Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 19. 23 June 1894

HUIA TANGATA KOTAHI. NAMA 19. HATAREI, HUNE 23, 1894. PUKAPUKA 2. . Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te Manu. E hara i te tika ma te hunga kua utu, i tana Pepa e utu te Pohitanga ki te hunga kaore ano i utu. Kote utu mote pepa nei ite tau, kotahi pauna, kite tuku mai te tangata i tanu puunu, ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote tuhi me penei. Kia Ihaia Hatana, Etita o Huia, Hehitingi Nepia. PANUITANGA Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku moni mai koutou, mote Pepa nei, nae tuku mai i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i ngu Pane Kitini, he mea na ua te homai moni mo nga Pane kuini i konei. Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha- ka Kawenata o te Paremata Maori, o te Kotahi- tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka, kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etita o Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te rua herengi, ka tukua atu te Pukapuka i te Meera. HUIA TANGATA KOTAHI. HATAREI, HUNE 23, 1894. KOTAHI PUTANGA ITE WIKI "HUIA E" HUIA TANGATA KOTAHI, TOROA WHAKAPAI TANGATA. HE tikanga nei whakaharahara te tikanga ahu whenua, he mea mau tonu i te iwi maori i o ratou ia i ngu ra o mua. E haria aua mai nga kai i ta whenua ta- whiti nga kui he mea waha i runga i te tuara, Pau noa nga rau maero e haere ana, i runga i te tuara, a e kitea ana hoki e tatou inaia nei nga paenga maara o mua i nga raorao me nga harapaki mau- nga. Me nga rua he mea keri ki nga KOO, a e kitea ana hoki e tatou te whakaaro nui o nga tu tangata o era nga wa ki te rapu i nga tauranga Ika, me una tutohu e mohiotia ai mo u muri atu, rua tenei e whakaatu kia tatou te nui o to tatou mangere, ki te ahu whenua, aha koa i tupu tatou i roto i te mohiotanga me te wai- ngohiatanga nga o nga mahi e mahia nei e te Pakeha, e puta mai una he oranga nui kiia tangata kiia tangata i roto i nga kai u mahia ana ki runga i te Eka kotahi nuku atu ranei a, kua waia nua iho tatou i te mohio atu ki te ora o te iwi Pakeha e puta mai ana i runga i te uaua Ui te ahu whenna aha koa he iti te wahi, aha koa kia puta mai he hua i roto, ka mahara tatou te maori ki nga moni e utua mai ana mo nga riihi he moni no roto i tona, Pakete, Kaore ia he moni tonu no nua hua o te etahi maate hunga noona te whe- nua, ahakoa kua tini noa atu nga tau e matakitaki ana tatou ki nga mahi ahu whenua e puta mai ai te ora. Kaore ano tatou te iwi maori i whakamatau atu ki tana ahua. Heoi te mea nui kei atatou he mangere, he haere ki nga Pa- pani kauta tu ai, a, ahiahi noa, kote haurangi hei kawenga atu ki te kainga, me te whai tonu mai o ngatamariki i muri inga matua na, runga tonu ano i tenei ahua, He nui rawa te hari me te koa e puta mai ki nga matua ina wha- karere nga taitamariki i te kai waipiro, aha koa kore e taea atu te whui, nga tikanga ahu whenua te hopu e te whakaaro otira me kore noa te waipiro e taea te wha- karere atu. kaore hoki ite ngaro ia tatou te mutunga o te ahua pera e mahia nei i roto ia tatou. He tokomaha nga tai tamariki whui whenua kei runga i Aotearoa mete Waipounamu, kaore pea i te tae, ki te kotahi tekau o aua tai- tamariki kua tahuri ki te whaka- mahi i ona eka, i runga inga tika- tai tamariki ki te ahu whenua, a ku mohio ki te pai. tena ka ware- ware nga mahi ahua reka i roto ia ia e torere ai te whakaaro kite kino a ka kite etahi taitamariki i te pai me te oru o tera tikanga, tena, ka ahua whakama kinga mahi kino, ko to mea pai tenei ma nga tai- tamariki ara he whakamatau ki te ahua whenua mete whakatupu rawa kia puta ai koutou, kaore hoki i te ngaro to tatou ahua e heke haere, ana ki te wahi pouri kerekere. Kei te mau ano ia koutou (Tate tangata kai he kai titongi kaki, kaore ki ta tona ringa ake tino kai, tino makona. ) NO HERETAUNGA. ——+—— KUA taemai te Karaka Kihipane, i tuhia mai i le 19 o Mui 1894, he whakatu mai kua tukua mai e ia to Pauna kotuhi mo te tau hou ara, 1894, i Kua tae mai te reta a kaititiro, I tuhia i te 13 o nga ra o Hune nei, kaore te kainga i roto. K ngari kote aronga o nga korero e ahu ana ki te- tahi tikanga u Pa ana ki nga tangata o kaikohe, me te Hiiri o te pautapeta o Kaikohe, kua oti ano te whakamarama kinga hoa e kore nga tu ahua reta Penei e taia ki to tatou manu. —Na te Etita.. £ mea atu ana ahau ki te hoa i te Karaka, ara kia loapa, kaore ano i tae mai te moni kiu ahau kua maha tenei nua ra i muri o to wha- kaaturanga mai e tatari ana ahau. Tena pea kei te Poutapata o kona te raruraru anu, mei tae

