|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 4, Number 3. 15 April 1901 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 8, O TE TAU TUAWHA 4.] WAIRARAPA. APERIRA MANE 15th 1901. [Wharangi No 1
TE PUKE KI HIKURANGI.
[PUTEA.]
\_\_\_\_ \_\_\_\_
Kai te titiro iho te tika i te rangi, kai te
tipu ake te pono i te Whenua, kua tutaki te
mahi tohu me te pono, kua hongi kia raua
te tika me te rongomau.
Kua pae tenei te Kupenga o nga Kaumatua
ki uta, i kukume ai i roto i nga tau inaha ka
taha ki muri. Mate atu he rarangi Kauma-
tua, tu ake he rarangi Kaumatua, pupuri to-
nu i te taura whakamaro o te tahatu o te
Kupenga me te Karihi, tae noa mai ki te tau
1900 ka pae ki te one. na te Kawanatanga o
te Hetana, me te Minitatanga o Timi Kara
ki te taha Maori; i to ki te marae me te Tua-
whenua, ona Ika o roto ko te "Kaunihera
Maori Marae" me te "Kaunihera whakahaere-
Whenua Maori" topu takitahi.
Tokorua nga Kaumatua, ko Wi Pere, mo
Tame Parata, nga hoa piri pono ki a te He-
tana, me Timi Kara, o tu ana i roto i te Pa-
remata o Niu Tireni, i nga tau maha ka taha
ki muri. He mema, no te lwi Maori, he ka-
ha ki te aki i nga hiahia o te Iwi, he ngawa-
ri ki nga taha e rua, he u ki te kupu kotahi
me te taha kotahi i roto i te Paremata, koia
nei te arawhata i eke ai nga hiahia, nga wa-
wata, nga moemoea, nga haka, nga waiata,
nga tui, nga kupu korero marae, korero-a-
whare, nga kara rere i runga i nga pou rakau,
nga kupu whakarite, nga karaipiture e kore-
rotia una i roto i nga hui takitahi, tangiha-
nga tupapaku, nga inoinga ki te Atua nui,
kia whakatikatikaia nga ngakau o nga ra-
ngatira, o nga tangata mohio, o nga Kau-
matua o te lwi katoa, kia whai i runga i te
rangimarie, i te manawanui, me te ngakau e
hereherea ana, kia noho i raro i te ngawari, i
te mahaki, me te ngakau tatu, ko nga Poro-
pititanga a te Iwi; enei katoa kua tutuki ki
te paenga o te kupu nei, ae ae, kua mutu
atu tera kupu, kahore, kakore, i raro i enei
kupu i runga ake nei, pai ana te paenga o
te Kupenga nei, ahakoa he nui ano nga Ika
nunui i roto, kihei te Kupenga a nga Kau-
matua i pakaru, i te paenga nei o te Kupe-
nga, na te Kawanatanga me te Paremata i
haehae.
Ka tuhaina ki nga marae katoa o te motu,
kua oti nei e ia te tui, no te 5 o nga ra o
Maehe nei, ka kawea mai te motu ma Ro-
ngokako. Kua eke ona Kaumatua 12 ki
runga hurihuri ai, titiro ai ki te pehanga ma
nga taane me nga wahine, e tipa ai te mara-
e ki tona whai huatanga, e Maori ai te wha-
kahua "Marae Maori" ko tenei Ika kua tapa-
tapahia nei ki nga marae, ko te "Kaunihera
Maori Marae. No te 26 o nga ra o te mara-
ma nei o Maehe, i tu ai te hui tuatahi o te
"Kaunihera Maori" ki Hikurangi i Papawai,
i runga i te kupu a te Minita Maori, me hui
te "Kaunihera" ka whakatu he Tiamana, ka
oti ka kowhiri i nga tangata Taitama hei
haere ki Rotorua, hei karanga i te mokopuna
a te Kuini, ko A. H. Kumeroa te Tiamana,
e rua ra i tu ai ka oti nga mahi, ko nga toe-
nga i nekehia mo te 11 o nga ra o Aperira
1901, tokorua o te Kaunihera i ngaro atu, ko
Hoori Herewini te Huki, i pangia e te mate,
ko Nireaha Tamaki, i haere hei hoa mo te
Minita Maori ki Whanganui, ahu atu ki roto
i te awa o Whanganui.
Kanui te pai o te hui "Kaunihera" o nga
Kaumatua o Rongokako, me te mea noi kua
whanau hoou nga Kaumatua me nga mahi,
kaore i pera me nga ra o mua, e ka ana he
ahi i roto i te ngakau, mo tetahi kupu iti
nei, te takanga atu ki roto i te Kupenga a te
Ture, e rua tona nga ra ka oti nga kupu ina-
ha noa atu. e kore nei e oti i to wiki kotahi,
neke atu, kaore e nui nga kupu a tetahi a tetahi
kua pooti, kua oti te kupu, kaore ho ahua
pouri o tetahi o tetahi mo taua kupu ka hi-
nga, marie noa iho te ahua o nga Kauma-
tua nei.
Tokorua o ratau Taita ma, hei konohi, hei
reo ngaro mo ratau ; ko Eruha te Maari, ko
Heketa-Whenua Manihera
Ko nga Ingoa o nga Kaumatua. Ko Hoo-
ri Herewini te Huki, Haami Potangaroa,
Manahi Paewai. Nireaha Tamaki, Heta Ma-
tua, Kiingi Ngatuere, Kahungunu Manihera
Maaka, Aporo Hare Kumeroa, Hoani te To-
ra Rangitakaiwaho, Ropoama Meihana, Eru-
ha te Maari, Heketa Whenua Manihera.
Ko etahi enei o nga toenga Kaumatua pu-
puri i nga kupu me nga tikanga, a era Kau-
matua kua heke atu ra ki te kopu o te Whe-
nua, ko etahi ano kai roto i te Iwi e titiro
ata ana ki nga mahi, e whakahaerea nei eta-
hi o ratau i uru ata ki nga nohanga o te Tu-
re "Kaunihera, Maori Marae."
Ko te nuinga o nga Taitama, kat roto ano
i te Iwi e titiro atu ana ki nga Kaumatua,
ina tuku mai ki raro i o ratau nohanga, heoi
ano ko te whakaeke kau.
