[NAMA   19. O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI,    NOEMA TAITE   80th 1899.   '[Wharangi No. 2]
Noema 6th 1899. Ki te Etita o te   "Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe, he whakaatu atu tena kia mohio mai ai nga Iwi e noho ana i runga, i tenei Motu, kua tuturu rawa ta Ngaati-Ra-ukawa kupu, e penei ana, "ko te. tangata e puta ai te kupu a Kiingi Mahuta, koia hei Mema," ka pooti katoa a Ngaati-Raukawa ki taua tangata, e kore ano hoki e pai kia takahia te kupu a Kiingi Mahuta, kei takahia tana kupu a ka iti ia ki ta tatou titiro atu, ko tenei e nga Iwi o te Tai-hauauru, rae pooti katoa tatau ki te tangata a Kiingi Mahuta, kia ora tonu te Kiingi Maori, kia ora tonu ano hoki te Kuini Pakeha, ka mutu na to koutou whanaunga.
Kipa Te Whatanui Ngaati-Raukawa Otaki.
Parewanui.
Noema 3rd 1899.
Kia Purakau Maika Etita o te ' "Puke Ki Hikurangi." E hoa tena koe, e whakamarama atu ana kia koe kia mohio mai koe; i te ritenga i roa ai te puta atu o a matau moni, utu mo a matau Nupepa, na runga i te ritenga i whakatakotoria, me hoata nga moni ki te Tiamana, mana e tuku atu kia koe heoi ano, no te taenga mai o te Pire, katahi matau ka mohio kaore ano a matau moni i tukua atu e Taraua Utiku, ine tona Wahine me te Kahu Kiwi, e hoa i naianei kua tako-to ta matau whakaaro ki te Iwi, kia kimihia, aua moni a matau, i te mea kei a matau ano nga Retiiti hoatutanga o aua moni a matau, heoi ra e Pu, kaua e maharahara ki nga he-rein mo te Puke, era e puta atu ia matau otira kei te penei atu o matau whakaaro kia tukua mai ano e koe o matau Nupepa o te
• Puke
Heoi ano, Na matau na o hoa.
Mohi Ropiha.
Peehimana Te Tahua. Tahu Ratana.

[NAMA 19. O TE TAU 24TE PUKE KI HIKURANGI                 NOEMA TAITE                                             Wharangi No. 3
Ruatoki.
Noema 6th 1899.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e pa tena koe, i raro i nga atawhai me nga whakaoranga a tou kai tiaki, e noho mai nei i te waahi ngaro, kia ora kia kaha tou tinana me tou hinengaro, heoi ake aku mihi kia koe, kaati e koro tenei aku korero ka tuhia atu e au kia koe, hei uta atu mau ki runga i to tatau Tima i a te "Puke," hei titiro iho ma toku Tipuna Papa Koroua Hoki, ma Matutaera Nihoniho o Ngaati Porou, hei whakautu mo tana whakautu mo ta matau whiriwhiri inga korero a Tuta Nihiniho, e hoa e mahara ana au i hoki mai pea koe i roto i te Hoteera, i te kai i nga wai whahaurangi, e rori ai te ahua o te tangata, e ta-ehara i a Wi Pere i hanga he tikanga mo Tuhoe, i mohio ai ki te pupuri Whenua, engari no te ra ka mau te rongo i muringa iho i te whawhai Pakeha ka tu te hei a Tuhoe i te tau 1870, ka hui a Tuhoe ki Kohimarama, a i tae a Raka ki taua hui, te Kawana i taua ra ko te Makarini, a takoto ana ta  Tuhoe kupu, e kore a Tuhoe e reti e hoko e riihi Whenua, a whakaae ana a Raka raua ko tona hoa mo aua kupu a Tuhoe, ka ki a Raka e kore au e haere mai ma te tuarongo o te Whare, koi kiia au he whanako, i muringa iho o tena hui ka tu ano te hui a
Tuhoe ki Ruatahuna, ka whakamaharatia ano taua kupu, ano kia mau te  pupuri Whenua, koi na te ora mo te tangata, nga Rangatira i

