|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 3, Number 23. 15 February 1901 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
• [NAMA 23, O TE TAU TUATORU.] WAIRARAPA. PEPUERE PARAIRE 15th 1901. [Wharangi No 1]
PANUI MO TE WHAKAINGOATANGA
MEMA.
"Te Ture Kaunihera Maori. 1900."
KI NGA TANGATA POOTI O TE TAKIWA MAORI O
RONGOKAKO.
Kia mohio koutou hei te Turei, i te 5 o
nga ra o Maehe 1901, i waenganui i te 10 o
nga haora i te ata me te 4 o nga haora i te
•ahiahi, ka tu te pootitanga Meina mo te Ka-
unihera o te takiwa Maori o Rongokako, ki
te whare Runanga i Papawai. Tera ahau, e
mau nei tooku ingoa i raro nei, e tae ki Pa-
pawai kua whakahuatia ake ra, i taua ra, a,
i waenganui i aua haora, ki te tango mai i
nga whakaingoatanga mo etahi Maori kia 12
e ahei ana kia tu hei Mema mo te Kaunihera
o taua takiwa. Ka ahei ia kai-pooti ki te
whakaingoa Mema kia kaua e maha atu i te
12. Ko te Whakaingoatanga me whakapua-
ki-a-ngutu, me tuhituhi ranei ki te pukapuka,
ma te tangata pooti o homai-a-tinana ki au.
Ki te tuhituhia me penei te ahua:—-
"Ko ahau ko o Tuhia ki konei to
kainga mo te ingoa o te hapu
Ka whakaingoa i a
[Nga ingoa o nga Maori e whakaingoatia
ana kia kaua e inaha atu i te 12; hei Mei-a
mo te Kaunihera Maori o te takiwa Maori o
Rongokako.
" (Ingoa)............
"Kai-titiro - —
Kai-whakahaere Pooti.''
Mo ata titiro nga kai-pooti ki nga tohutohu
e whai ake nei, ara:—
(a.) Ka whai inana te Maori kua tae nei
nga tau ki te 21 neke atu ranei, e noho ana
i roto i te takiwa, ki te whakaingoa.
(b.) Ko ia Maori e whai inana ana ki te
whakaingoa, ka ahei kia tu hei Mema mo te
Kaunihera.
(c.) Ka ahei ia kai-pooti ki te whakaingoa
i etahi tangata Maori tika kia kaua e maha
atu i te 12, hei Meina mo te Kaunihera.
(d.) Ko ia kai-pooti e hiahia ana ki te
whakaingoa me tae-a-tinana mai ki taku
aroaro whakaata ai i ana tangata e whaka-
ingoa ai, me whakaatu-a-ngutu me tuhi-a-
pukapuka ranei.
I tuhia i te 28 o nga ra o Hanuere 1901,
ki Ponoke.
L. 11. Grace (R. M. Kerehi),
Kai-whakahaere Pooti mo te Takiwa Mao-
ri o Rongokako.
He Whakamarama.
Kia mohio ano nga tangata e korero ana i
"Te Puke" ko te tauira tena i runga ake nei,
mo te ahua o te Whakaingoatanga a te ta-
ngata i taana Meina i hiahia ai, ara, hei ho-
atu ki te Apiha whakahaere o te pooti, i roto
inga takiwa Kaunihera Maori, a koia ka tuhia
iho nei nga Ingoa o nga Apiha hei whakaha-
ere i te pooti, o ia takiwa o ia takiwa:—
Ko Christopher Freke Maxcwell, mo te
takiwa o Mangonui Hokianga Tokerau ; ko
Gilbert Mair, mo to takiwa o Whangarei,
Wairoa Ngaati Whatua ; ko George Thomas
Wilkinson, mo te takiwa o Maniapoto ; ko
Fox Maule Carnachan, mo te takiwa o To-
ngariro; ko Thomas William Fisher, mo te
takiwa o Taranaki; ko William Edward
Goffe, mo te takiwa o Whanganui, Kurahau-
po ; ko James Brooks Hackworth, mo te ta-
kiwa o Raukawa ; ko Richard John Gill, mo
te takiwa o te Arawa; ko John Brooking,
mo te takiwa o Matatua, Horouta Taakitimu;
ko George Kelly, mo te takiwa o Tamatea;
Henry Hyde Carr, mo te takiwa o Kahungunu,
ko Lawrence Marshall Grace, mo te takiwa
o Rongokako, ka mutu nei nga Apiha hei
whakahaere i nga pooti o ia takiwa o ia taki-
wa e kiia i runga ake nei.
TE RIPOATA TUATAHI.
Ko te take tuatahi i korerotia i roto i te
hui i tu nei ki Apa Whare Komiti i Ngaiwi-
tarawa Parewanui, i te 8 o nga ra o Hanue-
re nei i timata ai te korero a nga tangata o
nga lwi i hui mai ki taua hui, ara, koia te-
nei aua lwi, ko Ngaati-Turanga o te takiwa
ki Pokitana, ko Rangitaane o te takiwa ki
Pamutana noota, ko Ngaati-Kauhata, o te
takiwa ki Whiringi, ko Ngaati-Parewahawa-
ha o te takiwa ki Rangitikei e tata ana ki
Bulls, ko Ngaati-Waewae o te takiwa ki te
Reureu e tata ana ki Matene, ko Ngaati-Pi-
kiahu o te takiwa ki te Reureu o tata ana ki
Matene, ko Ngaati-Hineimanu e tata ana ki
Huteroike, ko Ngaati-Hauiti me etahi o Nga-
ati-Whiti o Rata e tata ki Matene, ko Ngaa-
ti-Rangi o te takiwa ki Raketapauma, ko
Ngaati-Wharetoa e tata ana ki Patea, ko
Ngawairiki o Kauangaroa e tata aua ki For-
dell, ko Ngaati-Apa, mai i Whangaehu tae
rawa mai ki Parewanui Rangitikei, ko Nga-
rauru mai i Waitotara ki Kai-iwi, ko Ngaati-
Ruanui me Ngaati-Hine i Patea Whenua
Kuia, ahu atu ki te Hawera, ko Whanganui
o te takiwa ki Whanganui.
Ko te Tiamana i whakamaua ai e nga Iwi
hei paahi i nga take e oti ana i te hui, ko
Eruera Whakaahu te Kahu, ko te Hekereta-
ri ko Taraua Marumaru, ko te Hekeretari
kai-tuhi ko te Aomarama Tohu, ko te Ripo-
ata o te Pepa ko Kipa.
Take tuatahi:—Ko te whakarite i nga ta-
ngata hei mema mo te Kaunihera Marae, o
roto i te rohe potae o Kurahaupo, a koia te-
nei nga Ingoa o nga tangata i whakaaetia e
te hui, a, i paahitia hoki e te Tiamana, i ru-
nga i te muna kua oti te hoatu ki a ia.
1 No Rangitaane KO Tiemi Kawana.
2 " Parewahawaha ko Hone Reweti.
8 " N'Waewae ko Wineti Parauihi.
4 " N'Pikiahu ko te Rangihoapu Hue.
5 "' N'Hauiti, Hinemanu, Whiti, ko
Pene Pirere.
G " N'Rangi ko Winiata Pahaki.
7 " Ngawairiki ko Aperahama Tahunu-
iarangi.
H " N'Apa ki Whangaehu ko Uru le
Hungaoterangi.
9 " N'Apa ki Turakina ko Karena te
Manaotawhaki.
10 " N'Apa ki Parewanui ko Keepa Wa-
itere.
11 " N'Turanga ko Pitihira Roiri.
12 " N'Kauhata ko Raika Kereama.
Ka kitea i te 7 o nga rarangi o te Turo
Kaunihera Maori o te tau 1900, e mea ana
kaua e nuku atu i te 12 nga mema, no reira
kua whakaaetia e te hui enei tangata, hei
mema mo te Kaunihera o Kurahaupo.
Koia ka hainatia toku Ingoa hei tohu mo
te paahitanga o tenei take i te aroaro o te
whakaminenga o enei Iwi.
Eruera Whakaahu Te Kahu.
Tiamana o te hui.
Ripoata tuarua.
Mo nga tangata i whakaaria hei mema mo
te Kaunihera Whenua o roto i te rohe potae
o Aotea.
Koia tenei o ratau Ingoa.
