|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 28. 12 July 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No. 28 Vol 1
TE TIUPIRI
JULY 12, 1898. WHANGANUI. HURI 12, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No 96.
Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.
KARAITIANA ME NUMANA.
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA.
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to
march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1. ] Tuesday, July 12, 1898. Huri 12, 1898 [No. 28
TIUPIRI RIRA.
NA e nga hoa mema o te Pepa:
TIUPIRI, me nga hoa e
tango nei i te ono marama
i te tau ranei, e nui ana taku
whakapai mo Waata Hipango mo
tona Kaha ki te whakahaere i nga i
mahi o te Pepa o TE TIUPIRI timata
mai i te 6 onga ra o Hune tae mai
ki tenei ra 11, o Hurae nei, a he nui
tona ngakau nui ki te whakapai inga
mahi i nga kohi moni a nga tangata
tuku panui toa me era atu mea pera,
kotahi ano te hawhe ra i haere ai ia
kite kohi haere i nga utu o aua panui
puta ana mai e £7 12s a kei te mahi
tonu ia i tenei Wiki. Me te kohi-
haere hoki i nga panui hou e tukua
ana mai ki TE TIUPIRI.
Na e nga hoa i tuku reta mai nei
ki TE TIUPIRI kia panuitia a koutou
reta, koi pouri koutou kia koutou
panui mo te korenga e tukua ki te
pepa nei, i te mea kei a Waata
Hipango te whakahaere o te pepa i
te marama o Hune tae mai ki te 11
Hurae nei, ko taana e tuku ai koia
tera te mea i marama kia ia, a ko
nga mea i whakakorea e ia koia tera
nga Reta kua kore e panuitia Heoi.
Na kua tae mai ahau a H. T.
Whatahoro i te 11 Hurae nei ki te
tari o te Perehi i naia nei, a ka
mahia e au nga mahi e tika ana hei
painga mo te pepa TIUPIRI i nga
ra katoa e mau ana kiau tenei mahi
Etita e koa ana ahau; I te pai haere
tonu o to tatou taonga, nei kawe
i haere i nga rongo nunui, e mahia
i mai nei e nga Iwi nunui o te ao, ma
te penei hoki e mataara ai tatou.
Na he whakaatu tenei ki nga
tangata e tango pepa ana o TE
i TIUPIRI i runga i te nama, me tuku
mai nga moni utu pepa o TE TIU-
PIRI nei i te mea kua pahure e tahi
i te ono marama ko etahi kua rima
marama ko e tahi e wha marama e
toru, no konei kua tono matau kia
whakaputaia mai aua moni e ia
tangata e ia tangata e tango pepa
nei.
Na kei te Wenerei te 20 Hurae,
98, me huihui katoa mai nga mema
! e ahei ana te tae mai ki te Tari o
TE TIUPIRI i te 2 p. m. Koreira
whakatakotoria atu ai nga take hei
i whakaaroaro ma koutou hei painga
mo te pepa nei, na koi ngaro atu
koutou ka whakataua e te korama o
te Komiti tokotoru i whakaritea e te
Komiti; Na ki te oti te whakatau a
! te Komiti, e kore rawa etika te
whakahe mai a tetahi mema o te
Komiti i muri o taua whakatau.
-KOTAHI PUTUNGA O TE PEPA I ROTO I TE WIKI.
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [2] Te Tiupiri, Huri 12, 1898
Na kei muri o te nohoanga o te
Komiti o TE TIUPIRI i te 20 Hurae
nei panuitia atu ai nga take i whaka-
taua e taua Komiti hei painga mo te
Nupepa o TE TIUPIRI me ona
mema katoa.
Na kua Tuwhera te Paremata o te
o te koroni, a ko te take tuatahi i
whakahaerea ko te turaki Kawana-
tanga, he maha nga ra i whakapaua
mo tena whakahaere, a tukua atu
ana ki te pooti o te whare hinga ana
te apitihana tu ana te Kawanatanga
tokoono te pahikatanga i to te
Apitihana, Heoi i muri o tenei kua
aronui te ngakau ki nga mahi o te
koroni i naia nei, kei nga Pire mo te
taha Pakeha anake e mahi ana i
naia nei, a kei Poneke tonu te
Komiti whiriwhiri o te kotahitanga
e tatari ana kite otinga o te Pire
arai Hoko whenua Maori i enei ra
katoa.
TE WIRA A MEIHA KEEPA.
I roto i te Apiira Kooti Whenua Maori i tu
mai nei i Poneke I korerotia te Wira a Meiha
Keepa i te Awatea o te Wenerei i te aroaro o
te Tumuaki, me Tiati Make. Nga korero o
taua Wira e tuku ana i ona whenua ki te
tamahine kia Wikitoria ko aua
whenua me hoko e ia hei utu i ona
nama ma Ta Waata Pura e £6810 pauna, me
nga moni hua e ono paiheneti. Ki tona iramutu
kia Haruru, ko nga mera, me te hoari i homai
nei e te Kuini. Ko tona whakaahua nui, mo
te taone o Whanganui, a me iri i roto i te
Whare Matakitaki o Whanganui. No te 15
o nga ra o Pepuere i tenei tau ano i hanga ai
taua Wira. Tokorua nga kai titiro he Atihi
Pakeha no Whanganui nei, ko te kai whaka-
maori ko Kanara Makitonore.
