Takitimu 1883: Number 2. 22 May 1883 :: Niupepa: Māori Newspapers ::

TAKITIMU NAMA 2. TAKITIMU, KIHIPONE, TUREI, MEI 22, 1883. [TE UTU, E ONA KAPA. ] KO TE NAHIMETI Kaihanga wati karaka hoki, ho tini ona wati, koura, hiriwa, me aua tu mea whakapaipai. Kei tona wharo nga mea pai rawa atu, i ta etahi atu wharo o tenei takiwa, hei hoko. He pai ki te Maori me te Pakeha, KIHIPONE, EHOA MA, —-Hokona a kakahu wahine kakahu tune katoa i te whare o G. R, MIUA (I mua ai Ko Renata ma) No te mea ko to whare tenei e tino pai ana nga mea e hokona ana e tino ngawari ana to utu, pai atu ngawari atu i nga whare katoa o Kihipane, mo enei mea; ara nga Paraikete, Koti Makinitohi Horo Koti Mahana Piihi Kaone Taratiti me te Wehi Koto Himi Taraute te Kakahu tane No Kaiapoi Kaone Wuru Kakahu mo Toroiho roto Haati Koti nui Kara He rai Mo etahi atu Kakahu Wahine Ka- tane me etahi atu taonga o kore e taea te tatau. He iti katoa te utu, Nohoanga tane. Nohoanga wahine. Otira haere mai koutou kia kitea ai, haere mai ki te whare o

TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883. RATA RAUA KO TAONERE. Na raua te whare pai rawa, Kihipone. Mo nga Maori mo to hoko moenga. Peeti, Peeti Kino, Pouaka, Parakete, Horo, Tepu, Tuuru, Hopa, Kapuata. Me ano tu mea katoa mo te whare. Na ka haere mai nga tangata i takutai ki to hokohoko i o raua taonga ma raua i tuku atu nga mea, i hokona i runga kaipuke kia kawea atu ki o ratou kainga Maori. KIPIHANA TATANA, Roia, kaituhituhi hoki i nga puka- puka whakarite tikanga katoa! He komihana tuturu a ia mo Nui Tireni, he komihana ano hoki a ia mo Niu TE RUIHI HURAI NEI Naku, na H. RUIHI te Whare iti i te utu o te Taonga, Ki te mea e hiahia ana koutou ki te kakahu tane, wahine, kakahu mo nga tamariki, me haere mai koutou ki taku whare hoko ; Ehoa ma! Hokoa i taku whare a koutou paraoa, huka me era tu kai katoa. Ko nga taonga papai anake kei roto I i taku whare. He ngawari te utu. NA RUIHI, HURAI, KIHIPONE. 3 PARAONE WAIKATO T T i \_\_\_\_\_\_\_ i Ki aku hoa Maori katoa o le Tai i Rawhiti. I Ehoa ma. Tena koutou. Na, ka rongo koutou ki te ingoa o tenei nui- pepa, ki TAKITIMU, ka tahi ko hoki atu o koutou mahara, ki nga ra o I mua, o tona taenga mai i Hawaiki, na toku hiahia kia mau tonu to aroha o nga iwi e rua Te Pakeha me to Maori. Na, ko tenei wahi o to koutou waka o Takitimu, e whakaatu ana ahau kia i I koutou koi te hoku tonu au i aku i taonga i Turanga, Kihipane. Na mo mau tonu hoki ta koutou haeremai ki te hoko i aku taonga i tenei takiwa o haere ake, penei mo a koutou hokohoko i I aku taonga i enei tau kua pahure ako I nei. Ko aku taonga he. papai, ho taonga era o pirangitia e nga Maori. Ho ngawari hoki te utu. E aku hoa tawhito ! i Me haere mai koutou ki te toa o PARAONE WAIKATO ! i E aku hoa hou! Mo haere mai ; ano koutou kia ' PARAONE WAIKATO, KIHIPONE KO TE PANUITANGA TENEI A W. PEIRI O te Paparakauta i te Muriwai. Kai tona whare, he paraoa, he ti, huka, pihikete, me nga kai katoa e hokona ana, me nga kakahu hoki mo te tangata, he koti, tarautete, wehi koti, i kakahu wahine parakite me nga mea katoa hei hoko. Ko ona Waipiro pai rawa, Kore rawa atu he take kia haere nga tangata Maori ki Kihipone, ki te hoko kakahu etahi atu mea ranei, no te mea E NGA WARI ANA TE UTU i te whare o Peiri i te Muriwai. 17 HAERE KIA HEMI TAI RAWHITI, Mo a koutou Paraoa, Huka, Hopi, Ti, Pihikete Tupeka, Me etahi atu taonga. Mehemea ka hokona nga taonga i tona whare, hei tukunga atu ki nga kainga Maori o te Tai Rawhiti e whakarite to utu te kawenga atu ki to Waapu ki te kaipuke.; HEMI TAI RAWHITI, Kihipone s

TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883. TAKITIMU. HE MEA TAA I TE TUREI KOTAHI I NGA WIKI ERUA KATOA. KIHIPONE: TUREI, MEI 22, 1883. I ROTO i etahi wahi o te Koroni kua kitea e nga Maori te tikanga hua kore a te mahi roia mo nga whenua papa- tipu i roto i nga Kooti Whenua Maori. Katahi ano pea ka puare nga whatu o te hunga kanohi puru. Tautohetohe ana tetahi taha, me tetahi taha i roto i te Kooti, taka noa te ra, taka noa te wiki, taka noa te marama, Ho roia ano mo tenei taha, he roia ano mo tera taha. He aha te pai ma te roia, kia mutu wawe ai, nga whakawa. ? Ka roa te whakawa, ka tupu nui haere te utu mana. He aha te mea hei utu mo te roia i ana mahi ? Ko te when- ua anake. Pera ano me te hunga e tautohe ana mo tetahi tio. Ka roa te kakaritanga, a, mutu iho ana, riro aua ki tetahi taha, tetahi o nga anga; ki tetahi tuha, tetahi o nga anga; heoi, ko te kiko tonu riro ana ki te roia. Ko nga Kai whakawa o nga whenua Maori, kaore e tino pai, ki to matou whakaaro ki nga roia pakeha, e haere aua hei roia mo nga whenua tautohe a nga Maori, nga whenua papatipu. Otira, na nga Maori tonu te hiahia. I te Kooti i Kemureti, i Waikato, i te whakawakanga o tetahi whenua ko Waotu-ki-te-Tonga, kua mutu te mahi a nga roia pakeha, ko nga Maori tonu kei te whakahaere. Na, e whakaaro- hia ana i nai a nei, tera nga roia o haere a muri atu i runga i nga ritenga mo te taha ki te utu mo ratou, kua whakatakotoria e Te Makitanara Tim- uaki o nga Kaiwhakawa o te Kooti Whenua Maori. Penei: Mehemea te- tahi papa whenua ka whakawakia, na, ka pataitia, era e hia nga ra o whaka- watia ai tana whenua. Ka kiia pea, kotahi wiki pea. Na, ka whakaritea ki mua te utu, mo to wiki kotuhi e mahi ana aua roia, e mea pauna. Na, ki te nuku atu nga wiki e mahi ana aua roia, kaore he utu mo aua wiki ke utu—ko taua utu anake i whaka- ritea i te tuatahi. Ka nui te whaka- miharo a nga Maori o Kemureti ki enei tikanga pai a Tiati Makitan- ara. Kua kitea e te tahi pakeha, i Ohine- mutu, tetahi manu, kotuku, a hopun- gia ana e ia. Kei Akarana te Kawana hou o Niu Tireui, o matakitaki ana nga wahi o koua. Kia tae utu atu a ia ki Waikato ki Peiwhairangi, katahi ka hoki atu aia ki tona kainga ki Poneke. ! • Hei te Taito te kau ma wha o nga ra o Hune e haere ake nei, ko te ra tena i whakaritea ai mo te huihuinga i i nga mema o te Paremete, ki Poneke, ki te whakahaere i nga tikanga o te Paremete mo to Koroni o Niu Tireni. ! Tetahi korero hou no Ranana, to . ' tino taone o Ingarangi, e mea ana kua tae atu ki reira tetahi tamaiti wahine, ko Karao te ingoa he huruhuru katoa ! tona kiri, tona tinana katoa, mo te pito waero ano e piri ana ki tona tin- ana. Ko taua tamaiti no tetahi iwi huruhuru o Inia. Ko te ingoa o ta ratou whenua ko Raahi. E noho ana taua iwi i raro i te mana o te Kingi o Haiama [Siam. ] ; Hei te Taite te rua te kau ma wha o nga ra o Mei, 1883, Ka tu te purei hoiho i Makaraka. Ko Kuini Wikitoria, kei to ahua mate, i pahika tona waewae, i te piki- tanga atu ki runga ki nga ruma o tona whare. Whakaaro ana ona takuta e kore pea o tino hohoro tona ora. He kupu atu tenei na matou ki o matou hoa Maori, ko nga tangata katoa e whai whenua ana o hiahia aua ki te reti ki te hoko ranei, he mea tika ano, kia tuku panui ki to nuipepa kia mohiotia ai e te katoa. Ahakoa he whe- nua, he aha atu ranei, e hiahia tia ana ki te hoko, he mon pai ano hoki kia ata whakaatutia i roto i nga panui. Na Ko enei kupu i ram iho noa no tetahi nupepa o rawahi e pai ana kia ata whakaarohia e etahi utu tangata ke i nga tangata mo ratou nei aua kupu i tuhia ni hoi tikanga mo ratou ara; —- " Ko Makaari ( e tangata matau- ranga nui no Ingarani) e ki ana Ko to mahi panuitauga taonga i runga i te mahi hokohoko e rite ana ki te ma- maoa whakahaere mihini—ara ko ia te mea pana i te mihini i huri ai ko to take hoki tena o rongona tonutia ana i nga koroni nga ingoa o o taua hoa i tera taha o te moana me o ratou taonga e whakahuatia tonutia ana (ara nga hou o tera whenua o Amerika): ko nga kupu a te hunga whakahe ki te mahi panui taonga, mate tonu ana i to mahi e tia hoko nei te tangata i nga taonga e panuitia ana e te kai hoko. *

TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883. ko te tangata e hiahia ana kia riro ona taonga me kimi ia i etahi tangata hei tango; a, ki te mea ka panuitia o ratou taonga e nga tangata nanga me nga tangata hoko, tera e nui he tan- gata i etahi wahi hei hoko. Me tohe tonu to tangata ki te panui i ana ta- onga, no te raoa e tokomaha ana nga tangata e tauwhainga ki a ia ki runga ki te hoko—ka noho puka ia, katahi ka raru. " Kua tae mai kia matou te panui a Arona Kaihau ki nga hoa Maori, Pakeha, o nga awaawa o Turanga e whakahe ana ki tetahi whare raihana paura. E mea ana a Arona ki te kino o to mahi o taua whare, ki te homai i nga hota nama 6. E ki ana a Arona, he mea whakahanumi te hota i roto i nga peeke; kanui rawa atu tona pouri mo taua mahi na reira e tukua mai ana e ia tana panui. Kaore matou e pai ki te whakahua i te ingoa o te hunga no ratou taua whare raihana, no te mea kaore etaea e matou te kimi i te tika, i te he ranei o taua korero. Heoi, ko te whaka- tauaki tenei a te Pakeha, ki te tangata e hoko mea aua, " kaua e hokona tetahi poaka mehemea ana kei ro peeke, " ara kia huakina rawatia te waha o te peeke. Kua mate a Takena Makai, te pakeha i noho i Kaiariki raua ko Umukapua. I mate atu i Poneke. Ahua mate ana ia i tona haerenga atu. ko tana mate he tino piwa kino rawa atu. Ko nga tangata mataoe i te whenua o te Wiwi e rua te kau ma waru mano. No te 23 o nga ra o Apereira i tae atu Te Parahe, minita mo te taha Maori ki Parihaka. No te rua te kau ma ono o nga ra i tae atu a ia ki Opunake Notona taenga atu ki reira, ka haere mai nga Pakeha o taua ka- inga ki to whakahei i a ia. He mihi anake a ratou whaikorero ki a ia. I te pootitanga a nga kai pooti o te kauti o Kuki i te te kau ma rima o nga ra o Mei, ko te tino nuinga rawa- tanga o nga kai pooti o te Kauti katoa, i pooti ratou mo te moni te ko- tahi te kau mano, e toru rau kotahi te kau ma ono pauna (£10, 316); ki a tukua hei utu mo te hanganga me te whakapaitanga o nga rori i roto i te takiwa o Turanga. Mea ake ka riro mai taua moni ki te kaunihera, hei utu mo nga kaimahi o nga rori. No te hokinga pai o Hirini Tai- whanga i Ingarangi, kati, kei te mahi pitihana aia i naianei, hei tuku atu kia te Kuini: kei te tuhi tuhi nga Maori i etahi takiwa o ratou ingoa 1d taua pitihana. E ki ana ratou kua takahia nga ritenga o te Tiriti o Waitangi.