1 Ko Taraua U. Marumaru.
2 " Te Roore Rangiheuea.
8 " Rakiwhata Peeti te Aweawe.
4 " Wiremu Ngapaki.
Kua paahitia me tuku ki te Whare pooti
ina puta i roto i nga Kahiti te ra e whakai-
ngoatia ai. me te pootitanga.
Notemea e ki ana te Tekiona 3, • i te G o
nga rarangi o te Ture Kaunihera Whenua
kaua hei nuku atu i te 3 nga meinga.
He mea haina toku Ingoa, hei tohu mo te
paahitanga o tenei take i to aroaro o nga Iwi
kua oti nei to whakaatu o ratau lngoa i te
Ripoata tuatahi.
Eruera Whakaahu re Kahu.
Tiamana o te hui.
Te Ripoata tuatoru.
I runga i te tono a Tautahi ratau kona hoa
n Waitotara, ara te Iwi, Ngarauru mo te
tatu ki te Kaunihera marae o roto i te rohe
potae o Whanganui e tono ana kia whaka-
manaia e te Hui, kia 5 nga Mema mo te taha
kia Ngarauru, kia 7 mo te taha kia Whanga-
nui, Kua penei te whakataunga, ka purutia
e te Tiamana nga ingoa o nga Mema o Nga-
rauru ki a ia, mehemea ka tu he hui ma
Ngarauru ma Whanganui ranei, inana, ara
ma te Tiamana e kawe atu aua ingoa ki taua
Hui korerotia ai. He mea haina toku ingoa
hei tohu mo te paahitanga o tenei take i te
aroaro o nga Iwi kua oti nei o ratau ingoa te
whakaata i roto i te Ripoata tuatahi.
Eruera Whakaahu Te Kahu.
Tiamana o to Hui 10 1 1901.
Te Ripoata tuawha.
I runga i te tono a Tutange Waionui rana
ko Wiremu Ngapaki, kia whai mana tenei
Hui ki te whai tikanga kia whakamanaia he
Kaunihera marae, timata atu i te awa o
Waitotara ka mutu mai i te Hawera, kua
penei te whakataunga, he take tino pai tenei,
a he take hoki e tika ana, me ata tono atu ki
to, minita mo te taha Maori. He mea haina
toku ingoa hei tohu mo te paahitanga o tenei
take i te aroaro o nga iwi kua oti nei o ratau
ingoa te whakaatu i roto i te Ripoata tuatahi.
Eruera Whakaahu Te Kahu.
Tiamana o te Hui 10/1/1901.
Te Ripoata tuarima.
E inoi ana nga iwi i hui nei ki te Honore
minita mo te taha Maori kia tukua mai e ia
una whakaaro mo runga mo te take tuatahi,
e whakamaramatia ana e te Ripoata tuatahi.
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 28. O TE TAU 3] TE PUKE KI HIKURANGI, PEPUERE PARAIRE 15st 1901. [Wharangi No. 2]
i te mea hoki kua rite tonu nga Mema ki te
12 Mema me te riterite tona hoki o te toha-
tohanga ki runga ki nga iwi o roto i te rohe
o Kurahaupo, me taku ki te Tiamana nga
whakaatu a te Honore minita. He mea
haina toku ingoa hei tohu mo te paahitanga
o tenei take i te aroaro o nga iwi kaa oti nei
te whakaatu i te Ripoata tuatahi.
Eruera Whakaahu Te Eahu.
Tiamana o te Hui 10/l/1901.
Whakaaturanga o nga ingoa o nga Kau-
matua i tae mai ki taua hui i tu nei ki Apa
Whare Komiti Ngaiwitarawa Parewanui ia
Hanuere 8th 1901.
1. Utiku Potaka. 2. Winiata Te Wha-
ro. 8. Pene Pirere. 4. Wineti Paranihi.
5. B. H. Hae. 6. Taiuru Te Rango.
7. Hare Reweti. 8. Wi Tana. 9. Te
Keepa Taiporutu. 10. Matene Te Rangi-
hauku. 11. Akapita Tohitangata. 12
Whitirea Te Panau. 18. Horima Mutuahi
14. Rapana Tiweti. 15. Roore Rangihe-
uea. 16. Te Kama. 17. Karena Te
Manaotawhaki.' 18. Hoone Waitere. 19.
Heemi Te Rangitakoru. 20. Hirini Mo-
huia. 21. Te Hungaoterangi. 22. Hiroti
Haimona. 23. Tamati Te Panau. 24
Takarangi Mete Kiingi. 25. Hori Kerei.
26. Tautahi. 27. Riwai Tete. 28.
Tuoeka. 29. Waaka Hakaraia. 3O. Tu-
tange Waionui. 81. Wiremu Ngapaki.
32 Toni. 88. Kerei Kaihau. 34. Iha-
ka Tarawhatu
Tera atu etahi, kaua e riri mai ki te kore-
nga o koutou ingoa e tuhia, engari ko nga
Rangatira Tai-tamariki kaore ena e tahia
atu, waiho ake matau i waho.
Nga Wahine Pakeha i haere mai i tawhiti
ara kaumatua. Ko Poihaere R. Hue, ko
te Maari Taiuru, ko Pipi Iwikau, tera atu
etahi haanga nga Tai-tamahine, kaore ena e
tuhia ki konei.
Eruera Whakaahu Te Kahu.
Tiamana o te Hui 10/1/1901-
Takiwa o Rongokako.
Ona rohe: ki te taha ki te raki-whaka-te-
rawhiti he raina tika atu i Takapari maunga
(the Dome), kei runga i te pae o Ruahine, ki
te puau o Wainui awa i te takutai: ka takoto
atu i reira ki te pitonga me te tonga ko te
takutai o te moana-nui a tae noa ki Turakirae;
takoto atu i reira whaka-te-tuaraki ma runga
i nga tihi o nga maunga i te taha rawhiti o
Orongorongo awa ka eke ka haere i runga i
nga tihi o Remutaka me Tararua ka tae ki
Manawatu (Corge), ka haere i runga i nga
tihi o Ruahine ka tae ki te timatanga.
Apa-Whare-Komiti.
Ngaiwitarawa.
Parewanui Hanuere 14th 1901.
Ki te Etita o "Te Pake Ki Hikurangi."
E hoa tena koutou koou hoa whakahaere
i to tatou mangai ia te "Puke" me to tatou
Kaumatua me Tamahau Mahupuku.
. Kia piri tonu te atawhai a te Atua kia kou-
.tou
E hoa kia pai koe ki te tuku atu i ena Ri-
poata ki roto i te pepa kia kite iho ai nga ta-
ngata o nga takiwa o te motu nei, ki nga take i
oti i te hui i tu ki konei i te 8th o nga ra o
Hanuere nei, i runga i te powhiri a Marumaru
raua ko te Rangitakoru; a, hei whakaatu
hoki, koia tena te hui tuatahi i tu ki tenei
takiwa o te Tai Hauauru mo runga mo ena
take e whakaatu na i roto i nga Ripoata.
Kupu apiti.
He nui te kaha o nga lwi o roto i Aotearoa
Kurahaupo huri atu hoki ki tua o aua rohe
ara no Waikato a Kaihau raua ko Tarawhati
ki te haere mai ki taua hui.
He nui te ngawari o te whai korero a nga Ka-
umatua mo runga i nga take, he nui hoki te
kaha o te tiamana ki te whakamarama i nga
tikanga katoa o nga take me te Hekeretari
hoki. Heoi ano kia ora tonu na to koutou
boa.
Na Taraua U Marumaru.
Te Kuiti, Hanuere 18, 1901.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" E
tama tena koe, te tamaiti waewae mama e
kopikopiko nei i runga i to mota tae ata ana
ki te Waipounamu, e whakararata nei i nga
manu matakana, e taoro nei i nga pukepuke
kia maeneene kia pai ai te matakitaki, puta
noa te hiku o te Ika-roa-a-Maui e tau nei,
ma te ngawari o te reo ka ngohe ai nga tara
o te ngakau kino, heoi ena; he kupu ruarua
nei. Me huihui te reo o nga tamariki taane
o te mota nei, tae atu ana ki te Waipouna-
mu kia kotahi, hei hapai i. to koutou Iwi
Maori ka ngaro nei ki te kore.
1. Kia mataara nga tamariki kura no
koutou hoki enei rangi.
