|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 23. 07 June 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
MAORI NEWSPAPER
TE TIUPIRI
JUNE 7, 1898. WHANGANUI HUNE 7, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box, 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No. 96
Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol 1 ] Tuesday, June 7, 898. Hune 7, 1898 [No. 23
JUBILEE TE TIUPIRI.
E NGA Iwi e nga Rangatira, e
nga Tuhimareikura e noho
huihui mai na i Papawai,
tae atu hoki ki era atu o kou-
tou e noho atu ana i era kainga marae
waiho tanga ake a o koutou tupuna
matua, tae mai hoki ki to koutou
matua kia Meiha Keepa. A e kore
e warewaretia e nga whakatupura-
nga ana mahi me ana whakaaro, e
horahia haeretia ana e ia ki runga ki
nga marae, me nga whare nunui i
whakatakotoria ai e ia tupuna matua
rangatira e ia, wahine rangatira
a ratou kupu whai mana e ora ai te
pa e maru ai te whare. A
i taea katoatia a ratou take
te whakarapopoto e to tatou kauma-
tua kia puranga ki te wahi kotahi.
He takotoranga mo te rangatira mo
te tangata matau, mo te tangata
rawakore me te tutua, ina e hui nei
nga Iwi ki Papawai ki te whakatakoto
i te aroha i te mihi mo nga ahuata-
nga o nga tangata, me nga wahine
nunui, kua ngaro utu ki te po. Kia
ora a i Tamahau me nga morehu o
Wairarapa moana e tui nei i nga
motu e rua, koia te matuhi e tangi
nei Tuia, Tui Tuia. Ka ea nga ki,
he tuakana he taina, e taea ai te rapu
i te ora ka rite ki nga kupu e kiia nei
e te karaipiture te hunga i mamao
kua meinga e nga toto o te karaiti
kia tata. Na tenei tikanga i kitea ai
etahi huarahi, kua oti nei te whaka-
taka hurihuri haere e nga ture maha
kia ngaro, me etahi huarahi ano hoki
e whakaaetia mai ana mo etahi iwi o
katou, te kai hura i te maramatanga
me te pouritanga ko te kota-
hitanga i timita. I te Waipatu
kahanga te Ture mo te whaka-
pono me te Kura. Pai ana te
tutu kinga o enei taonga na titiro ki
nga kura e manaakitia nei e nga iwi,
e nga hapu; e tukuna ana e te iwi e
toru eka, na kua mahi tahi te kura
me te whakapono. Taikiu e te
kotahitanga mo enei taonga. Tua-
rua he Nupepa Maori oti ana, mahi
ana, ahakoa ngaro atu era o a tatou
taonga e riwhitia ana; e TE TIUPIRI
me te Puke kihikurangi; na ka rite
ki te whakatauki ao tatou tupuna,
mate tete kara ora tete kura. Tua-
toru ko te Ture nui o Nui Tireni
1852 Rarangi 71. Ka hapainga ko
tenei hei pakanga ki te Ture; ki te
kore e whakaetia e tenei Paremata,
ka whitikia a Ingarangi, heoi whaw-
hatia mai ana e te kawanatanga tenei
rarangi whakapumautia ana ki runga
kia Te Urewera me tona whenua;
na tuturu Maori tera takiwa. Tua-
toru konga whakatekau i roto i nga
hoko a te Nui Tireni Kamupane, ea
ana tenei ki nga whakatekau o te
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [2] Te Tiupiri, Hune 7, 1898.