                      HUIA  TANGATA  KOTAHI, HATAREI, HUNE 23.

                                                                                                        3

  ko te Nahinara te ingoa; I tu te Makuihi o

 Ripana ki te whai korero kia Kerei, mo

:. tona ote roa he tangi hoki na taua kara-

  ipu ki a ia I tu ano a Hori Kerei ki te

korero, koia enei ko ana kupu i korero ai,

 ko tona hiahia he mea na. ana kia kaha

   te hapai i te kotahitanga o Ingarangi

. ratou ko ona koroni a tae atu hoki ki

 Amerika, i runga i nga mahi a te katoa,

 haunga ia nga mahi a nga kawanatanga

takiwa.

WAEA

      O

       MUI  TIRENI.

    

 ROTORUA, Hune 1.

    Tenei  kua tae mai a Rawiri

   Kapiona rue Hare Hare o Karatia

   ki konei, ko ta raua haere mai he

 whakaatu atu ki te pirimia kua

   whakaae raua ki te hoko i o ratia

   whenua  ki te kawanatanga, i

 runga ano. i nga kupu i oti i a

   ratou ko te pirimia i te taenga o

   te pirimia ki roto i te Urewera.

     i te mea kei konei a Kiri, he

   takiwa pai rawa tenei ki te tango

   i aua whenua i runga i te utu

   tika.

       TURANGA, Hune 19.

     Kua Waipuketia a  konei ki te-

   tahi wahi ote Taone kua ngaro ite

   wai, kua pakaru nga Piriti o ko-

    nei.

                     PONEKE, HUNE 19.

     I whakawakia e tetahi Wahine,

   etahi tangata e toru i konei, mote

   pakarutanga  o  tana kiki, kote

   putake o taua whakawa, I kiia e

   taua wahine i oho taua hoiho, i

   nga paitikara o aua. tangata oma

   ana te Hoiho, tahuri ana te kiki,

   heoi hinga ana taua wahine i runga

    i nga korero a nga kaikaro..

                  TARANAKI, Hane 18.

. Katahi ano te ha nui kua puta

   ki konei o mua iho. Ko nga whare

    kua riro katoa a runga, me etahi

    o nga tumere kua hinga, nga tai-

    apa kua hinga, me te mahi a te

    rakau, kua puke katoa nga awa;

AHIPATENE, Hune 19.