[NAMA 19, O TE TAU 2.]TE PUKE EI HIKURANGI, NOEMA TAITE 30th 1899.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 8J

HE MOEMOEA
Na Rev Hemi Whahera


Hinai
Iharaira

TE WHAWHAI A TE  INGARIHI RAUA KO   TE POA.
Te whakarapopototanga o nga Waea mai mo te Whawhai.
Keepataone.    Noema 14.
Tekau ma tahi nga Kaipuke kua u mai i tenei ra, KO nga Hoia o runga tekau ma wha mano, e ono mano o enei Hoia kua tukua atu ki Tapana takiwa o Neitara, mehemea ka hui atu enei Hoia ki nga mea kua tae ki Ehikooti ki nga mea hoki o Reirimete, ka nuku atu ki te rua tekau ma wha mano Hoia o te Ingarihi kei Neitara.
Ranana.    Noema 14.
Kua whakaaro te Kawanatanga o Ingarangi kia kapi te kotahi rau mano tangata, no konei kua huihuia kia tekau mano tangata, hei tuku mai ki te pito whaka-te-tonga o Awherika. Tapana.    Noema 15.
Ko te whakaaro nui o Tianara Para kia tere atu nga Hoia hei whakapiki i nga Hoia o te taone o • Reirimete, kia mutu ai te maharahara o te Iwi, notemea kai te whakapaua e Tianara Teopaata me ona Kai whakahaere, to ratau kaha ki te whakahoro i tenei Fa, ki te horo i te Poa ka pa mai he Aitua nai ki te Ingarihi, ina hoki tekau mano nga Hoia o te Ingarihi kai te noho i roto i te Pa, he nui nga mea i tu-a-kiri, me nga Hoia kai te paa-ngia e te mate, me  nga, taonga Whawhai a te Ingarihi o roto o taua Pa, ka riro katoa i

                     A SUPPLEMENT TO THE "PUKE KI HIKURANGI" NEWSPAPER.
            Waikekeno.
             Noema  7th 1899.
  Kia "Te Puke Ki Hikurangi," me  nga
Kaumatua me nga Tamariki, kia ora koutou
B whakahaere mai na koutou i to tatau taonga
i a "Te Puke Ki Hikurangi" kia kaha ai
kana rere ki nga Motu e rua nei, ki Aotearoa
me te Waipoanamu, heoi utaia atu toku pouri
mo aku Tamariki i tae nei ki te aroaro o te
Takuta, e ono marama e nohoia ana te aro-
o te Takuta, kaore i hoki te mamae, ka ki
mai kia whakahokia ia ki Waikekeno i mate
mai ano ia ki Waikekeno nei, i mate ano ia i
tona ra i whanau ai, i te toru tekau ma tahi
o nga ra o Oketopa no reira ano i mahue ai
tona tinana i tona Wairua.
  Ko te Kohai no te rua tekau ma toru o nga
ra o Mei i mate ai, ana ano kai te "Puke"
te ra, kanui tooku pouri mo to raua wehenga
atu i a matau, heoi  ka tukua atu o raua
Whakapapa me  nga Waka  i haere mai ai o
raua Tipuna koia tenei:—
  Ko Tainui tena Waka, ko Te Arawa tena
Waka, ko Matatua tena Waka, ko Matahoru
tena Waka, ko Nukutere tena Waka, ko To-
komaru  tena Waka,   ko Arai-te-uru tena
Waka, ko Takitimu tena Waka.
  Kaore au e mohio ki etahi,  e Tamariki
ana ano toku rongonga ki oku Matua, ko
nga Waka  enei e matau ana au, me nga
Tipuna, heoi kia ora te "Puke."

    Ko  Houmearoa.
     "  Te Ao Matarahi.
     "  Rakaipa.
     "  Hikawera.
      "  Te Whatuiapiti.
     "   Rere.
     "   Tukua-i-te-rangi.
     "  Hapuriri.
     "   Haketekete.
     "   Kake  Pikitia.
    "  Kakemoari.
     "  Tupaia.
     "  Tonikino.
     "   Tunaipiri.
    "  Tumakoha.
     "  Kahukura Arohea.
     "   Te Aotoia.
    "  Te Kahumaku.
     "  Tehemotu.
      Whakaniwha.
     "   Peketahi.
      "   Titia.
     "  Rahari.
     "  Te Kohai raua ko Tangataware.

