Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 15. 22 July 1893

HUIA TANGATA KOTAHI. NAMA 15.. HATAREI, HURAE 22, 1893. HUIA TANGATA KOTAHI HATAREI, HURAE 22, 1893 EHOA ma e nga kai manaki i to tatou Nupepa, tenei ano ahau kei te kite iho i te nui o te taupatupatu o nga R ta o to tatou Pepa. Kei te whakaatu tonu ahau kinga kai Taa, i te nui o tooku whakama mo te maha o nga Reta tohu tohu mai i ahau. No te putanga nei o te Nama 14 ka whakamutua te tangata tuatahi. Kua noho inaianei he tangata hou. Heoi ma tatou ano e titiro tonu iho ki te Pepa nei tona peheatanga ranei. WHAKAMAHARA KINGA HOA TUHI MAI. Ki te tuhi reta mai nga hoa hei utanga ki to tatou manu, me tuhi ki te taha kotahi anake o te Pepa, kaua e tuhia kinga taha e rua o te wharangi kotahi o te Pepa. He tikanga tenei ahua monga kui whakanohonoho reta, he mea taumaha kiu ratou te pera. NO HERETAUNGA. Kua tae mai te Reta a Te Pona Wharewhiti o te Pouwai Whangaroa be tono mai kia Rere atu te Manu nei kia ia. Kua tae mai te Reta a Paora Pene o Matauri Whangaroa, he tono mai kia Rere te Manu kia ia. Kua tae mai te Reta a Hapi Haereua o Maraehara Waiapu he tono mai kia Rere atu te te manu kia ia. Kua tae mai te Reta a Karaitiana Amaru, o Uawa, me tona Pauna i roto mo te Pepa kia ia i te tau. Tenei tetahi mea whakamiharo e korerotia ana. Kua whakaahua ketia, te ahua o te tuku korero i te waea, ara kua penei, ki te tuhi tuhi atu te tangata i tana Pukapuka waea, ka tuhi tonu mai ano hoki te pene i te wahi e tae atu ai te korero, ko te waea tonu ki te tuhi, rite tonu tana tuhi ki te reta a te kai tuhi, mete haina i te Ingoa. Kua tae mai te rongo hou mo te mate korera, i pa nei ki Ruhia, i te Raumati ka hori nei. Kua paa inaianei, ki tetahi Taone o Ihipa, ko Meke te ingoa. I te 25 o nga ra o Hune 1893. ka mate e wha rau e rima tekau matahi tangata. I taua marama ano, ka mate ki tetahi Taone ono o Ihipa, ko Kairo te ingoa, kotahi mano tangata i mate i taua ra kotahi ano. E ki ana te Whanganui Herara I kitea te tahi tangata e takoto ana i reira i te taha o te Rori, kua tata te mate. I tona taha ano tetahi patara Paitini e takoto ana, I muri tonu i te taenga o te Takuta kia kite, ka hemo. I te taenga ki te whakawa ka kitea he Paitini te te mate. Tera koutou e kite i te korero o te Pakaru tanga o te Manuao o Ingarangi i tenei nupepa, me te matenga o etahi o nga tangata o runga. I Tanitini, Waipounamu, i te takiwa e noho ana te Hupirimi Kooti, ka haere atu a Oraire he Roia ki reira. Kihai te tangata karangaranga ote kooti i mohio he Koia ka karanga atu ki te Pirihimana kia panaia ki waho. Te haerenga atu o te Pirimana ka mau kia Oraire, katahi raua ka mamau, ka whiua atu te meke, u tonu ki te ihu o te Pirihimana, ka mau ano raua kia raua, ka panaia haere tia e te Pirihi- mana ki waho, ka Hanikawhetia, te tiro- hanga atu o te Pirihimana kua mohio, ko Oreiri katahi ka tukua kia haere. I kite a ki te Herara Nupepa o Nepia nei, kua haere a te Riihi, raua kote Karimana ki Akarana i te 15 onga ra o te marama nei. Ko ta raua haere he kauwhau kinga iwi o te takiwa kua whakaritea nei hei Pooti tanga mo raua. Kua tae mai tetahi rongo hou mai i Akarana, kua ara te Pakanga a nga iwi o Hamoa kia aia ano, ko taua raruraru kua timata noa mai i nga tau kua hori ake nei. I puta ano te kupu a etahi o te Paramata o Niu Tireni, mote kingi o Hamoa. kia puta* he whakaro mona, i ranga i taua raruraru. Kua tae mai te Beta a Hakopa Tekoni o Mangawhare Kaipara. He Patai mai, ki te take i Mutu ia te rere atu ote manu kia ia, i runga i te mea kua utua mai te Pauna mo tana Pepa i te tau. Kei te Pohi tonu ahau i te Pepa mate hoa e patai mainei i runga i te Rarangi- ingoa. E takoto nei i toku aroaro ki Mangawhare Kaipara, a Katahi nei ano tenei ingoa kainga ka whakaturia mai e ia ki ahau Oruariki Maungawetere, kati kei kona pea e raruraru ana te Pepa ki taku hoa. Nate Etita. Ka taia ki te Pepa nei te Panui a nga Rangatira o Tuhoe monga tikanga Pakeha, e whakaekea nei, e te kawana- tanga ki o ratou whenua. WAEA MAI. WIWI. PARIHI, HURAE 6. Kanui te whawhai kei konei. Ko tenei pakanga na nga tamariki o nga kara nunui o konei ki nga pirihimana me nga hoia. Nui atu nga tangata kua mo te taotu. No nga pirihimana e 60. No nga tangata e 500 nuku atu ranei. PAWERIA. MUNIKI, HUNE 29. Ko nga hoia i mate i te paitini i konei e 324. Ko nga mea i tino mate rawa tokorima. ITARI. ROMA, HURAE 13. E rua rau nga tangata kua mau ki te whare herehere. Ko te mahara a te iwi ko ratou he tangata whanako. INIA. KARIKATA, HURAE 13. Kua tu ano tetahi raruraru a nga Maori o Inia mo nga karakia te take. Kua tukua atu nga hoia-ki te whaka- mutu i te pakanga. KANATA, ATAWA, HURAE 13. Ko te nui o tetahi ope e haere ana i nga tiriti o konei 10, 000. Ko ta ratou

