Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 10. 08 March 1898


Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 10. 08 March 1898

1 cover

▲back to top



THE JUBILEE.

Maori Newspaper

No 10  Vol 1

TE TIUPIRI



MARCH  8, 1898. WHANGANUI. MAREHE  8, 1898.





SMITH & MILLWARD



FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS

AGENTS.



COAL AND PRODUCE MERCHANTS



TAUPO QUAY, WANGANUI



Telephone No 96  P. O. Box 60





TE METE ME MIRIWATE,



HE kai tukutuku taonga i runga i nga Kaipake

Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute



Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.



TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.



Nama o te Terewhono No. 96

Namama o te Poake o te Poutapeta No 60



KARAITIANA ME NUMANA.

Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite

haere o tenei wa me tango koe i nga hu o 



                           KARAITIANA ME NUMANA

                           Awanui Tiriti o Whanganui.



If you want to

                  march with the Times

                              wear

CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.

                  Avenue Wanganui





2 contents

▲back to top


3 1

▲back to top


Vol. 1]   Tuesday, March 7, 1898. Marahe  7, 1898. [No. 10

       TE IWI E. i

                                                                            

                              



 TENA koutou Tenei te kimi !

  

   nei, te hurihuri nei te whaka-

 

 aro ki nga mahi, me nga,

  whakahaere; ki runga ki te 

tangata, me te oneone a tatou a te

 iwi Maori. Kaore  i te piki ake

 whakarunga, engari kei te heke atu

  whakararo; te tangata tonu, me te

  oneone. Koia nei ka kimi te whaka-

  aro he aha ra te  take i penei ai 1

  Tena iana titiro atu tatou whaka-

  muri, ki nga ra i timata ai te eke mai

  ) te Iwi Pakeha ki o tatou motu.

  Kaore he awa-awa, kaore he takutai,

  kaore he Pukepuke  i kore te kapi i

: e tangata. Ka tu ana he huihuinga

    era ra, kaore  e puta  te ra ki te

   whenua, i te nui o te tangata  whai

   hoki ki te haere a taua, he mano te 

tangata. I tenei wa kua tino kore

   e tangata. Ki te haere koe i nga

takutai nei inaianei; kia po koe  e

   haere ana ka kite tangata ai. He

    aha ra te take i penei ai tatou te

   nate haere ? He mea  pai ano kia

    ata kimihia, kia ata whakaaroarohia

    e tatou te putake o te mate. Kei

    nga kai ranei, kei nga aha  ranei,

    Tena me  ata  tirotiro iho e tatou.

    na hoki ko nga kai e kainga nei e

tatou i naianei, ko nga kai hoki e

    kainga nei e te  Pakeha  a  kaore

ratou i te hoki: Kati ehara i nga

kai. Ko nga kainga ko aua kainga

 ano i waiho ake ai tatou e o tatou

 matua e o tatou tupuna. E hoa ma

 e kore e taea e tatou te whakaatu

 katoa nga  putake  i  hoki haere

 ai tatou  te  Iwi   Maori  ki  te

 kore; engari ka  taea e  tatou te

whakaatu etahi onga take, ara nga

i tino putake.



   Tetahi  o aua putake, ko o tatou

 Tohunga o enei ra. Tena  iana ki

 te pangia etahi o tatou e te mate;

 ahakoa tane, wahine, tamariki ranei,

  

  kua, tae rawa te whakaaro  ki te

  tohunga hei mahi; ki te tae mai te

  tohunga ki te kite i te turoro, kua ki

  rawa he mate Maori, he haerenga i

  runga inga wahi tapu, a i pa ki nga

  urunga o mea tangata; ka pena nga

  korero a te tohunga; (e tino mohio.

   nei tatou he nui rawa atu nga mate

. o te" ao, ina hoki he Piwa, he mitara,

   he rewharewha, he Rakiripi me etahi

   atu mate  he maha  e whakaaturia

   ana  u te Pakeha) a  ka  haria te

   turoro ki te wai e nga tohunga, a ka

   peheatia ranei, te mutunga iho, kua

   mate. A mehe  mea  i haria taua

    turoro ki te Takuta kua ora. Na he

    nui noa atu nga tangata, nga wahine,

    nga tamariki e matemate ana i runga

    i tenei tu whakahaere, Ahakoa me

    he mate  Pakeha, ka kia he mate

    Maori: a he mea ano ka kawea ki

      

   i te tohunga; me te totohu haere te

4 2

▲back to top


The  Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [2]           te Tiupiri, Maraha 7, 1898.

turoro, a  kia tata ki  te mate  ka

kawea  ki  te Takuta. Ko  enei

huarahi katoa a tatou, tetahi wahi o

to tatou heke haere ki te kore. No

te mea e tino mohio ana tatou kua

kore te ahua o tatou tupuna ia tatou

inaianei; nga tapu kua noa noaiho;

nga  mana  kua kore katoa. Titiro

hoki tatou i mua e kore nga tohunga

e uru ki nga whare umu, e kore e uru

kinga whare e kainga ana a runga;

i naienei kaore noaiho he tikanga, he

haere noatu he kuhu noatu. Otira e

kore e taea i konei te whakaatu katoa

nga  he o roto o enei whakahaere a

tatou me o tatou tohunga i te iti o te

                                                 o

takiwa  o  ta  tatou pepa; i te

mea ano hoki e tino mohio tonu ana

tatou ki aua  he. Kati ko tetahi

onga take mate o te Iwi Maori, ko

te  kore e  pai o  te tiaki i a tatou

 tamariki i te ririkitanga: no reira ka.

tupu ahua koaoao a tatou tamariki.