Whakaaturanga.
(Ko nga korero ano o te hui ki Papawai).
I te tau 1860 ka whawhai ki Taranaki a
Wiremu Kingi me Kirikumara ka awhina te
kawanatanga ia Kirikumara he tautohe mo te
whenua te take. Ka takahi ano te Pakeha i
te ture o 1839, me te Tiriti. Heoi ka tango-
hia tera whenua. Titiro ka takahi haere no
te mea e tu ana te Tiriti ma nga wahi e
hokona ana e tatou kia te Kuini ka eke ai
tona mana. Ina hoki ko Waitara i riro i te
raupatu. Na kaore i tika. No reira taku
kupu ahakoa kua riro aua wahi mehemea
kaore hoki tatau i takahi haere i te Tiriti a ka
topu ki te whakaaro tika i taua Tiriti tera e
tika kia hoki mai aua whenua. Kua rite
tatou ki te kuri e kapo nei i te Miiti Wairua kua
whakarerea te tino Miiti. Koia au e ki nei
na to tatau wehewehe i penei ai te he. Ki
te topu tatu tera e hoki mai taua mana. Mo
te kupu e kiia nei i ki a Hone Heke e kore
e riro mai to tatou motuhake e he ana, i
runga i te whakamarama i nga korero i runga
ake nei. Kaore e hoa ma taua matauranga i
neke atu i toku kaati te mea i neke ake ko
tona mohio ki te titiro i nga pukapuka
Pakeha otira ko te tino mahi mana ko te
arataki inga wahi. Kaati i te timatanga o te
kotahitanga nei nui atu te korero o nga
Nupepa Pakeha kua mohio kua mahi te Iwi
Maori i te Home Rule. Titiro ki te whai
korero a Kawana Paraone i te Tiriti o Kohi-
marama 1860 E ki aua ia heoi ano te whenua
ko Nui Tireni i tau anake ai ko taua kupu
anake ko te Atawhai i tau ki runga o Inga-
rangi kaore i penei nga whenua katoa i raro
ia Ingarangi. A i ki hoki a te Makirini kia
mau tatou ki te Tiriti o Waitangi. Ka
korero ia konei i te Pitihana a Tawhiao i tae
ai ki Ingarangi i korerotia ai i roto i te
Paramete o reira whakapumau i te Tiriti me
te ki mai e kore e taea te takahi. Na ka kite
tatou ahakoa ka 58 nga tau o te mahinga o
taua Tiriti me te mei nei ano no te ata nei
ano i mahia ai. Me tana ki kaore he tongi
mangu i eke ki taua Tiriti i runga i ro tatou
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 1898. [3] Te Tiupiri Huri, 12, 1898
kuaretanga na o tatou matua ke ra hoki i
mahi a rongo kau to tatou kaore i kite. Ko
te Pakeha i tino takahi me te mohio ano e
takahi ana ia. Na koia nei ra e te Iwi nga
huarahi o to tatou kotahitanga e mahi nei
Kaati ka timata taku korero inaienei i nga
korero e ngate ai ki o koutou ngakau.
Titiro ko te Pire nei he mea hou. Ana kua
korerotia nei e au kia koutou nga korero
tawhiti kati tenei.
I te tau 1847. Ka timata te whakaaro o
nga Kamupene hoko whenua ki te hoko
whenua i konei, kua kite ratau Pitihana ki
ngarangi. I takahia te Tiriti taua wa ko Lord
Stanley te Hekeretori onga Koroni. Kia mai
ana kaore e taea. Ka hoki ano taua korero
ki te wa i mahia ai e te Paramete kia mahia
he Pire tango i nga whenua o Waikato mo to
Pakanga. Kaore a Pihopa Herewini a Sir
William Martin me W. Swanson. Ka tukua
te ripoata o konei ki Ingarangi mo taua mea.
Tae atu ki Ingarangi ka tae ano a Pihopa
Herewini ki te hapai i ta raua kupu ko te
Matenga (Martin) &c., &c. I korerotia hold
e ia nga korero a Pihopa Herewini e kore
rawa e taea te takahi te Tiriti.
I te tau 1861. Ka korero te Hahi ko te
take e raruraru ko te kore e mohiotia no wai
te whenua ara ko nga tautohe. Ka tukua he
Pitinana ma ratou kia Kawana Paraone
Panuitia ana. " Tuhinga " kei roto i te
Pukapuka Ture o Niu Tireni 1861 and 1862,
Haina Pihopa Herewini 5th Mei, 1861.
. Another Pitihana.