HUIA TANGATA KOTAHI. haere, he karanga haere kaore ratou e pai ki te Homu Ruri pire. IHIPA. KAIRO, HURAE 13. Ko te korero i tukua atu na kanui te mate korera i konei he parau ke, ko taua taone ko Ero. Ko nga tangata i mate he iwi heke mai ki reira no etahi motu. WIKITORIA. MAREPANE, HURAE 14. Kua paahitia e te Whare Ariki kia hoki iho te moni ma te kawanatanga ki te £7000, mo nga mema ki te £270. NU TAUTU WEERA. POIHAKENA, HURAE 14. E rua nga tima e tu ana i te wapu i pangaia he tainamaiti ki runga. Kotahi o aua tainamaiti he mea tuku iho i roto i te pakete. Kaore ano kia tae ki raro ka paku. I kitea e te kai whakahaere o tetahi o nga tima tetahi tainamaiti i te taha o te ahi o te tima. Kia roa atu ia e ngaro ana kua wera te wiki i te ahi, a kua pakaru taua tima. Kua tonoa e te kawanatanga mehemea ki te mau aua tangata na ratou taua mahi, ka hoatu ki te mea na ana i hopu, te moni e £250. RUHIA. PITAPARA, HURAE 14. Kua kotahi rau tangata kua mate i te korera i tetahi o nga taone o konei. WIWI. PARIHI, HURAE 14 Kua tae mai nga rongo kua whawhai- tia tetahi o nga taone e tata ana ki Inia e nga manuao o te Wiwi. Ko taua taone ko Panakaka (Bangkok) te ingoa, I paku mai ano nga repo o te pa o taua taone. Konga mea kua mohiotia kua mate kotahi no te Wiwi. E whakahe ana taua iwi mo te takahi a te Wiwi i ta ratou kupu kia kaua te Wiwi e tae atu reira. KIUNIRANA. PIRIHIPANE, HURAE 15. Kua tae mai te iwi putupooro o Nui Tireni ki konei. Nui atu te manaaki o taua iwi ki a ratou i reira ko te take mo te kaha o Nui Tireni ki te awhina i a ratou i te takiwa i ngaro nei ratou i te Waipuke. INGARANGI. RANANA, HURAE 15. Kua puta te kupu a te kawanatanga o Ingarangi mo nga manuao o te Wiwi i whawhaitia nei, kua takahia e te Wiwi te ture i whakaritea e te minita. Kei te whakarongo tupato a Ingarangi mo tenei ahua, ana tae ano nga manuao o te Wiwi ki reira. WIWI. PAKIHI, HURAE 15. I te whawhai i Panakaka e rua tekau o te iwi kainga i mate. Ko o te Wiwi e toru nga mea i mate. E ki ana taua iwi ko te whakaparau a te Wiwi kaore ratou e haere mai ana ki te whawhai. No te po ka haere atu aua manuao i roto i te awa ki te taone. Ko tetahi o a ratou korero, kaore i whakarongo nga kapene o nga manuao ki te kupu a te minita kia kaua e haere ake aua kaipuke. E wha mano nga hoia kei reira. Ko nga manuao o nga taha e rua kei te noho tupato tonu. Kua tae atu te manuao o te Ingarihi kei reira i naianei. AMERIKA. WAHINGITANA, HURAE 13. Ki te mahara tera e tae ki te miriona pauna e ruihi i te whakakitekite nui i Tikako Amerika. INGARANGI. RANANA, HURAE 11. Kotahi tetahi wahine no te Wiwi i ngaro ona moni £10, 000. I runga i tona pouri ka patua ona tamariki tokorua, a Kohuru ino ano hoki i a ia. HAINA. HONGOKONGO, HURAE 7. I tetahi waipuke nui i konei, kotahi tekau mano nga tangata i mate i te wai. Kotahi tetahi kaipuke o nga Haina- mana i wera i te ahi. konga tangata i mate i te rerenga ki roto i te wai. Tinihangatanga i tetahi Kawana I te Tima e hari ana i tetahi Kawana ki Haina, ka korero atu taua Kawana ki nga Rangatira o taua Tima, ka kii, toku tino hiahia kia mau i au he mango, ka ku atu te Mete ote Tima, taihoa kia tae tatou kite wahi e tu ai tatou, ko taua wahi te tino kaianga mango, he tini- hanga noaiho tenei nate Mete, ia ratou i u atu ai, ka makaia e te Kawana tona aho ki ro wai, ka haere ia kite kai, i aia e kai ana, kua whakahaua e te Mete tetahi tangata kia tapahia tetahi Tapo- rena, kia rite kite ahua ote mango, ka hoatu i etahi mea ki roto kia toimaha ai, ka mahia, ka mutu te mahi ka tonoa ete Mete tetahi u nga Heramana ki te mau i taua mango, ka whakamautia kite matau kua whakaritea e te Heramana raua ko Te Mete kia mau te Kawana kite ahu mana e tahu he mati ka kumekume ai e te Heramana te aho, ite mea hoki he pu kaore te Kawana i kite atu ite Hera- mana i runga i tona Poti. Ka tae mai te Kawana ka mau ki tona aho ka tahuna e te Mete te Mati. Ka Kumekume te Heramana ite ahu, kakaranga te Kawana kua mau, kua mau, he mango tino nui ina hoki te kaha ki e kumekume kua tae atu hoki te mete me tona Pu ka kukume raua ko te Kawana i ta raua mango me te korero tonu o te Kawana he mango nui ina te toimaha, ka tae mai ki te taha ote Tima, ka puta mai ki waho ote wai, ka mea te Mete kia puritia e te Kawana kia puhia e ia, puhia ana, ka kumea mai ki runga tima, ka kii atu Te Mete kia waiho i reira takoto ai kia awatea whakaae ana te Kawana haere ana ki tona moenga, kihai rawa i moe ka awatea ka haere mai te Kawana ka titiro e kua Tinihangatia ahau. Hoki ana ki tona kainga i Haina, koia hoki te Kawana o reira, Perehitia ana e ia kite nupepa, hoi ko tona korero kua raru au ite Pakeha. TIRITI O WAITANGI. Kua whakaturia he komiti i Akarana hei kohi moni, mote mahi ite ahua ote Tiriti o Waitangi, kote nui ote ahua e mahia ana e rua te kau putu te roa, te kau ma rima putu te whanui, ko taua ahua, kote haina tanga ite Tiriti ko nga tangata kua kohi, ko Te kawana o Nui Tireni, ko te Kawana o Whitii, ko Hori Kerei, ko Te Taute, ko Ta W. Pura, me te Paranihi ko nga tangata e kohi ana i te moni kotahi pauna kotahi Hereni, ka hoatu tetahi ahua pakupaku mana, ko te ahua nui ka whakanohia ki roto ite Raipere ote whare Paremata. He nui nga tangata maori kua kohi, mehemea e hiahia ana etahi tangata kite kohi, me whakaatu kia H. T. Keepa (Kemp), Hekeretari, Akarana. Continued from page 7. us. For this reason, we held large meetings represented by both Islands, a Bill was drawn up and passed, that is the Bill with the Petition attached lying before you for perusal, it is our wish that you should use your influence, and endeavor to grant us such privileges which we have so long been deprived off, we also desire you to mention this, in your speech to the House, we have also interviewed the Hon. Mr Cadman to this effect. H. Tomoana also spoke and said—We. who are present, are descendants of those Chiefs who signed the Act of 1835 and the Treaty of Waitangi of 1840 and also the Treaty of Kohimarama, which were under the Great Constitution Act of 1852. We have looked into the Treaties and the Acts and we find that the present legislation is not in strict accordance to them, but that the Government is deviating from them. During the meeting held at Waitangi (1891), it wae decided to hold a real representative meeting, and two Islands were divided into eight electoral districts. each district were to be represented by 12 members. During the last rneeting we discussed this Bill, which we now place before you; we wish you to use your influence on our behalf. Lord Glasgow in replying, expressed great pleasure in meeting such influential Chiefs, and also said that he would. along with hie Ministers, give the matter careful consideration, and in due time return an answer. ———————————————————--———— Kinga hou tuhi kua tukua mai hei utu i te tau— £ s d W. Stainton........ 100 Karena Taniwha...... 1 O O Tukino Hakopa...... 1 O O Pangupangu Teringa.... 1 O O PANUITANGA RUATOKI, HURAE 8, 1893. He Panuitanga kia mohio nga topito e wha, ote Motu nei o Aotearoa, Tenei Panui be Panui na Tuhoe moana ture. Kaore nei e pai kinga mea kino, ate Pakeha, (Tuatahi, ) kote Ruri, (2) kote Kori, (X) kote Reti, (4) kote Rohepotae- (5) ko te Ateha, (6) ko te Pirihimana, (7) ko te Kaiwhakawa, (8) ko te Hoko Whenua, (9) ko te Nama moni, (10) ko te Mokete. Koa matou ture tenei i whakatakoto ai i te- kitenga i te Pakeha, kaore matou e pai ki ana tu mahi: kua kite a Tuhoe inga mate o nga iwi maori. No konei a Tuhoe i tuku Panui ui mana, kia mohio nga iwi Maori menga iwi Pakeha. Nga Tane nga wahine, nga Tamariki. koia tenei te ture a Tuhoe, ka tuhua atu nei kia Huia tangata kotahi o Aotearoa, mana e Panui kia mohio ai nga iwi tauhou, ? noho maira inga Pito e wha o Aotearoa, kia pai te Panui, a Huia Tangata Kotahi ote kawanatanga maori. E hou ma kapai tenei mahi a Tuhoe, konga tangata nana tenei Panui. Koia tenei. Na Tamaikoha Rakuraku Ahikaiata Makarini Wi Tamaikoha Otira na Tuhoe Potiki katoa. PANUI Ko tetahi Horo, kawhe ranei i ngaro, u ko taua kahu keite ngaro tonu kite kitea e te tangata, me hara mai ki taku kainga i Te Aute, me tuhi reta mai ranei kiau. H. TUPAEA. PANUI Tenei kei roto i taku Patiki i Te Aute nei te tahi Hoiho Tariana Paipooro kaore he Parani, me haere mai te tangata nana. Kite kore e taea mai i roto inga wiki e rua ka Paunatia. Na H. TUPAEA.

             RETA.



K  kore  e tau ki te Etita te he o nga

    korero e tukua ana  mai  kia taia

     ki te pepa nei.



                Te Ahuahu.

                          Hune 26, 1893.

  Kia Ihaia Hutana Etita o te Huia, tena koe.

Tenei ka tukua atu te pauna kotahi mo te Huia

e tukua mai nei e koe ki au. Tena koe he whaka

mahara  atu tenei kia te Etita o te Huia kia pai

te whakatakoto i nga reta kia tika. He maha

nga  reta e  ahua   pohehe  ana  kaore e

marama, ara kawea  ana te reta o  tetahi

kupu mo te tahi. No konei taku whaka mahara.