taone o Poneke, a riro ana tera painga
i te iwi nona tera wahi. Tuawha: —
Ko te Tiriti o Waitangi, ko te tino
takere tenei o te waka, he utunga
anake o runga ake nei, heoi tino
purutia mai ana e te kawanatanga ko
te wahi kotahi e u ai o tatou whenua,
e kore ai e makere atu, ka riro ma
ana anake e hoko o tatou whenua
katahi ka tino pahuhu atu, no naianei
kapurutia e ia taua kupu kia mutu
tana hoko kia mutu tana kooti, kei
whea atu he tika mo nga whenua kei
whea atu he huarahi e whiti ai ki tua
o te moana a Kiwa, na tatou nei i
tono atu kia te Kuini te mana here i
runga i nga morehu whenua, ko te
Tiriti o Waitangi te waka na ana i
hari, kia te Kuini, mahue atu ana te
waka, ko te kupu i tukua wairuatia
mai ki Nui Tireni, ki runga ki te
waka nei ki te Ture nui o Nui Tireni
1852, te whakaputanga mai o tenei ko
te Piri e whiriwhiria mai nei i Waira-
rapa. Kei reira nei a Mohi me nga
Poropiti whakarongo ki a ia mehe-
mea pea i waiho te Pire kia tu ko
nga initareti anake hei ata mahi. Ka
waiho mo tera tau ka ata hanga ai
nga whakatikatika, tera pea e tino
pai, no te mea ka pooti hou nga
mema mo te kotahitanga hei reira ma
nga mema kua tu e hari mai nga
ahua mate me nga ahua ora o tona
takiwa o tona takiwa, e kore ai e pai
etahi o nga rarangi o taua Pire, e
pai ki etahi o nga rarangi; E rite ai
te ora o katoa- Kaati ake ko a era
kupu. He whakaatu ake ana hoki
i te tika o ta te taki tini, ara o ta te
kotahitanga e taea ai te rapu ora
mo tatou i roto i tenei ra, Heaha
koa e te Iwi kotahi tonu te kupu i
arau mai mo runga i o tatou morehu
whenua, kia katia nga hoko ate
kawanatanga, me nga Pakeha, he
kotahi whiwihia te morehu kupu nei,
kaati kia kaha te rapu i taua kupu
Hurihia ake era kupu. Tenei ano
te tahi whakatauki na nga tupuna o
Meiha Keepa. E Here e! huia ruatia
o Whanaunga ko uta, ko tai, ka mau te
rongo, ka tupu tenei kupu ki runga kia
Meiha Keepa, mai i reira, tae noa ki a
ia, me koutou me nga rangatira e mihi
nei ki a ia, e iri katoa mai ana ki runga
ki nga mahi kei runga kei te
motu nei enei kupu; te aroha te
atawhai te whakapono, me nga mahi.
tae mei ki a ratou kupu i whai mana ai
ratou. I roto i enei ra, e rua ona
waka, hei hari hari haere i nga
korero o ia wahi o ia wahi, ara ko
TE TIUPIRI ko Te Pukekihikurangi,
ma enei taonga o tatau e kore ai
tatou e titiro whakapouriuri ki nga
rongo korero, a tatau ake, me nga
iwi nunui o te ao. He tino nui ana
hoki te koa kia Mangakahia te
Tumuaki ote Kotahitanga me ona
mema kua tae atu ki to ratou Whare
Paremata, me nga mema o te
Runanga Ariki; me nga mema o
nga komiti wahine me o ratou tia-
mana kua whai reo nei ratou mo
roto i taua whare. Tae atu hoki ki
nga Iwi nunui o nga motu e rua, me
te Pirimia o Mahuta, kia ora koutou
i runga i te atawhai o te Atua ki te
kawe atu. ia koutou katoa ki, Papa-
wai me te Inoi atu ano hoki ki te
Atua kia arahina paitia atu hoki
koutou ki o koutou kainga.
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [3] Te Tiupiri Hune 7, 1898
DEATH.
Ko te tamaiti tane a Pineaha Utuku kua
hei mo Kopuna ma Utiku mohina o Ngati-
pamoana,
PITOPITO KORERO.
Kotahi te tahi tima manuao kei te mahia no te
Ingarihi; he nui he pai hoki he kaha i nga manuao
katoa o te ao, a he tere hoki. Kei runga kei taua
manuao nga purepo tino pai kaha, tere hoki te
paku, tere ki te hurihuri i te moana. Ko te roa e
390 putu te whanui e 75 putu ara a waenganui, te
tahi taha ki te tahi taha; ko te kaha o te hurihuri o
nga mihini, ara ote maomaoa whakahuri i nga iniana
te kau marima mano hoiho te kaha. Kei taua
manuao nga mihini tino pai rawa, a ka tino pai
rawanga whakaotinga i taua waka taua o te Iwi nei
o te Pakeha. (Kia kore noa e kiia te iwi nei te
Pakeha he Atua. )
? Hune nei ka tae mai te rongo kua hoki iho te
initareti moni o te Peeke o Ingarangi ki te £3
pauna i te rau.
No te Turei te 7 onga ra o te marama i haere atu
ai a Te Whatahoro te Etita o TE TIUPIRI ki
Wairarapa, tera pea e maha o na wiki e ngaro atu
ana. Ko Waata Hipango tona riwhi mo te wa e
ngaro atu ana ia.