Kei  etahi rangi ka nui rawa nga

kahu, kei etahi ka haere noaiho ko te

kiri noaiho; a kua pangia e te mare

mare; hei aha waiho tonu atu, nawai.

i te maremare kua tupu he porono-

kueata (      )  a hei kanahami-

hana (Consumption) ranei: ka tupu

a  kia tangatatia kia wahinetia kua

mate, kaore i tata nga tau ki nga tau

e tika ana. A he mea ano e tamariki

rawa ana ka mate. Tetahi ko nga kai

e whangaia ana ki nga tamariki. Ki

te haere ki nga taone, he keke, he

rare, he hua  noaiho o te kai kaore

nei e tino pai kia kainga enga tama-

riki a ka waiho hei mate, Tetahi

mate ko nga- kakahu he waiho maku

tonu kaore e unuhia,

i   Ko tetahi mate o a tatou, tamariki ka

 huihui ki nga whare nunui, ka ki i te tan-

 gata ka puta te werawera, ka unuhia

 nga kakahu ka puta ki waho ki te wahi

 mataotao, waiho tonu iho hei mare-

 mare, a te mutunga he Huango, hu

: mate kohi  ranei (Consumption).

 Tenei ano etahi mate o tatou he maha

 noaiho, ara he kai waipiro, he moe iho

 ano o te hapu ko tahi kia ratou ano, ka

 ahua kino nga toto kaore e puta nga

 tamariki, he noho i runga i te whenua

 maku, a moe ranei. Koia nei ra e hoa

 ma  nga tino putake i ngaro haere ai

 tatou te Iwi Maori.

               Kaore i mutu i konei,





      TE HUI MO O OHOTU.

    I te 28 Pepuere, 1898. I tae mai ai te kai

  Tiaki o te katoa ki Whanganui  nei, i haere

 mai i Poneke, ma  te Tereina. I te 7 onga

  haora o te 1 onga ra o Maehe 98. Ka haere

  atu matau i te Tima ia Ohura  ki Karatia i

  runga o Whanganui. Ka tae matau ki tetahi

  onga taheke, kihai i eke to matau Tima, ka

  tuku nga tangata o te Tima ki uta, ka kumea

 ki te taura, ka eke ki runga o taua taheke, ka

  tae atu matau ki tetahi wahi ano ko te Mihini o

  te Tima, ka mahia ka oti, ka haere ano matau,

  ka tae atu ki Matahiwi  i raro tata mai o

  Koratia, ka mea te Kapene, me haere matau

  ma uta, ka haere matau ma uta nga Taane,

  ko nga wahine i noho i runga i te Tima, me

  Topia Turoa, Ka  haere te ara ra uta tae atu

  matau  ki  Karatia, e tu ana  tera te taanga 

  whenua, ka  kite mai ia matau, ka tangi te

  Powhiri mai kia ngai maua, ka tatu atu matau

  ki te marae, ka mahi  ki te ringiringi i nga

  matapuna a te Kapua haohao waiho kia hirere

  ana, ta te aroha taana pehanga mai ki waho.

 puta ana tera te aroha kia Taiawhio me te

 hunga  katoa kua haere atu nei ki te kainga

  tuturu, ka mutu tenei parekura, ka whakahoro

  ngai maua  ki roto ki te whare whakairo nei

 kia Poutama, ka roa, ka tu te tangata whenua

5 3

▲back to top


 The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [3]              Te Tiupiri, Marahe 7, 1868

 ki te maioha mai kia ngai maua ki te ope, ko

 nga kupu, ko nga kupu ano o tera mahi o te

 manaki manuhiri. Ka mutu ka tu atu ko

 Mareata, muri mai ko  Eruwini, ko Topia

 Turoa, ko te Whatahoro, ka mutu, I te po ka

 tahi ano, ka tu mai te taanga whenua ki te

 mihi mai, ka mutu, ka karanga mai mo te

 maunga  atu i te Kaitiaki o te katoa, ka mea,

 haere mai e mareata haere mai  korua ko

 to taina, me ta korua Pakeha, kaore ano i i oti

 tera whakaaro a to taina te Kaporeihana, he

 kaitiaki tenei, na konei ka raruraru te whaka-

 aro o matau o te iwi e noho nei, haere, mai

 me tena taonga. Ka mutu ka tu atu ko Mare-

 ata ka mea; i haere mai maua ko taku taina,

 ki te kawe mai  i te Kaitiaki o te katoa, ki o

' koutou aroaro, ki te paingia mai e koutou, e

 pai ana, ko nga Hea kei au, me te rohe kiau,

 ka tukua e au, e kore rawa au e pai kia waiho

 noa iho kia takoto noa iho nga wahi i au, ma

 tena e mau i taana wahi, i taana wahi. Ki

 runga ki ana, mahara. Ka tu ko te Whatahoro

 ka mea, he nui taku koa e nga Poutama,

 moku  i kite ia koutou katoa e noho huihui

 ana  i tenei  whare, i  tenei  po, paiatu

 tenei, i te rongo i hoake nei kiau, kua kore

 koutou e pai, kia tu te Hui kitenga i te Pakeha

 nei, a kua haere atu koutou, ki nga wahi e

 haere ai koutou, i runga i to koutou kore e

 pai ki te Kaitiaki o te katoa kia tae mai ki

 konei. Na e te iwi, e hara tenei i te whaka.

 aro tika na koutou, te oma, e kore koutou e

 whiwhi ki te tika i runga i tena huarahi i te

 oma, no te mea, kei roto te motu katoa nei i

 te mate e kau ana, o te ra mai ano i te Tiriti,

 a tae noa mai ki tenei ra, e au we nei nga iwi

 o te motu nei, i taana takiwa, i taana takiwa

 e patua takitahitia atu ra, ki taana wahi ki

 tana wahi, e te Hoko, e te mokete, ko te

 whakaarotika, koia tenei, me ata whakarongo

 marire ki nga korero, hei reira whakahe ai,

 whakatika ai ranei. Na   ko te  whakahe

 i te mea kaore ano i rongo noa ki nga tikanga.