   Ko  Kahungunu.
    "   Kahukuranui.
     "  Rakaihikuroa.
     "   Titaha.
    "  Tauwheoro.
     '•  Hinepare.
    "  Te Rangitaumanu.
    "  Tamawe.
    "  Toamatua.
     "  Putakari.
    "  Rewanga.
     "  Hineiawhea.
     "  Peketahi.
      "   Titia. 
     "  Rahari.
    "  Te Kohai raua ko Tangataware.

   Ko  Kahungunu.
    "  Kahukuranui.
    "  Hinemanuhiri.
     "  Tore.
      "   Tikitiki.
     "  Hineatu.
     "  Terahikoia.
    "  Tamauruahu.
    "  Tamateha.
    "  Mohunu.
     "  Hineari.
     "  Putakari.
    "  Rewanga.
    "  Hineiawhea.
     "  Peketahi.
     "   Titia.
    "   Rahari.
    "  Te Kohai raua ko Tangataware.
                                           
   Ko Tahunui to mua.
   Ko Porourangi to muri.
   Ko Ira to muri iho.

 Ko Porourangi ka moe ia Hamo.
 Ko Hau ka moe ia Tamateatoi.
 Ko Rakaino ka moe ia Hinehuritai.
 Ko Manutangirua ka moe ia Kahutiniopara.
Ko Hingaroa  ka moe ia Iranui.
  Ko  Tahu Tipuna.
   "   Ruakotare.
   " Tamakomutumutu.
   ",  Koheuri.
   "  Komahewai.
    "  Ngatorotaita.
   "  Ngatoropuehu.
   "  Ngatorohaka.
   "  Hitewhaatu.
   "   Te Whatui.
.  "' Te Matete.
   "  Te Meremere.
   " Hanena Pounamu,
   "  Tutamure
   "  Manutaurehe.
   "  Rongoteake.
   "  Urekaka.
   "  Ruawharo.
   "  Marukowhiti.
     Tamatatai.
   "  Te Marinui.
    Te Mariiti.
   "  Te Kirimauku.
   "    Kiritoia.
   "  Rangikohua.
   "  Maruheikawa.
   "  Mania.
   "   Titia.
   "  Rahari.
   "  Te Kohai raua ko Tangataware.

 Ko   Rangi.
   "  Papa.
   "  Matapurepo.
   "  Te Mataotao.
   "  Nohomaitepari.
  "   Rongomaitehahatai.
  "  Waowaonunui.
   "  Waowaororoa.
  "   Maruheipapa.
  "   Maru papanui.
  "  Maruwhakaaweawe.
  "  Hena.
  
  "   Te Whatui.
  "  Te Meremere.
  "   To Matete.
  "  Tunamu.
  "  Hanenapounamu.
  "  Tuwairua.
  "  Te  Parua.
  "  Uenuku.
   "  Whatiuarangi.
  "  Te Aonehe.
  "  Te Howheurunui.
  "  Tuwhenuakura.
  "  Te Aowheuruiti.
  "  Te Manawa.
  "  Hineiawhea.
  "   Peketahi.
   "   Titia.
  "   Rahari.
  "  Te Kokai  raua ko Tangataware.
                —
 Ko  Maruwhakaaweawe.
  "   Ranginui-a-te-kohu.
  "   Te Mataotao.
  "   Ruamatararangi.
  "  Ruamatanui.
  "  Ruamataiti.
  "  Ruataorau.
  "  Ruaputake.
  "  Ruakaweke.
  "  Ruatakena.
  "  Ruakapua.
  "  Paparua.
 "  Hukimaewa.
  "  Rangipuraho.
  "  Te Whatupe.
  "   Teurukotia.
  "  Kaikakaro.
  "  Maruheikawa.
  "  Mania.
   "   Titia.
  "  Rahari.
  "  Te Kohai raua ko Tangataware.

