Waipatu CORRESPONDENCE TO THE EDITOR OF THE WANANGA Hastings Napier Sir G. Grey J. Sheehan Karaitiana Takamoana Henare Tomoana Opotiki Gisborne IHAIA HUTANA Waipatu KI TE ETITA O TE WANANGA Waikato Turanganui Ngatoroirangi Tamatekapua
![]() |
9 485 |
▲back to top |
TE WANANGA. TUHAORA TE AKAKURA Ngarutahi, Waikato Hepetema 9, 1878 TO THE EDITOR OF THE WANANGA Sir G. Grey Mr. Sheehan Karaitiana Takamoana Te Arawa Tamatekapua Ngatoroirangi Pare Waikato Heretaunga Hauraki PENI TIPUNA Pakipaki, Hepetema 16, 1878
![]() |
10 486 |
▲back to top |
TE WANANGA. KI TE ETITA o TE WANANGA. E tama tena koe, te tangata hautu o to tatou waka, kia ora koe. Tenei he panui tangata mate, i kitea e au i TE WANANGA, o Hepetema 7 1878, a, nei taua panui, no te 16 o Hurae i te po, te ra rua, to 6 o nga haora i moe ai a Te Hirata Hikanui. Na e hoa ma, e nga iwi katoa he pai rawa te tuhi mai i nga ra i mate ai, me te haora, me te aroha o tona iwi ki a ia. ara ko tona ritenga ia mo aua tu tangata, kei nga waiata a Rawiri, e mea nei ko nga ra o matou tau, e whitu tekau tau. a ki te whai kaha e waru tekau tau, ara o tatou rangi e ora aua i tenei ao. kati me waiho iana i tena, penei kanui to matou aroha atu ki tena o tatou kau-matua, no temea e whitu tekau tau e ki nei hoki a Rawiri, ko te mea i hamumutia ake ai e te waha o tenei tangata kuare, koia tenei ko te ingoa nei, ko te Putaiki hapai Ture, kaua te patara rama hei mauria i o ratou rohe, me nga mea pera, ko te Heketanga Arangi hapai Ture, kaua he pia, me nga mea pera, ko te Hiki-ture kua puta nei tona rongo he hanga whakamiharotia tou rongo e te iwi Hiki ture, i kite iho nei au kua whakarongo koe ki te kupu a te tangata kua haere atu i tenei ao, kia kainga, tena mea kino te rama. Na e nga iwi nei, ko tenei iwi Hiki-ture kua he noa- iho, kua whakahuatia noatia e ratou te ingoa o nga atua- whakapakoko. ara o te waipiro, me to ratou karakia ki te ope o te rangi, waiho ra e mea ana te whakatauki, kia ata piki ra kei taka koe. a ka kopa tou waewae. A koia tena, e hoa kei hoha rawa koe i te tukunga i ena kupu, e hara he mahi na te ringa tangata, heoi ano. MONITA ERUERA. Pakowhai, Hepetema 6, 1S7S. KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa tena koe, mahau e tuku atu tenei panui ki Te WA- NANGA, me ta ki nga reo e rua, ki te reo Pakeha ki te reo Maori, ma Te WANANGA e panui atu ki nga marae nunui, ririki, e te iwi Pakeha, o te iwi Maori o tenei motu, puta atu ki nga motu katoa o te ao, hei matakitaki, hei titiro iho ma te mahara, ma nga kanohi o te iwi Pakeha, Maori, me nga tauiwi o te ao, te ritenga o nga kupu o tenei panui, koia tenei. Kua tae mai a Te WANANGA ki taku kaainga nei, ki te Paki- paki nei toro mai ai i a au, ka ki mai a Te WANANGA kia au, e koro tena te mea i peka mai ai au ki te toro mai i a koe. he panui na te Hapuku ratou ko nga Komiti kaumatua o Here- taunga nei mo te Hauke, kia kaua rawa tetahi tangata Pa- keha, Maori ranei, e pokanoa ki te whai-ritenga ki runga ki te Hauke, tautohetia ana e te Komiti kaumatua taua kupu a te Hapuku. Na, ka ki atu ahau, a Urupeni Hawaikirangi kia Te WANA- NGA, e ta, panuitia atu e koe aku kupu kia te