TAKITIMU, TUREI, MEI. 22, 1883. ratou katoa. I tetahi kainga ano i Timaru, i mauria nga tane, nga wahine me nga tamariki i runga hoiho i wae- nganui po. He nui nga taonga i mate, nga kau, nga hoiho nga hipi. A mutu ana te rere o te rei riwei i Oamaru puta atu ki Akaroa. Rota Waipara. Kua hemo a Kota Waipara, he tangata Maori no Turanga, No Ngai ta kete hapu a ia, no Rongowhakaata, Boa noa atu tona takoto tanga i te mate, i nua o tona hemonga atu, No te Haterei te 19 o nga ra o Mei, i Makaroro i mawehe atu tona wairua i tenei ao, He tuakana a ia no Noa Whakaatere he tangata pai a ia, He tangata piri pono a ia kia te Kuini, no te timatanga rano, taea noatia ki te ra o tona matenga; ko nga Pakeha e mohio ana kia ia, ka nui to ratou mihi kia Rota; ka nui hoki to ratou pouri i te rongonga i tona mate. Te Kautitanga o nga Tan- gata o te ao- Ko te kauti tanga tenei o nga tan- gata katoa o te ao: — Oropi...... 815, 929, 000 Ehia......... 834, 707, 000 Awherika...... 205, 679, 000 Amerika...... 95, 495, 000 Aatareiri me nga motu 4, 031, 000 Inga kainga tino maka- rari rawa atu o te ao nei (Polar regions) 82, 000 Hui katoa 1, 455, 923, 500 I ki ia ana e nuku haere ana nga tan- gata o te ao katoa i runga i tenei ri- tenga, e toru te kau mano tangata (30, 000) i ia ra i ia ra. He reta tenei na Wetere te Rere- nga ki tetahi nuipepa Pakeha i Wai- tara, Taranaki: " Mokau, Mei 5, 1883. Ki te kai perehi o te Nuipepa i Waitara Panuitia enei kupu aku i roto i to nuipepa, kia kitea ai e te ao katoa. Kati. E nga hoa! nga tangata o tenei porowini, i Mokau putaatu ki Patea. He mea pai, mehe- mea ka haere te tereina, ara te reiri- wei i roto i o tatou takiwa. Mehemea ka whakaae koutou ki tenei, ka tau- toku koutou nga rangatira i roto i o tatou porowini i Mokau Urenui, Wai- tara, Taranaki, Manutahi, Waihi, Hawera puta ata ki Patea. Heoi ano. NGA RETA TUKU MAI. KI TE KAI TUHITUHI o TAKITIMU, EHOA, —Utaia atu taaku reta ki runga i a koe, Kimihia atu tooku uri me kore i te motu nei e tioho ana, Ki te kitea me whakahoki mai te korero ki a au. Tona ingoa ko Whaitiri, I riro i nga mahi ona mata, A, ki te whai uri ia, maua o whakaatu mai ki a au. HENARE RURU, Uawa, Mei 5, 1883, KIA TE KAI TUHI TUHI o TAKITIMU, EHOA, — Tena Koe, Tenei nga korero o TAKITIMU ka tae mai kia •matou. Kaore au e mohio ki tenei kupu i te kotahitanga o te Pakeha raua ku te Maori. Kai te rere ke a te iwi mohio a te Pakeha ana tikanga kei te he noa te Maori, he iwi mohio kore hoki. HIRINI AHUNUKU. KIA TAKITIMU. TENA Koe. E tohu haere nei koe i te pai ki te iwi Maori. He mea atu tenei kia koe kia ata whakatere ia koe. He rangi tenei TAKITIMU. E, ki ata tohu ra i a koe, kei mahue noa i a koe te kapititanga o Rangi raua, ko Papa. Heoi