 Ko  Toroa.
  "   Wairaka.
  "  Tamakitehuatahi.
  "  Ueimua.
  "  Tanemoeahi.
  "  Hakopurakau.
  "  Haketekete.
  "  Kakeipikitia.
  "  Kakamoari.
  "  Tupaia.
  "  Tonikino.
   Tunaipiri.
 "  Tumakoha.
       "  Kahukuraarohea.
       "  Te Aotoia.
      "  Te Kahumaku.
        Tehemotu.
       "  Whakaniwha.
       "   Peketahi.
         "   Titia.
        Rahari.
       "  Te Kohai raua ko Tangataware.
                      ——
      Ko  Taikehu.
       "  Tuawhiti.
         Tipokinuiorangi.
       "  Tahunuiorangi.
       "  Te Rangiteuwhia.
       "   Te Rangiterokohia.
       Te Kanawanawa.
       "  Wairoahuruhuru.
       "   Hineariki.
       "  Tunia.
        Tamoko.
      "  Tamauruahu.
      "  Tamateha.
       Mohunu.
       "  Kaukiwhakaari.
        Hikapakoko.
      '' Kanakana.
      "  Ruakapu.
      "  Hokopahu.
       "   Pera.
        Rahari.
      "   Te Kohai raua ko Tangataware.
                                                     
     Ko  Hinemahuru.
      "  Tamatuahuru.
       Pukupenga.
       "  Parahokino.
      "   Te Atawairua.
      "  Te Rangimatanui.
         Tapuikakahu.
        Te Aonehe.
       Te Aowheuru.
       Te Manawa.
       Tamaohaina.
        Hineiaohea.
         Peketahi.
        "   Titia.
      "   Rahari.
       Te Kohai raua ko Tangataware.

      Ko   Iranui.
      "  Taua.
        Apanuiwaipapa.
       Rongomaihuatahi.
       Apanui-ringamutu.
       "  Mate-ki-tatahi
       *' Rutaia.
       *'  Kaiaterehe.
      "  Paraua.
      "  Hinetawhao.
       "  Poki.
      "  Te Uru-noho-ata.
      "  Whakaniwha.
       "  Peketahi.
        "   Titia,
      " Rahari.
      "  Te Kohai raua ko Tangataware,
                                               \_\_ \_\_\_\_\_\_
      Ko  Rongokako.
      "  Tawhirimatea.
      "  Tutaua.
       "  Teariari-a-rangi.
      "   Tuteao.
      "  Te Rangiaio.
         Whetuoteao.
        Toria
       "  Tauira-a-rangi.
      "   Tauira-korero.
       Kahukurateahu.
      "  Takakau.
        Hinekanui.
     "  Rewanga.
      "  Hineiawhea.
      "   Peketahi.
       "   Titia.
      "  Rahari.
      "  Te Kohai raua ko Tangataware.
             Rahari Hape.

  Kia te Rahari, tena koe me te aroha ki o Ta-
mariki kua wehe atu nei ia tatau, heoi te mihi.
  He whakamarama   atu tenei kia koe, ka
whakamututia i konei nga whakapapa o Ta-
mariki i runga i te kiki tonu o te Pepa i nga
reta, me nga Rongo korero, engari hei tera pu-
tanga o te "Puke" ka tuku atu ai te pito wha-
kamutunga o nga whakapapa o tamariki, 12
nga whakapapa i Perehitia i tenei putanga, a,
e wha hoki kai muri, heoi kei pouri mai te
ngakau, kia ora.
             "Te Puke."