 Kau a hei waiho, ko te korero rongo noa ki

 te tangata i te huarahi, he take hei whakaoho

 i te tinana ki te whakapuaki i te kupu whakahe,

 whakatika ranei, na ko tenei e whakamoemiti

 atu ana au kia koutou, na kua tae mai nei to

 koutou taonga ia matau, ko aku tuakana, me

 taku papa, kei a koutou te ritenga, mo te

whakaae i Ohotu kia taka ki raro i te mano o

te Kai Tiaki, e pai ana, na ki te mea koutou,

kaore koutou e pai, pai tonu. E ngari me

whakaatu   tonu  mai   e  te  tangata  te

huarahi  e  topu ai te  ora o  te whenua

 noatu, me    te tangata, e   tu  ai  te

 mana o te iwi, me te Rangatiratanga, e mohio-

tia ai e nga  iwi, ko mea te iwi, ko mea te

whenua kei  te ora, ma tenei ka tipu ai o tatau

 uri i muri ia tatau i roto inga iwi otenei motu

 E mohio ana ano au, heoi te mea nui ko te koa

 ki ona hea ki ona hea, ko te rapu i te huarahi

 e ora ai te iwi me te whenua, kaore he tangata

 kei te pera. Te rua onga whakaaro nui kei

te tangata, ko te Hoko i Ohotu kia wawe te

pakaru  atu tenei whenua i te kawanatanga, e

takoto atu  ra te pitihana tono i te Hoko i te

aroaro o te kawanatanga  a nga rau e rua o

tenei poraka, no konei toku ngakau i takare i

tonu  ai ki te kimi i te huarahi e ora ai te

tangata, me te whenua. He  tika ano taku

kianga me  taka a Ohotu, ki raro i te Ture

Kaporeihana, Otira mauatahi ko Timi Kara i

taua whakaaro kotahi, na te wahi o te Ture e

mea ana kia otirawa nga rohe te Ruri, ka tika

ai te tuku ki raro i taua Ture, koia tera te he,

i he ai tera whakaaro, a maua ko Tima Kara,

no  te mea ma  te £2000, ka taea ai te Ruri,

No  reira karapu tonu i te huarahi e ora ai, a

kua  tupono mai nei ko tenei. Na pai tonu,

ma  tatau e ata whakarongo ake, ki te kitea e

koutou, koia tenei te ora mo te Iwi me te

whenua  heaha te he, ki te whakaae tatau ki te

ora, E ngari ki le kitea ake e tatau he mate

kaua tatau hei whakaae. E  ngari ko ahau,

kua tuturu taku whakaaro, koia tenei te Ture

e  ora ai tenei motu katoa, kaore i ko atu, ko

tenei anake. Ko  te iwi, me te Hapu, me te

tangata e puta ana ki waho o tenei Ture, o te

kaporeihana hoki, e kore e roa e haere ana

te ra ora, ka ngaro atu te whenua, ka mahue

kino iho le tangata ki tana wahi ki tana wahi

tuohu ai, no konei e te iwi, kia oho o koutou

ngakau, titiro atu ki  nga  motu  e  rua

nei, mate tangata mate whenua, na penei hoki

me  konei e kite nei koutou, kua mate a mea

whenua a mea whenua i te patu nei ia moni

nana i tukituki, mai i tetahi taha o Whanganui

puta atu ki tona ko pounga o te awa nei, pera

hoki  tetahi taha. Na i te mea i waho  to

6 4

▲back to top


The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [4]             te Tiupiri, Marahe 7, 1898

koutou oneone  i te Ture, kaore he mate e pa

mai ki te whenua, otira kua taka nei to koutou

oneone  ki roto i te ringa o te Ture, ka eketia

ia  e te mate, ki te kore tatau e takatu ki te

kimi i te ora, kati ake enei kupu kei muri te

 toenga.





        KO TE PUREI WAKA.

   Ka tu Ki Whanganui a te 17 onga ra o Maehe,

 1898.

          NGA MEMA o TE KOMITI.

 Meiha KEEPA...... Tumuaki

 Teone Peeti...... Tiamana

 Ru  Reweti...... Hekeretari

 Hori Pukehika       )       

 Pene Erueti             Nga Tiaki Moni

 Takarangi Mete Kingi)       

 W. S. Kaawhe         Nga Tiati

 Teone  Peeti                 

 T. C. Teone            Nga Kai Taati

  Rangitahua                Hoani Papita

  Reone Maungaroa           Ihaka Rerekura

  Te Keepa Tahukumutia      Potatau Rangiwaiata

  Riwai                    Pohe te Wharemate

  Te Rangihuatau           Himu Materoa

  Hone Potaka                Tohiora Pirato

  Te Aohau Niketini        W. W. Hipango

  Raihania Takapa           Whatarangi Teka

 Handley                 Porokoru Patapu

                 NGA PUREI. I

     1 AOTEAROA CHAMPIONSHIP.

                         (2 miles).

    Mo nga waka katoa o Aotearoa mete Waipounamu

  Kana  e iti iho nga tangata hoe i te rua tekau ki

  ranga ki te waka kotahi. Mo nga tane anake e rua

   maero.

         Ma te waka wiini    £15   o  o

          „     „  hekana       300

     II. —WAINUIARUA CHAMPIONSHIP.

                         (1½ miles).

   Mo nga waka katoa o Aotearoa me te Waipounamu

   Kaua  e iti iho nga kai hoe i te tekau marima ki

   runga i te waka kotahi, mo nga wahine anake.