Kua whakaaro te kawanatanga kia mahia te tahi
tima hei pikau tangata atu i Tokaanu me Taupo ara
hei harihari i nga iwi e haere ana ki te matakitaki
i nga puia.
Kua puta te tona a Pirani mema o Pamutana
Nota, ki te Pirimia, kia rehaina raua kia mutu ia i
tona turanga a me whawhai raua mo te nohoanga
mo Pamutana, ara kowai o raua e tu ina pootitia e
nga. Pakeha o tana takiwa.
Te tahi waro nui i kitea inaianei e te Ingarihi '<
kei te tahi Waihi o te whenua o te Taina"
mana. Te roa e 250 nga maero, e 40 maero te
whanui. E kiia ana ka taea e taua wahi te whaka-
rato nga Iwi katoa o te ao mo nga tau e to tekau.
Kei te whawhai tonu Amarika a raua ko te
Panioro engari ki te whakaatu mai a nga Nupepa.
Kei te hinga tonu nga Paniora ara kei te wawahia o
ratou, pa, me nga manuao kaore rawa he kaipuke o
Marika i te pakaru noa i nga manuao o te paniora;
e kiia ana ko nga kai pupuhi i nga purepo o te
paniora; kaore i te tohunga ki te whakatakoto i te
rere o te mata ki te hoa riri; tena ko te Marika ka
paku aha te pu, pa rawa kino rawa te mea i pa ai,
ahakoa i pa i te manuao totohu rawa, a wera iho,
-ahakoa i pa ki te pa whawhai, pakura rawa, mate
iho nga ' rau tangata. Tera pea e houhia e te
Panioro te rongo kia mutu ta raua whawhai ko
Amerika.
Tenei ake pea e rua nga wiki, ka haere a Hon
Timi Kara ki Kihipane ki te whai korero ki nga
Pakeha, o reira
Kua tae te Pirimia kei Whakatu kei reira e kau-
whau ana ki era Iwi i nui te whakapai me te
Tenei te tahi korero na te tahi Nupepa. I te
kooti whakawa whenua Maori; tu mai nei i Hehi-
tini. Tera te tahi Maori no te takiwa ki te Ure
wera; tona taenga mai ki reira i haere mai ia ki te
whakakahore i te kooti whenua Maori i runga ano i
te korero a te Pirimia ka peratia nga kooti whenua
Maori, a nui atu tona tohe, me tona korero mo tana
take, a kiia ana ki a ia kia haere ke atu. Wahia atu
ana e ia te toa, haere atu ana ia ki roto nohoia ana e
ia te tuuru (tia) ote tiati. Imuri Kaputa mai a
Tiati Patara ki te noho i runga i tona tuuru, titiro
rawa atu e! he tiati hou, he tangata hou e noho atu
ana i tona nohoanga. Katahi a Patara ka mea, e
hoa e tuku ki raro, noku ke tena turu, kaore a te
Maori i whakaae, heoi ano ka mau te ingarihi ki te
Maori, katahi raua ka nonoke, a ana te Maori
i te Ingarihi ki waho rawa o te whare. Engari e
kiia ana e ahua mate ana te mahunga o te Maori.
Kua tae mai te whakaatu a te kawanatanga kei te
whakaaro hia te tono a te iwi Maori o Whanganui
kia tu he poutapeta ki Tawhitinui ara kia waiho e
te meera nga reta mo tera kainga i reira ano.
Kua tae mai te tono a Tutanihoniho rangatira o
Ngatiporou ki te Pirimia kia akona nga tamariki
Maori ki te whakatutu hoia, kia ara rawa ake nga
pakanga a nga Iwi o te ao, kua mohio ki tera mahi.
E ki ana hoki ia ka whawhai tonu ia i raro i te
haki o tona Kuini o Wikitoria [He
atu ana Te TIUPIRI ki te whakaaro nui he pena ano
te ahua o nga hekenga iho. —Etita. ]
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday June 7, 1898 [4] Te Tiupiri, Hune 7. 1898.
Tera te tahi mea hou kua kitea e te tahi Pakeha i
Amerika ara, ko taua mea he poti Topito whawhai
nei, ko taua mea ka whakamanu ka rere i te takiwa.