Tenei aku wahi korero torutoru nei tukua atu

kia te huia hei titiro ma nga motu e rua nei.

I te hokinga mai o nga mema o te pito ki

raro nei are o Ngapuki ka rangona a ratou

korero ko Hone Heke hei mema mo te Paremata

nui e tu nei i Poneke mo tenei pootitanga e

takoto mai nei. No te 21 e nga ra o Hune nei

ka korero a Parapara Rori kia maua ko Hori

Karaka Tawiti, ko tana e haere nei ia he turaki

i nga keehi o te kooti whenua ka ta nei ki

Rawene  Hokianga a te 22, no te mea ko te

kooti  i  tu  ki  Mangonui    kihai  tetahi

keehi i whakawakia. Na  te kotahitanga i

turaki, he  papatupu, whaka   whiti, rohe-

rohe, hinga  katoa. Ka   whakahokia   e

Hori Karaka " E whaka pai ana ahau ki te

tikanga  a te kotahitanga  erangi ko  tetahi

pihi whenua aku he wahi iti nei e wha e rima

ranei rau eka e mea ana ahau me tuku kia

whakawakia e te kooti whenua maori ko te take

he whenua  e meingatia ana e te pakeha no

tangata a oku Iwi i mea ai ko ahau hei mema

mo te Paremata  nui mo  tenei pootitanga e

haere ake nei. Ka whaka hokia e maua ko Hori.

Karaka, i mea maua ko Hone Heke hei mema

ma te kotahitanga kaore ia ko koe tetehi, ae e

rangi ra he tokomaha ke nga tangata e tu ana

kia pootitia. Ia mea ata maua, ko wai anake nga

tangata. Ko ahau ko Karena. Parapara rori ko

 Hone Ueke ko Paraki te Wara H. Mangakahia

 me etahi atu. E hoa e te etita ko te take i tuhia

ai e au e Wiremu Katene nga korero a taua

 tangata hei huarahi atu mo aka kapa  hei

 matakitaki ma te kotahitanga ko aku kupu i

kia atu kia Karena Parapara Rori, i te mea ka

 tukua nei e au kia te Huia hoi ra be kapa

 naku ki nga takiwa pooti katoa o Aotearoa me

 te Waipounamu mehemea ra kei te penei me

 Ngapuhi ena takiwa pooti kei te whaka tutu

 kia tokomaha nga tangata e pootitia. Ka whaka

 rongo mai e te iwi hei take tenei e hinga ai te

 kotahitanga. Ki taku whakaaro me whakamutu

 era tikanga o mua ara te pooti tau tohe. Me

 penei te whakaaro Mutupu nga whakarite o te

 Ture Tawhito, rite pu ia Ihowa ana mea katoa,

 Kia kotahi tangata e whakaari ai te kotahi tanga

 oia takiwa pooti oia takiwa pooti puta noa ki te

 Waipounamu. Ki te penei to tikanga e te kotahi

 tanga ka ara to tikanga ki runga. Tera atu hoki e

 tahi Hapu o te Iwi Maori kei waho o tenei

 kotahitanga tera pea ka whaka tu ratou i te

 tahi tangata ma ratou ina kua  whai hoa

 tautohe mo tau tangata e te kotahitanga. Eo te

 me pai kia kaua koe e hinga e te kotahitanga

 i tenei mea i te pooti mema mo koutou mo te

 Iwi Maori, no te mea kei te maori ake te ritenga

 o te pooti mema mo ratou kia waiho be mea

 hei here i a koe ko tau e tohe atu nei kia tukua

 mai. Ka whaka marama ahau mo aka kapa

 maha. Mehemea  kei a Ngapuhi anake tenei

 tikanga kua whaka tutu nei i ona tangata kia

 toko maha hei pooti tanga mana, ka waiho aka

 kupu i roto i a te Hoia nei mo te takiwa pooti

 anake o Ngapuhi nei. No mea mai ra te pohehe

 o enei Iwi. Otira tera pea e tahuri mai ki tenei

tikanga  e  korerotia hei e  au. He

tangata tohe ahau kia pooti tie, i nga tau

katoa. I tenei taima kua kore ahau e tu.

Kua noho ahau hei hapai i te tangata a

te kotahitanga.

. Kaati ra aku korero hei whaka hawea

mai ma oku hoa.

               Na Wiremu Katene.



Ki te Etita o te Kuia.

            E hoa tena koe.

  Katahi  ano au ka  tuhi atu i etahi

kupu  ruarua nei mo te tuku atu ki te

Huia..

  E hoa ma e nga Iwi e noho mai ra i

Aotearoa me te Waipounamu, e mea ake

ana te ngakau kei te aha ra nga whakaaro

o te Iwi Maori mo to tatou manu. Tena pea

kua rongo nga Iwi e noho i nga motu e

rua nei, kua tuturu te manu nei ki te

kotahitanga o te Iwi Maori. Tena hoki pea

kua  rongo koutou ki te whakaatu a o

koutou mema me te whakaatu ano hoki

a te huia ki nga kupu whakatuturu a te

kawanatanga  Maori mo tenei perehi. Na

he mea  atu tenei ki nga hoa panui i

tenei  nupepa, kia kaha   ta koutou

whakamarama  atu ki o koutou tuakana,

teina, matua, me o koutou hoa aroha kia

utu tau i te pepa nei mo ratou. He mea

pai ano kia tango nga wahine i te pepa

nei, no te mea ma tenei pepa ka tere te

rongo  te kite i nga korero e rere haere

nei i te ao katoa, me. o tatou tini mahi

ake a te Iwi Maori ma Tenei hoki ka

rangona  te tangi b tatou reo Maori, ka

kite kite i nga hamumu a tenei tangata

a tera tangata. E hoa ma kei penei mai o

koutou whakaaro  ma   nga mea  tino

 mohio anake e ngaki enei whakahaere. E

 mea atu ana au kaore, engari ma tatou

 katoa, note mea kaore tenei mea te tangata

e rawe ki tona kotahi anake engari ma

 te tokomaha ano katahi ka tino rawe

 nga mahinga  a  te ringaringa me te

 ngakau me ona wawatatanga katoa. E

 hoa ma i rereke a tatou nupepa o mua, e

 mohio katoa ana i a tatou he reo Maori

 aua nupepa, engari ehara i nga Maori, he

 pakeha  na  ratou  era  taonga. Ki

toku whakaaro mehemea ki te kaha nga

 Iwi Maori ki te hapai i tenei pepa, penei

 hoki me te Iwi pakeha, ka oti pai nga

 mahi a te Iwi Maori, ka rite tonu ki te

 Iwi pakeha. E hoa ma  ko tetahi tenei

 o nga taonga nui a te Iwi pakeha. Kia

 kaha ki te tautoko i ta tatou manu, heoi

 aku kupu mo  to tatou taonga. Ko te

 tahi, kupu hei whakaatu kia koutou kei

 te wiki tuatahi o Hurae e haere ake nei

 ka  hui  atu te kawanatanga  Maori

 ki Wairarapa ki te whakarapopoto i nga

 mahinga a te Paremata Maori kia oti te

 perehi nga pukapuka i whakaritea i roto

 i te ota pepa tuarua a te kawanatanga. E

 hoa ma Kei hoha koutou ki te tatari mai,

 kei te mohio ano koutou ki te mamao o

 te nohoanga o nga Minita, na reira e kore

 e tere wawe te mahi i nga mea i oti i te

 Paremata te whakaae; heoi ma ratou e

 e tuku atu ki o koutou takiwa nga mea

 i  oti hei  mahinga. Ko  tetahi hei

 whakaata maku kia koutou mo te Fire a

 te kotahitanga kua puta atu aku kopu

 ki te mema o Ngaitahu, kia tahuri ia ki

 te hapai i taua Pire i tenei Paremata, ko

 etahi o aku kupu i penei. Tena ano nga

 Rangatira kai whakahaere  o taua pire

 kei Poneke, ma reira e whakaatu mai ki

 nga mema Maori nga tikanga o taua pire,

 me  taku ki  atu ano kia  ia ki toku

 whakaaro  e kore pea e tino u te mahi a

 te Paremata mo nga pire, no te mea he

 tau whakamutunga tenei kua kai ka nga

  mema ki o ratou pootitanga hou mai. E

hoa ma e nga Iwi me nga mema, kia

mata   te  whakahaere  i  to  tatau

kotahitanga.

    Heoi ano na to koutou hoa pono

                    H. TARE TIKAO.

  Rapaki, Hune 24th, 1888.



        Orongonui,

          Waahi o Rakahuri,

                     Mei 1, 1893.