   Kotahi maero me te hawhe.

          Ma te waka wiini    £10  o  o

           „     „  hekana      206

             III. —MOUTOA HANIKAPU.

                 Mo nga Hoki.

   o  nga waka katoa, engari kaua e neke ake i te

   tekau nga kai hoe, ki runga i te waka kotahi, mo

   nga tane anake, e rua raima.

           Ma te waka wiini £—   —   —

            „     „ hekana  —   —   —

           IV. —TIUPIRI HANIKAPU.

               Mo nga Hoki.

Mo   nga  waka katoa, engari iaua u neke ake

nga  kai  hoe, ki runga ki te waka  kotahi, mo

nga wahine anake, e rua rauna.

         Ma te waka, wiini £—   —   —

         „     „  hekana  —   —   —

        V. —PUREI PEKE TAIEPA No. 1.

Mo  nga waka katoa, ahakoa e hia tangata ki runga 

te waka kotahi. E rua nga taiepa e peke ai. E rua

 rauna. Mo nga tane, me nga wahine.

        Ma te waka wiini   £—   —   —

,, „  hekana    £—   —   —

     VI. —PUREI MA NOA TAMARIKI TAANE.

 Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake nga kai

 hoe i te tekau, ki runga ki te waka kotahi, erua rauna,

        Ma te waka wiini   £—    —  —•

         „     „  hekana   £—    —   —



        VII. —PUREI PEKE TAIEPA No. 2.

 Mo  nga waka katoa, engari kaua e neke ake i te rua

 tangata, ki runga ki te waka kotahi. E rua rauna.

        Ma  te waka wiini   £—   —   —

         „      „ hekana     —   —   —



    VIII. —PUREI MA NGA TAMARIKI WAHINE.

  Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake nga ka

  hoe i te tekau, ki runga ki te waka kotahi e ma rauna

         Ma te waka wiini   £—    —   —

        „      „ hekana     —   —. —

      IX. —PUREI MO  NGA WAKA WAHINE.

               Kaore i tango moni.

  Ahakoa waka nunui, ahakoa waka ririki, erua rauna

         Ma te waka wiini   £—    —  —

                „  hekana     —   —   —



             NGA TURE.

     1. Ka tuhera enei Purei katoa, ki nga waka katoa

 i o Aotearoa me te Waipounamu.

    3. Ka tuhera tonu ienei Purei mo te Whakauru

 nga waka, a tae noa ki te 17th onga ra o Maehe.

; 4. Ki te kore e tae ki toru nga waka e whakaurua

 ki roto ki nga Purei katoa, e kore e tu tena Purei

  engari e pai ana kia neke atu.

    5. Kaore he utu mo te whakaurunga onga waka,

   o ia Purei, o ia Purei.

                         Ko tenei enga Iwi, enga

 I                       Hau  enga tangata katoa;

 !                        kia takatu mai o koutou

                           whakaaro, ki te tautoko,

                           ki te hapai i to tatou ra.



; Na Teone Peeti,

                         Tiamana.

                   Ru Reweti,

                            Hon. Hekeretari.

7 5

▲back to top


The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [5]           Te Tiupiri, Marahe 7, 1898

   EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.



        TIMIHANA AHIRAINA.

Rongoa Huango. Na  e hiahia ana ahau ki te

whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu

iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate

te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki

rongoa o Whanganui ranei.

        TIMIHANA TANGATA,

      •\_\_\_\_\_\_\_\_HANGA RONGOA.



      TO OUR CONTEMPORARIES.

   We would esteem a favour if our contempora-

       ries throughout the colony would exchange

       with us regularly; and especially would we

       thank them  to forward  copies containing

       notice of our first number.



   Persons  wishing  to have  half-yearly volumes

 (bound) reserved  for them should give  their in-

 structions without delay, as only a limited number

 will be kept back for binding each half-year.



         PANUITANGA.

   E whakaatu ana kia mohio mai nga tangata

 taane, me nga Wahine Kaore nei ano i tuhi i

 o ratau ingoa  kite kirihipi o te kotahitanga

 Kei te 3 onga ra o aperira nei a Taare Tikao

 tiamana o te kotahitanga tae mai ai ki Whang-

  anui nei, tae atu ki Tawata kei reira a Topia

  Turoa ratau ko ona Hapu tuhi ai kite kirihipi

  n te Kotahitanga,

        NOTICE.



       Welcome  our child to your

      respective settlements. The

      necessary money for our new

  childish 7/6 per quarter, or 12/6 per

  annum; for half-yearly bound num-

  bers of our child 10/6 or £1 is per

  annum. For all advertisements the

  charges are on the same  scale as

  European  newspapers. Persons

  desirous of having their photo printed

  in our child can do so by forwarding

  their card. The charges altogether

  is 12/6, the block being their own

  private property. It is particularly

  requested that a first class photo be

  forwarded in order to give satisfac-

   tion,

WHAKAMAHARATANGA



        Powhiritia mai te tamaiti

     ki o koutou kainga, ko te kai

    mana i te ono marama 7/6; 1

     te tau, 12/6. Mo te kawhenata

kotahi o te ono marama, 10/6; mo

te tau 21/. Mo  nga panui taonga

hoko, kite, ngaro, me era atu panui

e utua nei, kei te utu a nga Nupepa

te ritenga utu, mo nga ahua tangata

noi 12/6 mau ano te ahua, engari kia

pai te ahua hei tuku mai.

          UPOKO 

       Te Aratapu, Te Wairoa, Kaipara,

                          Aperira 25, 1882.