2. Ko nga kaumatua ko te taima tenei e
mata ai koutou, kua rite hoki nga kupu
tawhito, ka pu te ruha ka hao nga tamariki,
no ratau hoki te rangatiratanga o enei ra.
Me kaati iho enei kupu i konei, ma kou-
tou e hurihuri iho.
Tenei tetahi mahi kei konei te putake ko
nga Kaunihera o te mota nei, ko Waikato e
tohe ana kia kotahi he Kaunihera, mo Wai-
kato, me Ngati mara, me Ngaiterangi, me
Ngati paoa, me tetahi wehenga o Ngapuhi
o roto i te Kaunihera, kua oti ra i a Hone
Heke me te Pirimia i Poneke me on» rohe,
kei te whai mai ki a Maniapoto, ki a Tuwha-
retoa, me Whanganui, kia hai atu kia kotahi
Kaunihera ki to Waikato Kaunihera, kore
rawa i whakaae a Maniapoto, a Tuwharetoa,
a Whanganui; i pataia he aha te take i kore
ai koutou e pai kia huia koutou ki Waikato ?
i penei te utu; he nui ke o matau whenua
he kore whenua a Waikato, he ora noa atu
to matau Kaunihera i a matau ano.
2. Kei te wa o te pooti mema mo te
Kaunihera, e kore e tu tetahi mema mo ma-
tau, ka riro o matau whenua ma nga tangata
ke e kore nei e rito te tupato ki nga tangata
whai take ki te whenna.
8. Ko to ratau takiwa i te tau 1888 i tono
ano a Waikato kia te Paranihi minita mo te
taha Maori, kia wehea ata tetahi wahi o to
mataa takiwa kia riro atu ki raro i te Komiti
o Waikato kihai i pai matau me te Paranihi,
ka wehea ano to Waikato Komiti, ka wehe
ano to matau, ka huaina ko te Takiwa Ko-
miti o Kawhia me Taupo, ka mutu nga
whakautu i te patai.
Katahi ka patai ki Waikato, he aha te
take e mea nei koutou kia huia te Kaunihera ?
katahi ka utua e Waikato, Ko Tainui te waka
kotahi tonu tatau tae mai ki tenei motu.
2. Kotahi Kingi o tenei motu ko Potatau
i muri ko Tawhiao ko Mahuta i tenei rangi,
no konei i mea ai kia huia.
Heoi ko Maniapoto, ko Tuwharetoa, ko
Whanganui, kihai i pai atu kia huia atu
ratau ki tera Kaunihera, wehe ana ano i to
ratau na Kaunihera. Te kitenga o Waikato
kei te tohe tonu, ka mahia he mahi ano,
katahi ka tahuri ki te haina i nga tangata
ahua matapo te ngakau, o Maniapoto, o Tu-
wharetoa, o Whanganui; kei te mahi i nai-
anei, me kaati i konei nga korero nei, mau
e "Puke" e hari atu ki era atu wahi.
Heoi ano. Na Te Moerua.
Te Kotahitanga.
Whare Komiti o Tanenuiarangi.
Ngawhakaraua Hanueri 16th 1901.
Ko te wehi ki te Atua te timatanga o nga
mea katoa, whakahonoretia nga iwi, nga
Hapa me nga reo i raro i te rangatiratanga
o to tatau Ariki o Ihu Karaiti Amene.
Ki nga rangatiratanga, ki nga Iwi, ki nga
Hapu, ki nga reo, ki nga huihuinga tangata.
E boa ma tena koutou katoa e noho mai
na i nga marae o roto o te rohe o Parininihi
me Turakirae, e kiia nei te ingoa, ko Aotea
Kaunihera Whenua Maori. E hoa ma,
tenei kua whakaingoatia a Rakiwhata Peeti
Te Aweawe hei Mema mo te Kaunihera o
Aotea, i paahitia e nga Iwi e nga huihuinga
tangata tenei tangata hei Mema mo te Pire
Whenua i te tunga o te hui ki Ngaiwitarawa
Parewanui i te 8 o nga ra o Hanueri 1901
me Eruera Te Kahu Te Tiamana o taua hui
otira ka tuhia ano ki raro iho nei te whaka-
turanga o nga Iwi o roto i te rohe o Aotea i
tae ki taua hui.
Ko. Rangitane.
" Ngati-apa.
" Ngati-ruanui.
" Ngarauru.
" Ngati-tama.
" Ngati-waewae.
Ngati-turanga.
Kauhata.
" Ngati-Parewahawaha.
" Ngati-pikiahu.
" Ngati-hauiti.
" Ngati-hinemanu.
" Ngati-rangi.
" Ngawairiki.
" Ngati-hine.
" Whanganui.
E Koro raa, e Kui ma, e Tama ma, e Hi-
ne ma, he mea ata tena na matau kia koutou
kia pooti mai koutou kia Rakiwhata Peeti
Te Aweawe. E tino tautoko ana hoki matau
i tenei tangata kia tu ia hei Mema mo te
Kaunihera o Aotea.
Tuatahi
He tangata ia i akona i roto i nga Kura
nunui, ara i Toru Kiingi Kareti Akarana, i
te Aute Kareti Haaki Pei me era atu Kura.
Tuarua.
He tangata ia e mohio ana ki te whaka-
haere i nga tikanga Maori me te whakahaere
hoki i nga tikanga Pakeha, me tona kaha
hoki ki te whakahaere i ' tona tinana ake i
roto i nga mahi nunui e pata mai ai he tika-
nga pai ake e tumanakohia atu ana e te
ngakau.
Tuatoru.
He tangata ia e tino paingia ana ana
ritenga me ana whakahaere e tona lwi ake,
kahore he tito, he tinihanga ranei mo tona
Iwi mo te tangata ke ranei, e puta mai aua i
tona mangai. ••
Tuawha.
E tika ana ko nga tamariki i puta mai i
roto i nga Kara nunui penei me tenei e poti-
tia nei hei Mema whakahaere i o tatau raru-
raru i roto i te rohe o Aotea.
Tuarima.
Kua oti nei te Ture mo tatau mo nga Iwi
Maori, ka ahei tatau te hoatu i a tatau pooti
ki aua tamariki i* korerotia e te rarangi (4) i
runga ake nei.
Tuaono.
Kei a tatau ano te whakaaro ina tu to
tatau Mema, a ki te kite atu hoki tatau i
tetahi raruraru e pa ana ki te tatau Mema i
runga i nga mahi o tona tunga hei Mema,
ka taea ia e tatau te whakakahore atu i tona
tunga, a ka taea ano e tatau tetahi atu
tangata te hoata hei riiwhi mo tona tunga.
Kia tau iho te rangimarietanga ki runga
kia tatau katoa i roto i te atawhai o to tatau
Ariki o Ihu Karaiti Amene.
Heoi ano.
Rangi Mawhete.
Raro Etita o Te Tiupiri Pepa.
Papawai.
Hanueri 3O 1901.
Koi kapi noa te Pepa a te hunga hihiri ki
te tuku i o ratau whakapapa na reira ka poto
noa ake taku kupu kia koe.
E te Ama-ote-rangi tena ra koe i roto i
tenei tau hou ka tupono noa mai nei ki au,
e takahi nei i nga mania o te ono-tekau tau
raua ko te whitu-tekau tau, a, ka timata
hoki nga tau o te warewaretanga ki te patene
i te tarau. E te Ama-ote-rangi; "E"
Me pewhea, me haere ra ki whea ! Ki Po-
neke, ki te aha i reira, ki te kainga ra ia
kararu, hia-hia. E te Ama-ote-rangi kia
ora koe. Tenei ka kite iho i to hiahia kia
uru koe ki roto i nga take e rua, ara i te Ka-
unihera Whenua, me te Kaunihera Marae,
e noho nei i te "Puke" Nama 20 o te tau
1900 i te Mane o Tihema 81, wharangi 3
me te wharangi 4, ara ko taku kupu atu mo
taua whakaaro au, e penei atu ana. "Ae."