Ka tae ki runga o nga taone, katahi ka tukuna iho
te mata hei tukituki i te taone a i tupono ranei ki te
manuao ka peratia ano. E ki ana te tangata na ana
ia £5000 hauna te utu, e kore e whia wiki ka oti;
a kua tono te kawanatanga kia tino whakaaturia e ia
nga tikanga katoa e tino tika ai tona korero
[Na e hoa ma nawai i raro te pakanga a kua piki
whaka te rangi riri iho ai, nga uri o Tawhirimatea.
—Etita. ]
PIPIRIKI,
Hune 3rd, 1898.
Ki te Etita o TE TIUPIRI.
Tena koutou. E hoa me utaina atu koa e
koutou aku kupu taurangi ki runga ki te waka
o te ao Maori ki TE TIUPIRI me hemea ra ki te
whakahaetia e koutou.
Ehoa ma he kaha no te totoko ake o te
ngakau aroha ki tooku Tupuna kia Meiha
Keepa.
Koia tenei te ara i Tupuna ai a Meiha
Keepa kia au.
Rangitautahi
Kahumuramura
Tamareheroa
Rangitautahi
Teruanehe—Te Puhaa
Te Uruoterangi Te Raikaranaki
Tumahu Titia
Rangitauira Rereomaki
Wiremu Meiha Keepa
Wiripene
Ki au ko Rangitauira
Ka puta katoa mai au i nga ara o te matua
wahine o Meiha Keepa.
E hoa m aka
tanga mai.
Koia au i hopohopo ai ki te tuku atu i aku
kupu mihi ki to tatou Tupuna.
I mea au e hoa ma. Ma nga ra te korero
ma nga tau kua maha e whakaata mai te
whakaaro nui Otira hewairua ano o te kaha.
rawa ratou i whai mahara ai, nga tangata
nunui kahore he whakaaro nui o ratou karoa
nga pakeke e kore ratou katoa e matau ki te
whakarite whakawa. Kaati aaku kupuwhaka-
rite mo te taha ano kia au.
Tenei haku kupu mihi kia Meiha Keepa.
Haere atu e koro whaia atu omatua a Hon
Kingi a te Mawae a Rereomaki no ratou nei
nga whakaaro e hoki mai ana ki to Papu kia
Rangitauira mateatu a Rangitauira ora ake
taana uri a Wiremu Rangitauira kaore i mutu
te hokimai o te mahara me te tae tonu mai a o
matua mate atu o matua ora ake kokoe e hoki
teata e hoki te ahiahi ki to tuakana kia
Wiremu e mohio ana koe he Uri Rangatira
kite whenua ki te tangata, haere atu e koro te
tangata kaore i wareware ki te kupu a Rangi-
tauira i whakatakoto ai ki runga ki Whakaihu.
aka, koia te Tataupounamu i heke mai nei ia
Rangitautahi kaati kua mate a Wiremu kua
mate hoki koe ka mate atu hoki pea a koutou
whakaaro aroha ka whaiatu i a koutou ka
mahue nei koutou ki te poo ko koe te mutunga
o te ingoa Tupuna kia au kaore ki tua atu ia
koe kore pea e taea e matou e a koutou uri a
koutou tikanga aha koa kei te nui tamatou
whaka hua i o koutou ingoa. Kaati me mutu
aku mihi atu kia koe i konei. No te mea kua
pau katoa nga mihi mou mo runga i o mahi
me o tikanga i tiriai e koe kinga motu e rua
nei i o hoa Rangatira o tera wahi o tera wahi
e rongo nei au ki nga kupu o roto i nga
TIUPIRI kaati aka kupu. Nga Iwi kaatoa onga
motu e rua nei tena koutou katoa te iti te
rahi te noho maina io koutou marae.
Heoi me mutu ake aku kupu i konei. Na
ta koutou tamaiti mokopuna.
RANGITAUIRA J. REREKURA J.
[E ta ka pai to mihi, koia tonu nei te oha a
to tupuna ko TE TIUPIRI, me te Puke-
ki - Hikurangi hei whakamaharahara
ia koutou kia kaha te hapai mai i to
i waka me Te Tataupounamu e tu mai na i runga
i nga maunga nu nui: ]
|
|
7 5 |
▲back to top |
the Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [5] Te Tiupiri, Hune 7, 1898.
HE PAKANGA.
TE AMERIKANA ME TE PANIORA.
KUA ITI te whakariterite inaianei nga
hoia o Merika hei haere mai i Tamapa
ki te whakaeke i Kupa. E 3000 nga
hoia haere waewae, 1000 nga turapa te 10
nga pu niu.