   Kia Etita o Huia Tangata kotahi

  Tenei   to  kawenga, ka   tukua

atu  e  au   kia  koe, hei kawe  atu

mau, ki nga waahi katoa, o Niu Tireni,

hei whakamarama atu kia ratou.

  Ki taku runanga. E hoa ma, tena

koutou e nga taane me nga wahine tae

atu ki nga tamariki tena koutou. Tenei

ka  tukua atu e  au taku Ritaana, hei

whakamutu   ia au, e  tu   nei hei

upoko  runanga  mo   te  takiwa  o

Kaiapoi. E  whakamutu  ana  ahau

i runga i te mea kua kaumatua tia ahau

kua  koroheketia, kua kore  e kaha te

haere i te po.

  Kua whakamaramatia ano e au ki te

runanga, i tera tau, a e mahara ana

ahau, ko Taituha Hape hei tumuaki mo

tatou, a koia ano hei noho ki runga ki to

maua  tuuru i muri i a au, Hei upoko

runanga  mo te takiwa o Kaiapoi Koi

mahara  taku runanga he take ke atu pea

toku, kaore he take ke ato i te take kua

whakaaturia i runga ake na ka rarata

aku  kupu, tena koutou kia 

 tatou.

   Ka  korero ake ahau  ki te Etita o

 Huia, me   ona hoa, tena koutou. E

 whakapai atu ana ahau kia koutou me

 te koa atu ano o toku ngakau  ki to

 koutou kaha i ranga i to koutou kaha ki

 te hapai i to koutou taonga nui ara pai e

 kitea ai nga whakaaro o ia iwi o ia hapu.

 e kitea ai te mate o ia iwi o ia hapu. He

 taonga nui rawa tena kua mau mai na-

 ia koutou. Aha  koa mo  koutou taua

 taonga, mo tatou tahi, B hara hoki i te-

 haka kia matakitaki tia e tatou, Engari

 me awhina e nga iwi o Aotearoa me te

 Waipounamu.

   Kia whakamarama  atu au 'kia Ihaia

 Hutana, Etita o Huia.

   E ngakau nui  ana ahau mehemea

 kapai koe ki te tuku tuku nupepa atu

 ki nga takiwa o te Waipounamu. Maku

 e whakamarama iho ki raro iho nei ko

 ia tenei nga ingoa. E marama ana i te

 kai whakahaere nga takiwa o tenei motu,

 a tenei ka tukua atu te Parenga kotahi

 hei ora mou; e ora ranei ? Otira mau e tono

 ki te  whakaminenga  Rangatira, kua

 huihui atu na ki to aroaro kia hoatu e

 ratou tetahi wahi oranga mau. E koro

 koia ano. B mea ma I aroha ina atu e

 tatou, ka iti nei koa, kati rawa ano ua

 ana.

   Heoti E hoa ma na to koutou hoa, pono

               WI NAIHIRA TEIHOKA.



 No Te Takiwa Komiti o Poneke,

              Whanganui  a Tara

                       Hune 13, 1893

 Kia Ihaia Hutana

   B  hoa  tena koe He Kupu  ruarua

 nei ka tukua atu kia koe mau e tuku

 atu hei Pikaunga ma Ta tatou manu ma

 Huia Tangata Kotahi.

   Hei whakaata ki nga Iwi ki nga Reo

 ki nga Hapu o Aotearoa me te Waipou-

 namu. B manu whakarongo mai; no te

  18 o nga ra o Aperira, 1893, ka tae ahau

  ki tera Motu. No te 27 ka tae ake; kia au

  nga korero o te Paremata o te Waipatu.

  me te Motini ate Taihauauru I reira etahi

  Huihuinga Tangata, Ngatirarua Rangi-

HUIA TANGATA KOTAHI. taane, Ngatikuia, Ngaitahu. I runga i te mea He Taonga nui te whakaatu • i nga whakaaro o te Motu nei ka Panuitia e au ki o ratou aroaro nga korero a nga Rangatira i Huihui nei ki te Paremata i te Waipatu, 1893, ki te whakatakoto tikanga hei oranga mo te Motu nei Ka panuitia atu hoki Te Motini o te Taihauauru ki aua Iwi. I muri i tena ka whakamarama au i nga toke o taua Motini me te komiti nana i hanga taua Motini. Taku whakamarama ki aua Iwi penei nga ' mea i oti i ta matou komiti te hanga: — Kia oti rano te kotahitanga ka mahi ai aua whakahaere mo te Motu nei ara te Paremata o te Iwi Maori me ona Ture me ana tini whakahaere me tuku katoa ki raro. Na e Manu i runga i enei take me enei whakamarama aku ki aua Iwi. Ta ratou kupu he nui to ratou whakapai, tuarua ta ratou kupu aha koa na koutou i mahi mai na tatou tahi tena motini timata mai i Kaikoura Wairau. Waitohi Te Henere kotahi tonu te kupu. E manu ika mutu aku kupu mo tenei. Ka hoki atu matou ki Poneke ka kite au i te reta tuarua moku o te Waipatu. Ka whakautua e au taua reta. Ko taku reta i panui tia ano e te Mema o Poneke ki te Waipatu ka tukua, ko te Motini o te Taihauauru koia tenei taua Motini Whakawhaiti- tanga.. 1. Ko te kotakitanga kia mahia inaianei kia oti rawa. 2. Ko te moni e kohia ana e i a Iwi e i a Hapu ranei me waiho ano i o ratou takiwa takoto ai. 3. Ki te hiahia te kawanatanga o te kotahitanga ki. etahi moni me tuku mai e ratou hie Ripoata whai take ki nga komiti o ia Takiwa o ia Takiwa kua whakahuatia i runga ake nei na nga Mema Honore o te Taihauauru ' i runga i te whiriwhiri a nga Mema ' Honore o te runanga nui o te kotahi tanga, I maha ano nga ra i whiri whiria ai taua Motini, kitea ana nga ' he koia enei Ko te kupu a te mema Honore o Ngapuhi me, haere mai te Motini a te Taihauauru i muri i taana. Ka tautokona e te Mema Honore e Mangakahia roe etahi atu Mema Honore. Ka tu te Mema, Hohore o Heretaunga ara a Henare Tomoana ki te tautoko i taua Motini kia tu i konei.. Ka tu te Mema Honore o Wairarapa taana whakahe e kore e tika nga Takiwa kahore ano i kohi moni kia whakatakoto Motini ki te aroaro o tenei whare Na i runga i enei whakahe ka unuhia taua Motini ki waho o te whare Ka tu nga Mema Honore nana pei taua Motini ki te whakamarama ano i nga take o ta ratou Motini. Na e manu, kua, whakatakotoria nei e matou te Arawhata hei haeretanga mai mo te kirihipi me te kohi moni, kaati kua tae mai nei te kirihipi kia matou i te 12 o nga ra o Hune 1893. Ko to matou Mema, kua herea b matou raua ko taana kirihipi. Waiho ma matou e whiriwhiri i te mamao rawa o matou takiwa. Heoi ano e manu mau e Panui atu ki nga Marae me o ratou Manukura. Ka. mutu. Na Enoka te Taitea Tumuaki o te Komiti. AWANUIARANGI, Waimamaku, Aperira, 30th, 1893: Ki a Huia Tangata Kotahi: ' E manu, tena koe i tau mahi e mahi na koe. E manu kia kaha te mahi tau mahi. Tenei ahau kei te rangahau i tetahi hua rakau hei oranga mou, kei pouri koe, waiho kia rangahau ana i te oranga mou. "E koro tena koe, kaati nga mihi aroha atu kia koe. Tuake, te kupu, tama te uaua'e tama te maroro ina hoki ra te tohu ete uaua na, kei taku ringa e mau ana te upoko o tata, • whai tata ki aue. Kia marama te titiro i nga kupu o tena hari, kua tata hoki te taima e tuki ai a Matariki, ka kite tatou i tana mahinga e pae ana te rimu i uta ka miharo ta- tou ki tana mihi ehoa ma e nga Iwi o nga motu e rua nei o Aotearoa me. te Waipounamu. Kia kaha, kia uaua tatou (Kumea mai te waka, ki te takotoranga i takoto ai te waka). Kaati tena, ki te rite ua tatou te mahi a nga Rangatira ki ta tatou, e mahi pono ana tatou nga Iwi i raro i nga Rangatira. Konga Rangatira ia e rereke ana ta tetahi e rereke ana ta tetahi. Ko tatou konga Iwi e titiro ke ana tatou ki a ratau mahi ko o ratou ringa kei runga i o tatou matenga e whakatahurihuri ana. E huri ki ko ka huri tatou ki reira, e huri ki ko ka huri tatou, ki reira. Kia tika ta ratou hurihuri i a tatou ka pai, kia kotahi ropi e pupuri ai tatou, ka rua ropi he ropi pakeha, he ropi Maori, kaore e pai, moumou naahi o ratou ringa ki te whakahurihuri i o tatou upoko. Ki te Etita. Kia ora koe. E whakawhetai ana ahau. kia koe, korua ko ta tatou manu Tena ra korua, kia ora korua ko ta tatou; manu i raro ano i te atawhai a to tatou. Ariki. E koro e te Etita tukua atu ena kupu hei titiro iho ma nga Iwi o nga motu e rua nei o Aotearoa me te Waipounamu. Me tuku tonu mai he Nupepa maku, Na to hoa. NIANIA TOI. •