HAPI KAHU. Marahea 13 o Mei, 1893. KI TE KAI TUHI TUHI o TE WAKA NEI o TAKITIMU. Utaina atu enei kupu aku hai utanga. Eke mai ra! E te iti! E te rahi! Ki runga i te waka, nana i uta mai te wananga, me te atua o koutou tipuna, ara, a Kahukuwa, he mea whakamiharo no a tatou tipuna i o ratou ra. Waihoki, ko tenei, he mea whakamiharo kia tatou, tenei waka; kia rongo ai tatou i te korero. E ki aua ko te whakatauki " Patu ai Tahatu o to Rangi; waiho Tanga- taharewa, kia haere ana kia rongo ai i te kupu korero. Heoi, HONE PAERATA, Turanganui, Mei 17, 1883 Ki te kaituhi o nga ritenga o te Waka e huaina nei ko TAKITIMU. E hoa tena koe. He nui to whaka pai atu o toku ngakau, mo tenei taonga nui kua puta nei ia koe, mo te iwi Maori. Ko ta koutou hanga ano tenei ko ta te iwi pakeha, he whakatu Nuipepa hei putanga mo nga kupu, korero ki te iwi Maori. Kei te Maori ano toua hauarea ki te manaaki i te taonga mo ratou, Ko to koutou aroha ki te iwi Maori e wareware noa ana ia matou. Kati, E hiahia aua ahau kia tahuri nui mai oku hoa Maori ki te tautoko i te reo mo ratou, ara, kia tango nui, ia iwi, ia iwi, o ia takiwa o te motu nei i nga nuipepa Maori e mahia aua i tenei motu He kupu ke enei naku, hei titiro ma aku hoa Maori, ki te taonga nui ma atou, ara, nga kura tamariki e akona nei nga tamariki maori i te motu nei. I tae atu au, ki te Kura tamariki wahine i Hukarere i Nepia. I kite au i te pai i te ora o nga tamariki o taua kura, he nui taku mihi mo aua tama- riki, me to ratou Rangatira wahine. I tae au ki te kura tamariki i te Aute. Ko nga tamariki o taua kura e 57, he tane anake. Erua nga kai wha- kaako. He nui te pai o te ahua o nga tama- riki, te tipu momona; te ahua ngawari o te kanohi, te ata noho. He pai ta noho me nga ruma moe, me nga moenga, me nga kai, me te whare kura, me te whare takaro, me te pai o te kainga me te pai o nga whakahaere o te kura. E wha aku ra tuturu ki taua painga kura noho ai. Kahore rawa au i rongo i te tahi kupu kino i te waha o nga tamariki, kahore ano hoki e na te ringa o te tahi tamaiti ki te tahi, he nui te mate oha o nga tamariki ahua kaumatua ki nga tamariki ririki o ratou. E karakia ana ratou i te ata i te ahiahi. E whakawhetai ana i nga wa e noho ana ki te kai, i nga haerenga ki te moe. He nui atu te matauranga o nga tamariki i roto i tenei Kura, he nui hoki taku whakapai ki to ratou mahita, me te mahita e raro iho. Na te Wiremu Hamiora tenei Kura i whakatu hei painga mo te iwi Maori, ara na ratou ko nga Rangatira Kau- matua o Ngatikahungunu, he mea tuku e aua kaumatua taua whenua Kura, ki taku rongo ia. Ko nga tamariki kei roto o taua kura, no te takiwa o Ngatiporou, me Hauiti, e 24, no te takiwa o Akarana. tae atu kia Nga-puhi e 6 no te Wairoa