Tokorua enei Taitama, ko Hoone Heke,
ko Henare Kaihau, he mema no te Parema-
ta, he hoa mahi tahi no Wi Pere, raua ko
Tame Parata, he kai tautoko no te Kawana-
tanga o te Hetana me Tiini Kara ; i te tau
1900 ka pae te Kupenga nei ki uta, puta
mai i roto ko te "Kaunihera Maori'' ko Le
"Kaunihera Whenua," he nui te kaha o nga
Taitama nei ki te tu i roto i nga hui a te I-
wi, me te kawe atu i nga hiahia ki te Wha-
re Paremata, hei hoa mo nga Kaumatua.
Tokotoru enei Taitama, he nui te kaha ki
te whakahaere i roto i te Iwi, mo nga mahi
a te Paremata,, me nga tikanga Pakeha, i
puta mai enei Taitama i nga Kura nunui,
ko Hoone heke, ko Apirana T. Ngata, ko te
Heuheu Tukino, he nui rawa to ratau kaha
ki te haere i roto i nga Iwi o te motu, korero
ai i nga kupu hei ora mo te Iwi, tino piri
ana ratau ki te Kawanatanga i tau 1900, pu-
ta mai ana ko enei taonga nunui e rua.
He nui ano era atu Taitama o te Tai-hau-
auru, i uru atu hei hoa mo ratau i te Pare-
mata ka taha nei, i oti ai enei taonga, tokorua
o Ngaati-Maniapoto, tokorua o Ngaati-Wha-
tua, he tokomaha o Whanganui Ngaati-Apa,
Rangitaane, he tokomaha hoki o te Tai-Ra-
whiti kia Ngaati-Porou, ahu mai nei, i tae
mai a Mahuta me Waikato, ki taua Parema-
ta o te tau 1900.
He nui nga Kaumatua i Poneke, i taua
Paremata, kanui hoki te ngawari o nga ma-
hi, i te timatanga mai tae noa ki tona mutu-
nga he mea nui tenei te ngawari o nga mahi
i roto i enei tau tutata ka taha nei ki muri.
Kua tutaki te Tui o Ngataueru o te tau
1881, te tangi a huia, me te karanga a te
matuhi, tuia ! tuia ! tuituia. He Kotahita-
nga tuturu tenei, ara, te "Kaunihera Maori
Marae" kotahi te Ture naana i tui te motu
katoa, ahakoa i ruumatia te motu, wehe ke
wehe ke, ko te Ture kotahi, ko te roopu ko-
tahi, ko tona Ingoa he ''Kaunihera Maori
Marae," mohio tonu atu tetahi ki nga mahi
a tetahi, ko te tangata me te hapu e whaka-
toi ana, ka pa te whiu a te Ture marae ki a
ia, heoi ano kua whaiti te tu me te noho, ka
whai hoki tena ''Kaunihera" tena "Kaunihe-
ra" kia kaha, kia pai, kia tika, kia pono ana
mahi, me tana hapai i ona marae, i ona ma-
rae, ka u hoki tana whakahaere i nga hapu
o roto o tona "Kaunihera," o tona "Kauni-
hera,-me te hanga haere i etahi Ture, hei
hono atu ki enei, kua puta nei ki roto i o
ratau ringaringa, hei whiu mai i nga Taita-
ma me nga. Taitamahine, kia haere i runga
i te huanui tika, pono, o to ratau akonga ki
nga Kura takiwa, me nga Kura nunui o te
motu, haunga ia te Kotahitanga o nga Ta-.
mariki taane o te Aute Kareti, kai te mahi
tonu ena, kaa puta nei tetahi o nga pihi o to
ratau Kotahitanga, ko te ''Kaunihera Maori
Marae," hei Whare mahana mo te Iwi, hei
patuwatawata arai mo nga mahi kino, hei
whakawairakau mo nga mahi pai, hei kiku-
me mai i te ora tinana kua neko ke atu nei
ki tawhiti tu mai ai, hei aki i te kaha o te
Iwi Maori o muri ki te ahuahu i te oneone,
hoi to mai i te whaioranga me te rawa-iti,
hei whakatitiro i nga konohi o nga kotiro ki
te tiaki pai i a ratau kohungahunga me a
ratau tamariki nonohi, hei whakahoki mai i
etahi o nga kotiro rae nga Taitama ki nga
mahi aringa a nga Kaumatua Maori ka nga-
ro nei ki te po, ma nga Taitama, ko nga
hanga patuwatawata, ko nga tarai Waka, ko
te Whakairo, ko te Harapaki, ko te mahi
whare, ko te pupuri i nga ahua o a ratau
mahi katoa, ara. o nga mahi aringa, hei oha
ki nga whakatipuranga e heke mai ana ki
tenei ao.
Ko te kaha o te Iwi Maori i nga ra ka ta-
ha ki muri, i roto i o ratau ringaringa ko te
tupato i roto i o ratau ngakau ko te mohio i roto
i G ratau kanohi, i tino tukua e ratau o ratau
tinana hei kai-mahi ma te tokotoru, ma te
kaha ma te tupato mo te mohio, ko te tupato
ko te kaha he mea tuturu enei, ko te mohio
e ata tirohia ana e ratau kia tuturu rawa te
mohio, katahi ka tukua ki te kaha ki te tu-
pato, ka hui ratau tokotoru kotahi ropu.