E 50, 000, nga hurai, kua tu hei hoa mo
Merika.
Kua, mau tetahi tima o te Panioro i te
Marika, ko tahi te tianara hoia, me nga
Apiha e 28, mete nuinga atu hoki o nga
tangata eke i runga ko taua tima e rere atu
i te po ki Kawana i kiupa.
Ki te kia Amerika e ma poti whawhai o te
Paniora i totohu i te manuao o te merika i
haere mai. ki te awhina i te tima i hopukia
ra.
E 5000 turapa ka tukua e te Tumuaki
Makinui he tiaki i te mouteri nei i Piripaina
(no Paniora) ka mau te pupuri e marika, kia
mutu ra ano te pakanga. E maharatia ana
tera e hokona taua moutere ki a Ingarangi,
ina kore te Panioro e utu i nga moni o te
whawhai, kia merika.
I runga i te toa o nga manuao whawhai o
Merika ki te Paniora, ara ko te tukituki nga
i manira pa, me nga manuao whawhai o
Peina. Nekehia ake ana te turanga o te
rangatira whakahaere o aua manuao o Merika
hei Atimara ara ko Atimara Tiwei te ingoa.
Kua hokona e Merika te tahi tino tima nui ko
Titi o Pikini te ingoa hei harihari waro, hei
hari hoki i nga hoia whawhai ki Manira.
May 6.
Kua heke atu nga hoia o Merika ki te tua-
whenua ki te wahi e whawhai nei. E ono
rau nga turapa o te Paniora ria atiu i wha-
kaeke, a na te tahi o nga manuao e tai mai
ana i te moana i puhi-puhi mai nga hoia
o Paniora te 12 imate rawa e 66 i tu kai
akiri.
Te utu mo te pauna miti e 8 hereni, He
miuru he hoiho nga miti o reira.
Kotahi te tima no wiwi ko Rapaiati te
ingoa, kua hopukia e te tahi o nga manuao o
te Marika, he roa hohi te whaiwhainga haere-
tanga mau ai, E hou ana taua tima
i te po ki Hawana.
May 8.
Ko te whakaatu a Atimara Tewei, ko nga
manuao o Paniora i tuku tukia e ia i ta raua
whawhai i Manira: —ko Kupa, Kiritina,
Katira, Atonio, Atiria, Rutono, Peratako,
Kano, Reto, Touro, me Miraneo (ewha ano
nga manaio na ana i tuki tuki enei tekau
matahi). I muri iho ka riro ia ia nga pa e
rua a Minitania me Kawaiti (ara i turia e ia
ki te riri, ka riro ia ia) me te pa i te puau
tonu o Manira, kua tuki tuki e ia, kei a ia
Maianei kei roto i tona ringa, E mea ana
tona kupu e kore e tuki tukia e ia te taone,
ki nga purepo, engari ka whakamatea e ia
kia mate i te kai, ma reira e tuku mai ai i te
mana ki a ia, koia te take o tona tutaki i te
puau e kore ai e tukua nga tima nga kaipuke
hari kai, mo taua taone.
Kore rawa he kaipuke o Marika i whara, a
te tahi tangata ranei i mate, ko te Panioro te
mea i mate rawa.
Aha koa i runga i te tutaki Amariki i te
puau o Hawana whakamatau ano te tima o
wiwi a Rawaiti kia puta ki roto. Tokomaha
nga manuao tere o Marikana ana i whaiwhai
haere atu, na te tima: nei, mea ano ka
puhi a atu nga purepo, he tu kau ra,
mau ana arahina mai aua. tana mokai.
Kua mau ano te tahi tima o Panioro he
kau nga utanga.
May 9.
He maha nga Apiha me nga hoia no te
ropu o te Natinara Kaari o Ioka, kaore i
whakaae ki te uru ki te ropu hoia mo te
whawhai, ia ratou ka whakahokia atu, ka
umere te nuinga o nga hoia i te keepa, rahi
aha te reo ki te karanga " Toupiore Kuri. "
KOOTI WHENUA MAORI.
Hune 8.
Kua, tono a Hori Pukehika kia Tiati
Waari kia nekehia nga keeha a Whanganui,
whakaetia ana mo te rua wiki.;
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [6] Te Tiupiri, Hune 7, 1898
MANGAMUKA,
Mei 9th, 1898.