                         TAKITIMU, TUREI, MEI 22 1883.

• 4  he hawhe kaihe anake. No  te

takiwa o Heretaunga 18 e  wha  he

pakeha i roto i tenei 18. No Whan-

gaparaoa kotahi, No te Waipounamu

e  4 he hawhekaihe anake, Huihui

katoa e 57 o,



  E hoa ma, e aku hoa Maori! kia

kaha  te awahina i nga kura Maori

katoa i o koutou takiwa katoa; a, ko

te tino kura hei tukunga atu i nga

tamariki ko te Aute, ara, ko te mea

tika me matua ako nga tamariki i nga

kura o ia wahi o ia wahi kaua e tukua

matapotia atu ki taua kura.



  Heoi nei aku kupu, ko taku whaka

pai ki te kura o te Aute me   nga

whakahaere o nga kaiwhakaako,



          Na te koutou hoa

              PARATENE NGATA.





      RAROTONGA.

  He  korero no Rarotonga tenei. He

mea  tuhi atu ki tetahi nui pepa  o

Ingarangi e tetahi pakeha mohio  o

Rarotanga; he tangata mohio ki nga

korero tara o taua motu me nga korero

o nehe ra. E  rua te kau ona tau e

noho  ana ia i reira. Na, e ki ana ia

ko te Rangatira tuatahi o Rarotonga,

ko Tonga tona ingoa. Tetahi korero

mo taua Rangatira koia tenei. I te

takiwa i timataria tona mana ki runga

ki taua motu  ara, i whakatutia tona

rangitira tanga, i whaka  ritetia e ia

tetahi wahi mo tona torona, i te pu-

take o tetahi rakau nui, he tamanu te

ingoa. Kei  raro i te rakau to ratou

huihuitanga, ko Tonga ratou ko ona

tangata, ki taua runanga, whakarite

tikanga mo taua motu. I raro i taua

rakau tetahi pohatu, e waru  puutu

te roa, e waru puutu ano te tike tike,

e waru putu ano te whanui. Ko te

torona tenei o Tonga, ara ko tona

nohoanga. Na, muri iho i tenei, ka

mate taua  rangatira, a Tonga. Na,

haere rawa atu nga tangata ki te pu-

take o taua   rakau, kaore  tahi te

pohatu  i reira ara, ki ta ratou ki, kua

riro taua pohatu i o ratou atua. Na,

muri iho o tena, ka ki nga tangata, ki

te hinga taua  rakau ka  kitea taua

pohatu i roto i taua rakau kaore he

rakau  nui  atu   i taua  rakau  i

runga  i taua  motu, te  tike tike,

te whanui. E  rima te kau puutu te

ruritanga o te putake o taua rakau.

Ko nga tau o taua rakau, e ono rau

(600). Na, i te hingana, o taua rakau

i era tau kua pahure atu e rima tau na

tetahi hau nui i pupuhi ki raro, na,

kania ana taua rakau, aue ! Ki tea

ana i roto, ara, i roto i te puku o taua

rakau, e toru to kau puutu i runga

ake  o te putake, taua pohatu ra e

tokoto ana, ara te pohatu i kahakina

atu enga atua, te Torona o Tonga,

NGA WAEA TUKU MAI,

     



     AREKIHANARA,

              IHIPA.

                     Mei 1, 1883.

  Kua  tae mai nga korero, e ki ana,

 kua puta te tetahi wahi o Ihipa, ko

 Pota Heiti te ingoa, he wahi tuunga

 Kaipuke, Ko  nga tangata e noho

ana i taua wahi ko te iwi Karaki, na,

 whakatika ana mai, tetahi iwi ano o

taua kainga ko nga Arapi, ki te patu

i te Karaki, a patua ana nga Karaki, i

ki ano hoki nga Arapi ka taka kinotia

e ratou nga whare karakia o te kariki.

Tokorua o te karaki tino mate rawa,

e toru te kau  i tu-a-kiko. Tera pea

e nui atu nga mea e tono kohurutia o

te karaki, engari, i waho atu i te ngutu

awa nga kaipuke manuao, erua, me

nga hoia, rae nga herama hoki a Te

Kuini i runga. Na, haere ana ratou

me  a  ratou pu  repo ki uta ki te

awahina i to iwi karaki, ua oma ana

nga Arapi, mutu ana te whawhai.



       WHANGANUI.

  Kua  tae mai te waea no Whanga-

nui e  ki ana, kua tukuna atu tetahi

tangata Maori, ko Hata Rio tona ingoa

ki te whare herehere, mo nga marama

e ono  ki tetahi mahi kuru kohatu i

reira. Ko  te take i tukua ai ia mo

ana  korero teka i roto i tetahi wha-

kawa. Na, te Hupirimi Kooti taua

whiunga nao tona hara. Ko te Huri

ko Te Kau ma rua, nana i whakatau

te he, he Maori katoa.

  Kua  tae atu te Paraihi Minita mo

te taha Maori  ki Whanganui. E ki

ana e ahua mate ana a ia



        AKARANA.

               Apereira 3O, 1883.

  I te tahi hui a Ngati-maniapoto i

tu ki Te Kuiti, Waikato, kua oti ta

ratou whakaae tanga kia tonoa atu a

Wahaniu, ki Poneke ki te Paramete,

kia whakaatu atu e ia ki te Kawana-

tanga, o ratou  whakaaro, mo  etahi

tikanga hou, kia hangaia, hei ture mo

te whakawakanga i nga whenua Maori,

e te Kooti whenua Maori.





 Nga  tamariki a Kapene

          Winiata.