                       A SUPPLEMENT TO THE  "PUKE KI HIKURANGI" NEWSPAPER.
             Keepataone, Noema 18.
      Kai te ata haere atu nga Hoia hei whaka-
    piki i nga Hoia o Kimari, me te mahi haere
    ano i te huarahi o te Reriwe, ko nga Hoia o
    te Ingarihi kua riro Herehere  i naianei e
    1,336 kai Pitoria, i mau tetahi Poa ko Nata-
    na Maaka he Tekitiwha no te Iwi Poa, i ho-
    pungia ia e te Ingarihi i roto i te Pa o
    Reirimete, ko tana mahi he Tutei no te Poa,
    kua puta te panui a Reihi te Hekeretari mo
    te Kawanatanga o te Poa, ki te whakamatea
   taua tangata e te Ingarihi, ka whakamatea e
    ono nga Apiha o te Ingarihi, kai a ratau e
    Herehere ana, hei utu mo taua tangata.
      Te mahi a nga Poa o konei he kokiri ki
   nga Taone o nga takiwa e tata ana ki to ra-
   tau rohe, na, ka murungia nga taonga na ka
    hoki ano ki to ratau  takiwa, otira tera e
   whakatungia  tenei mahi kino a ratau, ina
   tae atu te Ingarihi ki o ratau takiwa.
             Tapana, Noema, 19.
     No te 16 onga ra o Noema i wahia ai te
   Piriti o te Awa Tukara e te Poa ki te Paura,
   ka haere atu hoki te Ingarihi ma taua hua-
    rahi, otira ka mutu tonu te Piriti hei haere-
   nga atu mo ratau.
            Keepataone, Noema, 20.
     Kua tae atu a Ta Tianara Pura ki Te Aa,
   he Pa tenei, e tata ana ki te kotahi rau e wha
   tekau maero ki te whakatetonga o Kimari, he
   Pa huihuinga mo nga Hoia o te Ingarihi, ka
   haere atu ma konei te nuinga onga Hoia o te
   Ingarihi, a, hei konei hoki whakarite ai te
   Tianara i nga Hoia hei kokiri ma roto i te
   Arani Piri Teiti, i nga ropu hoki hei kokiri
   ki te takiwa o Kimari me Mawhekiingi.

    NGA WHAKAATU O MURI MO TE
                 WHAWHAI.