Te Iwi, kua tuturu te mohio ake kua oti
tenei ''Kaunihera Maori Marae" hei Kotahi-
tanga pumau mo te motu, ki roto i te mana
huihui o Kiingi Erueva-VII. Kua okioki
nga mahara o nga Kaumatua ki te moenga
ki te ara ake, ehara he hikaka kau, ko nga
Whakapono hei uhi mo waho hei manawa
mo nga mahi, hei arataki atu ki te honore
me te kororia, hei kawe atu i te Iwi ki runga
i nga tuhituhinga a Mohi mo nga tikanga
hei oranga mo Iharaira, e takoto na i te Kau-
papa o Rewetikuha upoko 13-14-15, mo te
|
|
2 2 |
▲back to top |
|
|
3 3 |
▲back to top |
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 3, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI APERIRA MANE 15th 1901.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 4]
ke tatau i patu, ara, na te hunga e kiia ne
he kaumatua, he rangatira, he matauranga
koia nei te hunga nana te mate o te motu nei
heoi e penei ana ta aku kupu ; Kauaka nga
Kaumatua e pouri mo ta aku kupu e wha
karorirori nei i a ratau, ina tona nga uri e
pukai haere nei, kaore he taunga iho, kua
pakorokorotia e te Pakeha ki tena kokoru-
tanga ki tena awaawa, kore iho he huanui
atu ki te ao marama, ehara i nga tai-tama
tenei mate na nga matua ano, waihoki kau-
aka hei riri mo ta aku kupu penei; koia nei
te taikahatanga o roto i a au e ki nei to
panui, e he ana to whakamaoritanga, koia
nei tonu taku tika he tere noku te turaki i
nga mea he e kite iho ana ahau ; ki ta aku
mohio e tika ana taka whakahe mou, he inoi
taku ki a koutou i runga tonu i toku mohio
ma te pooti te mema ka tu ai, kaati inoi ana
ahau kaore au i whakaingoa i a au, kaati
waiho ana ahau e koe i te taha o taku inoi
tu ai. peke ake ana koe he whakaingoa i
toku matua hei hoa tautohe moku, ara, i te
tikanga pooti; penei i oti i papake te iwi
ki te pooti he pewhea te mutunga mo tenei
ahua, mo te matua me te tamaiti. Kaati
ka kite noa koe he tika taku whakahe, te
tuhi reta noa mai ni koe kia au i te tuatahi,
hei muri whakaingoa ai i tetahi o korua, kia
kore ano ia nei au e oho i tenei to whakaha-
ere, e, ka o kia ngawari ta koutou haere kia
Amenetia atu ai e matau e a koutou tamariki.
Kaati mo tetahi o nga kupu e ki nei to
panui kaore i puta i a Tunuiarangi, ara ina
taua kupu ; Kaa tuku au i taku inoi ki raro,
E Mo na Tunuiarangi tonu i ki mai i kore-
rotia e ia tenei Kupa ki te hui; koia nei te
kupu kaore nei au i mohio, a ina koe e ki
mai nei kaore i kiia tenei kupu e Tunuiara-
ngi. Kaati e ta, kowai o korua kai te korero
tika? E ki ana a Tunuiarangi, i korerotia
e ia i kona, ina to panui e ki mai nei kaore
i korerotia ki kona, kaati e penei ana taku
kupu ko tetahi o korua kai te pohehe ki a
koutou korero, kaore oku he ki tenei korero,
otira he whakamarama tonu ake, kua puta
ke hoki nga kupu. Ka mutu ake i konei
mutu rawa, atu e kore e ki ake ano toku
mangai. Ki a ora tatau katoa i raro i te
maru o to tatau Ariki o Ihu Karaiti.
Heoi ano.
Te Ama-o-te-rangi.
Porangahau.
Maehe 28 1901.
Ki "Te Pake Ki Hikurangi" me ou kai
whakahaere, kia whiti te ora ki tua o nga
tau maha, a whiti-whiti ora mo nga tau
maha, hipihipi-hure, kia ora te "Puke" kaua
e titiro ki nga taumahatanga i runga i to
pononga, mana e haere atu, kia tiaho te ma-
rama ki roto ia koutou hei whakahohoro i te
hinengaro ki te hopa i nga kupu nunui o te
ao, hei kai ma te kanohi, hei whakaohorere i
ta ngakau hei pupuri ma te whakaaro, kia
ora, kia ora.
E te Hekeretari o "Te Pake Ki Hikura-
ngi" tenei ka kite i te panui a taku hoa a
Wiremu Kauia o Waitotara, i te nama 1 o
te tau 4 "Te Puke Ki Hikurangi" 15 o Mae-
he 1901, wharangi tua 4, he ripoata pai tenei,
otiia ma te katoa e whakaae, ma ia tangata
ma ia tangata he pepa nei kai a ratau, ma te
"Puke" e whakapumau ka oti ai tenei ripo-
ata, engari ko taku whakamihi he nui.
E ta e Wiremu" Kauia tenei rawa ko te
whakatauki nei. He tao rakau e taea
te karo, he tao ki, kotahi tonu mai u to-
nu. Mo te panui a taku hoa a H. Matua
o Porangahau i te nama 24 o te taa 3 "Te
Puke Ki Hikurangi" 28 o Pepuere 1901
wharangi 2 mo tona whakamarama, ko tona
turaki moku ko taku patunga i taku wahine,
me taku haurangitanga, he mea pai rawa te
peneitanga kai whakawa tana whakaaro, ko
te Ture hei runga ake i te tangata, he aha te
kai whakangawari o te Ture, ko te mana o
te Kuini Wikitoria me ona whakapaparanga ko
te moni, a ko te whare-herehere ranei, kia
oti ena mea pumau rawa, a he mea pai te
panui i runga i te ritenga o tenei Iwi o te
Pakeha, a ko tenei e kainga mai ra e nga
kanohi o aku hoa i te ao, he mea pai rawa
te whawhao a te tangata i ona he ki roto i te
peeke hotiki rawa ka panga ki muri i tona
tuara, ko nga he o etahi kaao ki mua i tona
aroaro, hei korero mana hei panui mana ki
nga pepa, he tao ki tenei e kainga mai ra e
te ao i roto ia "Te Puke Ki Hikurangi" otiia
i taea te Takuta rira hei titiro i te mate o
Uku wahine rae te minita Pakeha o Pora-
i ngahau hei kai titiro i te tika i te pono, kitea
ana he Piwa, he Huango, he mate wahine,
ko taku hoa ko Heta i mau i te Taiaha hei
patu moku me Rupuha, anei i tupono te ma-
te, e pa ranei ahau kaore ranei, notemea he
toa ano ahau ki te mau rakau, mai i aku
tipuna ko ahau tenei, otiia tona ritenga he
whakakino ingoa, a he peehi hoki i toku
i tinana me toku reo.
b Na e aku hoa i Aotearoa me te Waipouna-
mu, e taea hoki e au te aha, ko te Katoitoi
moata i te ata kai a ia te Noke tuatahi. Na
e tama ma he mea pai te whakaatu ki "Te
Puke" ko au he mea hapai na te Iwi mo te
marae, kaore aku ki ko au te ariki mo ratau,
engari ko au ta ratau mokai, kaati me wha-
katutuki au i te panui a taku hoa a Heta
Matua, ara nga mea \\ wareware pea, ko nga
mea whaikiko koia tenei:—
1 Ko te mate i pa atu ki nga tamariki a
Wiremu Hoera Rautu i nga hai tiaki ia Heta
Matua ia Tipene Matua, mo Tautaane pora-
ka, nae te Wainui me Porangahau nama 1,
he mea tenei i hoatu ki te aroaro o Tuhua,
kitea ana tino mate rawa aua tamariki i nga
kai tiaki i runga i te mokete a Heta ma, taka
atu ana nga eka 100 o Porangahau nama 1 i
taka nei ki aua tamariki, kua whakataka
atu kei runga pari kei runga kohatu, ko ona
patiti he Karengo he Pupu he Ngakihi te po-
raka o Tautaane me te Wainui, nui ata te
mate o aua tamariki, riro whare riro taiapa,
ko nga moni etahi aua tamariki, po, ko te
haunga ahi anake.