 E kara, e Maihi P. Kawiti, —

   Tena koe!  Kanui tohu aroha atu ki a koe

 i runga i aau korero katoa. E kara ahakoa

 he tini o korero kia kotahi ano kupu e utu e

 ahau. E kara, kua tae mai tau reta whaka-

 atu mo te puaretanga o te Tiriti o Waitangi a

 enei tau, i tuhia mai nei e koe, i te 10 Aperira

 1882. E  kara, ka pai ahau ki te puaretangi,

 to te Tiriti o Waitangi, ka mea ahau, ko ene

 tiamana, ko enei mema, ko enei tumuaki me

 enei Komiti no he Kawanatanga katoa. Ko

 aku kupu kahore he tikanga ta temea he mea

 korero ki waho e ai ta ratou, heoi enei kupu.

 E  kara, ka  ata tuhi atu ahau ki a koe i taku

 ahuarekatanga  ki o korero, ara, i o kupu kia

 Hongi  me mutu koe ki to korua nohoanga

 Tuarua, me mutu ahau me aku ritenga katoa.

 E  kara he pono to kupu, ka mate te iwi nu

 tonu. Me  tuku atu o ahau te panui a Matui

 taera hei  whakarite i te kupu i korerotia i te

I Tiriti o Waitangi, ka tuhonohono nga iwi n

  runga, ahakoa  he tini o kupu e oti Tiriti o

i Waitangi mo te Kawanatanga, kua tae mai

  hoki taau reta i tuhia mai nei kia Taurau

 Kakupa mehemea i tae mai tona tinana pu,

  kua puare nga ritenga ki a ia, kua kaha kore

  ahau ki te tuhituhi. Tena aku kupu whaka-

i mutunga ki a koe, mehemea kaua taku mate

i rumatiki kia 3 tau e noho kupu kore ai ahau e

  tangi ai ki te iwi. Heoi ano Ka mutu.

                 Na Aperehama Taonui.

i   Kia Maihi P. Kawiti,

             Waiomio Kawakawa.

8 6

▲back to top


  The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [6]             Te Tiupiri, Marahe 7, 1898.

; HE RETA TUKU MAI.



                    Whangapoua,

                             Pepuere  19th, 1898.



        Ki te Etita, me tae Komiti o te TIUPIRI.

                                                                                                                                 

                                                                                                                                 i

    Tena  Koutou. He Inoi atu tena kia koutou, kia

  pai mai koutou ki te panui i aku kupu ruarua nei,

  i whai korero ai ahau ki te Tamaiti, i tonoa mai nei

  e koutou i te 4th onga ra o Hanuere, kia kite ia au, i

  te mokai whakarongo  o enei takiwa o te whakaro.

  I tae mai kia au ta tatou tamaiti i te 22 onga ra o

  Hanuere  1898, i te mea ka tahinga te ra; i rangona

: e  au e hirearea haere ana te reo, i raro inga rakau

  kouru nui o tenei wahi. Ka  puta ahau ki waho, i

  taku whare, ka whakarongorongo  ki te reo, taku

  rongonga atu mohia tonu ahau he reo tamariki; ka

  karanga au e koro e e, kei hea koe! Ahu mai nei

  ki te kainga, ka rongo mai, tatahi ka haere mai, ka

  kite atu au e haere mai ana me te pukupuku i te

  ringa: heoi ano ki taku mahara  atu, he tamaiti

  noaiho, he meera, he hari pukupuku kia: au; no te

  tatanga mai, ka  kite atu ahau inga reta nunui i

  runga o te pukupuku e mau ra i tona " TE TIUPIRI, "

  katahi ahau ka mohio, ko  te Tamaiti tenei a te

  Kuini; ka pa taku powhiri: Haere mai e nga mana

   nunui o te ao i—  i—, kia kite koe i oku mate, kia

   kite koe i oku mate; kia kite koe i te kotahitanga o

  te Iwi Maori e mate nei. Ka mutu taku; katahi ka

  whakaarahia mai  e te tamaiti tana tui; " Tuia

  " te kawe, Tairanga te kawe, ko te kawe o Tu, ko te

   " kawe o te haere; Naumai e waha ki runga ki taku

   " tuara; haere ki te rapu ora mo koutou i taku

   whaea. "

     Ka karanga atu ahau; haere mai e tama, e taku

   ariki; haere mai. Kaore he tangata o tenei kainga,

   hei manaki mou, hei hapai ia koe, me o tikanga;

   hei whakamana i to haere mai; whakahua tonu atu

   taku waiata.

       " Ka riro raia te momo o te tangata o tenei

      " Whenua, ka memene ki tawhiti e— i—

       " Te motu raia te Ori, te tangata ra e nana

       " I ako mai, ko ana " eyes " titiro e— e—

       " Hura rawa i raro ra,

       " Tona ekenga mai, keke ana te papa e— e—

       " To pai rangatira e hara ko taku moho tenei.

     Haere mai, haere mai e taku Ariki, e te Tamaiti

   huatahi a to matau Kuini tino atawhai aroha nui, i

   mua atu o te tau 1860.

     I tono etahi onga rangatira nunui o Ingarangi kia

   whakaititia te kaha o te mana o te Tiriti o Waitangi

   o te taha ki te Iwi Maori. Kore rawa to matou

   Kuini aroha nui ki tona Iwi Maori i whakaae ki taua

   tono.

     Haere mai i runga inga pai kua oti te whakatakoto

   e to tupuna e Kingi Wiremu IV., e tou whaea hoki

   e Kuini Wikitoria.

  I tuhia mai te reta No. 2 i Tauningi Tiriti, i te

25th o Mei 1836. I mea tetahi wahi o taua reta; i

runga i te hiahia onga rangatira, e whakaatu nei,

kia tika te whakahaere anga Pakeha. A he mea tika

kia whakaaturia kia ratou, i runga i te Ingoa o te

Kingi: tera ia e tino kaha ki te whakaputa i tona

whakaaro pai, me te atawhai me te tiaki inga ranga-

tira pera.