HUIA TANGATA KOTAHI TAIMA. Kotahi tetahi wahine i tu te mahunga i te pine, u mate tonu atu, ko taua wahine i haere ki te haereere i runga paki i tetahi rangi. No tona hokinga mai ka tae mai ki tona kainga, katahi ano ka peke ki raro o te paki, a hinga tonu atu; ka rutua te mahunga ki raro. Akua nei ko tetahi pine i titia ki tonu mahunga, hei pupuri kin topu ai. i tona hinganga ki raro, ka titi te pine ki roto i tonu mahunga, a mate tonu atu. I te haeretanga o te Piriniha o Weri me tona wahine ki tetahi hui a nga hoia, ka homai tetahi takoha ki tetahi wahine e nga hoia, taua takoha he iaringi e run. Nui atu te utu o aua iaringi. I tetahi kanikani ka haere taua wahine me ona iaringi ano i aia. No te mutunga o te ngahau, ka hoki ki tona kainga; Te taenga atu, kua kite kua ngaro tetahi ona iaringi. Kimi noa ratou katoa ko ona lion, me nga pirihimana, kaore hoki i kitea. He nui te utu i panuitia ma te tangata e kitea ai taua iaringi. Kaore i kitea. Katahi ka, whakahautia kia mahia tetahi iaringi, penei me te mea i u ia, u kaore i taea te mahi, engari i oti tetahi mea ahua pera. Ko te utu e £300 pauna. Kua kotahi tau i naianei e ngaro una taua iaringi. Kaore ano kia roa iho te otinga o taua mea hou. ka tae mai te reta a tona hoa wahine i Airana, whakaatu mai kua kitea e ia taua iaringi. No tetahi ra ka tu tetahi tina nui i Airana. Ka haere taua wahine ki taua tina, aku mau ano i ona kahu i haere ai ia ki te kanikani i Ingarangi. waho, ka kitea mai e tetahi wahine tetahi mea e kanapa ana i te remu o te kahu o te wahine ra, katahi ka karanga- tia mai e taua wahine, te tirohanga iho a te wahine nei. ko te iaringi nei, i pai tonu te maunga o te pihuka ki te remu o te kahu. PATUNGA E TE TAIKA. NO TE PEPA O AKARANA. Kotahi tetahi takuta i Inia i haere ratou ko ona hoa ki te patu taika. Ku rou ratou e haere una i roto i te ururua, ka kite ratou i tetahi taika e huna ana. Ka puhia e te takuta nei, kaore hoki i tino mate. Ka oma te taika ki roto rawa i te ururua, ka whai katoa nga tangata i runga i te puru haere ana ki te whenua; ko te nuinga o ona hou i mea mai ki a ia kia tupato mo taua taika, kaore tonu i roa to ratou haerenga atu kua ahua ngaro haere te toto, katahi te takuta nei ka haere atu ki te purei tarutaru i ko tata atu. Kite rawa ake ia kua eke tonu mai te taika, ki runga i a in. Kaore hoki i paku tonu pu. Peke rawa utu nga hou, kua ngaro te taika ra me tona tangata ki roto i te ngahere. Ki te mahara kua mate taua tangata, kaore ano hoki kia kitea. HAMOA. I tae mai tetahi rongo, i ahu mai i Akarana. Na tetahi Tima kote Aramita te ingoa i umai ki reira i reremai i Apia, I te 8 o nga ra o te marama nei i ara ai te rau o te Patu a Hamoa kia ia ano, tetahi tuha ki te tuhi taha, I te ata o te 7 o ngara, i timata ai te whawhai, kote taha ki te Kingi o Hamoa i nuku ake te tokomahu, o te iwi i tetahi, kite whakaro, mehemea kahinga te taha ki te Kingi, tena e. nui o te iwi e huri ki tonu taha, E meana hoki ratou kia watea marie nga manuao o te Tiamana kua tae ki reira, a kua rere atu i Akarana me Honoruru, nga manuao o te Ingarihi, me o Marikena. HERARA. I tu ate Karimana ki te tono i rotu i te Paremata, kia te Riihi, kia Puta raua ki waho o te Paremata, a me whakatu raua ia raua kia Potitia mote tahi takiwa hou, ia raua e tenei hei mema, ara mote takiwa o Akarana, kia kitea ai ko wai te mea o raua e tu hei mema mote whare. Heoi whakaaetia ana e te Riihi, taua tono ate Karimana. I mea hoki ate Riihi, kaore kau he tikanga mona i runga i te huarahi kua tonoa nei e te Karimana. Hoi te mea nui ko to raua rongo kote karimana, kua paku ki te ao katoa. I tu ano hoki ate Mete me tahi atu i korero mo te Riihi me te tautoko inga, kupu ate Karimana, taea noatia te Nukuhanga o te whare, E ai ki te korero, i Marino noa iho te whare, kaore he Paki paki, kaore heaha. I te nohoanga ano o te whare, ka tono ate Riihi ki te Timuaki kia tukua ara kia whakahoki inga kupu ate Mete, he nui te tautohe, a whakae tiaana. Hoi ia te Riihi e korero una he nui te Pakipaki mete umere o te whare, a mutu noa aia te korero. No te Poo o te 12 o Hurae nei ka korero te tahi mema, ko Enehoo, te ingoa, Ko-ana kupu he whaka hee, inga kupu ate Mete, No te mea he mema ate Riihi, no tona taha ano, a Nate Mete i Pani tenei raruraru kia te Riihi ma. No reira ki tana whakaro me unu ate Mete i tona mema nga ki waho o te whare me pera, ia te Karimana raua ko te Riihi, kua unu nei i o raua ingoa. He mea whaka-miharo, tenei tikanga kua whakairia nei e te Karimana, ki runga ia raua ko te Riihi, I na tae mai te wa, e whaka-taua ai tenei Rota. No te mea i puta tenei rota i runga i te tahi raruraru i waenga ia raua, ara mo runga i te mahi, Pono, mete mahi hee, otira kua rongo, tatou i te tukunga iho o tat Tiati, aka tatari tenei tatou ki tate Rota e tau ai kia wai ranei o raua. —Etita. Pakarutanga o Tetahi o nga Manuao o te Ingarihi. E WHA RAU NGA TANGATA I MATE ME ATIMARARA TARAIANA. No Hune 25 o nga ra nei ka tae mai te rongo kua pakaru tetahi o nga manuao o te Ingarihi. No te 23 o nga ru nei, ka. haere nga manuao o te moana o te Matitareniana ki te whakatutu. I a ratou e mahi haere ana, ka karangatia kia tiini nga manuao i o ratou raina. Ko taratou haere i naianei takirua haere ai. Konga manuao i mua tonu ko te Wikitoria me te Kemepatana. Ko te wahi o te ihu o te Kemepatana he me mahi hei mea tapahi kaipuke. 1 te karangatanga kia tini, ka huri mai a te kemepatana. Te huringa mai ko te Wikitoria. Mea rawa ake kia tu, kaore hoki i taea. Haramai tonu ka tukia ki te kei o tenei pakaru tonu atu tahi. Tahuri noa ngu heramana ki te mahi kia kapi, kaore hoki i taea. Ka karangatia e te Atimarara kia puta katoa ake nga tangata ki runga; ka meatia, te kaipuke kiu haere ki uta. No te kitenga o te Atimarara kua kaha haere te heke o te kaipuke, katahi ano ka karanga ki ona tangata kia peke ki ro-te-wai. Ko etahi o nga manuao i tenei takiwa kei te whai i tera kua pakaru ra; ka tohe nga hera- mana, kia peke te Atimarara, kaore ia i pai kia mahue tona kaipuke i a ia; ka timata te totohu o te manuao nei, ka uwhi ona ringa ki tona uma, a ngaro noa atu te kaipuke nei ki raro; konga hera- mana i peke ki roto i te wai, ara te nuinga, i ngongongia e te kaipuke i te hekenga ki raro. Otira i te mea e whakatotohu ana tenei, ka rotaota atu te Atimarara ki etahi o nga kaipuke kia kaha ki te awhina i ona tangata. Konga tangata katoa i runga i taua manuao 611; konga mea i ora e 200. I tukuna katoatia mai nga poti o era ki te awhina i ote mea pakaru; ko te taumaha o taua manuao 10, 500 taea; ko te tau- maha o katoa tae atu ki nga pu katoa e 22, 000 tana. E rua nga repo nui i runga ko te taumaha o te mea kotahi 110 tana: ko enei anake nga pu nunui kua mahia ki Ingarangi; ko te roa e 44 putu; ko te whanui o te puare o te pu i runga ki raro 161/4 inihi; ko te tino taumaha o aua pu 247, 795 pauna weeti; ko te taumaha o te mata o taua pu 1800 pauna weeti; ko ko te taumaha o nga paura mo te mata kotahi e 960 pauna, weeti; ko te tere o te haere o te mata o aua pu e 2128 putu i te tekena kotahi, a te kaha hoki o te mata ki te haere i roto i te maitai e 34. inihi te hohonu ki roto. He wai katoa ma ana e mahi taua pu; ko te utu o te mea kotahi o aua pu e £44, 000 pauna; ko nga moni e pau ana i nga pakutanga katoa o tau pu e tae ana ki te £188 pauna. He nui atu nga repo iti iho i enei i runga i taua