Ehoa e te Etita o TE TIUPIRI tena koe,
mau e tuku atu ena korero ki aku hoa Pakeha
me aku hoa Maori e noho mai nei i era wahi
o te motu nei, e huaina nei te ingoa kite reo
Pakeha (New Zealand) reo Maori aotearoa.
Taku take i hia hia ai ahau kia whai korero
ahau kia tatou ki nga iwi katoa ki nga Haapu
me nga hui huinga tangata, pai ke atu te
kotahitangata o te Maori te tuku ki te kawa-
natanga kia kotahi te Pakeha me te Maori
ki taku mohio kahore he raruraru e pa i
runga ite mea e kotahi ana a raua whaka-
haere i nga Tikanga o te motu, no te mea
he whakatauki tote kawanatanga. He
kotuku rerenga tahi, ko tena manu ki te rere
atu e kore ano e hoki mai ki muri, whai hoki
kote kawanatanga kite mea ia penei nga
tikanga ka pera ano, koia au i mea ai
Whakakotahitia
Whakakotahitia
ruru mai
ruru mai
Ki raro i te manu nei
Ka ati i konei
Na Taipari Heihei
o Mangamuka.
Porangahau,
Mei 10th, 1898.
Ki te Etita o TE TIUPIRI.
. E hoa, mau e tuku atu taku mihi kia rongo
nga, whanaunga koia tenei he poroporo aki
Haere atu e toku matua e toku tuakana e
toku taina e Meiha Keepa Rangihiwinui
haere atu ki te kainga tuturu engari nei te
tangata kaore e mohio tona painga pewhea
ranei haere atu koutou nga rangatira waiho
kote aroha ote ngakau i muri nei aha koa
kaore au i tae tinana atu ki te mihi kia koe
me penei tonu taku mihi mo koutou monga
rangatira he ahara te take i haere ai koutou
ite heke i timata nei ta koutou haere ite
(92) te tau
kore nei e taea e matau to koutou ahua me a
koutou whakahaere ara te pupuri ite mana
maori
nei he aue
mutunga he pikau inga pikaunga taimana ite
ao ite po kaati iho to mihi.
(Konga whakapapa. )
E pai ana kai roto katoa nga Iwi ote motu
nei i aua take e kore e pai kia pataia tehe te
mea tino tika ranei heoi ano tona tikanga
kai ia Iwi ana korero tika ana korero tito
pera ano nga waka i haramai i Hawaiki ko
Takitimu ko Tainui kote Arawa nana i eke
tenei motu kaati no muri pea e tahi no mua
ranei he mea hanga noa ranei taku rongo he
waka mau kai e tahi kaore he rangatira.
Ko tona hanga Ware nei konga rangatira i
runga anake inga waka rangatira toko toru
rangatira ite waka. Ko tahi ite kei kotahi
i waenganui e whakahau ana ko tahi ite ihu.
Taku titiro koi nei tonu pea aua rangatira
kua wehewehea nei he waka ano he waka
ano kaati e pai ana nanga Tipuna i hanga
enei korero titonoa e hara ia tatau ake
Kamutu monga whakapapa monga waka
•
Ki te Kamupene o TE TIUPIRI, Whanganui
Kua tino hiahia ahau kia haere tonu mai
te oha ato tatau matua kia au ia tan ia tau a
tae noa ki tona mutunga mai. A e mea atu
ana au kite Kamupene kia waiho tonu te
ahua o to tatau matua i runga ite pepa mau ai
a tae noa ki tona mutunga mai kite kore e
pangia ete Aitua kaati me haere tonu hei
titiro manga whakapaparanga a mari ake nei
he nui te mihi o te ngakau ite kitenga iho e
noho ana tona ahua i runga i te TIUPIRI kati
noa heoi maku ano e tuku atu he hinu hei
rakai mou kia pai ai to haere i te rori.
Kamutu nei aku kupu mihi ki te TIUPIRI.
Na HETA MATUA, o
Porangahau
TE MATENGA O KARARITONE.
Ko Kararitone te tahi tino tangata nui i
tupu ake i roto i te Kuinitanga o Ingarangi ki
runga ki te rangatiratanga ki te matau ranga
me te whakapono; kua maha noatu hoki
oha tunga hei mema; hei pirimia mo te whare
Paremata i Ingarangi; a he maha hoki nga
hoatutanga a te kuini i etahi ingoa nui mona,
kore rawa ia i whakaae. He tangata hoki
tenei e tino manaakitia nuitia e nga
iwi katoa o te ao. He, penei hoki me to
tatou kaumatua me Taitoko e manaaki tia nei
e ona iwi. Heoi te tohui whakaaetia
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [7] Te Tiupiri, Hune 7, 1898
e ia. Ko tenei ingoa Raiti Honore; penei
hoki i te ingoa kei to tatau pirimia. Te
tahi tohu i karangatia e ona iwi ki runga
ti a ia ara ko nga reta e toru nei, ko te
G. O. M. ara ko te "tino kaumatua Pai*'
tokorua tonu nga Pakeha kei a ia tenei ingoa.