  I nga ra i noho ai to whaea ki runga i te Torona

ou Tupuna, ka tino whakapu taina e ia ko te tinana-

tanga o  te Kupu  a  te Kingi, ara ko te tiriti o

Waitangi.

  Haere mai hei whakamarama i nga wahi pouri;

hei whakaatu i nga rongo korero o te ao.

  He Waiata

       " Tangi te Rirorrio tuarua rawa mai,

       " Tikina mai tirohia tenei ano au,

       " Te kohi atu nei i te kokouri;

      " Na runga ana mai, te puna o te Aroha,

      " Tenei to tohu, ka mau ki te rangi,

      " Miria mai au, te miri Rukutia;

       " Hiia mai au, te hii a Tonganui.

       " Makatitia iho ki te Tiriti o Waitangi;

      " Whano mauru ana te Aroha ia hau.

                       Mere H. Mangakahia,







     KIA TE JUBILEE NEWSPAPER

   HE KOREKO MAI NO PAMUTANA..

   I tuwhera te kooti whenua Maori ki konei i te 24

 onga ra o Pepuere, ko te waari te tiati, ko Erueti te

 Ateha ko Teone te kawhakamaori, mete karaka. He

 nui te mahi o te kooti i roto i enei ra; ara ko nga

 riwhi hunga mate, konga roherohe whenua, konga

 whakamana  hoko whenua, me nga wewete here

 whenua, me era atu mahi a te kooti, a tae mai ki te

 10 o nga ra o Maehe nei, tera pea e mutu te mahi a

 te kooti i taua ra. Ko tetahi keehi taimaha ke te

 homai ki te kooti whakaoti ai, ara he tango na te

 Poari o Pamutana i te tahi wahi o Aorangi poraka

 hei koawa rerenga wai mo te taone. Ma te kooti e

 whakatau te moni utu ki nga Maori. Tenei ano

tetahi mate nui, mo nga Maori o Aorangi. Ko to

 ratou whenua ko Aorangi poraka kei te kino i te wa

 rere mai o nga awakeri o te taone, kua kino katoa

 taua whenua, e ngaro ana i te wai i etahi takiwa

 kino, e mate ana nga hipi me nga kau a nga Maori

 kei te porotete nga Maori, nohea e rongo te kauni

 hera ki a  ratou riri, na i naianei, kia mutu ta te

 kooti mahi mo tera wahi o te whenua kua rite mo te

 korerewai; ka tukuna ki te Hupirimi Kooti, te tono

 a nga Maori mo te toenga o te poraka kua kino i te

 mahia te kaunihera. Ki taku mohio  a wini nga

 Maori, kia kaha e koro ma..

                     Heoi ngakorero o konei.

9 7

▲back to top


The Jubilee, Tuesday March 7, 1898        [7]            Te Tiupiri, Marahe 7, 1898

        RONGO  WITNESS.



  I whakawakia etahi Pakeha i Hauraki ko Rehana,

ko karawa, ko kawene, me Rota he Pukameka mo to

 ratou peti naana ki tetahi tamaiti i te Reihi Hoiho ki

 Parawai; a i whakataua te  he ki  aua tangata

 whainatia ana e £5 ma te mea kotahi o ratou me

 nga utu hoki mo te kooti; no te mea e ki ana te

 ture e kore e pai te peti ki nga Tamariki. Engari

 i takoto te kupu a te Roia o aua tangata ka whaka-

 arahia e ia te whakawa.



   I enei wiki i mahue ake nei ka tae mai nga rongo

 no Akarana, o te totohu tanga o tetahi kaipuke, he

 rakau toru, ko te Waitemata te ingoa; i tutuki ki

 tetahi Tima, ko te Tera te ingoa. Ko te Kaipuke E

 rere mai ana ki Akarana nei; ko te tima e rere ana

 ki Mangawhai, te taenga ki Tiritirimatangi tutaki

  pu, i te po; ehara ka pakaru te kaipuke, totohu tonu

 atu, ka hopuhopungia nga tangata i roto i te wai ka

  ora katoa. I te aonga ake o te ra ka kitea e puta-

  puta tonu ako ana nga mahi o te kaipuke ra.

   No te whakawakanga kia kitea i runga inga korero 

  ko te kapene o te tima ra, ko keneri, i te haurangi,

  ko nga heramana e whakahaere ana i te tima, no

  reira i tupono ai taua mate. Heoi whakataua iho te

  he ki taua tangata, a tangohia atu hoki tana Tiwhi-

  kete o tana kapenetanga. Ta te waipiro pai hoki

  kaore he mutunga  o tana patu tangata. A e kiia

  ana kua  tono nga tangata nona te kaipuke ra kia

  utua e nga  rangatira o te tima ra nga moni e

  £5. 000.

    Kua  puta i roto i nga kahiti Pakeha, te rihainata-

  nga (te whakakorenga) a Ta Ropata Taute  (Sir

  Robert Stout) i tana memanga i roto i te Paremete.

  Ko te take e kiia ana i mutu ai ia, he nui no tana

  ruihi. Ka  warea, ia ki te Parameta, ka mahue

  noaiho tana mahi Roia, a he nui nga mano pauna i te

   tau, e riro ke ana ma etahi atu roia, i runga i tana

   raruraru ki nga mahi o te Paremete. I runga hoki

   i te mea kua kaumatua ia, kei mahue kore oranga

   noake tana whanau. No reira ka whakapaua e ia

   nga toenga ake o ana ra, ki te whakaki i ta ratou rua

   kai ko ana Tamariki.