     Kua neke atu i naianei i te 80,000 mano
   nga Hoia o te Ingarihi kua u atu ki Keepa-
   taone, kua wehea enei kia toru nga ropu ko
   tetahi o nga ropu kai te takiwa o Neitera,
   ko te Tianara whakahaere o tenei ropu, ko
  Meiha Tianara Kereri, tekau ma-wha mano
   Hoia kai raro i a ia, kua ahu atu tenei ropu
 ' ki Reiri-mete, engari kai te ahu mai ano
   nga Hoia a te hoa riri ki te aukati mai i te
   haere a nga Hoia a te Ingarihi ki Reiri-mete,
   tera hoki e tu tetahi kakari nui ina tutaki
  nga taha e rua.
     Ko tetahi ropu Hoia kua ahu atu ki te
  takiwa o Kimari, me te whakahou haere ano
   i te raina o te Rerewe i takakinotia nei e te
  Poa.  Ko  te Kai-whakahaere o tenei ropu
  ko Tianara Roore Metiunu, tekau mano nga
  Hoia kai raro i a ia, nui rawa te kaha o nga
  Poa  ki te whakatete ki tenei ropu, no te 25
  o nga ra o tenei marama ka tae mai te rongo
  kua  tutaki tenei kokiri ki te hoa riri, ki teta-
  hi waahi e kiia nei, ko Kawhe-o-kopa, tekau
  nga maero whaka-te-rawhiti o te taone  o
  Peramanata.  Kua rite noa atu nga mahi a
  te Poa mo te Whawhai. Kua whakanohoia
  nga Purepo me nga Puteretere, ki te takiwa
  pai o runga i aua Hiwi me te whanga mai
  ki nga Hoia a te Ingarihi. Heoi no te ata-
  tu i te wa e pouri tonu ana, ka kokiri atu
  nga Hoia a  te Ingarihi. No te taenga ki
  nga Hiwi, ka  pikitia e te Ingarihi me  te
  pupuhi  mai ano te hoa riri. Otira kore
  rawa nga Hoia o te Ingarihi i whakautu atu
  i nga waipu a te Poa, engari i pikitia te Hi-
  wi, no te taenga ki runga ka tukua ma nga
  hoari te mahi, no te rironga o tenei Hiwi i
  te Ingarihi ka ata hoki haere nga Poa ka tu
  mai ano i runga i tetahi atu Hiwi, ka koki-
  ritia ano tenei Hiwi e te Ingarihi, a he nui
  rawa te kaha o te Whawhai i tenei waahi,
  he nui rawa hoki nga tangata o tetahi taha
  o tetahi taha i hinga, engari ka peia haeretia
  nga Poa e te Ingarihi he maha hoki i mate i
  nga hoari. Ka  hoki haere te Poa ka tae ki
  tetahi atu Hiwi, ka  tu mai.  Kaati  i tu
 i konei te tino kahanga o te Pakanga, notemea
  ko tenei Hiwi he uaua rawa ki te piki he
 poupou hoki, kua noho  hoki nga Poa  ki
 muri i nga kohatu, ka haria mai e te Inga-
  rihi a ratau Purepo, ka mahi nga Purepo,
  ka kokiri ata etahi o nga ropu Hoia  o te
 Ingarihi. Ka pikitia te Hiwi, noi rawa to
  ratau kaha i te kino o te waahi hei pikitanga
 me  te kaha hoki o te pupuhi mai a te Poa,
  a eke noa ratau Na, ka kokiri hoki ratau
 ki nga Poa, no to ratau whakatatanga atu
  ki te hoa riri, ka ahua raruraru te Ingarihi
 i konei, engari mo te wa poto ka kokiri atu
 ano ratau a tae noa ki te hoa riri, ka whati
 kino nga Poa ia ratau i konei, a rere atu ana
 ki te takiwa o Kimari, he nui hoki nga Poa
   i riro herehere mai i te Ingarihi, ko te toko-
   maha o nga Poa i uru ki tenei Whawhai,
   e 8,000 mano.
     I mea nga herehere, kaa oti noa atu te
   whiriwhiri nga tangata tika ki te pupuhi o
   te Iwi Poa, hei pupuhi i nga Apiha o te
   Ingarihi, engari i raru ratau; notemea he
   rite no nga kahu o nga Apiha ki nga kahu o
   nga Hoia kore ana e mohio ki nga piha.
    No  te matenga o nga Poa i Konei ka heke
   atu ratau ki te awa o Mota, e tora tekau
  maero te tawhiti atu i konei. Ko nga Hoia
   o te Ingarihi i hinga, ara i mate i tu-a-kiri,
  e 230, e toru nga Apiha i mate.
    Kua  tae mai ano te whakaatu o te 27 o
  nga ra o tenei marama, i te Whawhai ano
   tenei ropu ki te hoa riri i te takiwa o Kara-
  hipana, e waru maero ki te taha whaka-te-
  raki o Peramauta, e wha nga haora e kakari
  ana ka whati te hoa riri, e rima tekau nga
  Poa  i mate, e 40 i tu-a-kiri, kua tata atu i
  naianei nga Hoia a te Ingarihi ki Kimari.
  Ko nga rongo o muri mo Mawhekingi, ka
  nui te mate o nga tangata i te kino o te wai
  o te taone, kua au katitia hoki nga wai  o
  waho o te Pa.
    Ko  te tuatoru o nga kokiri a te Ingarihi
  kai raro i a Tainara Kataeka, ka ahu atu
  tenei ropu ma waenganui o te Arani Whiri
  Teiti, kua tae mai ano te rongo kai te hui-
  hui nga Poa o taua Whenua hei whakatete
  ki nga Hoia o te Ingarihi.
                                                   *

      NGA HOIA O NIU TIRENI.
    No te 24 o nga ra i u pai atu ai nga Hoia
  o Niu Tireni ki Keepataone, kai te pai katoa
  ratau, tekau ma-rua nga Hoiho, i mate i te
  haerenga atu, nui atu te mihi o nga tangata
  o Keepataone ki a ratau, kua noho i roto i
 to ratau paahi, e whanga ana kia u katoa
 atu nga Hoia o nga Koroni me  Kenata, a
 hei reira kokiri ai ratau ki mua o te pakanga.