  Tera pea e mohio ana nga kaumatua

Maori ki te ingoa o Kanara Winiata

o Akarana, i era tau i mua ra kua

pahure atu. Na, e ki ana nga nuipepa

pakeha, i runga i te matenga o tetahi

tipuna n taua hunga a Winiata, e riro

ana ki nga mokopuna   etahi miriona

pauna  moni. Tetahi o taua hunga,

marena  ana a ia ki  tetahi wahine

Maori, a, no te mutunga o tona mahi

hoia, i hoki mai a ia i Ingarangi, ki

Niu  Tireni, kia noho raua ko  tona

 wahine Maori, i Takapuna e tutata

 ana ki Akarana. A, noho tonu iho a

 ia i reira raua ko tona wahine taea

 noatia ki tona matenga atu; ko nga

 tamariki hawhe kaihe, e puta ana i

runga i ta raua marenatanga ko tona

wahine  Maori, a, riro ana, ki ana

tamariki kotahi miriona pauna moni,

a te tipuna Pakeha a to ratou papa a

Kapene  Winiata,





Te  Marenatanga  & te

   tamahine a Raniera

   to Heuheu raua  ko



   Hone Paputene.

  I TE whare karakia i Kaiti, Turanga,

i taenahi, te Mane te 21 o nga ra o

Mei  1888, i marenatia ai a Miria Tu-

roa Heuheu, te tamaiti matamua a

Raniera Heuheu raua ko Henei Heu-

heu kia Hone Paputene, he rangatira

hawhe kaihe o Tokomaru. He tamaiti

rangatira a Miria no Rongowhakaata;

he tamaiti pai ano; he ata noho; a, i

ata marenatia ai i runga i nga tikanga

o te Ture; ko to matou kupu kia ora

tonu raua, ko te wahine ko te tane i

raro i te mana o to tatou Atua.





Kooti  o te Komihana

   arai i nga hoko he

  (I TE AROARO O TE PUUTU

         KOMIHANA. )



RUANGAREHU RAUA KO NGAKOROA

           PORAKA.

  I kawea atu i te Mane te 21 o nga

ra o  Mei  ki  te aroaro o te komi-

hano te pukapuka  hoko  na  Hirini

Tutehaa kia Pirihi Tutekohi, e ona hea

i roto i Ruangarehu raua ko Ngakoroa,

kia tiwhiketitia e te komihana.

  I tu ko te Makitukara, mo te taha

kia Te koti, pakeha, ki te whakahe mo

runga i enei take, ara, te tuatahi; kua

oti te ki a tera komihana a te Paraihi,

kaore ia he whakaae ki te whakamana

i taua tukunga; tuarua, kaore i tu-

kuna atu kia te Koti he pukapuka

hei whakaatu atu ki a ia, e kawe ana

ano, taua tono ki te aroaro o te komi-

ana. Tuatoru; kihai rawa te Koti e

whaitakiwa ki te whakahe ki te tono

ki te  komihana; engari, no muri

rawa i te whakaaetanga a te komihana

kia tuhi tuhia tona tiwhikete, katahi

rawa a ia ka rongo.

  I tu te Keni roia mo  te taha kia

Perihi Tu te kohi.