     He nui te pouri o nga tangata katoa mo tana

   mutunga, no te mea ko te rama whakamarama ia o

   te Paremete mo nga kupu katoa.

     Ko  nga tangata kua whakaingoatia hei pooti, ko

   Te Keka, ko Tati ko te mea o raua e tu a te pootita-

   nga, koira te riwhi mo te Taute. Ko te Keka

   mo te Kawanatanga, ko Tati mo te Opetihana. No

   Poneke anake enei tangata.

     Kua mea te komiti o te TIUPIRI, me tu nga hui-

    huinga o te komiti i te Hatarei tuatahi me te tua

   toru, o  ia marama. Koi ngaro  atu koutou nga

   mema o te Taone nei.

 NGA MONI KUA KOHIA MO TE REIHI

             WAKA.

KUA   panuitia e Teone Peeti, Tiamana o te

    Komiti, ki te Nupepa Pakeha, nga moni kua

   kohia enga Pakeha mo te reihi waka, ka tu

     nei ki Whanganui  a te 17th onga ra o

Maehe, kua eke ki te £47 10 6 Apiti ki te £10

homai e te Karapu Hoe Poti o Whanganui ka

£57  10 6 katoa ai.

  Na e hoa ma, i runga i te mea ko o tatou hoa

pakeha  anake tenei e kohi nei, a kaore ano i tata

nga moni  e tika ana mo ta tatou ngahau; ahea

 ano tatou ara ai i te moe, homai ai i tetahi kohi ma

 tatou, ina hoki ka riro ke te painga kia tatou ki te

 hunga nona nga waka. Ko tenei kia tatanga mai.

 Ko nga tangata kohi ko Kaawhe; (rae hari atu ki

 tana tari hoko whenua ra ano) tetahi onga kai kohi

 ko R. Reweti; (rae hare atu ki te tari o TE TIUP-

 IRI) a ko te panuitia ano nga ingoa onga tangata i

 kohi ahakoa he hiki pene ranei, he hereni ranei; ki

 roto ki TE TIUPIRI.

   Kaua  tatou e waiho hei kotikoti anake, engari kia

 uru tahi ki te huti mai i te ika ki uta.

          " Toia mai te waka;

           " Ki te urunga te waka;

            " Ki te takotoranga i takoto ai te waka.

                     Ru REWETI,

                               Hou. Hekeretari.

     WHAKAMAHARATANGA.



   Me  tuku mai e nga tangata e hiahia ana

  kite tango pepa taane wahine ranei a ratau

  reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.

  A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o

  te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai

  te tae atu o te pepa. Engari koi wareware

  kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu  kite

  whaka rite i to tono mai.

                     Tiamana o te

                  Kamupene  o TE TIUPIRI.



       PUKAPUKA KAWHENATA.

     Kite hiahia, etahi tangata ki etahi onga nama o

  te  TIUPIRI kia  hangaia, kia  whaka   Kawhe-

   natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua

   pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono

  marama.



    HOKINA ME TIURI.

   MONI   takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga

       Hiako  Hipi, a keia matau   nga mea paraoa

   Ti, Huka, me era atu mea katoa koia tenei te whare

   iti te Utu o Whanganui nei.

                         TERAWIRA o

                              WHANGANUI

10 8

▲back to top


The Jubilee. Tuesday, February 15. 1898. [8]         Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898

     W. BEAUMONT,



      PLUMBER AND TINSMITH.

    WANGANUI, OPPOSITE RAILWAY STREET.

Water  Tanks, Spouting  and  Ridging in Stock.

Makers of all kinds of Tinware. Boilers and Dairy

              Utensils, Lanterns, etc. 





      W. POUMATA, i

 Kai mahi Korere Wai, mahi Keena, me era atu

                 mea pera.

Kei Konei nga taika wai, Korere Wai, me nga tahu

whare haeana, me nga mea hanga onga mea katoa

e mahia ana Paera horoi, me nga taonga mo te

mahi Pieri mahi Pota, mahi Ratana me era atu mea.

    Kei tawahi ake o te rerewe o Whanganui.





  McMASTERS    & SHALDERS,

                                                                                

       DRAPERS & CLOTHIERS,



   NEXT

                                   W. HOGGS, BAKER.







      MAKI MAHITA ME HOROHI,

 He nui te taonga Kakahu, me nga Kakahu kua oti

               te tui mo te tangata.

            Kei ko atu taku whare ia

                  W. OKHA, PEKA ROHIRA





             J. L. TIWIHANA, 

                  (Tiemi  mititi. )                  

 TANGATA      whakamine  taonga kai katoa o ia

      ahua o ia ahua mo te utu iti, kia mahara tonu

 koutou kite wahi e tu nei taku toa kei te koki tonu o

  Ritiwe Tiriti, me Wikitere Tiriti o Whanganui.





         J. L. STEVENSON.

                   Full Stocks of

 GROCERIES, and Produce of Every Description

                at Lowest  Prices.

  Note the address: Corner of Ridgway Street and

                 Wicksteed Place. I



             F. KOURAMANA.

  TANGATA    hokohoko taonga tuarua kua oti te

  X   kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko

  mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha

  mai i te ngira tae atu ki te haika.

                 Whanganui.





          F. COLEMAN,

  DEALER,... Whanganui.

  Aways  in aorkl second-hand goods of every des-

  cription. I buy  anything from  a needle  to  an

                   skct tocn -

   A. THOMPSON,



  HORSESHOER AND BLACKSMITH,

          Ploughs always on Hand.



       RIDGWAY  STREET, WANGANUI.

     A. TAMIHANA,



   He  Paraki mete ahau Haeana Hoiho, kei

           takau ringa nga Parau o

             ia ahua e mau ana.