Me whakaingoa koe mo-taua tuunga Me-
ma, ara ko toku tino whakaaro tena ma
koutou mo nga Tai-Tamariki kia uru mo aua
mahi, ko te take mo koutou hoki me a kou-
tou tamariki nga painga o enei mahi, ina tae
ki ona painga, kahore he painga kia matau
nei, engari kia koutou me a koutou uri, e
tika ana me whakahua koe a te ra o te wha-
kahuatanga, engari kua tae mai te waea a
Tamahau ki au, kei Papawai nei te huihui-
nga whakahuatanga ingoa tangata a te tahi
o nga ra o Maehe, kua tae mai ano tona reta
mo taua ra ano, ko te ra huihuinga whaka-
huatanga ingoa mo nga Mema ko taua ra
ano o Maehe, engari i kore ai e hohoro i
enei rangi te puta o nga panui kia hui mai,
he noho atu nana i Poneke he whanga atu
kia Timi Kara kia tae mai ka haramai ai,
me te whakaaro hoki o Tamahau ki te wha-
kaaetanga a tona takuta kia haramai ia, ko-
reira tae mai ai, ka rua ai nga take o tona
noho mai i Poneke.
Heoti nei nga kupu atu kia koe. Na to
Tipuna Tuakana Papa.
H. T. Rangitakaiwaho.
Hurunuiorangi.
Pepuere 11th, 1901.
Kia T. Renata tena koutou katoa nga kai
mahi i to tatau taonga ia "Te Puke," ma te
Ariki koutou e whakakaha ki te whakahaere i
to tatau taonga, heoi te mihi; utaina atu
|
|
3 3 |
▲back to top |
.[NAMA 23, O TETAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, PEPUERE PARAIRE 15st 1901. [Wharangi No. 8]
enei kupu ruarua nei ki runga id to tatau
maunga ki a "Te Puke," koia tenei e whai
ake nei:—-
1. Mo te Pire Kaunihera Whenua.
2, Mo te Pire Marae.
Me whakamarama ake au ma te Pire, (1.)
Ki taka mahara ake ko tenei turanga me
taku ki o tatau Kaumatua; ko tatau ko nga
tamariki me tu i runga i te titiro atu, kaua e
takahia nga Kaumatua ki raro, engari me
hapai atu ratau ki runga ki taua turanga, ko
tatau me tu atu i runga i te Pire Marae, he
nui tenei turanga, taihoa hoki e nuku atu me
whanga tatau kia toru nga tau, hei reira ka-
tahi ka whawha atu ki te turanga Kaunihera
Whenua ; otira kai a koutou ano te tikanga
kai nga mea e tautoko ana i o tatau tamariki
ki runga ki taua turanga. Heoi ano.
R. Te. P. Ihaia.
Whangaehu.
Hanuere 29th, 1901.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe otira koutou katoa, te hunga
whakahaere i a te "Puke" me to tatau Kau-
matua me Tamahau Mahupuku.
Tena koutou te kanohi o to tatau Kuini
atawhai o Kuini Wikitoria, kua riro atu nei
ia i to tatau Kai-hanga
E hoa e te "Puke" ana he pikaunga mau
mehemea ki te hiahia koe, kia kite iho ai
nga waahi katea o te motu nei, ara koia
tena ko te Nupepa na, he mea tapahi mai
naku no roto i te Nupepa Pakeha o Marton,
e mau na te whakaupoko.
(He tangi he mihi na te ngakau pouri mo
to tatau Kuini atawhai mo Kuini Wikitoria.)
Tuarua ko te waea he mea kape mai ano
no roto i nga pepa Pakeha.
—TE WAEA—
Ki te Riiwhi o te Pirimia J. G. Ward.
He tino hohonu te mamae o te ngakau mo
te rongo pouri kua tae mai nei, kua mate to
tatau Kuini atawhai a Kuini Wikitoria, kia
pai koe ki te tuku atu ma roto i te Kawana.
i te hohonutanga i te nui o ta matau mihi
tangi atu ki a Kingi Eruera VII, me te wha-
nau katoa a te Kumi, me nga tangata katoa
o Ingarangi; na matau Ngatiapa, Hauiti,
Pikiahu, Rangitaane, Kauhata, nga iwi o te
Tai-hauaru.
Taraua Marumaru.
Bulls 25/1/1-901.
TE UTU MAI A TE PIRIMIA.
To (Kia) Taraua Marumaru.
Bulls.
Kua oti te tuku atu e au to waea aroha,
mihi mai nao runga mo te matenga o to ta-
tau Kuini atawhai o Kuini Wikitoria, ki te
Kawana kia tukua atu ai e ia ki te whanau
a te Kuini.
J. G. Ward.
Wellington 26/1/1901.
Te Waea Mai a te Tangata a te Kawana.
Kia Taraua Marumaru
Kua homai e te Riiwhi o te Pirimia J. G.
Ward, to waea ki te Kawana o whakaatu
mai nei ki te nui o te pouri, me te nui o te
mihi me te aroha o Ngatiapa, Hauiti, Piki-
ahu, Rangitaane, me Kauhata, nga iwi o te
Tai-hauauru. E nui ana tona koa mona
ka tuku atu nei i taua mea ki te Kingi, me
te whanau katoa a te Kuini.
C. Hill Trevor.
Wellington 28/1/1901.
Ko nga waea na he reo Pakeha katoa,
engari he mea whakamaori mai ena pena
tonu te ahua o nga kupu ki te reo Pakeha.
E hoa kia pai koe ki te panui atu i ena
korero.
Na to hoa Heemi te Rangitakoru
Te Kawau Ru kuroa.
HE TANGI HE MIHI NA TE NGAKAU
POURI MO TO TATAU KUINI ATA-
WHAI MO KUINI WIKITORIA.
Haere, Haere e te Kuini i te huarahi i
haere atu ai o matua, o Tupuna o Tamariki,
o mokopuna, me to hoa taane nae Piriniha
Arapata Wikita.
Haere te mana o te tangata te mana o
nga iwi nui o te ao, te ora o te pani o te
rawakore.
E kore e muta mai te mihi a ou iwi Ma-
ori ki a koe, no te mea na te taenga mai o
to mana ki Nia Tireni nei nana i peehi nga
mahi, kino katoa o tenei motu, no reira i
noho ai i runga i te Rangimarie tae mai ana
ki tenei ra.
Haere e te Pa whakaruru me te mana
nana enei moutere i tiaki i kore ai e taea
mai e nga iwi ke te tango
No,reira ou iwi Maori ka mihi atu nei ki
a koe i tenei pito o te ao, ou iwi Maori i
honoa nei e te Tiiti o Waitangi kia noho i
raro i tou mana, no reira nga iwi e rua te
Pakeha me te Maori ka kiia he teina he
tuakana. Koia hoki ko tou iwi ko Ngatiapa
e mihi atu nei ki a koe, kaa piri noa atu ki
raro ki nga tikanga o Ingarangi mai ano o
te 1840, i te wa ko nga minita te kai kawe
o te Rongopai, a e piri pono tonu nei tae
mai ki tenei ra a ka pena tonu haere ake nei.
Me te mau tonu hoki o te mohio ki te pai
me te ngawari o nga tikanga e whakahaerea
ana i raro i tou Kuini-tanga.
Tena Koutou e te whanau katoa a te Kuini
i roto i te pouritanga nui, E taea koa te
pehea, na te Atua i homai na te Atua ano i
tango atu.
Tena Koutou nga Rangatiratanga nunui
. o Ingarangi i roto i to tatau pouritanga.
Tena koe te Kawana o Niu Tireni a Roori
Raanapere me to Hoa Wahine, me nga
Minita katoa o te Kawanatanga o Niu Tireni
te ahuatanga o Kuini Wikitoria, kua riro
atu nei ia ki tera ao.
He whakatauki—Ka mate he Tetekura ka
ora ano he Tetekura, ara ka mate atu he
Rangatira ka ora ano he Rangatira.
Heoi aho.
NA TARAUA U. MARUMARU.
Ngati Apa.
FAREWELL SALUTATIONS FROM
A TROUBLED HEART TO OUR
BELOVED QUEEN, VICTORIA.
Farewell, Farewell, O Queen ! You have
taken. your departure by the route already
taken by your parents, grandparents, chil-
dren, grandchildren, and your beloved hus-
band, Prince Albert Victor.
Farewell, O mana (power) of the people,
mana of the greatest races of • the earth,
helper of the orphan and others in need !
Never shall your Maori people cease to
salute your memory, since it was by the arri-
val of your mana in New Zealand, that all
our strife was ended and we have since been
able to live in peace and harmony.
Farewell, thou Pa (fortification) of shelter
and the mana by which these islands have
been saved from the grasp of foreign nations.