      Kotahi tetahi tangata ko Hori

    Henare mete te ingoa i hopungia

    e te pirihimana mo tona whana-

    kotanga  i tetahi hoiho. Ia ia i

    roto i te rakapa, katahi ka mauria

    atu e iatona a i kiha, ka putikitia

    e ia ki runga o te toa tetahi wahi,

    a  ko tetahi pito ka putikitia ki

    tona kaki, ka tarona i a ia ano. 1

    tino kaha ai ki te mea i a ia kia

    mate, i te mea me pepeke rawa

    ona waewae katahi ano ka tarewa

    tona tinana.

                   KARAITIATI, HUNE 20.

      Kua whanakotia nga moni o te

    Nahinara Peeke u Karaiati. Ko te

    nui o aua moni e £500 pauna, he

koura katoa, kaore e mohiotia te

tangata na ana i mau aua moni.

E maharatia ana, na nga pira i

whanako. Ko te takiwa e mohio-

tia ana hei whanakotanga, ko te

ata, i te mea nui atu te tangata i

roto i te peeke.

                 PONEKE, Hune 21.

  I muri tata iho o te puaretanga

o te Paremata, ka tu tetahi o nga

mema  tino tawhito o te Paremata

ki te whakaari i a O'Ruku hei

 pika. No te pootitanga kaore rawa

 tetahi i tata mai ki te pooti o

O'Ruku, ko tona hoa tautoko ko

 Meiha Tuari.

               AKARANA, Hune 21.

. Kua whakatauria kia kotahi tau

 mo keri kaihau ki roto i te whare

 herehere mo tona mahi whakararu

 raru i te mahi a nga kai ruri i

 Opuatia.

   Ko nga mea  e waru, kaore i

 mau.

   Kua  tu mai a te Waihora i tenei ra, i

 rere mai i te tonga. Ko te korero a taua

 tima, kaore ia i kaha ki te tu i Nepia me

 Taranga  i te ki. o o te tai. I te mea i

 Waikawa, ka  kitea tetahi poti nui, koa

 ki katoa i te wai. Ko taua poti, mehemea

 nei he poti wera no ngu manuao.

 I tangohia mai i te Paki o Matariki.







 MAUNGAKAWA, HUNE 2, 1894.

 Te Mana Maori Motuhake.

                           o

  AOTEAROA ME  TE WAIPOUNAMU.







  Nga Whai  Korero a Tawhiao i te

       21 o nga ra o Mei, 1894. Pai

       ana ia ki te Whakapuaki  i enei

       Korero.





    Taku kupu ake kia rongo tonu mai

  koutou katoa. —He  kupu ake naku, kia

  ora te Tumuaki ratou ko ona hoa: ma

  te Atua tonu koutou e tiaki, mana tonu

  te kupu e whakatika. E nga Maturiki e

  nga Manukura e nga Whakamarumaru,

  e te Iwi nui tonu, katoa katoa katoa, ma

   te Atua tonu tatou katoa e tiaki

    He kupu  ake naku kia ata whakaro-

   ngo tonu mai koutou ki tenei korero ake

  aku. He kupu naku mo Tutangatakino,

  rae noho ia i konei me ana Wahine, me

  au hoki; ka noho nu i konei me aku

   Wahine, me aku Tamariki: me Mahuta

   raua ko Te Wherowhero ka riro mai i a

   au ki konei, kaore au e pai kia waiho hei

   ngarengare nga. He kupu, ake naku noo

   Iriwhata, mo Atutahi, rae haere mai ki

   konei nohu ai, me a raua Wahine. Ko

   ahau  ka  noho i  konei, koinei taku

   KAINGA hei nohoanga moku, mo matou

   ko aka Tamariki, me aku Mokopuna.