Na ko te whakatau tenei a Tuhua, me
whkatakoto nga eka 100 o aua tamariki ki
te waahi pai kia puta mai ai he hikipene ki
aua tamariki, whakatikaia nga whenua o aua
tamariki rae nga taonga kia takoto pai, te
whakautu a Heta Matua, aue me pehea ra
au ki aku tamariki. Ka utua e Tuhua wha-
karitea e koutou e nga kai tiaki i te mea e
noho huihui ana koutou i naianei, kaore i oti
i aua kai tiaki tetahi tikanga pai ora mo aua
tamariki. Ko Tangi Titaha kua takoto tona
tono kei te aroaro o te Timuaki Kooti Whe-
nua Maori, he mea kia whakawatia kia
takoto tika nga eka o aua tamariki me nga
taiapa me nga whare me nga moni hoki, ko
ona hoa kai tiaki, ko Heta Matua ko Tipene
Matua kei te tono kia unuhia taua tono,
kaore i whakaaetia e Tangi Titaha, i tona
aroha nui whakaaro kia tika ana tamariki.
Na e nga lwi o Aotearoa me te Waipouna-
mu, ki te oti te mokete aua tangata aue tahi
papa enei tamariki nga uri o Wiremu Hoera
Rautu, a Hape Rautu Waimarama, a Ta-
hurangi Rautu, Tete Rauta, Tira Rautu, ko
nga tino take momona tenei i mahue nei i te
panui a taku hoa a Heta Matua, koia nei te
whakaritenga o te peeke kuku ra e panga ra
ki muri o te tuara, e korerotia i runga ake
nei o te tenei panui.
H. Te Atua.
Waimana.
Pepuere 6 1901.
Koi nei te ra i hinga ai tetahi Totara hae-
mata o nga rohe o Tuhoepotiki ara te Ure-
wera, he whakaatu tena ki nga Iwi ki nga
hapu ki nga rangatira ki nga kai perehi o
nga nupepa a te Iwi Maori o tenei motu, e
hoa ko te Totara i hinga nei ko Rakuraku
Rehua o te Waimana, kua haere atu ia ki
ona tipuna me ona matua ki tona hoa hoki
kia te Turuki Rikirangi, koia hoki te tino
hoa o te Kooti i haereere ai raua i te motu
nei, i te matenga o te Kooti ka riro ko Ra-
kuraku Rehua te kai whakahaere i nga, kupu
a te Kooti, a i tenei ra kua haere atu hoki ia
ki tona hoa kia te Turuki, he tangata pai a
Rakuraku he tangata matau ki nga tikanga
Maori me nga tikanga o te Kawenata tawhi-
to me te Kawenata hou, ara he tangata
whakapono ki te atua ora, ko nga tau katoa
o Rakuraku 99 tau ka mate nei ia, heoi nga
whakaato kia koutou G nga Iwi.
Kia Purakau Maika e hoa taia ato ena
kupu ena whakaatu ki nga hoa katoa, kia
mohio ai ratau kua mate to ratau boa a Ra-
kuraku Rehua i te 6 o Pepuere 1901, i hinga
i nga mate o te ao, otira he koroheke ano
tetahi waahi o te mate. Heoi ano na to
koutou hoa pono i roto i te aroha nui.
Tiopira Tamaikoha.
Whangaehu.
Aperira 8th, 1901.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e
hoa tena koe me to tatau taonga, e hora nei
i nga Marae nunui onga motu e rua o Aotea-
roa me te Waipounamu ; e hoa kia ora koe
me toou whare katoa.
E hoa utaina atu enei kupu pouri a matau,
ara, a te Iwi me nga Kaumatua tae noa ki
nga Tai-tamariki, e mamae ana o ratau tina-
na, e pouri ana o ratau, ngakau mo to ratau
hoa pai tohu tangata atawhai i te tamaiti
pani, koia tenei nga kupu. Kua pai nei te
Atua ki te tanga atu i to tatau hoa aroha po-
no ia Hiroti Haimona ki tona ringa kaha, a,
kia pera hoki ia me Raharuhi i okioki atu
nei ki te uma o toona tupana o Aperahama,
ae Amene.
Kia Whakakororiatia te Matua te Tama
me te Wairua-tapu.
Ko te ritenga ia i te timatanga, tenei ano
i naianei, ka mau tohu iho a ake ake Amene.
E hoa e te Etita maau e uta atu enei kupu
mo to tatau hoa mo Hiroti Haimona, i mate
ki Whangaehu i te 13 onga ra o Maehe 1901,
ehara i te mea i mate turoro ranei ia, kaore,
i taka i te pari o Whangaehu Awa, ko taua
pari e 20 putu te teitei, ko te ahua o te pari
rite tonu iho a runga ki raro, ara, ki te wai :
i taua ra i hoki mai taua tangata i Whanga-
nui i te tereina o te 6 o te ahiahi, ahu atu
ana ki te Hoteera kia kite i ona hoa aroha
Pakeha, i te 7 onga haora, ara, i te hawhe-
paahi ka hoki mai raua ko toona tuakana ko .