Therefore we, your Maori people who
have been joined by the Treaty of Waitangi,
to remain under your mana, and by which
the European and Maori are known as
brothers.
We, one of your tribes, "Ngati Apa," at
present saluting your memory, have been
subject to England since 1840, - when the
missionaries first brought the good tidings,
and we have remained loyal ever since, and
will continue to do so in future.
We are aware of the good and easy rule
which has prevailed during your reign.
Salutations to you all, the Family of the
Queen, in your great sorrow. It can-not be
helped; God gave and God taketh. away!
Salutations to you, the Chiefs of England,
in our great sorrow !
Salutations to you, the Governor of New
Zealand, Lord Ranfurly; Lady Ranfurly,
and to all the Ministers of the Government
of New Zealand, representatives of Queen
Victoria, who has departed to another World.
A Proverb :—A Tetekura dies and a Te-
tekura lives ; that is to say—A Chief has
deid, but a Chief still lives.
TARAUA U. MARUMARU.
Ngati Apa.
PONEKE, WENEREI,
PEPUERE 6, 1901.
HE MEA TAMGO MAI NO
ROTO I TE KAHITI.
TE kupu a te Kingi, he mea patu mai ki
te waea, ki His Excellency te Kawana, a
tenei ka panuitia nei kia mohiotia ai e nga
Iwi Maori:—
Windsor Castle, te 4 o nga ra
o Pepuere, 1901.
"Ki oku iwi e noho mai nei i tawahi o te
moana nui: E kore e taea te tatau, i te tini,
6 nga kupu mihi kua tae mai kia au, he mea
tuku mai kia au i nga wahi katoa b oku
whenua i tawahi o te. moana nui, ma tenei
e mohiotia ai te nui o te pouri ine te tangi
o nga iwi katoa e noho nei i roto i nga whe-
nua b te Emepaea mo te matenga o toku
whaea e arohaina nuitia nei, i te mea hoki
he mea ngakau nui rawa nana kia tupu tonu
te ora me te pai ki runga ki ona iwi katoa e
noho mai nei i tawahi o te moana nui."
"He toea whakawhetai nui rawa nana te
tupunga nuitanga o aua iwi i roto i nga tau
e tu ana ia hei Kuini, i runga i nga tikanga
e riro nei ma ratau ano e whakatu he Pare-
mete hei whakahaere mo ratau. I tino wha-
kapaingia e ia te mau tonu o to ratau piri
pono ki a ia me tona torona, me te tangi o
tona ngakau mo ona tangata i whawhai ra-
ngatira nei, a i mate nei i runga i te hapai-
tanga i te mana o te Emepaea i Awherika."
"Kua oti ano e au te panui, ka u tonu
oku whakaaro ki te whai i te tauira nui kua
waiho iho nei hei oha kia au I runga i
enei whakaaro pumau oku, ka whakawhiri-
naki pono au ki runga ki te aroha o nga iwi
me o ratau huihuinga Paremete puta noa i
nga whenua nui whakaharahara oku koroni."
"I runga i tenei tautoko pono a ratau i a
au, a i runga hoki i te manaaki a te Atua,
ka pono tonu taku mahi kia tupu nui ai te
ora o te katoa me te Emepaea nui, kua wha-
katuria nei ko au hei Kingi mo taua Emepaea."
ERUERA R. ME I."
KUA patua atu e te Kawana enei kupu ki
te Kingi:—
"Tenei nga iwi e rua o Niu Tireni te tino
whakawhetai atu nei ki te Kingi mo tana
kupa atawhai i tuku mai ai ki a ratau, u
tenei ratau ka whakaatu pono ki a ia, aha-
koa tupono ki te pai, ahakoa tupono ki Le
kino, ka mataara tonu ratau ki te whakakite,
i runga i a ratau mahi, . i to ratau piri pono
ki te Kingi me te Emepaea, i te mea hoki ka,
nui to ratau whakamanamana mo to ratau
urunga ki roto ki taua Emepaea.
RANFURLY."
HE HUI KAWANGA.
Wharekarakia nui, me te Whare Maori e
tu ana ki Harataunga, Kennedy Bay,
i te Kaute o Karamaene, Wahi o Hau-
raki, a te 22nd o Maehe, 1901.
Ki a te "Puke Ki Hikurangi me perehi ki
te Puke."
He Powhiri atu tena i a koutou i nga ra-
ngatira taane, wahine, me nga Minita o te
Hahi, me nga huihuinga tangata o ia tika-
nga, o ia ropu whakahaere, o nga tangata
whiriwhiri ranei mo nga Kaunihera Maori
i raro i nga Ture hou nei, me nga tangata
whiriwhiri o te Kotahitanga o te iwi Maori,
o roto o nga takiwa o te Tai Hauauru, o te
Tai Tokerau, me te Tai Rawhiti haere mai,
whakatoputia nga iwi katoa i runga i te
whakapono i te aroha me te rongomau, ki
te whakatakoto tikanga e kotahi ai te hua-
rahi e hikoi ai te haere o nga Kaunihera
Maori katoa i te motu nei, e topu ai hoki to
katoa ki te hapai i nga tikanga e ora ai te
iwi Maori, me o ratau uri, tae atu ki nga
morehu whenua, i roto i te whakapono.
Haere mai hoki nga mana whakataetae o
te Tai Rawhiti, kauria mai te Moana-nui-a-
kiwa, mehe taea e koe, kia kite koe i Moehau
i te Maungatapu o nga anahera e hau nei
tona rongo, kia hoehoe hoki koe i te moana
o Hauraki, e kite ai koe i Rangitoto i te
puke e tarewatia ai te ngarara nei a Poho-
kura raua ko te Tahi, e Hikataurewa, ta-
ngata o te Pohutu, kia takahi hoki koe i nga
rori o Kuini Tiriti Ha-ha-uri, Ha-ha-tea,
ko te wahi tena e whakapau ai te aroha ki
te wa kainga.
Haere mai whakakitea ki konei o mana
rangatira, me o mana huhua, e tuki mai nei
ou rongo i ou moana whakapaua tou kaha
e ripo ai te wai o Hauraki, e mohiotia ai,
he tika o rongo, a, koia ano ia, Haere mai,
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 23, O TE TAU 8.] TE PUKE KIHIKURANGI, PEPUERE PARAIRE 15st 1901. [Wharangi No. 4]
hapainga nga mahi o te whakapono, me te
ora mo te iwi Maori me te morehu whenua,
Whakamamakia hoki oku taumahatanga
kia ora koutou, a, kia penei mai.
Na te Komiti o te Pai o Hauraki,
Me A. T. NGATA.
Mo te Iwi o Ngatiporou.
Main St Greytown.