Ko ta Hori Kerei, he mea hoatu hoki na nga
Pakeha o Niu Tireni. Tona taonga nui i
hapainga e ia ko te kotahitanga o te Airini i
tino hiahia ia kia tu he Paremata Motuhake
mo Aerani kihei nei i puta; i runga i te
paanga o te mate ki ona kanohi, ka kiia e te
takuta kai rihaina ia i tona turanga pirimia
heoi rautu ana ia, a riro ana ia Rore
Rootipere ara ko te tahi ano ona minita.
Iwhai kupu ano ia mo te Tiriti o Waitangi e
ki ana ia. Konga wahi katoa i raro i te
mana o Ingarangi e mohio ana kaore he
Tiriti i penei te whai mana me te Tiriti o
Waitangia; Irunga i tona hemonga nui atu te
tangi o Ingarangi ki to ratou tangata, tae
atu hoki ki nga kingitanga me nga kuini
tanga o nga iwi o te ao tae atu a ratou
pukapuka mihi mo taua tangata, kaore he
iwi i kore te tuku mihi, Akuanei pea e te
kotahitanga kore ai he mihi hoki ma tatou
e tukua, me ma raro atu ia te kawana te
tukunga kia wawe ai te tae hei tonu hoki mo
tera kaumatua o tatou. I runga i tona
matenga nei i hiahia nui nga rangatira o
Ingarangi kia whakanui te nehunga mona,
heoi kaore i whakaaetia i runga ano i te
kupu a te tupupuku kia kaua era mahi e
mahia ki runga ki a ia, me haere puku noa
iho te nehunga ia ia. Ko taua kaumatua
kua nehua ki raro i te whare karakia nui o
Ingarangi; he pera tonu ai ta Ingarangi
whakanui i tona tangata he kawe ki reira
takoto ai. I tae ano te waea aumihi a te
Kuini ki te pouauru; i neke hoki te whare
Paremata o Ingarangi, rae te whare Ariki
hei tonu whakahonore mo taua tangata. I
te whaka takotoranga i te motini a Pooropoa
i roto i te whare Paremata, maunu katoa nga
potae o nga mema; ki tonu hoki te whare i
nga mema, me te mau ano ratou i nga
kakahu taua (ara pango), He maha noatu
nga korero mo taua tangata kei roto kei nga
nupepa a nga iwi o te ao; he mihi tonu te
aronga he tangi, e penei ano, me tatou e
tangi nei ki o tatou tangata nunui, he rite
tonu ki te matua no ratou. Kia mahara e te
kotahitanga ki te tuku i te aroha o nga
motu e rua aotearoa me te waipounamu,
PAPAWAI,
3 Hune, 1898.
Ki te Etita o TE TIUPIRI.
E hoa tena koe. E mohio ana koe ki te
te tokomaha o to matou ope i haerea mai
i Whanganui i te ata o te mane, te 30 o te
marama i mahue ake nei, i tae ki te 120
tangata; a to matou taenga mai ki Kerei
Taone nei, i te 5 p. m., kaore matou i tukua
ki nga Rangatira Hotel, ki roto i nga Peeti,
heoi moe ana matou i nga Para. A, no te
ata ka tae mai a Tamahau ki te whakarite i
nga kooti o te Taone hei apiti mo ana, hei
hari ia matou mo te moenga i nga Hotel,
tae rawa mai ia mo tera kua utua ke tia. A
kia 8. Timi pea to matou mamoa mai i te
Marae i reira te Hiriwha Peene. O Waipawa
—ka takina matou. E ia; ka Turoto
waenganui ka makere mai te kai wero, a ka
kitea atu hoki te matua nei e takoto mai ana
kote kiri kau, kia tae pea ki te 300 ka whaka-
hua tia te Maemae mo Taitoko, muringa iho
ko to Hori Ropiha, haere ana a ka tae ki te
keeti e tomo ai ki te Marae, i reira te tohu a
te Piwa te tomo e takoto ana kia 200 pea
heoi i te mahi e nei erua. Tangi ana te
pipi, haere ana hoki te aroha ki te Hunga
mate ka rawe hoki i reira ta Ngati kahungunu
tu tangi i te apakura a he nui nga mihi mihi
mo nga aitua no te ata o te Weneri. Ka haria
mai nga whakaahua, hei tangi ki te marae to
te Hapuku to te Tahana Turoa to Wi Tako
to te Manihera me nga whakahua ririki o
Taitoko i tae pea ki te 20 nga kakahu Maori
whariki, me nga pounamu. A no nga
whaikorero o te po ka takoto he kupu tinana
ia Tamahau Mahupuku ia Henare Tomoana
me Wipere tono mo maua, kia whakaae ki te
Pire a te kawanatanga heoi nukuhia ana te
whakautu mo taua tono kia tae maia Wai-
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [8] Te Tiupiri, Hune 7, 1898.