HUIA TANGATA KOTAHI. kaipuke. He nui nga tangata i mate o taua manuao e 422 tangata i mate, e rua rau i ora kote Atimarara ano tetahi i mate, tono noa nga tangata kia haere ia ki runga i tetahi o nga poti, kaore rawa ia i whakaae, kii ana ia "ko ahau te Rangatira o tenei Manuao, kia kite rano au kua ora aku tangata, ka whakaae ai au kite haere ki runga poti. " I totohu tonu atu te Manuao me ia ano e tu tonu ana, he tino mate nui tenei mo Ingarangi, ko Atimarara Tirana i mate nei. E kiia ana koia te tangata tino pai i te taha Ingarihi ki te whakahaere i ona tangata me tona manuao. RONGO NO MURINGA MAI. E kiia ana i te mea ka karangatia e te Atimarara kia takitahi te haere o nga manuao nei ka kite te kapene o tetahi o nga manuao, te mea na ana i tuki, tera e tukia tetahi, katahi ia ka whakaata haere i tona manuao. Te kitenga mai o te Atimarara kua ata haere tera, katahi ano kariri, ka karanga mai '* kei te aha koe, kaore koe e whakarongo ki taku korero ? " Kaati ka mataku hoki tera, katahi ano ka tukua mai tona kaipuke me tona whaka pai katoa i nga mea hei kati i te wai ina pakaru. Na te mea ano kua tata tonu ki te tutuki, katahi ano te Atimar- ara ka mohio, a ka karanga hoki kin peeke nga manuao. Peeke rawa ake kua tutuki; ka totohu ko to te Atimarara ka pakaru ko te ihu o tenei; ka oma tenei ki uta ki te wapu. Tae rawa atu ki te wapu kua kotahi putu te tiketike o te papa o runga n te manuao i puta iki runga i te wai; ko te take i ora ai na tetahi o nga tangata tahu i te time. No te takiwa ka kitea kanui te totohu haere katahi ano ka mohiotia kei te tuhera tetahi o nga toa o roto i te kaipuka. kaore Tawa be tangata i kaha ki te heke ki te kati; ka heke ko taua tangata ka katia e ia, wahi iti ano kua mate ia. NO MURI MAI. Konga kaipuke nei e 8 meneti e mau ana i te tutukitanga. (Nei ake te roanga. ) MATE REREKE | TE HAUKE. Note Hatarei 10 nga ra o Hurae, 1898. Ka hemo tokorua tangata, he tane tetahi ko Pene, te ingoa. No te Mahia raua tokorua, ko Pene, te mea e takoto mate ana, ko Pora, kaore ona mate. E ai ki te korero mai, na, nga kehua i Patu a Pora, hemo ana. No te matenga, o Pora ka tahi ka hoki ano nga kehua ki te mea e takoto mate ana kia Pene ka hemo hoki a Pene i taua wa kotahi ano. No te ahiahi ote Mane te 3 onga ra ka haere atu te, Kaiwhakawa mete Huri ki te Hauke, ki te ui ui i te ahua o taua mate ko ia te nei nga korero o taua ui ui nga. I noho te Huuri mete Kaiwhakawa, Te Oti Erihi, ki te Hauke i te po te Mane nei ki te titiro i te ahua o te matenga o Pene me Pora. I muri i te tirotirohanga i nga tinana o nga tupapaku, ka timata te patai i nga tangata o te pa, ko te mea tuatahi ko Ekengarangi Hapuku; koia enei ko ona korero: — E mohio ana ahau ki enei tupapaku. ko Pene raua ko Pora, he iramutu ki ahau raua. No te Hatarei nei ka mutu taku kite i a raua, ae ora tonu ana a Pora i taua ata; kotona mahi he taka kai atu ma Pene ma te mea i te mate. I taua Hatarei ka haere mai ahau ki Hehitingi a no te ata o te Mane ka hoki atu ahau. tae atu ahau i te 9 a. m., ka kite ahau i a raua tahi kua hemo I te mahuetanga iho i ahau kaore tahi he mate o Pora, engari i etahi takiwa eke ai he atua Maori ki runga ia ia, a ka porangi noa iho; ko nga tau o Pora e 50 ko o Pene e 40 tau. Ki taku titiro kanui to raua pai kia raua, heoi anake te takiwa kino ko te homai tanga i nga kai, kaore ia e pai ana ki te ahua o nga kai e takaia mai ana. No te Wenerei tonu nei ka kino a Pene ara ka pukuriri, ko tetake he ahua puhaehae ki etahi atu tangata; kaore raua i noho tahi i roto i te whare kotahi. Heoi ano ta Pora mahi, he taka kai mai. Tane, wahine a Pene ka mea: — E rua marama taku tane e mate ana. I Hehitingi ano in e takoto ana; ko Rini tona takuta, engari kaore i pai ake. I muri mai i tena ko te wahine a Ropihana tona takuta; I ahua pai ake ano ia, otira no muri ka kino haere ano. Tona mahi he korero mo tona ma mae kei roto i tona puku; ko te korero a Pora ko te mate o Pene na nga wairua kino i patu; I tahuri ano hoki a Pora ki te mahi i a Pene. I hoatu e Pora tetahi peeke kia Pene; ko te korero a Pora kia Pene, mehemea ki te waihotia e Pene taua peeke ki raro i tonu ringa ka ora in, na te mea he mana kei roto i taua peeke. E mohio ana ahau, i te rironga, mai o taua peeke ia Pene ka ahua porangi nga mahara o raua tahi. I te 9 p. m pea o . te po o te Hatarei nei i roto tonu raua i te whare kotahi, rue etahi atu tangata, kanui to raua pai kia raua i taua takiwa. I te putanga atu o nga tangata ki waho katahi ahau ka takoto iho ki te whangai i taku tamaiti. Kaore tonu kia ron iho ahau ki raro, ka kite atu ahau i a Pene ka matika mui ki runga, ka peke atu kia Pora, Ka peke atu ka mamau raua ko Pora, a ka hinga a Porn ki raro, katuhi ano ka patua ki te peeke i hoatu ra e Pora. He nui nga whakarukenga i te kanohi o Pora ki taua peeke; kakaranga atu ahu " kaati te putu i a Pora, katahi iu ka mea mai. " Akua-nei hoki koe Ua patua e au; ko te peeke he kiri kau noa iho. Ka karanga ahau ki nga tangata, te taenga mui ki te toa kua oti te raka, n kaore hoki ratou i uru mai; ka roa te tangata ru e noho ana i runga i a Pora me te patu ano, ka peeke mai ki au ka whakarukea mai ahau ki te peeke. No te rongonga atu i era e tu mai ra i waho, ka mahue ahau katahi ka oma atu ki te huaki i te whare, a ka pangaia te peeke ki runga ahi ko te mea tuatahi ki te uru mai ko te Paewaka kaore ahau i kite atu ia Pora e korikori ana i muri mai o te pekenga mai o Pene ki ahau. I te urunga mai ote Paewaka ki roto ka hoki a Pene ki te takoto a ka karanga mai kanui tona hia moe. No konei ka kite atu ahau ko Pora kua hemo. Muri tata mai ka haere atu ahau kia kite i a Pene, tae atu au kua hemo noa ake. I runga i taku mataku kaore rawa ahau i mohio atu pewhea ra te ahua o Pora i taua takiwa, heoi ano taku i kite atu ai ko te toto i runga i a raua tahi; ka mutu aku kupu. Paewaka: No te po ote Hatarei ka haere atu ahau kia kite i a Pene, tae atu ahau ko raua tahi ko Pora i reira. I roa ahau ki reira noho ai. I au ka haere, ki karanga mai a Pene me hoki atu ano ahau. I taku hokinga mai e raka ana te kuwaha; karanga noa atu ahau kia hua kina mai te tatau, kaore hoki i huakina, katahi ahau ka peke atu ma roto i te wini, ka kite ata ahau e mea atu ana u Pene ki te putu i tona wahine. Kaore ahau i kite ake i a Pora i tera takiwa. I kite atu ahau i a Pene e punga ana i te peeke ki roto i te ahi, a ka haere ki te moe I karanga mai ano ia ki ahau kua mate a Pora; katahi ano ahau kakite kua ngaro katoa raua i te toto. Muringa iho ka haereatu ahau kiakite i a Pene, tae rawa atu kua mate; kaore ahau i kite i etahi mea ke atu i roto i te whare hei patu i n Pora, ka motu aku korero. Ka korero ko te takuta ka mea: —Kua tirohia e ahau nga tupapaku; ko te kanohi katau o te tane kua pakaru, a kua kino katoa nga toto o raro o te taringa katau; kua motu tetahi onga ua ua o nga roro o te mahunga. Na tenei i mate ai; kote wahine kua maru katoa te kanohi; ko te ihu kua ngakungaku katoa. E tino mohio ana ahau na te pakarutanga o te ihu i whakakino nga roro o te mahunga, mate tonu atu. Ko te korero a te Huuri: —Ko Pora i mate i te ringa o Pene i runga i te porangi ona mahara; ko Pene i mate i runga i te ohorere o tona matikatanga ki te kakari i te mea kei te ngehe tonu o ona wahi katoa. Ka korero ko te kai-whakawa ka mea: —A muri ake nei kaua enei tu mate e waiho noatia, engari me tere te whakaatu. I whakaae hoki ia ki taua korero, ate Huuri.