Tihema 23th. 1901.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
tena ra koe, koutou ko hoa mahi i te taonga
nui o te hunga mate, waiho ake ko te hunga
ora hei hapai i muri ia ratau i tenei ao, koia
ra tenei ka tika atu nga mihi kia "Te Puke"
kia ora koe i runga i te Ingoa o Ihu Karaiti
ae Amene. Tenei nga kupu hari o roto o te
tau hoou, mahau e tuku atu ki nga Marae
tawhito, hoou o Aotearoa me te Waipounamu,
hei titiro maaku hoa. No te 24 o Tihema
ka haere maua ko taku taokete ko Hiria Ka-
rauria ki te Awahuri Orouapiriti, ara, ko te
Ingoa nui o tera waahi ko Manawatu Ra-
ngitikei, ko tenei haere ki tera waahi he toro
i nga uri o roto i o tatau Whakapapa Tipuna,
e haere nei i roto ia "Te Puke," koia te take
i tae ai ki era waahi, ka kite i nga mahi o te
Kirihimete me te Nuia, he nui te manaaki a
era hapu o tatau ia maua ko Hiria Karauria,
tae atu ki nga uri te manaakitanga kia maua,
he nui te manaakitanga a Ngaati Kauhata i
to maua ope, kaore i waiho i raro, i runga
tonu maua i o ratau ringa me o ratau tinana
e haere ana, tae katoa maua te mau haere e
ratau ki nga Papareihi hoiho, nga mahi o ro-
to i te tau hoou, he nui te hari me te koa o •
te ngakau ka kite i era waahi, kaati i tae po-
no maua ki te Kirihimete a Ngaati Kauhata
i tu ki Aorangi; ka pa te karanga ka huri ki
te Marae ka tangi ka muta te tangi, kai ru-
nga ko te tangata o te Marae, ara, ko te Ra-
ma Apakuru, ka maioha kia maua, haere
mai Whariki koma ko to hoa, me nga Aitua
o kona, haria mai ki enei Aitua o tatau kua
ngaro atu ki te po, ko nga Marae kau te tu
ana ka mutu ; ka tu ko Himiona Raukawa,
ka maioha, haere mai Ngaati Kahungunu,
haere mai Ngaati Porou, haere mai kia kite i
o uri tamaiti Mokopuna tenei kua ki, haere
mai korua i roto i te ra o to tatau Ariki,
koia ka kite atu matau me koe hoki i to Ko-
tiro ia te Rerehuia Karehana Tauranga me o
Mokopuna, tenei te haupu nei i runga ia
Ngaati Kauhata, tenei to hunaonga kua piri
he tangata ke, ka mutu ; kai runga ko etahi
atu ko aua kupu ano, ka mutu ; ka tu ko
Hiria Karauria, he whakahoki i nga raihi,
karanga e te Iwi tenei te haere nei ki te kawe
mai i to koutou Hakui i to koutou Tipuna,
kia Kite ia koutou ka mutu ka hoki ano ma-
ua, karanga i runga i to tatau toto kotahi, i
runga i to tatau Tipuna kotahi matua kotahi,
na te hiwi e tu maira i arai na Tararua, koia
ka wehe tatau, koutou ki tua nei matau ki
tua, ka mutu, ka tu ko te Kuia nei, ka-wha-
kahoki i nga mihi, karanga te tuatahi kara-
nga e te Iwi, tenei te haere nei ki te kimi ki
te rapa i nga uri kua korerotia mai na e
koutou, koia tenei ka kite atu ia koutou, tenei
te haere nei i roto i te ra whakahari o to ta-
tau Ariki o Ihu Karaiti ae Amene. Tenei
taku haka tangi mo aku uri:— Kore koutou
e mihia i konei, nae kawe rawa nga Puke tu
' mai i Wiho te Rewarewa, kia marama ai te
whakamau ki waho ra, ki te Ika whakawera
te Ika i rangi riri ka u kai uta e i. Ka mutu
aku kupu whakahoki i nga mihi a Ngaati
Kauhata, ka whakaputa au i taku pouri mo
taku hunaonga mo te Wahine a Hori Te Ma-
taku, mo Ngareta Te Mataku he Wahine :
Marena, i honoa raua i runga i te Ture Ma- :
rena, ma te mate rano e wehe i tenei ao, ko
a raua tamariki 13 otira ki te mahara ake 15
neke atu ranei, koia te take i pouri ai te nga-
kau, mehemea kaore a raua tamariki kaore
tahi he pouri, kaati i whakaputa au i taku :
pouri mo te inatua o aku Mokopuna, taku
kupu ki a Ngareta kaore au e • pai kia moe 1
tuturu koe i tena tangata, me hoki ano koe
ki to tungaane i waihotia e to Koroheke, te
taane nui mahau ko tamariki, ko te Ingoa
wehi o to Rangatira kai runga ia koe, ka
mutu ka tu a Teara te whaea o Hori, ka <
whakamihi mai ki aka kupu, tana kupu tua- 1
tahi kaore ia i te pai ki te mahi a Ngareta, 1
kaore ia e pai ko taua tangata hei takahi i
toona Rangatiratanga, ara, i te moenga o to-
na tama o Hori Te Mataku, he aui te riri a
taua Kuia, tae atu nga kupu a taua Kuia ki
te kino, mo taua moenga taane o Ngareta;
kaati ma te ngakau ka piri ki tera tangata e
kore e hokia a muri, ka wehe Kahuroa. Ka
to Tamaua ei ; he Whakatauaki na oku Ti-
puna, kaati i tu atu au ki te whakatau atu
ki te matua o aku Mokopuna, i runga i taku
patai ki a ia kia mahue atu i a ia taua-tanga-
ta, tana kupu ki au kaore ia e kaha ki te
whakarere i taua taane hoou ana, notemea
ka 2 tau e moe ana raua, ka tu atu au ki ru-
nga ka karanga atu homai o taonga hei matua
hei Tipuna mo aku Mokopuna, tana kupu
koia tonu te matua te Tipuna, kaore ona ta-
onga whenua i raro i te ra i tenei ao, tetahi
me kawe au e koe ki te Tare ; taku kapu i
haere mai au i runga i to tatau taha Rangatira
i te tikanga a o tatau Tipuna, kaore, au i
haere mai kia tae au ki te Ture, ko te mutunga
mai tena o te kino kaore he Whanaunga ; i
haere mai au i runga i to tatau taha Ranga-
tira ki te whakanui, kaati nau ano koe i
whakaiti, kaati kei roto raua ko tana taane
hoou i te whare o Hori Te Mataku i naianei
e noho ana, kaati ko Hori kai te Rawhiti
Waiapu Waipiro Bay ka mate ranei, ka mu-
tu aku kupu i konei Ka haere maua ko
Hiria ki te Awahuri, ara, ki te kainga o ta-
ku Kotiro o Heeni Te Rerehuia, ka noho i
reira, ko te kai o taua Kirihimete i tukuna
mai ki a maua, na te roa o ta maua noho kia
mutu te Nuia kia roa hoki au e titiro ana ki
a aku uri, kua huaina e au to ratau Ingoa
hou ko te Iwi o Iharaira, i kopikopiko ratau
i Ihipa i te Koraha ko te rite, a ma te Kai-
hanga ano ratau e whakatopu ina, tae ki te
wa. E Kui ma e Koro ma kaore e mutu te
awangawanga i roto i te hinengaro, mo te
manaaki a te Karehana ratau kona Whanau -
nga ia maua ; ko Morehu hoki kei Wairara-
pa raua ko tana Kotiro ko Horiana Kiingi,
hei rite mo tenei manaakitanga i roto i te
tau hoou, kaore e wareware i roto i te ngakau
a mate ake; kaati i tae mai ano te mutunga
o taua kai ia maua ki Wairarapa nei, e 2 nga
Weitini Keeke, kua pakaru tetahi o aua kai,
kua kai aku hoa e tae ana mai kia kite i au,
ko tetahi kai te tu pai kua tukua e au ki nga
Wahine a Tamahau, kaati kua waiho e raua
kia tae mai to raua matua ki te kainga noi,
kia tu te hui ki Papawai ka" mauria atu ki
reira, ara, ki roto o te Waipounamu kaati tena.
I tae maua ko taku Pakeha i runga i te
ngakau tangi ki te mate i tupono mai ki te
matua o aku uri, ka ki nei a Wairarapa ia
ratau, koia ka karangatia tooku tatai i roto
ia Kahungunu, he penei hoki me Manawatu
ka ki i tera wahanga o taua Tipuna o Kahu-
ngunu ; koia ka pa mai te mamae ki roto i
te ngakau, ka haere kia kite i a ia i roto i te
mate, kaati kua kite atu i te matua o aku
Mokopuna, e noho mai ra i runga o Mau-
ngaarake kua kite atu i te mate, kaati ki te
mahara atu a tooku ngakau e kore rawa e
mama i roto i nga ra o tenei marama e heke
mai nei, notemea hoki kai te mau tonu te
pupuhi kaore e kori, kanui te tangi atu o te
ngakau ki taua Koroua ; kanui te manaaki
ona i taku Pakeha, tana kupu kia au koona
whanaunga i roto i nga ra o tona matenga he
Pakeha, he haere tonu te mahi kia kite i a ia
i te ra i te ra, kore ake hoki toona Iwi Maori
te haere atu kia kite i a ia i roto i te mate,
kotahi to maua po ki reira ka hoki mai, tera
ano e roa atu mo ue 2 po kaati na te wehi i
au mo te waka o te Pakeha koia ka tere te
hoki mai, kaati kaore tonu kia mutu mai te
ngakau tangi atu ki te matua o aku uri,
heoi waiho i roto huri ai ma te Ingoa nui o
to tatau Ariki koe e titiro iho e manaaki e
whakaara ki runga ina tae ki te wa, hei ko-
na ra, kia tau nga manaakitanga a te Runga-
rawa kia koe i te ra i te po, heoi kia ora i
roto i nga ra o te tau hoou, kua whiti atu i
te tau tawhito ki te tau hoou, kaati iho nga
mihi, kia koe.