   TE WHAWHAI KI TE HAUTAANA.
   Kua tae mai te whakaatu mo te Whawhai
 ki te Hautana, he Whenua tenei kai te pito
 whakatetonga  o Ihipa, i nga ra o mua he.
 waahi tenei no te Kiingitanga o Ihipa, engari
 i enei tau tata kua hori ake nei ka raupatutia
 e te Mati te Timuaki o nga Tawihi, whaka-
 tungia ana tona mana ki taua Whenua, ka
 toro haere hoki tona mana ki nga Whenua e
 patata ana, a he maha nga ropu i haere ki te
 raupatu i a ia, engari no te tau kua hori ake
 nei i hinga ai tona mana, i tukua atu e ke
 Kawanatanga  o Ingarangi he ropu Hoia i
 raro i te mana o Tianara Kitina, whati ana i
 a ia te mana o te Kariwha i te Whawhai ki
 Omatumana, i oma ia me etahi o ana Hoia
 i taua Whawhai, kaati ko tana mahi i enei
 marama ka hori ake nei he huihui Hoia ma
 ana, ka haere te kokiri o te Ingarihi i enei
 rangi ki te whai haere i a ia, ka tutaki nga
 ropu Hoia, a, ka Whawhai ki Ketita, e tata
 ana ki te awa o te Puru Naera, e rua nga
 tino Whawhai nui, a ka tino pakaru rawa
 nga Tawihi, e iwa mano i riro herehere mai
 i te Ingarihi i mate a te Kariwha me ona Tai-
 na i roto i tenei Whawhai, tae atu hoki ki ona
 tangata nunui.

     TE WHAWHAI  A MERIKA
         KI TE PIRIPINO.

   Kai te haere tonu tenei Whawhai, otira e
ahua ngoikore ana nga Hoia o Merika, i te
nui  o te ua me nga hau matemate o nga
 Moutere o Piripaina, e kiia ana kua neke atu
i te 4,000 mano nga Hoia o Merika kua ne-
hungia, i mate i nga mate o taua Whenua,
ko tetahi ropu i te haerenga atu ki nga Mou-
tere o Piripaina 1,200 kua whakahokia nga
morehu  ki Merika, ara e ono rau, kaati e ono
rau o tenei ropu kua ngaro atu ki te Whenua,
kai te whanga nga kai whakahaere o Merika
kia mutu te takiwa ua, a, hei reira tino kaha
ai ta ratau whakahaere ki te raupatu i nga
Piripino otira tera e uaua ta ratau mahi, i te
mea ka Whawhai  Maori nga Piripino i roto
i te ngahere, e kore nga Hoia Pakeha e rite
ki nga Maori o taua Whenua, mo "taua tu
kakari.
       TE KIINGI O TAKE.

  Kua tae mai te rongo i whakamatau tetahi
ropu ki te Kohuru i te Haratana, ara te Kiingi
o Take  i te Paraire kua hori ake nei, i wha-
karitea e taua ropu kia kohurutia to ratau
Kiingi i te wa e whakahaere ana ia i tetahi ture e
   pa ana ki tona Kiingitanga, engari i maa aua
   tangata i maa ata o te wa i whakaritea ai e
   ratau mo taua mahi, e wha a ratau mata
   papaa i riro i nga Pirihimana, ko etahi o nga
 / tangata nunui o te Kiingitanga kua hopungia
   ki te Herehere.
            He  kupu na Merika.

     I mua atu i te timatanga o te Whawhai i
   waenganui i te Ingarihi me te Poa, i puta te
  kupu a Merika, ma toha Kai-whakahaere i te
  Taranawaara  e tiaki nga mea o te . Ingarihi
   i reira, no enei rangi i tae mai ai te rongo
  kai te kino te mahi a nga Poa ki nga here-.
  here o te Ingarihi i Pitoria, ara he kino nga
  kai e hoatu ana hei kai ma ratau, a kua paa-
  ngia ratau e te mate, no konei te Kai-whaka-
  haere o Merika i ui atu ai ki nga Poa memea
  e tika ana, ka puta te kupu a Paora Kuruka
  ki tona Kai-whakahaere, kaua e whakaatutia
  nga ritenga mo nga herehere ki te Kai-wha-
  kahaere o Merika, me  te hoatu he kupu
  whakatupato ki te Kai-whakahaere o Merika,
  ara, kia kaua te Kai-whakahaere mo Merika
  e whakaatuatu i ona ritenga.
       Te utu a Merika mo taua kupu.