Harepata, ka whiti mai raua ki tetahi taha o
te Awa, ara, i runga ano i te piriti hoiho kua
kaha rawa te pouri te ua me te hau o taua po.
ka mea ata tetahi me tika ma te rori Kaata,
e ahu ana taua rori ki toona whare, kaore i
pai, ka mea mai ki tetahi oraiti kai te pai ku-
naiti, ka mea atu te tuakana kunaiti, kia tika
to haere ; ko taua huanui e haere nei ia kei
te taha o te pari o Whangaehu me toona
whare ano hoki, a, i a ia ka wehe atu ka ti-
mata tona kotiti haere, me te kino rawa o te
hau me te ua, ka tata pea ki te tekau tiini te
mahuetanga mai o te rori i a ia, ka kotiti atu
ki te pari taka rawa, huri tonu ko te upoko
ki raro, whati rawa te kaki mate tonu iho, i
taua taima ano ka tere atu i te wai, e 4 tiini
ki raro mai ka, mau i te whiro ; heoi ra kua
mate na Aitua i tango atu. Heoi nui atu te
poari me te mamae o te Iwi, mo te matenga
o taua tamaiti papa, i a ia e kai mata ana
toona kiri e mata ana hoki tona ngakau, ka-
ore ano ona kanohi kia atarua, me te tino
mahara nui o te Iwi ki ana mahi nunui i
mahia e ia hei painga mo te Iwi, koia tenei
e te Iwi e tapapa tonu nei, ka kotahi marama
e tangi ana, me te hapai ano i tona tamaiti
hei whakakapi mona. Nui atu nga Iwi i hui
ki runga i taua tupapaku, kaati he tino ta-
maiti rangatira a Hiroti no roto i nga tupu- .
na katoa.
He uri na te Tahapatu-o-to-rangi.
I Puta mai ia Turi.
" ... ... ... Ruatea.
... ... ... Whatonga.
' ... ... ... Tamatea.
' ... ... ... Paerangi.
... Tutaiaroa.
' ...... ... Apa Hapaitaketake.
... ... ... Taraua.
' ... ... ... Ruatupua.
' ... ... ... Uenuku.
' ... ... ... Aokehu.
" ... ... ... Raumano.
Me ere atu tupuna.
Heoi ra enga hoa aroha, kaua koutou e
mea kaore i whakahekea rawatia kia puta, i
peneitia ai e au kia poto ai, waiho ma te ta-
ngata e ui, ma ana e haere mai ki a au,
maaku e korero ki a ia. Tena koutou.
H. K. Rangitakoru me te Iwi.
Porangahau.
Maehe 25th, 1901.
Ki "Te Puke Ki Hikurangi" me ona kai-
whakahaere, me toou Komiti e noho huihui
ana i runga i toou mana, kia ora me te mo-
rehu-tanga onga kaumatua me Tamahau
Mahupuku ; e te Ariki tohungia a H. T.
Mahupuku me tona Hekeretari, hoa atu ho
kaha ki roto i a ratau, hei hopu i nga kupu
nunui o te ao, kia ora.
Tenei ka tukua atu ki "Te Puke Ki Hiku-
rangi" maana e tuku atu ki Aotearoa me to
Waipounamu, tenei tetahi mea whakamiharo
i puta ki tenei kainga, e 5980 puhera Witi
Oti na nga Maori anake, he mea hou tenei
ki konei, i te mea ko nga mahinga he paku-
paku nei, na te Ariki tenei atawhaitanga ka
koa ra te ngakau, ngongoro ana te ihu i ro
whare, me te whakaaro ki te takiwa e tukua
ai ki te hoko, e taka mai ai te mea ponaho
ki roto i te kete, e rauhitia ai ranei e taka ai
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 3, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, APERIRA MANE 15th 1901.\_\_\_\_\_\_ [Wharangi No. 5}
I ranei ki te wai, heoi tena.
I E "Te Puke" tenei ka tukua atu tetahi
I mea whakapouri, ia Maehe 21th, 1901 i te
I Taite i te 10 onga haora o te po, ka mate te-
I tahi wahine rangatira ko Hiria Erukapo Hâ-
• turini i mate ki Porangahau nei, ko tona Iwi
I tuturu ko te Whakatohea, ona hapu Ngaati
• Ngahere Ngaati Ira Ngaati Rua, i heke mai
I tona Whakapapa ia Haene, i heke mai ia
I Kahungunu, i heke iho ia Mahaki i heke iho
H ia Rongo-whakaata ia Apanui ia Tutamure
I ia Muriwai ia Tuwharetoa ia Tuhoe ia Hae-.
I ora, ko ona hapu tuturu e 7 e tino hangai
I ana ki toua tinana, na ko tenei wahine ka 12
i ona tau ki tenei kainga, be wahine pai ata-
I whai kio matau matua me matau hoki me
I nga tamariki, kaore ona koha i kitea e matau,
kanui to matau pouri mo tenei wahine i to-
1 na matenga ; ka mate a Henare Matua, ka
I huaina e Rawinia Tukeke he ingoa mo taua
I wahine ko Ngawini, mo tona taane ko Tau-
I ra, ko anei ingoa no Henare Matua, ka ha-
I ngaia te Komiti ko te Whakamaharatanga
I Kia Henare Matua, ko toua ingoa o tenei
I Komiti koia tera ; koia nei nga tino kopura
I ko taua wahine rae tona taane me Taura ko
I te tino kupu i kiia e tooku matua e Henare
E Te Atua me ona matua me ona tipuna e ora
I ana ano a Rawinia Tukeke me Eraihia Te
| Moko, me Wi Te Rangi, ka kiia hei wahine
I tuturu tenei me tona taane me ta raua tama-
I iti mo Ngaati Matehaere, tenei ingoa hapu
I no Henare Matua, koia nei te Taka-waenga i
waenganui onga mahi whakarite i waenganui
i te Komiti, ko tenei wahine me tona taane i
{ te 23 o Maehe 1901 ka nehua ki roto i te U-
rupa oku tuakana me oku tipuna, he nui te
tangi o te Iwi ki tenei wahine, tera pea ma
ona hapu e kapo mai ki te ao o te tonga, he
nui nga kupu aroha a tona taane ki te Iwi,
tona whakamarama i ki ano tenei wahine kia
hoki raua ko tona taane i te paanga mai o
etahi taumahatanga kia raua a etahi tangata,
ko tenei wahine he Mokopuna ano taana, i
moe i etahi tonu o nga tamariki a Ripeka,
noho tuturu ia te Anewa Wairoa, na Rawinia
Tukeke i whakamoe i whanau he tamaiti he
taane kei te ora ia i naianei, i te putanga
mai i tona Hakui ka riro i tona tipuna a ma-
te noa ia, ko te Hakui o taua tamaiti kua
mahue i te taane, e 3 tau e whanga ana taua
wahine ki tona taane kia hoki mai ki a ia,
me te whakahaere a te Iwi kaore i hoki, a,
kua moe ia i tetahi taane i naianei, kei Aka-
roa taua Kotiro, kaore i kite i te matenga o
tona tipuna, te kupu a te taane a te wahine
i mate nei koia tenei, Tipene Matua Henare
Te Atua Taketakenuioranga Matua, Ngaati
Matehaere e tama koutou me o koutou tua-
hine me o koutou taina, ana ta koutou Mo-
kopuna ta koutou tamaiti, kua mate tooku
hoa te kai whakatika mo ta maua Mokopuna,
maana e tipu maana e mohio tera ano etahi
ona tipuna me era ona matua, te rua ona ku-
pu ka whakamarama ahau i te ture oku hapu
katoa, ka mate tooku tupapaku ki ia waahi
ahakoa e 20 tau, ka taea ano te ehu, ko enei
kupu he kupu tangi, otiia kua kiia e tooku
matua e Henare Te Atua, kia ata whakahae-
rea enei kupu i roto i te Iwi, kia pai ai te tatu-
tanga, otira kua kiia e Henare Te Atua kao-
re ia e whakaae kia riro taua wahine, rae
kakari tonu ia, a, kei te tautoko hoki ahau
tona tamaiti, notemea he nui te pai o tenei
wahine kia matau ko aku tuakana me aku
taina me te Iwi katoa.