HUIA TANGATA KOTAHI hapaa e te hunga ora, I runga i te Pohe atu kei te korero mai konga kehua a na nga Kehua te whakahau, e whakaritea ra, e nga tangata ora, kaore ia, he Porangi tonu, e mahi ana kia Porangi hoki nga tangata ora. Ko tenei ahua ara kote tangata e Porangi ana, he rahi atu te mohio ki te Atua, i te mohio tanga o nga tangata e whakarongo ana ki te Porewarewa. Nui atu te mohio o te Porangi ki te korero mai i nga kupu Karaipiture, ki nga tangata ora. Otira kua rongo ano hoki tatou i te whaka atu runga, mo nga tangata i nohia nei e te Rewera i to raua kitenga i te Ariki, ''I mea kua tae mai ia nei koe ki te whakamamae iu manu i te mea kiano i rite noa te taima ?" Heoi inoi ana raua ki te Ariki, ma tenei tatou e mohio ai keite Inoi tonu nga Rewera ki te atua, a ko te hunga ora keite whakapono kinga Porewarewa, a ware- ware ake te whakaaro ki te Ariki, No reira he mea whaka raruraru ano tenei i o tatou whakaoro. Na te Etita. Native Chiefs More the Native Minister. WELLINGTON, JUNE 3, 1893. A number of Maori Chiefs interviewed the Native Minister at Wellington on the 3rd day of June, 1893. Major Kemp first speaking, on behalf of the Natives, said: —Mr Cadman — (Salutations)—I, hut for the purpose of laying before you a Bill, which was passed by a large meeting of Maori Chiefs from all parts of New Zealand held at Waipatu on the 11th day of April, 1893, and again, I have to ask you, as Native Minister, to assist in obtaining the privilege of your fellow-Ministers and Members in "hearing and giving this, our Bill, which we have laid before you a full and favorable consideration, and that you should endeavor to form laws, not only for the benefit of Europeans, but for the Maori race as well. It is your duty to do so, as previous Ministers formed laws over us, which we have sorely felt, such ae the Native Lands Court, which was supposed to have been formed for the benefit of our people, but instead of being a benefit to them, it has been the means of depriving them of their rights, therefore, we ask you to reform such laws which are now pressing upon us and . depriving us of our lands, and also to consider the Bill and Petition which we have placed before you. In our meeting at Waipatu all the Chiefs expressed their opinion in upholding the Treaty of Waitangi and Clause 71, Constitution Act 1862. W. P. Kakakura said he was pleased to appear before the Hon. Native Minister as one of the Maori representa- tives for both North and South Islands. He further said, that when the Hon. Minister attended a meeting of Maories in the Bay of Islands, on the 14th day of April, 1892, it was then arranged to unite Maoris of both Islands as one, and apply for justice. After this, a meet- ing again was held at Waipatu in June of the same year, and again a resolution to unite Maoris of both Islands as one was passed. It was unanimously agreed that certain proposals made in favor of the Maori Race by Her Majesty the Queen in the Treaty of Waitangi, has been unnoticed and neglected by the Europeans. I also uphold Major Kemp's statement re Native Land Courts. Un- doubtedly the Land Courts have done us, the Maoris, more harm than good, and is also the means of blotting out our rightful claim to the Treaty of Waitangi, and further, I must ask you the reason why you, the Europeans, have solely taken full control and power over our lands, when we, the Maoris, or rather, the rightful race to this colony, have been abandoned. Are the Europeans doing the same in other parts of the world. You may say that the reason we Europeans are taking the right, control, and full power over you and your lands is because we, the Europeans, took you. the Maoris, by conquest, but that would be a misapprehension on your part. We were not taken by conquest, and if so, why were not Major Kemp and Captain Henare Tomoana, who are here before you as loyal subjects, left to share our wants which have been deprived off us by the Europeans. We deem it your duty as Native Minister, to see to the welfare of the Native Race. We admit that the Maori population is much smaller than the European, and us yet have not the same knowledge, therefore, we ask you, as Native Minister, to place such conveniences before us that we may reap some benefit, if not more than our brother Europeans. I, on behalf of my people, ask you, with the aid of your fellow-Ministers, to give this, our Bill and Petition thereto attached, your favorable consideration. Before conclud- ing, 1 must ask you to give me your opinion whether favorable or otherwise on the Bill now before you. Henare Tomoana: I am thankful to you for allowing us to interview you to-day. You have already learnt from us the full facts of our meeting last year. You then promised to assist us. J also interviewed Mr Ballance to that effect he also promised to assist us. At our meeting last year a resolution was passed to elect members by votes for the forth- coming year, which was promptly carried out accordingly, there we had members from both Islands. The Bill now before you was discussed for two or three weeks and passed, and was referred to Parliament this session, and if passed by the House, I will not be backward in saying that it will bring prosperity to the Maori's us well as the Europeans. I will ask you as Native Minister to bring this matter before the House and have the same passed. We will wait your reply. Hon. Mr Cadman iu reply said: —I am pleased to meet you to-day, and will express my opinion on the Bill now lying before me. There is no reason why you should refer back to the Treaty of Waitangi. Had the Europeans not settled upon New Zealand you would have reaped no benefit whatever from your lands, it was through them (ihe Europeans) yon are receiving such high prices for your lands. I think the higher price you possibly could obtain the better for yourselves. What benefit have you come to under the Treaty ? You were bound under the Treaty to sell to no other but the Crown, that was the the reason why you received such a small price for your land. I think it is useless for you to uphold the whole of the Treaty, but would be much better if you were to uphold such parts of it as you think you can derive any benefit from. You have been treated fairly by the Europeans under the Treaty Had the French taken possession of N. Z. you would not have been so fairly dealt with as you have been by us, but you probably would have all been killed. The Native Land Court was a thing proposed by yourselves. W. P. Kakakura: We are not uphold- ing the Treaty for the purpose of selling our property, but merely upholding a certain advice given us by Her Majesty the Queen, and affixed to the Treaty of Waitangi, but you, the Europeans, have unnoticed and neglected such advice. In reference to the Native Land Court, I admit we did propose it, but why did you deprive us the right of forming laws for Native Lund Courts. We therefore say we have been treated unfairly, and what you have said, is. I think, merely nonsense. Hon. Mr Cadman: You have prepared your Bill and petition under the Treaty of Waitangi, what is the Treaty, nothing, you say the Europeans have dealt unfairly with you, you must consider that you brought up your own children, what happened, some of them were not honest, the result was they dealt dishonestly, had the French taken possession of N. Z. the Maoris would have all been killed. Major Kemp then asked the Hon. Mr Cadman how many Islands have the French in their possession that they have killed the inhabitants? The Hon. Mr Cadman made no reply. LORD GLASGOW INTERVIEWED BY A NUMBER OF MAORI CHIEFS. JUNE 5, 1893. A number of Maori Chiefs waited upon His Excellency at Government House today, for the object of putting before him a Bill with a Petition thereto attached, Major Kemp acting as speaker, on behalf of the Maoris, said— (Salutations, )—We appear before you, not as our ancestors would have, but with the knowledge of Europeans. I will merely deal with the Treaty of Waitangi which was signed by our ancestors, and Clause 71 of the Constitution Act 1852, in the first place, certain privileges which were bestowed upon the Maoris by Her Majesty the Queen, have been overlooked and neglected by the Europeans, and therefore, I am counselled to say that it Was the duty of a Representative of Her Majesty the Queen to say: Here are the privileges given the Maori people by Her Majesty, did they show us such privileges ? No. We were left in ignorance. A Government was formed, they made Native Land Court laws which was in a small scale against the Maoris. later Governments were appointed, and they continually altered these laws Which now have become a burden upon Concluded on page 2,