   He pai ano tetehi me haere mai ki konei,

kei konei ano tetehi, me haere mai ki

konei. He  kupu naku mo Te Tihirahi.

mo Te Arai, me haere mai ki konei me n

rana Wahine. Ko ahau kanoho i konei.

ko aku Tamariki kaore e mahue atu i a

au, me aku Mokopuna ka poto mai i a

 au ki konei. Ko tetehi tangata e mea

 ana au. ko Te Whatakura raua ko tanu

 Tamaiti, me ana Mokopuna, ko ahau ko

 konei au Mehemea kei Hukanui etehi,

 tetehi ranei, ope haere mai, ki konei—He

 aha hoki, kei konei, ko te ' PU' nei hoki

 tenei, pata puta puta. " Kei te Pu, kei

 te Hiahia, kei te Koronga " koia tenei.

 puta noa pena, puta noa ki a Ngatirau-

 kawa, pata puta puta.

   He mea naka, kia tata au, o tatou ki

 konei, he mamao rawa hoki te haerenga

 mai o enei i nga waahi tawhiti, ka waiho

 noa iho to tatou WHARE kia tuhera noa

 iho, kia titiro atu ai tatou ki te mahi a

 nga tamariki e mahi maina, ma tena

 hoki ka tika ai nga mahi e mahia ana.

 He mea ake naku, ki enei taima i mahue

 ake nei, tae noa mai ki tenei taima, koi

  nei taku—Tetehi MEI PAI te ata takoto o

  nga tikanga, me  te ata takoto o nga

  mahi, me te ata takoto o nga reo koia

  ahau i ki ni; kia kaha, kia kaha, kia

  kaha!  Kia maia, kia maia, kia maia

  E korero ana tenei i mua tonu, kua huri

  ki tetehi whaitua heoi ono, kaore e ngaro

  te tikanga, ki te huri ki tua, heoi ano

  haere i to haere.

    E  ngari ki te haere kia pai te haere,

  kaore hoki e ngaro  te ingoa ki te pai,

  kaore e ngaro te ingoa ki te pai, kaore e

  ngaro ki te tika, ka rangona ano te pai,

  ka  rangona ano te tika. Koia  taku

  kupu e kopikopiko ake nei, mo te KAHA

  mo te MAIA, Ki te whakahaere kia maia

  ki te whakahaere, he mea ake naku—Ka

  okioki i te tuatahi, kei muri atu ka wha-

  kamatauria koe, kia pai te whakatakoto i

  te kupu, kei mea te whakaaro ka tika.

  Kia whia koia ?  Kia 1 2 3 4 5 6 kei tae

  kapa-kapa, koia au i ki ai nana tonu.

   Kia kaha, kia kaha, kia kaha: Kia maia,

   kia maia, kia maia



           Heoi ano aku kupu

               NA TAWHIAO.









     Heoi ke? te noho  tonu te Hoihoi

   o Matariki, me. o  ratou Manakura,

  hui tahi ki nga Whakamarumaru, me

   nga Minita, i whakatuturia hei pupara i

   nga tikanga e tau ai he pai ki nga Iwi

   Maori, me a ratou tikanga, me ta ratou

   whakatakoto i nga Ture e noho pai ai

   ratou. I hiahia ai ahau ki te whakaata i

   enei korero, tena pea koutou e nga Iwi,

   kei te whakaaro mai. Pewhea  ra nga

   korero n Tawhiao ia ia e noho mai nei i

   te Kauhanganui ? koia ra tenei: —Kua

   tukua ata na etahi i te Pepa o te 25 onga

   ra nei, koia nei etahi.