Meriwhariki Warahi.
Ki a te Rahari e Kui tena ra koe i roto i
nga Aituatanga o to whanau kua poto atu
ki te po, kaati e taea hoki te pewhea i te mea
kua rite mai i te Kaihanga te mate me te
ora, kai a ia te wa, heoi kia tatau ko te po-
uri ko te auwe i te ra i te po, kaati nga mihi
kia koe ; kaua koe e whai atu i nga panui ao
taua hoa e tuku nei ki roto i "Te Puke" he-
oti tahaku ko nga korero. tika, tukua ki to
taua taonga, kaua e tautohetia he ahua kino
ki te titiro iho i nga tautohe, kaati iho nga
kupu. Na to Kuia pani i raro i te ra. Wha-
riki kia ora i roto i te tau hoou ae Amene.
Patangata.
Hanuere 1th 1901.
Ki te Etita o "Te Puke," tena koutou me
to koutou matua me Tamahau, tena koutou
me o tatau Aitua, i kona i konei heoi te
mihi, taku nei panui utaia atu ki runga i te
koikoitanga o to tatau "Puke" hei titiro ma
nga marae katoa i te matenga o taku Moko-
puna o Makiana, he Tamahine na te Kani-
namu tamaiti, aku nei, a H. Takiwa.
Ko taua Wahine ko Makiana, i mate ki
Waipawa, i 22 o Hanuere 1901, no tona
whanautanga i mate ai, nui atu te pouri i a
matau i te Iwi hoki mona i mate, ko ana ta-
mariki kai te ora tonu 6, he Wahine Ranga-
tira ano, no tatau whakapapa ano, he Mo-
kopuna, na te Whatiapiti, he Mokopuna, na
te Rangiwawahia, he Mokopuna na Hikawa-
ha, he Mokopuna na Nohomai-te-rangi, he
Mokopuna na Tapuhara, heoi ra e te whanau
kia ora, utaia atu taku nei mea.
Heemi Takiwa.
Te Whaiti-nui-a-Toi.
1st Pepuere, 1901.
E te "Puke Ki Hikurangi," tena koe, kia
mau ki te atawhai manuhiri, tou aroha ko-
pakina ki roto ki te manawanui, tou kaha
whakina ki nga topito o te whenua, tou ma-
ramatanga haria ki runga ki te wahi tiketike,
a au mahi whakamiharo haria ki nga ruuma
o nga Kingi. E kore nga mahi he e mana-
kohia mai e te Kingi, be mea whakahonore
ia mo nga mahi pai te Kingi. Kahore he
para o nga kupu a te hunga tekateka noa,
KO nga kupu ia a te tangata marama, he
hakari mau tonu tana.
Te huarahi o te kuare, te rongonga i te
kupu marama i titia ki te pakitara o tona
whare, hoki noa atu ia ki te whakamahara
kua wareware, tena ko te tangata mohio te
rongonga i te kupu marama hopukia atu ana
e ia, takaia ana ki roto ki nga kikokiko o
tona oranga, hiiri rawa ki te matauranga
takaia iho ki te manawanui, kore ake i ngaro
taua kupu marama; no te mea kei roto i
tona tinana e takai ana, ko te Atua hei ma-
naaki i a koe mo enei kupu. Ko te mahi
he te mea, e whakarihariha "ai te Atua, ma
te tika ia e ngawari mai ai to tatau Atua.
Kia tau te rangimarie kia tatau katoa Amine.
Whakaaturia atu nga kupu nei ki nga hoa
i te motu katoa :—
I tu he hakari whare ki te Whaiti nei i te
21 o nga ra o Hanuere nei 1901; he nui te
tangata i tae mai ki te tainga o te kawa o
taua whare, he tino nui atu hoki te kai i
taua hakari, pai atu nga kupu, pai atu nga
kai, pai atu hoki te noho o te hui katoa.
Nga Iwi i tae mai:— Tuhoe, Tamakai-
moana, Ngati-tawhaki, Ngati-manawa, Nga-
ti-tahu, te Arawa, Ngati-whare.
He nui te pai, kaore rawa he haurangi i
kitea ki te marae. Tino whakapai atu toku
ngakau mutu noa tenei hui, kaore he raru-
raru. I haere katoa nga iwi nei ki Whirinaki
(Galatea) ki te tangihanga mo Mereana Pe-
raniko. E hoa ka kite au i tenei mea i te
porearea i te waipiro, ki tona i te haurangi,
wahine taane tamariki, kua torere tonu atu
tenei iwi ki tenei kai, ka nui te kino.
Heoi ano.
Matenga Hori.
TANGATA KOHURU.
I patua te Waea e Kere (kai tiaki o Wha-
nganui) -ki te Timuaki o nga Pirihimana i
Poneke; i mea atu ia i roto i tona Waea. I
whakamatau tetahi tangata ki te pahua ia
Hikihana, tangata o te Peeke o Niu Taute
Weera; i hoki atu a Hikihana i Weiwiri
(Waverley) ki Patea, me te peeke moni ano
i a ia e mau ana; ka tae ia ki tetahi waahi ka-
tahi ka puta mai tetahi tangata i roto i te
Urupa katahi ia ka puhia mai, ka tu te ma-
taa tuatahi ki te kara o te koti, ko te mataa
tuarua i hipa noa atu ki te takiwa. Ka ra-
ngona mai e O'paraima (Pirihimana,) ko te
tawhiti atu o te Pirihimana i te waahi i pa-
ku ai te pu e 200 rau laari, katahi ka whaia
e ia taua kai Kohuru, tae rawa atu ki te 6 o
nga haora o taua ahiahi ano, ka mau i a ia
taua tangata ki roto i tetahi Roto Raupo ;
ka whakaatu mai hoki i tona Ingoa ko Hee-
mi Paana, engari ko Hikihana kaore i mate,
kaati i taua wa ano kaiahi ka tonoa te Piri-
himana o Whanganui hei hoa kimi moona i
te Puhurihuri a taua tangata me etahi atu
mea ana, mehemea kua ngaro, a, kai te huna
ano ranei i a ia, i te wa e oma ra ia.
X
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA..23,....O TE TAU 3.] TE PUKE,.KI HIKURANGI PEPUERE PARAIRE 15th 1901. [Wharangi-No.-5]
TE RA I TANUMIA AI A
KUINI WIKITORIA. , .
I te 2 o nga ra o Pepuere ka tanumia a
Kuini Wikitoria, a,koia nei te ra tino nui
atu i tupono ki tenei ao, kaore i taea e nga
Kingitanga nunui o te ao te whai te nui o
tona tanumanga, me te nui hoki o te pouri
o nga iwi katoa ki a ia. I timata taua ra
nui i te Hatarei, a i muta ki te Mane, he
maha nga miriona tangata i tae ki Ranana
ki to, whakanui i taua ra tanumanga o Kuini
Wikitoria, he mea ahu katoa atu i nga topito
e wha o te ao, hui atu hoki ki nga. miriona
tangata o Ranana ake, ka eke te kaute ki te
mano tini whaioio, kaati tena.
I te , pito ki te mahunga, o te kawhena i
whakatakototia ke pera ki reira, a whakatu-
ria iho ai te Karauna tino nui ata. o Kereiti
Piritana ki runga, me te kanapa hoki te tai-
mana me era atu kohatu utu nui i runga, i
taua Karauna, i te pito ki nga. waewae o te
kawhena, i reira-ano etahi mea utu nui.
' E toru ona kai eke hoiho he whero katoa
nga kakahu, a he tangata hoki e tau ana
mo era tu mahi, ko ona kai tiaki, mo ona
Hekeretari i nga taha o tona kawhena e
haere ana.
Ko to Kingi me te. Emepara o Tiamana
he kakahu Atimera katoa o raua, ko te Ta-
uku o Konaata he kahu Apiha Hoia ona
kakahu, a e mau katoa ana he ripene tamia
i o ratau koti, me nga tohu hoki o tenei
hanga o. te Kingi, ara (Star, of the Garter).