kato, me ngati Raukawa Ngati apa me. N'ToaI
whaka puaretia te Paremata o te kotahitanga
i te 2 p. m. o te ahiahi nei e te Pirimia
Mangakahia, heoi i te nui o te hiahia ki nga
korero rawaho Hikitia ana mo te Rahoroi te
50 nga ra. Ko te Puaretanga tuatahi no te
Mane, te 31 o Mei, na te Teira Tiakitai i
whakapuare.
Kua whaka tuturu tia te ra whakaaturanga
ma nga iwi i o ratou whakaaro mote Pire a
te kawana tanga ko te Mane te 7 o nga ra,
Na Kingi Topia.
Ka Tukua atu ano nga korero o muri nei.
0. G. A. Hawea,
KAI TIAKI TOA I TE PITO o TE PIRITI o
—WHANGANUI. —
E hoko ana i te Huka Tii Paraoa Pureti Kaputi
Naihi me te Paoka Tupeha Maati Hopi Kanara.
Hooro Papai, Paraikete, Kakahu tane, wahine, tama-
—riki hoki, me te tinitini o era atu mea. —
He Rongoa mo nga Mamae o te Maori. He paku
rawa te utu, ina utua ki te moni.
Haere mai e te Iwi tirohia, iua hoki tau i pai ai.
Mo Taare Maata.
E hoko ana i nga ahua ika i nga ra katoa, kei te
pito ki tera taha o te Piriti toku whare.
E. KARINANA.
KAI HANGA ROHI, KEKE, &c., &c.
E mohio ana nga Maori ki toku Haapu
kei rawhai mai o nga puni Maori..
E. KURUMUPIRITI,
—KAI HANGI ROHI KEKE. —
. E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei
te taha ki Putiki.
J. L STEVENSON,
(Tiemi Mititi. )
E MOHIO ANA NGA MAORI KATOA KI
TOKU HAAPU.
He tini tini noaiho nga ahua kai kei.
ahua haere mai kia kite, kia tirotiro ki tau i
pai ai, au te whakatauki. Kia kite kanohi,.
kei rongo korero.
AROPETA KITINI,
— KEMETI —
Noku te whare Rongoa tuatahi e piki mai ai
ki te Awenu. He maha aku rongoa e kaha.
aua mo nga mate me nga mamae ena ana ki te-
iwi Maori.
He rongoa Homopatiki ano kei au.
EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.
TIMIHANA AHIRAINA.
Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te
whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu:
ti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e tima mate
e tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki
rongoa o Whanganui ranei.
TIMIHANA TANGATA,
HANGA RONGOA.
WHAKAMAHARATANGA.
Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana
kite tango pepa taane wahine ranei a ratau.
reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei
A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o
te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai
te tae atu o te pepa. Engari koi wareware
kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite
whaka rite i to tono mai.
Tiamana o te
Kamupene o TE TIUPIRI
Persons wishing to have half-yearly volumes
(bound) reserved for them should give their in-
structions without delay, as only a limited number
will be kept back for binding each half-year.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
HOHEPA PAORA,
KAMUPENE WHAKAMINE TAONGA KAKAHU
WAHINE TAANE.
Paraikete, Horo, nga Kakahu Katoa o te
tinana o te Tangata.
Awaniu Tiriti o, Whanganui.
JOSEPH PAUL & CO.
DRAPERS. AND. CLOTHIERS,
o *
Wanganui.
Blankets, Shawls and Clothing.