     Tenei hoki tetahi korero a Tawhiao ka

   whakaaturia atu nei kia koutou. E nga

   Iwi, e nga Hapu, e nga Reo, e nga Hui-

   huinga tangata e noho mai nei koutou i

   Aotearoa me te Waipounamu, whati atu

   i nga Moutere—Kua korero mai & Taw-

   hiao ki a haere atu ahau ki te whakaatu

   kite Ao katoa, i ana kupu mea ake nei

   korerotia atu. Otira e nga Iwi e nga Hapu 

   e nga Rangatira e nga tangata titiro hoki

   i enei korero; ka marama ano ta koutou

[  whakaaro iho ki aua korerero, ehara i te

, mea ko aua korero a Tawhiao, e ahu ane

   ki nga Iwi ki nga Hapu ranei, ki te wha-

4 HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI HUNE 23. Maungakawa,: Mei 7, 1894. Ki a te Mahau Tena koutou katoa. He kupu atu naku ki a koe, ki a homai te Hiiri o Potatau, kaua rawa e waiho atu me homai, Tuarua, ko te Hiiri mo te Kauhanganui me homai tonu i te taenga atu o taira reta, kaore au e pai ki a kimi i te take e roa atu ai tana Hiiri, homai ki a Te Kamanomano. Ki te kore homai, ka ki a e an he Hiiri Mana Kore, homai nga, Hiiri e rua. . • Heoi ano. NA TAWHlAO. I te taenga mai o taua reta me te ta- ngata tiki atu i aua Hiiri ko te utu mai tenea a Kerei kaihau: koia tenei—. Taurewarewa Mei 8, 1894 Ki a Kiingi Tawhiao. E TE ARIKI ATAWHAI TOHUNGIA MATOU. Tenei tau reta tono mai mo te "HIIRI"' o te Kaumatua nei, me te HIIRI hoki i mahia nei e te kura raua ko te Atairehia, Na to Mokai. NA MAHAU. I te taenga mai o te reta kia Tawhiao, nae te Hiiri hoki o Potatau; a ko tetehi o nga Hiiri, kaore rawa iho mai, katahi ka utua atu e Tawhiao taua reta a Mahau. Koia tenei— Maungakawa Mei 11th 1894 Kia Te Mahau Tena koe Kia rongo mai koe i taku, i" Ka tukua e ahau a Te Paki o Matariki ki te Aokatoa, haere ai, ki te whakaatu: Kua kiia e ahau te Hiiri i a koe na he Hiiri mana kore, me tou; reo he reo mana kore, e hara i a ahau au mahi. " Kaua e haere. mai ki a au, noho atu. Kaore rawa au e ki atu haere mai (kao) noho ; atu, Ko te Hiiri. taku i tono atu ai kua kore e homai, ka kite koe, ma Te Paki o Matariki e korero. Na TAWHIAO. P. KEMARA, E Whakaatu ana ki nga tangata o NEPIA ME HEHITINGI, mo ona boa Maori, kua tae katoa mai nga kahu hou ki tona whare. KO ANA KAHU Ho Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi ana to tangata. Kei aia hoki nga ahua, mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani. Me haere mai koutou, me homai he oota kiu mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu TARAU •• •• 15s Herengi HUTU.... £2 10 O HUTU Mete Tarau i waho, haere atu ite.. £3 15 O Kaua e kore te haere mai ki au, kei au te whare iti le utu, koi a nei Anake te whare e hoatu ana orua Tarua mehemea ka homai koutou he ota kia mahia he kahu mo koutou, ko ahau te riwhi o J. H. TOROANA i te taha ote MAHONIKI HOTERA, NEPIA. Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi kahu, Ina hoki ka whakaaturia nei tetahi Pare whakapai a tetahi tangata moku. Ka Whitu tau u mahi ana P. KEMARA ki au kaore ano i kitea te ahua te he i aia kaore ano hoki be tangata i mea mai kei te kino tana mahi kahue engari e whakapai tonu ta ratou i aw J. H. TOROA NA. E whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka ta mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MARONI I nga Turei mo nga Paraire Ite waru Ite ata o nga kaora tae noa kite rima, Haeremai homai i koutou ta ki te tangata tino mohio kite mahi kahu. \_\_\_\_\_ HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI. He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHUIA, i raro i te Komiti o te kotahitanga. HATAREI. HUNE 13, 1894.