HUIA TANGATA KOTAHI. PANUITANGA Kinga Iwi katoa ote iwi Maori. E noho maira i Aoteaaroa mete Waipounamu. Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga take e mau i raro ihonei. 1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori i raro ite kotahitanga o te Tiriti o Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i nga mana Kawanata- nga Pakeha, me era atu tangata e hua ina nei he Pakeha. 2. E taia ana nga korero o nga hui ina tukua mai. Menga rongo korero, menga whanautanga tamariki, marenatanga, menga tangata mate, mera atu korero e tika ana. 3. E kore e taia e tenei, Perehi nga korero whaka kino ingoa mote tahi tangata. He mea tino kino hoki tena kinga Perehi katoa ite ao. 4. Me whakaaro nga iwi onga motu nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara kia rite te whakaro ki te ngaki oranga kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei Nupepa. 5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana inaianei. No reira ka whakarohia ki tenei e rua patanga ite marama ki te tangata e tono ana, kia tukua atu te Nupepa kia ia. 6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tan, Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te tangata e tuku mai ana ite Pauna mote Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni iti rawa ara te paana kotahi inga moni e ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau kotahi. 7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Waipounamu ki te awhina i to tatou Nupepa. Hei Reo hei taringa mo tatou hei whakaatu hoki kia tatou inga mahi o to tatou kotahitanga. 8. Kia marama te tuhi mai ate tangata i tona ingoa mete ingoa ote kainga mete Poutapeta hei tukunga atu ite Nupepa. 9. Me tiaki te tangata i tana Nupepa. Kaua e rukea noatia ko to tatou kuare hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te korero ka riro atu i tetahi tangata ngaro atu. PANUITANGA. Whare Rongoa i muri ake o te Teihana o te Reriwe. Ko Hohepa Paana, be Takuta, kua whakapuare tetahi whare Rongoa ki Hehitingi nei. Ko ona tau e mahi ana ki Turanga 14. Nui atu tona whakapaitia i reira. Hei tohu mo tona pai, kei a ia nga kupu whakapai a nga tangata mona. Ka kore koe e ora i etahi atu tangata, kaua hei pouri, me haere mai ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora. Te piwa te ngau puku, niho tunga, me era atu mate ka ora i ana rongoa. Kaore he rongoa pena i etahi atu takuta. Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia. Ko nga mea e pangia ana e te mate me haere kia ia a ka ora ratou. HAMUERA HEMI. E hoa ma kua hokona e au te mahi. Hu meka a Kaata i te taha o te Tari Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina- ianei ki to koutou hoa kia Hamuera Hemi. Tango Huai Ranui toku mohio kia koutou. TARIANA WHAKAEKEEKE MOMO PUREI RENATA. E rima ona tau he tino Momo tenei Hoiho ka whakaekeeke ki Ngapuke mote tau 1893 kote utu mote uha £6 6s. I wini a ia inga Purei o Nui Tireni nei, I muri haria ana ki Poihakena, Heoi i runga i te whakaaro o te Korana o Mangatarata whaka hokia ana ma i hei whaka eke uha ki Nui Tireni nei kawea mai kawea mai a koutou uha momo, ki te toa taua nei kia Renata. NA WIREMU POROTENE. PANUI. Monga kahu me era me atu iti te utu haere ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari Nupepa • Maori, Hehiting. PANUI. HEHITINGI TOA.. Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa. W. C. MATIHANA. PANUI. W. HAIMONA, tangata ote hare mahi kati, Wakena, Hehitingi, kei au e takoto ana te tini, paki me era mea e pirangitia ana e te tangata, mehemea ka pakaru o koutou paki, haeremai homai kia mahia, ina ano hoki nga Wakena Wuru, kei to koutou hoa kei a W. HAIMONA, HEHITINGI. KI NGA TANGATA O HERETAUNGA. HE PANUITANGA TENEI KIA. Mohio ai koutou kua whakatuheratia e au takuwhare Putu e tata ana kite whare Tiata Hehitingi. Me haere mai koutou kia au kite tangata nona te whare iti ake te utu i Haki Pei. NA HONE TATARANA. PANUI. REREWE WHARE KAI. HEHITINGI. Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio He Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e pirangitia ana, Haere mai ki to koutou, hoa HONE TEERA, Rangatira o tenei whare. AE AE AE KEI KONEI NGA.. Huka iti te utu ' Kei a Ti iti te utu PITI ME ONA. Hopi iti te utu hoa Toa Kanara iti te utu moni takoto i te taha o Tiamu iti te utu • te Raihi iti te utu WHARE O Karani iti te utu PARAIHA Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea Tini Riihi iti utu. katoa mo te moni iti Haere mai kia tere ka kite koutou i te iti o te utu o nga meae hokona ana i konei. PANUI KI NGA MAORI. HAEREMAI, HAEREMAI, Katoa koutou tangohia. He Tera he Parade mo koutou me a koutou Tamariki. Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia TEOTI RANA, HEITINGI Whare ite te utu i Haki Pei rawahi mai i te HOTERA O KARATANA. PANUI KII NGA MAORI. AREKA TUARI. E hoa ma kei au te Whare iti te utu haere mahi homai ta koutou. Ota kia mahia e kahu pai mo koutou, kei au nga mea katoa e piritianga ana e te tangata, ko toku whare kei rawahi mai o te HOTERA O KARATANA, HEHITINGI. PANUI. TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI. Ara ho te Rogoa e mutu wawe ai te mamae onga mate katoa. He rangoa tenei e emutu wawe, hohore ai nga mamae o Te Rumatiki mate pera ano te anna Mate Hukiki ara Matare-kereke. Tuituki Takoki. Te ataunga ranei a te katipo a te aim atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea ranei o te tangata. He whakamohiotanga tenei mo te whaka-maeinga o tenei Rongoa. Ukuia tenei aira me te miri kauaranei e miria ka te ahua o te tangata mate te tangata mate te tikanga Whare Tumuaki Na Peteriki me Co Tikahou Amerika Kai a ratou anake kei Poneki 2s 6d mo te patara Hei pani anake mo waho o te tinana Ko to ratou Eihana ko W, J. TAEAMANA PANUI. KOREROTIA TENEI. • Mehemea ka kino te haere o te wati mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi nei i te whare i te taha o te Tari o te Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka toru nei to kau tau e mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi Riingi Poroti me era atu mahi ko nga mea e mahia ana e kore e kore te pai, he iti noa hoki te utu, kei a A. MaKakinitera ngu Wati, karaka pounamu pai me era tini mea atu. Mohiti Kanohi, puru aha atu ku nga karaihe tonu e pai ana mo nga konohi he iti rawa te utu o nga mea katoa haere mai Haeremai tirohia koutou te whare o A, MAKAINITERA, I te taha o te Tari o TE HUIA, NUPEPA MAORl, REREWE TIRITI. PANUI. NO WHITAKA. Me una hoa te toa pai ki te tango pukupuku Nupepa tuhituhi, Pene koriana me era mea atu. HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI. He mea Perehi e TEOTI me IANGA u he mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIUA, " i raro i te Komiti o te kotahitanga. HATAREI, 22 o HURAE, 1893.