Hapuku, me te Komiti kaumatua na. e whakahe ana au ki te panui a te Ha- puku ratou ko tona Komiti kaumatua, kaore ia te Hapuku anake tenei whenua a te Hauke, e mohio ana nga tangata e tautoko nei i te panui a te Hapuku, me era atu tangata o Heretaunga nei ki o matou take ki te Hauke. Te take i tono whakahe ai au ki tenei panui, ko te whakatuturutanga a taua panui, no te Hapuku anake taua whenua, koia ahau i pouri ai. ko tenei whenua, no matou katoa ko etahi tangata e mohio nei ia au. He tino kupu tenei naku, me mutu te tuku o tenei panui, engari, me panui ko nga tino kupu poroporoaki a te Hapuku kia huihuitia, matou e nga uri a te Hapuku ki te wahi kotahi noho ai, ki te Hauke. E whakaae ana hoki ahau ki tenei kupu o te panui a to Hapuku, kia kaua e keria he awa whakahe i te wai o taua whenua, e whakaae ana hoki au ki tenei kupu o taua panui, kia kaua hei Kootitia taua whenua a te Hauke, mehemea ia ka mutu te tuku o tenei panui i korero mai nei a Te WANANGA, kia au, no te mea, he mate mo matou kei roto i nga ritenga o taua panui a te Ha- puku, ki te kore e whakamutua taua panui a te Hapuku, ka tonoa e matou te whakawa mo taua whenua. Heoi ano, kia marama te whakautu i tenei panui aku, na to koutou hoa pono. NA URUPENI HAWAIKIRANGI, Pakipaki, 27 Akuhata. 1S78. KI TE ETITA. O TE WANANGA.. E hoa utaina atu kia Te WANANGA, hai kawe atu ki nga wahi o Aotearoa katoa. HE PURAHORUA, kia matatu ai nga tangata no ratou nga ingoa e mau nei i te rarangi tua-tahi i raro nei ki nga piihi whenua raruraru e mau nei i te rarangi tua-rua. Ka whakarangona, ka hurihurihia e te Komiti nui o Rotorua ki Ohinemutu a tetehi ra, meake ka panuitia. Na ko nga tangata e whai tikanga ana mo aua whenua, me haere ki reira, ka oti te whakawa, ka puta te Pukapuka Whakarapopototanga Take Maori ki te hunga i kitea tona tika e te Komiti Whakawa Whenua Maori. ———————Nga Kai-tono. 1 Nga whenua me te Takiwa. \_\_\_\_\_Nga rohe.\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ ————————— Petera te Pukuatua, Wikepa Nga- i Kaputahi e tata ana ki Ohinemutu. ', Kei te mapi nga rohe. whau, Hamuera Pongo. . Hutuha te Tawahinga. Te Pahou kei Ohinemutu. - Kei te mapi nga rohe. Pita Ngahu, Menehira Taiamai. Nga Tarawa kei Ohinemutu. Kei te mapi nga rohe. Mikaere te Kati. Te Hinau kei Mokoia. Kei te mapi nga rohe. Mere Reweti. Okohinekino kei Te Ngae. Kei te mapi nga rohe. Te Matenga Taiwhanga. Tikopapa kei Te Ngae. Kei te mapi nga rohe Te Matenga me etahi atu Karioi, kei Te Ngae. Kei te mapi nga rohe. Hera Heremia. Hauanu kei Mokoia. Kei te mapi nga rohe. Perepe Tapihana. Utuhina kei Ohinemutu. Kei te mapi nga rohe. Taekata te Kotoihi. Te Utanga kei Ohinemutu. Kei te mapi nga rohe. Hera te Turu. Te Reinga i te Koutu, Ohinemutu. Kei te map! nga rohe. Eruera te Uremutu, Hare Tanga te Waiatua, Te Rewarewa kei Mokoia. Kei te mapi nga rohe. Kiharoa Akuhata. Aporo te Tipitipi. . Maraeroa kei Ohinemutu. Kei te mapi nga rohe. Hohepa te Wharepu. I Te Kahikatea Matawera. Kei te mapi nga rohe. Ko nga mapi o aua whenua, ehara i te Pakeha, na te Maori ake ano. Na to hoa aroha. • NA WHITITERA TE WAIATUA. Ohinemutu, 22 Akuhata, 1878. Hekeretari.