    Kua puta te kupu a Perehitana Mekiniri,
  ki te Kawanatanga o te Poa, i mea ia ka
  tutuki i a ia tona kupu tapu ki te tiaki i nga
  paanga o te Ingarihi i Taranawaara.

              PITOPITO KOREKO.
    Kua puta i te Kahiti o Niu Tireni, te panui
 whakakore i nga Mema o te Paremata o tenei
  Koroni, no te 15 onga ra o Noema nei i puta
  ai, ko te ra hei Pootitanga inga Mema Pake-
 ha ko te Wenerei i te 6 o nga ra o Tihema,
  kua panuitia hoki, ko te 21 o nga ra o Tihe-
 ma  hei ra huihuitanga mo te Paremata ki
 Poneke.

   Ko te tokomaha o nga  tangata e korero
 ana i te reo Ingarihi i naianei; neke atu i te
 116,000,000 mi dona.

   E 600,000 mano nga Pauna Tii e pau ana
 i te ra kotahi, i Ingarangi.

   Neke atu i te 50,000 mano tana Waro, e
 pau ana i nga ahi o Ranana i te ra kotahi.
   E  820,000 mano te Iwi Pakeha o te pito
 whaka-te-tonga o Awherika ko te nuinga ho
 Tati, ara e 431,600, ko te toenga e 388,100
 mano  no te Ingarihi.

   I tae atu te tono a te Iwi o "Kiupa" ki te
 Tari Whawhai  o  Ranana, kia whakaaetia
 kia haere atu kia 2,000, o a ratau Hoia hei
 whakapiki ia Ingarangi ki Taranawaara, ko
 te tino take o tenei tono, he ngakau aroha
 no taua Iwi ki te Ingarihi mo te whakaaro
 Rangatira o te Ingarihi ki a ratau, i te wa
 e Whawhai ana ratau ki a Paniora, i tukua 
 atu e nga Hoia nei, kia tae a-tinana atu he
 mangai mo ratau ki te Tari Whawhai o
 Ingarangi, hei whakamarama i to ratau hia-
 hia, engari kaore i whakaaetia ta ratau tono,
 i mea mai te Tari Whawhai, nui rawa to
 ratau whakapai ki te whakaaro a "Kiupa"
 Kai te whakapai atu hoki nga tangata o te
Rangatiratanga  o  Ingarangi  ki to ratau
whakaaro.

   Ko nga  tangata kua whakaingoatia, hei
Mema  mo te Tai Hauauru.
     Ko  Kaihau o Waikato.
       \\W.  Hipango o Putiki.
     "  Te Heuheu Tukino o Tokaanu.
      "  Ropata Te Ao o Otaki.
      "  Ngapaki o Patea.
     "   Te Kahu o Kauangaroa.
      "  Te Aohau o Turakina.
      "  Takarangi Mete Kiingi o Putiki.
                    ——o——
        HE TUPAPAKU.

  Kia te Etita a "Te Puke Ki Hikurangi"
me tuku tenei panui ki "Te Puke"   Ko
tetahi Wahine no matau ake taua  Wahine,
ko Heni Whangai tona. Ingoa, ko tona papa
ko te Teira Whangai kua mate. Ko  taua
Wahine  no te tau 1887 i ngaro ai ia matau
i ona whanaunga a noho atu nei i Uawa nei,
ko nga tangata ko te tangata ranei e mohio
ana ki tona kainga me tona Poutapeta ma
ana e tuhi mai ki a Himiona te Kani.
           Hauiti, Poutapeta.
    Me tuhi noa mai kauaka e tukua ki
             "Te Puke."