  I ki atu a ia, kua tureiti a te Koti ki

te whakahe, no to mea, kua oti to

TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883 7 whakaaetanga a te Komihana ki te tuhituhi i tana tiwhikete hei whaka- ana i taua tukunga a Hirini Tu te •aa ki a Pirihi Tu te Kohi, I A, whakaae ana te komihana ki ta Keni i ki ai no te mea, kua pa- ka ake te takiwa mo te tuku panui e whakahe ana ki te whakamananga i Iua pukapuka. I Otira e ahei ano te Koti te kawe u i taua mea ki te Hupirimi kooti whakawa ai. Ki o matou hoa o Ngatiporou i te Hone o Kihipone i enei ra—ko nga tangata katoa o koutou iwi, kaore ano tae mai ki te Tari e TAKITIMU, e haere mai ki te tango i tenei nui- , i mua i a koutou hokinga atu. 1 1 PANUITANGA. KI AKU HOA KAI MAHI TUMERE TENA I i Koutou, I Kia mohio koutou, e mahia ana 9 lu tetahi whare ki Whanga Ko te tangata e hiahia aua ki te maihi tumere ne haere mai ki te ITARI o TAKITIMU Kihipone, whakaatu mai i a koutou tu, Kei au nga mea katoa. I RAWIRI KARAHA, i 15 Mei, 1889, KAUNIHERA O TE KAUTI O KUKI, HE panuitanga tenei, e whakaatu atu ana ko Hemi Nikora, kai If awe meera, kua whakaturia a aihe Kai Rehita Kuri mo te takiwa o te Tai Rawhiti, HONE WARENA, Kaituhituhi mo to Kauti. 17 Mei, 1883. KO TERIWARA MA. KAI HOKO MITI. Nga wari atu te utu mo te KAU Mo te HIPI Mo te POAKA I nga whare penei katoa o te taone o KIHIPANE. 16 KUA whakaturia nga tari hei rehita i nga kuri i enei wahi kua whaka- huatia i raro iho nei. Tuparoa: Ko te whare o Mirina te tari Tokomaru: Te whare o Teone Tirima Taoroa s Te whare o Hori Waiti Puatai Te whare o Hemi Whitiera, Whatatutu: Te whare o Paraki Aata Kihipane: Te tari o te Kaunihera o Kuki. Na, kua whaimana nga Kairehita kuri ki te patu i nga kuri e kitea ana, kaore i rehitatia kaore e mau kara ana mo te tau 1883. No ko nga tangata no ratou nga kuri kaore ano kia rehi- tatia ka hamenetia ratou, Kaore he whakaatu ke atu kia ratou ko tenei anake. Heoi, KA HONE WARENA, Kaituhituhi mo te 11 Kaunihera o te Kauti. J. E. HIKANA PEKI ROHI. KAIHOKO Paraoa, Rohi, Keke, He whare e tina ana ki reira nga tangata, Me haere mai koutou ki reira tina si. He ngawari hoki te utu. 15 KO H. PURUHU KARAITONE RORI, KIHIPONE Kaihau ga tera hoiho, kakahu hoiho, ara hoiho, E ahei ana a ia te hanga i aua tu mo tatoa, i runga i to tono a te tangata a. Tana hanganga i nga mea pakaru, te pai, he hohoro, Me moni tonu 14 POATA ME KOROWHATA, KOMIHANA WHAKAHAERE WHENUA, Kihipane. 18 KO KENANA. PIIHI TIRITI, KIHIPONE. Kai whakahaere tikanga mo nga Whenua Maori. KIHIPONE HOTERA. KO A. ARANAKI He paparakauta pai tenei mo nga tangata Maori. He pai rawa te kai o tenei whare, me nga moenga hoki. Ko te Toa ngawari, te utu mo. TE TAPUTAPU KO TE TOA O, H. • He Paraoa, he Huka Hi Ti, me nga mea pera katoa he Kakahu mo nga tamariki, wahine, tane, he Hu hoki. KIHIPONE WHARE HOKOHOKO TAONGA, PAPARAKAUTA I MARAHEA TAI RAWHITI.

8 66 TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883. KI TE IWI MAORI O TE Takiwa o te Tai rawhiti EHOA ma Tena Koutou. He Panuitanga tenei naku kia mohio ai Koutou. Ko nga tangata katoa, e hiahia ana ki te tuku panui, mo to ratou whenua e hiahiatia ana ki te reti, ki te hoko ranei me tuku mai ki te tari o Kia perehitia ai. Ngawari ana te utu, Mo nga hoiho, kau ranei kei te ngaro, me tuku panui ki TAKITIMU Kia kitea ai e te katoa. Koi wareware Koutou WHARE PEREIHI TARI O "TAKITIMU, " PIIRI TIRITI KIHIPONE, PANUITANGA. KO ahau ko te Naera Tauwehe, he marena toku kia Maraea Harua o Turanga. Kua karauna kar- aati ia ki tetahi piihi whenua ko Papatu. Kua hokoa e ia tona hea kia Piripi Paana. Kaore au i whaka- mana i tana hoko. Kua whakaaro ano au ka haere ano au ki runga o taua whenua mahi ai, i runga o toku kore kaore e whakaae ki tana hoko, Na, TE NAERE TAUWEHE, Kihipane, Mei 17, 1883. T A K I T I M U. KI O MATOU HOA MAORI. KO nga tangata katoa e hiahia ana ki te tuku mai i nga panui kia perehitia, ki te tango ranei i tenei nui- pepa me tuhi ratou kia, TAARE WEPU, Tari o TAKITIMU, Hiri Tiriti, Kihipone. TE UTU MO TAKITIMU, KO te utu mo TAKITIMU E TORU HERENI mo te Koata ara mo nga marama etoru. Ka tukuna atu te niupepa i te Meera ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia ana moni kia TAARE WEPU, Kihipone, Turanganui. Printed and published by the proprietor