![]() |
11 487 |
▲back to top |
TE WANANGA, Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa moana kia kaua e Whakamaroketia i muri ia au nei. Hei Ture tuturu tenei maku ma Te Hapuku mo toku whenua mo te Hauke papa tupu, tae noa atu ki nga wha- katupuranga katoa e haere ake nei. E hoa e te Etita o TE WANANGA, tukua atu e koe taku panui ki te ao katoa nei haere ai kia kitea ai, e nga katoa i runga i te Motu nei, Maori, Pakeha hoki, kia rua nga reo, he Maori he Pakeha hoki. Na, taku kupu ko Po- ukaawa moana, kaua e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei ki te kari awa, hei rerenga mo te .wai, kei maroke a Pou- kaawa. E kore e tika kia pokanoa te Pakeha, te Maori ranei kite hanga ritenga maana ki runga ki toku whenua he ingoa ano toku, he inana ano toku kei runga kei oku whenua e mau nei i ahau, he wahi iti tenei wahi e toe nei ko te Hauke anake, me waiho tonu tenei wahi kia takoto Maori ana, kaore he Karauna Karaati, kaore he whakawa mo runga i tenei whenua papa tupu i te Hauke, puta noa ki Poukaawa moana, he taunga mo taku Ture Maori, he tikanga tonu iho tenei naku tipuna, tuku iho nei ki a ahau kia Te Hapuku. E hoa e te Etita ote WANANGA tukua atu e koe taku panui kia Ta Hori Kerei, kia whakamanaia mai, te Ture Maori, otira e whai mana ana ahau ki te whenua. Me tuku tonu nga panui i nga Hatarei katoa o te marama o te tau 1878. He kupu tautoko tenei na te Komiti Kau- matua mo te kupu a te Hapuku, e tika ana, ka rongo tonu matou i ana kupu, kaua te Pakeha e pokanoa ki te kari awa hei rerenga mo te wai, kei maroke a Poukaawa. Ko te tahe kaore tenei whenua i Kootitia, Kaore i Ka- rauna Karaatitia, he whenua papatupu tonu tenei whenua ko Te Hapuku tonu te Karauna Karaati o runga if te mana Maori takoto ai. He Ture tuturu tonu tenei mo nga tupuna, tuku iho ki nga matua, tuku iho nei kia matou ki ona uri i muri i a ratou, kaua te tangata e pokanoa ki te whakahe i tenei Ture Maori, kua whakatuturutia nei e Renata Tamakihikurangi te Ture Maori, mo te Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o Poukaawa moana, haere noa i nga taha taha katoa o Poukaawa moana, te taunga o tenei Ture Maori, taihoa ka tuhia te raina o te rohe o te Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o te roto, hei taunga mo tenei Ture Maori, heoi, e hoa e te Etita o TE WANANGA, kia tere to tuku, kia TE WANANGA, hei matakitaki ma nga iwi Maori, Pakeha hoki. Ko tenei panui me tuku tonu i nga Hatarei katoa o te marama, o te tau 1878, heoi ua te Komiti katoa e noho nei i te Hauke. Na Te Harawira te Tatere, Na Te Ropiha te Takou, Na Hemi te Hukui, Na Te Waaka Rewharewha, Na Matene Waewae, Na Renata Tamakihikurangi, Na Raniera te Iho, Na Ropata te Hoa, Na Kiingi Tohunga, Ko Maika te kai tuhi. Notice by me, by Te Hapuku, respecting the Lake Poukawa, that it shall not be Drained after my Death. The following is a law made by me, by Te Hapuku. which shall be an unalterable law for my lands at Te Hauke which have rot passed through the Native Lands Court, and this law shall be a law to all future generations. Friend, the Editor of TE WANANGA, publish this, my notice, to all the world, and let it go over all the world, so that all the tribes who live on these islands may see it, that is, all the Maori and European people. Let it appear in the Maori and English languages. Now, this is my word. : That the Poukawa Lake shall not be touched or meddled with by European or Maori, nor shall anyone dig or make a drain by which the water shall escape from the lake), and thereby cause the lake to dry up. I will not be right or just if any person whatever assume any right or