He tangi tenei naaku.
Te ao ote tonga e ko heri atura e miria
tura ia i waho o Rangahau, e maua atu ra ia
i a Hiria, e whanatu ana koe ki a, Tukeke
nana nei au ko, i whaka takurutu e rau ete
mate te aroha ringitia e te wai o te kamo e
kai te Iwi e, ka riro ia koe ka mani a i te
rango ei.
Heoi Na Te Haumihiata Te Atua.
Porangahau School.
NGA MEMA O NGA KAUNIHERA
KUA TU I RUNGA I TE POOTITA-
NGA I RARO I "TE TURE
KAUNIHERA MAORI, 1900."
Tari o te Minita Maori, Poneke, 1 o nga
ra o Aperira, 1901.
I ranga i nga tikanga o tekiona 8 o "Te
Ture Kaunihera Maori, 1900," tenei ka pa-
nuitia kia mohio ai nga tangata katoa ki nga
ingoa o nga mema kua tu i runga i te poo-
titanga, i raro i nga tikanga o taua Ture, mo
nga Kaunihera e whari ake nei nga ingoa.
Timi Kara, Minita mo te taha Maori.
Nga takiwa, me te ra i pootitia ai, me nga
Ingoa o nga mema kua tu i runga i te pooti-
tanga, me te Kainga hoki o ia mema, o ia
mema, koia tenei e whai ake nei:—
Ingoa Mema. Takiwa. Ingoa Kainga.
Raukawa.
Te 5 o nga ra o Maehe 1901.
Kipa te Whatanui Otaki.
Pitiera Taipua Otaki.
Tereturu Hamahona. Otaki.
Wereta Pineaha. Otaki.
Pape Ranapiri. Ohau.
Hanikamu te Hiko Porirua.
Tutua Hapi Hutt.
Eparaima Paki. Horowhenua.
Kerehi Roera Muhunoa.
Himiona Kohai Horowhenua.
Nepia te Rau Porotawhao.
Matai Porete Horowhenua.
Rongokako.
Te 5 o nga ra o Maehe 1901.
Hori Herewini te Huki Taueru.
Manahi Paewai Tahoraiti.
Nireaha Tamaki Hamua.
Manihera Maaka Te Oreore.
Haami Potangaroa Mataikona.
Kiingi Ngatuere Hurunuiorangi.
Ropoama Meihana Te Whiti-o-tu.
H. T. Rangitakaiwaho Papawai.
W. H. Manihera. Kaingatahi.
Eruha Piripi te Maari Kohunui.
Heta Matua. Wainui.
Aporo Hare Kumeroa Greytown North.
Taakitimu.
Te o o nga ra o Maehe, 1901.
Heketia be Kani Pere Waerengaahika.
Hapi Hinaki Whangara.
Kaipaka Kiingi Uawa.
Mikaera Pewhairangi Tokomaru.
Watarawi Rangi Uawa.
Hoani Ruru Arai.
Hemi Tutapu Arai.
Taare Wherehi Wainui.
Paora Kohu Muriwai,
Watikena Rangitakina Kihipane.
Arani Kunaiti Te Reinga.
Matenga Taihuka Parihimanihi.
Taranaki.
Te 7 o nga ra o Maehe, 1901.
Taituha Pera Waitotara.
Warihi Taepa Waitotara.
Te Uranga Kaiwhare Waitotara.
Wiremu Tupito Patea.
Te Koata Papaka Patea.
Tutanuku Purangi.
Hone Tuhata Waitara.
Te Katene Taepa Waverly.
Rima Whakarua Waitotara.
Panuku Hautu Waitotara.
Karaitiana te Tupe Waitara.
Te Aotonga Tima Whenuakura.
Whanganui.
Te 7 o nga ra o Maehe, 1901.
Neri Poutini Hiruharama.
Rangi Renata Te Parapara.
Pikikotuku te Huia Kai-whakauka.
Maeke Waiora Taumarunui.
Hohepa Kawana Raetihi.
Wikimoa Ngamanako Parikino.
Toa Rangitahi Ranana.
Matenga Keepa Karioi.
Parete Wereta Karatia.
Aterea Whakarake Utapu.
Tiweka fee Kupenga Waitotara.
Aropeta Tamumu . Kai-iwi.
Kurahaupo.
Te 12 o nga ra o Maehe, 1901.
Te Hanea Kawana Oroua Bridge.
Te Mana-o-Tawhaki Turakina.
Te Keepa Waitere Parawanui.
Wineti Paranihi Te Reureu.
Te Rangihoapu-Hue Te Reureu.
Uru te Angina Whangaehu.
Pene Pirere Rata.
• Hone Reweti Bulls.
Winiata te Puhaki Rangiwaea.
Ngahiraka Rongohikaia Kauangaroa.
Pitihira Roiri Foxton.
Te Raika Kereama Te Awahuri.
Kahungunu.
Te 12 o nga ra o Maehe, 1901.
Haenga Paretipua Te Mira, Wairoa.
Hori Teihi Nukutaurua.
Tuku Menero Whakaki.
Rewi Toheriri Mahia.
Hongo Hamana Kihitu, Wairoa.
Rapihana Hawaikirangi Waihirere Wairoa
Rapana te Tuku Mahurangi, Opo-
iki.
Tuta Hapimana Ramoto. Fraser-
town.
Hemi Kiwhi Mohaka.
Ruihi Kapene Waiau, Fraser-
town.
Kiingi Karauria Te Uhi, Wairoa.