I muri mai i a ratau, ko nga rarangi wa-
hine momo Kingi, ara i runga ano i te
whanaungatanga, o aua ropu wahine ki a te
Kuini, koia ka kakahu ratau i nga kahu e
rite ana ki nga kahu o nga tamariki Kingi
kua kiia i runga, ake nei; ko nga mea he
kahu pango o ratau me nga arai hoki o ratau
konohi he pango ano, ko Kuini Arikianara ;
me Pirinihehe Kirihitiana me Pirinihehe
Ruiha; me Pirinihehe Piterehe; me te wa-
hine hoki a te Tauka o Kaanawara me Ioka ;
me te Pirinihehe Taitamaahine hoki, me
nga wahine rangatira hoki e haere ana i roto
i taua ropu Ariki. I muri atu. ko nga ta-
ngata o roto o tona whare, ko te Emepara
o Tiamana i hua tau ko atu i. nga tangata a i
te Kuini, o te tua-whenua me to moana
hoki;
I te whakatakototanga i to kawhena o te
Kuini,ki runga i te atamira, katahi te Kingi
me te Emepara e Tiamana me era atu hoki |
o taua Hapu Ariki, ka huihui ki te taha o
te kawhena, he kitenga, whakamutunga hoki
no ratau i a te Kuini, koia i huihui ai ratau
ki te taha o te kawhena tu ai, a i konei, ka
maringi nga wai o nga kanohi o Kahu Ari-
kianara.
Kaati ko Ranana i taua ra i ki tonu i te
tangata, a me te ki hoki o te ngakau o te
iwi i te pouri kerekere mo runga i te wehe-
nga atu o to ratau whaea atawhai o Kuini i
Wikitoria i tenei ao ; kaore rawa e-hamumu I
te waha o to tangata i tana ra, mai ano o
te puaotanga mai o te ata a tae noa ki te
torengitanga o te ra, ko te tangata i taua ra
mamaru tonu i te tauaa mo Kuini Wikitoria.
E toru-tekau-ma-toru mano nga Hoia i tu
i runga i te tutira i taua ata, a kotahi mano i
hoki nga Pirihi haere waewae, a he maha
hoki nga waka mau tupapaku i roto i taua
tutira, a he maha hoki nga aitua i tupono i |
taua ra i runga i te nui o te tangata, me te
nui hoki. o nga waka e haere ana i te huarahi
Ko te Rerewe Teihana o Wikitoria kapi n
tonu nga tangata . i te kahu papura, i reira E
ona mano tangata, e, tatari ana. ki te wa e tae i
mai ai te Tereina. A, he maha . hoki, nga
rau, o nga ahua kahu Hoia o nga lwi i kitea |
i taua ra;
Ko te takiwa i timata ai te haere a te
tutira nei, no te haawhe-paahi o te 11 o nga
haora i te ata a he maha hoki nga ropu I
Hoia, e ma-rau nga. Hoia o nga Koroni i
reira, hui atu ki o ratau Apiha; e wha-.tekau-
ma-rima, ko nga Hoia o, Ingarangi me o
Inia, me o te Hauauru o Awherika, he nui a
atu te ataahua o ratau kakahu.
Kaati i te taenga o te Tereina mau i te
Tupapaku ki Winiha Kahara, (Windsor J
Castle), i • te 2 o nga haora p.m. o taua ra,
katahi ka haere . atu tetahi ropu Hoia o te
(First-Grenadier Guard), ka utaina te ka-
whena ki runga i te kareti mau purepo, e R
waru nga hoiho Atirari i roto i taua waka,
no te whakahaunga i nga hoiho kia kumea,
kaore rawa nga hoiho i hiahia ki te haere,
kaati ko nga kai-arahi hoki o aua hoiho, i
wehi ki te akiaki i nga hoiho kia haere, he
wehi no ratau. koi kino te . kukume a nga
hoiho ka taka te kawhena, ka kino te Tupa-
paku me te Karauna hoki, nui atu te pouri
o te Kingi, "engari na ona kai-tiaki ano i
whakamarie tona pouri.
I te wa e haere nei ratau he koata haora
to.ratau tureititanga ki muri o te taima hei
taenga mo ratau ki (St George's Chapel) koi-
nei tetahi o nga aitua i pu, ki taua ropu i
taua ra.
. I . runga i nga ritenga whakanui mo taua
ra ka paku nga pu e 81, a i muri iho i tenei
ka tukua.te Tupapaku, i te wha pea o nga
haora,-kaati tena.
.. Ka hoki ake te whakamarama i te wa i
haere mai. ai i te Teihana o Wikitoria, i muri
mai o te ropu e haere ana i maa o te tutira,
ko nga Hekeretari eke hoiho a te Kuini, i
muri atu i era ko te kareti o te purepo ko te
kareti i whakaritea te ahua ki te kaaki, ara
ki te ahua o nga kahu o nga ropu Hoia o
Niu Tireni, e 8 nga hoiho kiriimi e kukume
ana i taua kareti, a koi ra hoki te kara o te
kawhena o te Kuini, ko te kawhena o te
Kuini i uhia ki te hiraka ma, ko taua uhi ho !
mea waihanga ma nga tamariki kura o Kene-
hengetana, (Kensington) he mea mahi a
ringa, ara i runga ano i ta whakahau a te
wahine a te Kingi, ma te whanau Ariki hoki
a te Kuini, kaati ko nga taha o te uhi o te
kawhena me te whariki hoki o te Karauna,
i whakamaua ki te Haki Uniana Tiaki, (otira
e mohio aua nga kai-titiro ki te ahua o tenei
Haki). ' |
Eruera VII
Akarana
TE WHAKAPAKOKO O TE KUINI. S
Wairarapa
Henare Parata
Poneke
Karitane. Waikouaiti. i
Waipounamu
Waikouaiti
Tame Parata. M. H. R.
Hoani Matiu, e whakamihi ana au mo nga
take kaa panuitia mai nei, ara, mo te Kooti
Whenua Maori me te Mokopuna a te Kuini,
mo te whakamaharatanga mai a Taare kia
tirotiro tatau he Marae hei kitenga, i taua
Mokopuna a te Kuini, engari mo waiho kia
huihui mai etahi o tatau, heoi.
Peti Parata, ka tu ake ki te tangi kia te
Kuini; haere atu e Kui ki te kainga tuturu
mo tatau, ki te moenga raa o te tinana pi-
rau, (waiata.)
Kai runga ko Ria Tikini, tenei ka tu ake
ki te tangi ake ki to tatau Kuini atawhai ;
haere atu e Kui ki te moenga roa, e kore ai e
ara ake ano. (waiata tangi mo te Kuini.)
Taiawhio Te Tau. Kia ora koe e Tame
te matua o nga Tamariki me nga Wahine,
kia ora koe te kanohi mate o te Kuini; ka
poroporoaki ake au ki tona Whakaahua e iri
mai nei, haere atu ra e Kui, ki te kainga tu-
tuturu i o tipuna i o matua, ki te kainga
mamae mutunga kore, tenei te wai o te ka-
mo te heke nei i te nui o te aroha mo toou
tinana, mo te nui o toou pai ki ou Iwi i
runga i te mata o te whenua, i raro i tona
haki; haere atu ra e Kai ki te Poho o Ape-
rahama, ma te Ariki koe e hapai ake, tenei
te tangi nei ki toou Ahua me au ohaki, i wa-
iho nei e koe hei honohono i nga tikanga me
te rangimarie, tae mai ki toou Iwi e noho nei
i Aotearoa me te Waipounamu. Tuatahi ko
te Whakapono, tuarua ko te Tiriti 1d Waita-
ngi, tona otinga he pai, tuatoru ko te Tiriti
ki Kohimarama, tona kai ko te mana huihui,
mawha ko taau kupu whakautu i nga tangi
a toou Iwi Maori, i ki ai koe i te ra o taau
Taimana Tiupiri, ma an Minita i Niu Tireni
2 whakaaro aua Inoi, koia nei nga tino take
kaha ake ai te aroha ki a koe : haere hara-
kore atu koe ki te aroaro o te Kai-hanga i te
rangi; ma taau Tama Kiingi e mahara ki
au kupu, a ka manaaki i toou Iwi maana e
iaki, ki te kore ka hiki te waewae o toou A-
ua, nana nei koe i arahi i roto i tenei 82 tau,
ko tenei haere atu ra e Kui; • kaati taku mihi
ake. Ka mea atu au kia koe e Tamo, ko koe
|
|
6 6 |
▲back to top |