    Mehe  mea e hiahia ana koe ki te Pia pai

       UI MAI

       KIA KIPA ME ONA HOA.





KEI   a matau  nga tino pia patara nei Poata pia

     he mea patara. Ko tenei whara he  whare

tawhito note tai hau auru o tenei motu, ko nga pia

i roto i te Patara i riro i enei te Paraihe tuatahi o

te whare whakakitekite nui o Amarika i te ao

                     katoa.

 RITIWE TIRITI WHARE MAHI PIA, WHANGANUI.





        WHETAHORO

  Nga Ruma Kainga kei koutou o Kamana ma

    RITIWE TIRITI O WHANGANUI.



Nga  Kainga 1/- hereni mo te tainga kotahi, he nu

    te purotu of nga hua rakau, me nga keke,

                 me nga rare.





  IF YOU WANT PURE MALT LIQUOR

 ASK  FOR GIBBS & CO. 'S PRIZE ALE

        AND STOUT.



 The  oldest Brewing Establishment on the Wes

               Coast of this Island.



 First Prize for Bottled Ales at Centennial Exhibit

             tion against the World.



          GIBBS & CO.,

       RIDGWAY BREWERY, WANGANUI.





     •PIRIHITARA ME KORUMANA,

 POIHA Monga Whanau   Kotoa.

         Wikitoria Awanui, Whanganui.







       BRISTOL AND COLEMAN,

    FAMILY   BUTCHERS

           Victoria Avenue, Wanganui.



11 9

▲back to top


12 10

▲back to top


  TAMATI HAWI TIEMI.



Whairaihana.

        TANGATA mahi ahau mo nga wha-

          kaara whare, toku  tari kei te

whare nui o Kamene, Whanganui.





    THOMAS HARVEY JAMES.

           (Articled) ARCHITECT.

  ADDRESS:

      Cummins Buildings, Whanganui.





       HOHEPA PAORA,

KAMUPENE  WHAKAMINE  TAONGA KAKAHU

           WAHINE TAANE.

Paraikete, Horo, nga  Kakahu  Katoa o te

            tinana o te Tangata.

       Awaniu Tiriti o, Whanganui.

                                                      



      JOSEPH PAUL & CO.

      DRAPERS. AND. CLOTHIERS,

              Wanganui.

      Blankets, Shawls and  Clothing,

                                      

                                                                            

                                                             

        WIREMU HOKA,

 Whare Kai, inu inu Wai reka. Ritiwe tiriti

          e tata ana kite Poohi apiha.

 Rohi, Pikete, Keke, Rare, me era atu mea

               pai mo te kai.

                           Whanganui.



        WILLIAM HOGG,

 Refreshment Rooms, Ridgway  Street, close

   to Post Office.



         Bread, Biscuits, Cakes and Lollies.

 REWETI MARE ME TE KAMEPENE.



 HE     kaitiaki, mahi, whakahaere, mihini,

      haeana, parahi, whakaara piriti, nga mea

 katoa, e oti ai te kanataraki mahi, nga mea e

 oti ai te mira kani rakau, mahi paera hanga

 kaata, paki, kooti, Parakime hoki.

              Taupo Ki Tiriti o, Whanganui.



      DAVID MURRAY & CO.

 IRON  and Brass Founders, Engineers Boiler

    Makers, Millwrights, Blacksmiths.

  Bridge Building, Ship and General Iron work,

  Contractors' Plant. Machinery: Cheese and

  Butter Factory and Sawmill Machinery.

  TE  TINO TARI O TE MOTU TUARAKI.

E EKE  ki runga i te whenua e eke ki runga

    i te whenua e tama ma.

Nga whenua whare, me era atu mea e hokona

  mai  ana, Ehokona  atu ana kite tangata.

  Ko  nga tono katoa, ka whakaotia paitia e

  au  P. RANANA;

             Timuaki Whakahaere,

                Awaniu Tiriti, Whanganui.



GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE

       SOIL.



Great  Northern Road  Agency. Properties

Bought and Sold. Commissions of all kinds

executed.

                  P. LUNDON, Manager.



    TEONE MAKIWHARANGI,

 KAI   tui hera kaipuke. Teneti, Me  era

     atu mea. Kai  whakamine   kareko.

     Hiiti. Uhitepu. Me era atu mea hanga

teneti. Taporena. Kahu  hoiho. Kupenga

hao ika. Me  era atu mea.

                  Awaniu, o Whanganui.



 JOHN             MCFARLANE,

       SAIL MAKER, &c.

 Importer of Calicoes, Sheetings, Damasks, &c.



 Manufactures — Tents, Tarpaulins, Horse-

        covers, &c.

                    Avenue, Wanganui.



     TEWI MAKIWHARANGI.

 TANGATA   Whakamine taonga Rino, me

   era atu taonga maro, katoa e puritiana ki

 konei, mo te Hoko. Waea  taiepa, Rino uhi

 whare, Tepara, Neera, Parau, Hapara, me

 nga  mea ngaki whenua  katoa, omu, toki,

 Perohuka, keena  kohua kai, Paneke, Pureti

 me  era atu mea  pera katoa tona tini noatu

 onga taonga pera, e hokona ana i konei mo

        *       te utu iti reawa.

          Ritiwe Tiriti, Whanganui.



       DAVID MCFARLANE, •

 WHOLESALE    &  RETAIL IRONMONGER,

         Ridgway Street, Wanganui,

  Hold large stocks of—Fencing Wire, Corru-

       gated  Iron, Staples, Nails, Ploughs,

      Spades and other garden tools; Camp

      Ovens, Axes, Slashers, Enamelled and

       Tin  Billies, Pannicans, Plates, and

      General Ironmongery.

  All goods sold at lowest market rates.