Iharaira Hemopo Nuhaka.
Horouta.
Te 28 o nga ra o Maehe, 1901.
Apirana T. Ngata Te Horo.
Pene Heihei Tuparoa.
Hohepa Raire Whareponga.
Wiremu Pokiha Whareponga.
Waiheke Turei Kawakawa.
Piripi Raire Rangitukia.
Hori Mahue Kawakawa.
Manihera Waititi Raukokore.
Waikura Taituhiorongo Te Kaha.
Paora Ngamoki Omaio.
Kopu Eruete Maraenui.
Haaka Taituhi Te Kaha.
Maniapoto.
Te 12 o nga ra o Maehe, 1901.
Patupatu Keepa Otorohanga.
Hone Keeti Oparau, Kawhia.
Te Ahipu Tukorehu Puniu.
Wetere Eketone Waiharakeke, Ka.
Hariwhenua Herangi Kopua.
Te Moerua Natanahira Hangatiki
. Te Hekenui te Awhe Mangaorongo.
Tamihana te Huirau Oparure Te Kuiti.
Hori Hetete - Te Kuiti.
Ngatokowha R. Rangi Tuhua
Ira Takiwa Rangitoto.
Pairama Keepa Mokau.
Tamatea.
Te 13 o nga ra o Maehe, 1901.
Otene Wirihana Omahu.
Paora Kurupo Moteo.
Raihania Kahui Kohupatiki.
Paraire Tomoana Waipatu.
Paora Pahi Pakipaki.
Tangatake Hapuku Te Hauke.
Nepe Apatu Waipawa.
Ihaia Hutana Waipawa.
Kireka Rapaea Porangahau.
Tuahine Renata Waimarama.
Wetini Anaru Petane.
Hape Nikora Hehitingi.
Tokerau.
Te 13 o nga ra o Maehe, 1901.
Wiki te Oi Kawakawa.
Titore Tango Kerikeri.
Maka Hori Otai Te Ngaere.
Rapi Taniora Whangaroa.
Henai Wi Hongi Kaikohe.
Taui Wa Tautoro.
Pou Werekake Waikare.
Hone Rameka Waimate.
Hohaia Tango Russell.
Tiatoa Poti Kaikohe.
Wa Paora Kaikou.
Rameka Waikerepuru Ohaeawai.
Te Arawa.
Te 13 o nga ra o Maehe, 1901.
Raureti Paerau Matata.
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA. 3, O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI, APERIRA MANE 15th 1901.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 6]
Te Kokiri Hemi Te Puke.
Matuha Enoka Te Ngae.
Eruera Karaka Te Awahou.
Hikurangi te Whetu Whakarewarewa.
Kiri Tapihana Maketu.
Moho Wi Hapi Te Puke.
Tieri te Tikao Rotoiti.
Te Morehu Kirikau Maketu.
Wharetutaki Rotohiko Rotorua.
Henare Werahiko Paeroa.
Hemi Uara Rangihoro Maketu.
Whangarei.
Te 13 o nga ra o Maoho, 1901.
Henare Pirihi Takahiwai.
Haora A. Whareumu Whatitiri.
Rewi Manuariki Pakikaikutu.
Hare Wetiwha Poroti.
Te Keha Wikamu Mate Whatitiri.
Hare Poti Mangakahia.
Pera te Taka Whatitiri.
Tame Werengitana Ngunguru.
Piriniha Whareumu To Toetoe.
Taui Pepene Ngararatunua.
Hori Rewi Poroti.
Mate Komene Mangakahia.
Hokianga.
Te- 20 o nga ra o Maehe, 1901.
Nui Hare Tapuwae.
lehu Moetara Waimamaku.
Tamaho Rawiri Whirinaki.
Tete Mokaraka Waima.
Hone Pairama Otaua.
Pori Paraihe Whangape.
Hore Tetai Waihou Lower.
Tukupoto Peita Whakarapa.
Wiremu Mete Mangamuka.
Anaru Ngawaka Whangape.
Rapata Kakarana Rawene.
Ngawati Kaimara Matihetehe.
Wairoa (North of Auckland.)
Te 20 o nga ra o Maehe, 1001.
Taunu Anania Opanaki.
Rakueru Topia Opanaki.
Raniera Taoho Opanaki.
Netana Panapa Ahiweka.
Wiremu Pene Tikinui Maropiu.
Wi Netana Taita.
Waaka te Huia Waihinahina.
Haimona Pirika Waimara.
Reu Waitai Ngaruaariki.
Herepete te Morenga Kapehu.
Ihaka te Kaituhi. Tangiteroria.
. Hone Mokena Mangakahia.
Tongariro.
Te 20 o nga ra o Maehe, 1001.
N. Rangikaiwhiria Tokaanu.
Hiriweteri te Aonui Taupo.
Te Waka Tamaira Tokaanu.
Him te Akau Tokaanu.
Parati Paurini Tokaanu.
Hira Rangimatini Atiamuri.
Petera Whataaiwi Tokaanu.
Nepia Matenga Taupo.
Te Keepa Puataata Tokaanu.
Keepa te Ahuru. Tokaanu.
Henare Peneti Moawhango.
Toa Aperahama. Moawhango.
Ngatiwhatua.
Te 25 o nga ra o Maehe, 1901.
Poata Uruamo Woodhill.
Otene Paora Orakei.
Parata Mate Puatahi.
Te Puna Reweti Orakei.
Kihirini Reweti Reweti.
Hori Manukau Pahi.
Wiremu Mohi Rokena Matakohe.
Waata Tawaewae Haranui.
Karaka E. Paikea Otamatea.
Kawhi Kena Pita Pouto.
Wiremu Pomare Pouto.
Paraone Hemana. Oruawharo.
Mangonui.
Te 27 o nga ra o Maehe, 1901.
Wairama Maihi Ahipara.
Henare A. Pukeroa Herekino.
Wi Kerehoma Ahipara.
Ngarama Rapihana Kaitaia.
Te Herewaka Pauro Mangonui.
Hone Tana Harawira Kaitaia.
Henare Rewi Ahipara.
Te Pana Tukariri Mangonui.
Henare Pikaahu Taipa.
Riwhi Heta Taipa.
Timoti Popata Awanui North.
Ratima Aperahama Awanui North.
Ka mutu nei nga takiwa o nga "Kaunihe-
ra" i putu i roto i te Kahiti o Niu Tireni.