authority over my lands. I have a name ; I have authority over all the lands which I own, and this portion I now hold is very small—it is To Hauke only—so that this portion shall be left as it was in days gone by, according to Maori customs and rights. And let no Crown grant, no inves- tigation by the Native Lands Court be made or held for this land, Te Hauke, and on to Poukawa Lake, which is now held according to Maori right, so that this, my Maori Law, shall take effect on it, as such law was the law of my ancestors for ages past and even down to the days in which I, Te Hapuku, have lived. Friend, the Editor of TE WANANGA, send my law to Sir G. Grey, that he may approve of this, my Maori law. But I have power over my own lands. Let this notice be published each Saturday of the months of all the year 1S7S. This is the word of the meeting of old chiefs in support of the words of Te Hapuku, and it is true that we heard his words that not any European should meddle with or cut drains, so that the water of the Lake Poukawa could escape, and thereby drain that lake. And the reasons for his words are these : This land has not been passed through the Native Lands Court, there has not been a Crown grant issued for it. and it is held by Native title, as he, Te Hapuku, is the sole holder (Crown grant) of this land, and Te Hapuku is the Native Mana of this land, and such right to this land has been that by which this land has been held from .the grand- fathers who held it in ages past, and even down to us the off- spring of those ancient owners. Let not any person assume any right to ignore this Maori law, as Renata Tamakihi- kurangi has made this law steadfast oa Te Hauke, as it is laud at Te Haute, which is held by Maori custom, and it includes all the land all around the margin of the Lake Poukawa. In some future time the boundaries of the land held under Maori right will be given, that is. all the Hauke lands and all around the lake, over which this Maori law shall have effect. Now, O Editor of TE WANANGA, be quick and put this notice into TE WANANGA, so that it may be seen by the Maori and European public. Let this notice be published ou each Saturday of the months in the year 1878. Enough, from all the committee which is now being held at Te Hauke. Na Te Harawira te Tatere. Na Renata Tamakihikurangi, Na Te Kopiha te Takou, Na Raniera te Iho, Na Hemi te Hukui, Na Kopata te Hoa, Na Te Waaka Rewharewha, Na Kiingi Tohunga, Na Matene Waewae, Ko Maika te kai tuhi. 88 PANUITANGA HE mea atu tenei ki nga tangata Maori katoa, kua nama taonga ki au i taku Toa i Taratera (Taipo) ki te mea e kore aua nama e utua e ratou i roto i nga wiki e wha, kei te 12 o Oketopa ka tamanatia ratou e au. PAPU (ROBERT FlNLAYSON). 21 Hepetema, 1878.\_\_\_\_\_ \_\_\_\_\_\_-\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_102 .———— PANUITANGA. KI TE ETITA o TE WANANGA. EHOA, mau e tuku atu taku panuitanga, me reo Pakeha He kimi tangata moku, i te Pakeha, hei Pakeha Parau mo aku mahinga Taewa, Ooti, Kaanga, ma taua Pakeha e haere mai ki toku whare. Ko te utu mo te eka, kotahi £1, me te kai, he pai o aku kai, he pai te whare moenga. Kei au nga hoiho me nga mea mo te mahi, kia 4 putanga o tenei panuitanga ki te kimi atu i taua tu tangata. NA PAORA ROPIHA. Porangahau, Akuhata 10. 1S7S. 96 NOTICE. I WISH to employ Europeans to plough my land, on which I wish to set potatoes, oats, and corn. I will give One Pound (£1) per acre, and food with a house to live in. I have also horses and all required for the use of those who may do my work. Apply at my place at Porangahau. PAORA KOPIHA, August 16, 1878.