Rotoatane. Maehe 27 3 01
Ki te Etita o te "Puke" e hoa tena ra koe,
e hoa tukua atu taku ripoata kia mauria atu
e te "Puke" ki nga waahi katoa e haere aua
ia, kia rongo nga Iwi i tooku haerenga ki te
tuhi haere i nga Ingoa o nga tangata o roto
i nga takiwa o Manawatu, o Oroua, o Poha.-
ngina, o Kiwita, huihui katoa nga tangata
maori, me nga hawhe kaihe, nga tane kau-
matua, me nga wahine kaumatua, me nga
tane taitamariki, me nga wahiue taitamahine
hui atu ki nga mea tino ririki rawa, tane,
wahine, e 087.
Henui hoki nga tangata tane wahine Kihai i
pai ki a tuhia o ratou ingoa mea ratou mahi-
nga kai, me a ratau kararehe penei i to hipi,
i te kau, i te poaka. Heoi i runga i te nui
o aku whakamarama i nga tikanga o taua
mahi, a ka ngawari etahi o ratou. Ko etahi
Eparaima Mahauariki Uru Kowhera
Roioi, Hihira, me tahi atu Paranui. Hurunui
huti, Motuiti. Tewhatai Poutu. Manawa-
roa Rakena, Tuiua Rakena Oroua Piriti,
Hara Wiwini Awahuri. Tahitangata Paki-
ngahau Te Rama Apakura Turi Aorangi
Patuaka Maora Rautahi Kai-iwi. Wereta
Tawheta Ratene Matahiwi. Matene Mara-
maihoea.
Hone Reweti Ohiepuhiao. Pore Turi Kaka
riki Ponoke Te karaka M. Waeromene
Rauhihi Iwikau Kipa Reureu-
Ka mutu nei aku whakaatu i runga i taku
mahi kaute haere i nga tangata oto iwi ma-
ori. Kia ora tatou katoa i raro i te atawha-
i o to tatou Ariki o Ihu Karaiti Amene.
Na to koutou hoa.
Rakiwhata Peeti. (Sub-Enumerator)
Te Puke. Maehe 3O 1901.
Ki te Etita o te maunga rongo nui o "To
Puke" kia Purakau Maika; e hoa tena koutou
ko a taua tamariki me te taonga hoki, kia tau
nui atu to aroha o te runga rawa kia koutou
ko tamariki ake ake Amine. Heoi nga mihi
aroha.
E Pu taia atu aku kupu mihi mo to poti-
ki mo T. me W. P. K. A. i mate na ki te
Takapau H. B. i te marama o Pepuere o te
tau nei. e mihi atu ana au i tawhiti nei. E
taku mokopuna, motu atu ra ki te pouriuri
ki te potangotango, otira me ki ake ki te ao
marama, i runga ano i te kupa a te Karaiti.
Mo nga pena hoki te rangatiratanga o te
rangi, e watea ana i te hara-kore nga tama-
riki, haere i te matatoetoe i takiritia mai e o
tipuna wahine i Hawaiki torona mai ai hei
ara mai mo raua • i te ara atua e Kuiwai e
Haungaroa nga tuahine o Nga-Toroirangi i
tikina mai ai te aitanga a Tua-matua kia
hoatu ana, ko Ihumotomotokia i whaia mai
ki Motiti ko Maikukutea, e rima nga atua i
hapainga ai te mana o tipuna, kaati kaore e
" tuhia iho e au, ko nga mana tonu hoki tenei
o te Arawa puta noa i nga uri tuturu ake o
Rakauri o Houmaitawhiti, a kei te mohio au
ki nga ingoa o ratau e rima, ko nga kawa
tonu tenei o te Arawa ki te riri i nga wa o
te kore turetanga i mahue ake nei, kaati
tonu e taku uri mokopuna kua nui enei, te
aranga ake o enei kupu nunui ki runga ia
koe, haore atu koutou ko papa, i poroporoaki
na ra e au i panuitia i te "Puke" nama 15 i
mutu ki te nama 16 o te tau 1898, i takina
katoatia e au o koutou tipuna nga rangatira
o nga waka e 6, koi ara aku whakapapa mou,
kua marama i reira te heketanga a Rangi ia
Puhaorangi kia Ohomairangi, heke iho ki
tona mokopuna kia Tua-matua, tokorua ona
wahine i puta, ai ona mokopuna a Nga-Toroi-
rangi, a Tamatekapua na Rakauri a Nga-
Toroirangi, na Houmaitawhiti a Tamateka-
pua, a i hipoki tahi aua mana ki runga ia
raua tahi, puta ake ta Tamatekapua ko Ka-
humatamomoe, no Tamatekapua ki a au 1S,
kia Titi 19, ki tona tamaiti kia Tame W. P.
e 20, ko nga rangatira tenei o runga ia te
Arawa Waka, koi nei nga take iho o te Ara-
wa Iwi, i heke ia Tangihia a Nga-Toroirangi,
a i heke ia Kahumatamomoe, he mokopuna.
, tuarua na Kahumatamomoe a Rangitihi
Whakahirahira, a he mokopuna tuatoru a
Tuhotoariki na Nga-Toroirangi, a ho moko-
puna tuatoru a Tumatakoha na Tuhotoariki.
) a putu nui nei ki a au ki taku mokopuna ki
a T. W. P. haere i runga i tena waka o
tipuna ia Takitimu, e tau rua tonu aua nga
waka o tipuna, ko Tamatea, ho mokopuna
tuaono a Mahinarangi na Tamatea, a he mo-
kopuna tuaono na Hoturoa a Turongo, ka
marena kia Mahinarangi uri o Tuwaka. i
heke iho ia Tamatea a i heke iho a Turongo
ia Hoturoa rangatira o Tainui Waka, a ka
puta ta raua tamaiti ko Raukawa, ka puta
nga uri o Raukawa tokotoru, ko Rehua, ko
Whakatere, ko Takihiku, no Hoturoa ki a au
19 20, ki taku mokopuna 2I, no Tamatea ki
a au 20 21, ki taku mokopuna 22, kaati i
enei, to take kua taia ano e te "Puke"
Takunui Te Ipututu Tarakawa.
TAUIRA POTO.
O NGA TURE OTENEI PEPA.
(TURE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "To Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
(TURE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(TURE 3.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TURE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
(TUBE 5.)
Ko te Pepa tuatahi, tuarua ranei e tae atu
ana ki te tangata, me tuku mai te moni.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
town North, Wairarapa.