![]() |
12 488 |
▲back to top |
TE WANANGA. PANUITANGA. KIA TEONE REHU. EHOA e Teone Kehu, tena te nupepa WANANGA mau, e tukua atu ana kia Hoani Kehu, Moeraki. Etita WANANGA. KI TE ETITA o TE WANANGA. Hei konei koutou noho ai i te kainga, e haere atu ana ahau ko Opotiki. Na te hohoro- o taku haere i kore ai an e whaka- hoki i nga kupu o nga reta e rua kia au o Waiapu. Ko te kupu o aua reta e rua, kua kitea te moni koura kei Whare- kahika, ara, kei tua i nga pae maunga, e kii ana taua reta, pakiri ana te niho o te tangata, o Tuwhakairiora ki te korero i taua moni. Heoi nga kupu. HENARE TOMOANA. Nepia, Akuhata 20, 1878. To THE EDITOR or THE WANANGA. I am going to Opotiki, and I say good day to you all for the present. I am so wishful to go on my journey that I am not able to answer the two letters sent to me from Waiapu. These two letters tell me the gold has been discovered at Wharekahika, that is beyond the high mountains. And those two letters say that tae people of the Tawhakairiora tribe opened their mouths so wide with joy when the gold was found, and all their teeth can be seen when they speak of the discovery. H. TOMOANA. - Napier, 20th August, 1878. 99 TE HOIHO TINO MOMO REIHI, KO TERENGA Ko te tepara a Hori Karati a Terenga tu ai, hei wahi e kawea atu ai nga uha ki a ia. E whitu tau o Terenga, a na Kererewata aia, a ko Piipi te whaea. He hoiho pai a Terenga ki te reihi, a ki te pai o ana uri. A i a ia te wiini o te. whakakite hoiho i Haku Pei, a he hoiho pai aia i ana uri haka. Koia te matua o Reri Rihipeti te hoiho nana i wiini te Haku Pei porotuhi teika. He hoiho pai a Terenga ki te mea hoiho haka, i te mea he uri kaha ona uri. Ka tiakina paitia nga uha e kawea atu ana ki a ia, otiia e kore te rangatira o Terenga e pai koia kia he, ana he aua uha. Me mau atu ngawha ana oti te eke e Terenga, a me utu i aua ra, a ki te mea ka noho tonu te uha i reira, ka utu te tangata e rua hereni me te hikipene mo te wiki. Nga utu, £5. 5. 0. mo te uha kotahi. ' Ma te tangata nana nga hoiho, me te rangatira o Terenga te korero mo nga utu mo nga hoiho i nui ake i te mea kotahi. Ko nga uha kihai i hapu i tera tau, £2. 2. 6. utu mo tenei tau NA HORI KARATI. Hawheraka. . . He mea pai ano, me utu ki te ooti te utu mo te uha. PANUI KI TE IWI HE MEA ATU NA MANOE MA He kai Hoko matou i te PARANI, I TE RAMA, I TE WAINA, ME NGA HUKA, TII, PARAOA, Me era atu mea HEHITINGA TIRITI, NEPIA, 86 HE PANUI TENEI. NAKU kia rongo nga Pakeha me nga Maori kua tu i au he Keeti kei te rori i Omahu mo aku hoiho i whiua e te Pakeha i Omahu ki te Pauna. NA RENATA KAWEPO. Hepetema 16, 1878. NOTICE. I HEREBY inform all Europeans and Natives that I have put up a Gate by the road at Omahu, for my horses, which were taken to the Pound by Europeans at Omahu. RENATA KAWEPO. September 16, 1878. 101 Panuitanga ki nga iwi Maori katoa. HE mea atu tenei naku na TE A. W. PAROMAPIRA, kia mahia e ahau e Te Roia i Kihipene nga mahi ma te Maori. Maku e ata mahi pai, te mahi ana tukua mai ki au. 75 TE REREWEI\_O\_NUI TIRENI. NEPIA KI WAIPUKURAU. HE mea atu tenei, he whakatupoto ti te iwi Maori, Kia Kaua ratou e purei Kaari, a mahi purei ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere- wei, no te mea e he ana taua mahi te purei ki o te Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31. Na te MIRA, Nepia. Tumuaki tiaki Rerewei. Nei taua ture—" 31. Ki te mea ka kitea tetahi tangata i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana ranei, e haurangi ana e takaro ana ranei ki nga mahi kaari, ara ki te " hipi" me era atu tu takaro, ki te mea ka whakararuraru ka aha ranei mo te moni, kite mea ranei e whakararuraru ana ia i tetahi tangata haere o runga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki a ia kia uta ia i te moni kaua e nukuake i te rima pauna ka pana hoki ia i taua kareti, tana teihana ranei." TE TARI O TE WANANGA. KEI HEHITINGA TIRITI I NEPIA i te Tari i taia ai te Haku Pei Taima. Ko te Kai hoko mo te Nupepa TE WANANGA Ko KAKATI ma, KAI HOKO PUKAPUKA, Hehitinga Tiriti, Nepia. NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu e HENARE TOMOANA, e te tangata nana, tenei niupepa, te whare ta o Te Wananga Nepia. HATAREI, HEPETEMA 28,1878. NAPIER, Hawke's Bay, New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and published by HENARE TOMOANA, the proprietor of this news- paper, at the office of Te Wananga, Napier. SATURDAY SEPTEMBER 28,1878,