Panuitia ana. Signed Selwyn. 4th Hune,
1861. Another Pitihana Panuitia ana.
Signed Selwyn, Brown, Te Para, Kerehi,
Kihirini, Manihera, &c.
18th Augst, 1863. Another Pitihana.
Panuitia ana. Na aua tangata ano me etahi
atu.
Kaati ka marama tatou i te mahi nui a enei
tangata (Minita) mo tatou whakapumau, to
tatou mana. Ki te ata whakawakia nga he i
takahia ai te Tiriti. Tera e hoki mai enei
korero hei awhina ia tatou No te tau 1865.
Ka pute te ture whakamana ateha kooti
whenua, me te ture kooti hoki. No te tau
1867. Ka timata te ture kia uru he mema
mo tatou ki te Paremata. I korero hoki
inga ture i mahia, mo nga karati kia 10 ano
tangata. Me nga ture memoria &c., &c.
Ka nui haere i konei te nui o te raruraru.
Na konei e te Iwi he tino whakaatu tenei
naku mehe mea kaore te Tiriti kaore o tatou
mangai e tukua kia korero. Kaati heoi
anake te mea e whakahe nei, e whakaroa nei
i te mahi a te kotahitanga, ko te kore kaore
ano tatou i kotahi, ara tatou, a te Whiti ma,
a te Kingi hoki, me he mea kua pera, ka oti
o tatou hiahia katoa. Kaati ko te Pire nei
ko te Poari e tino takahi ana i te Tuiti o
Waitangi. Tenei nga take i ki ai ahau ka
Pakaru me te kotahitanga hoki. Tena iana.
E ki ana a Kawana Paraone kaua e tangohia
to tatou mana tiaki ara i runga ano i te
Tiriti i ki ai. Kaati ki te mana te Poari nei
ka roherohea nga takiwa kua riro te mana i
taua Poari. Tena ka tu te mana o te kotahi-
tanga ki hea o tenei Poari ? Te mana ranei
o te Tiriti ? A pehea te tikanga o nga korero
anga tangata e korero nei e kore e hinga te
te kotahitanga te Tiriti ranei ina whakama-
naia e tatou tenei Poari. Titiro iana tatou
ko te Pakeha ano te mana o tenei Poari.
PARATENE NGATA—He patai taku. Pehea
to whakaaro ino te Pire a te Kingi e takoto
mai nei i te Paremete ?
MANGAKAHIA—Kaore ano i tae taku
korero ki tena. Engari i whai kupu au kia
unuhia taua Pire. Kaati ko te tino korero
mo tenei hui kia herea te rima miriona e toe
nei kia tatou. Ko nga whenua kei runga i to
motu nei, he nui atu nga ture kei runga he
ture ano, he ture ano. He Karama Karaati,
I he Raupatu, he Tiwhikete, &c., &c. Whaka-
aturia ana e ia tetahi pukapuka, ko nga
korero mo nga whenua e herea ana e te
Kamupene. Kei Turangi. Ki te mana tenei
Poari kua ora aua whenua. Engari ko nga
whenua kei a tatou ka mate i taua Poari.
Ko aua whenua i Turanga rere ki rawa atu
te ture. Ko Wi Pere raua ko Timi Kara kei
roto i aua whenua. No reira e tika ana raua
kia whakahaere kaha mo tenei Pire kia ora
ai raua me o raua whenua. He aha koa
ianei te kino o te tono e tatau ki
te Kawanatanga kia herea o tatou whenua i
raro inga ritenga o te Tiriti o Waitangi, kia
poto tonu nga kupu. Ki te kotahi e kore e
|
|
6 4 |
▲back to top |
T he Jubilee, Tuesday July 12, 1898 [4] Te Tiupiri, Huri 12, 1898.
kore te taea. Tetahi tino mate o tatou he
kore moni. Ina hoki i tae whakauaua mai
ahau ki konei i te kore moni. He tangata
mate ahau ki te mahi Oranga. I penei taku
whakaaro me haere mai ahau ki te whakapu-
aki i aku korero ka mutu ai ahau ki tenei
tikanga, ka hoki ai ki te tiaki i aku tamariki.
ake. Tenei ano a tatou Kirihipi i takoto.
E hoa ma he rahi noa atu aku korero i hiahia
ai ahau hei whakamarama maku i te nui o
taku pouri i te rere ke o te ahua onga korero
o tenei huihuinga o tatou ehara ahau i te
tangata penei na kia korero ahau kia riro nga
tangata ia au engari ko taku hiahia he
whakaatu inga kupu o te timatanga mai o a
tatou mahi hei ata tirotiro ma tatou. No
konei ka puta taku korero mo te korero a
Tamahau i tono ia (a Tamahau) kia haere te
kotahitanga ki te Kingi. Panuitia te hui
ki te Waipatu a kaore i whakaaetia ana
korero i tuhia i te hui ki Waipatu 1892, i
puta ai au a kupu. See Page 42, onga Puku-
puku o taua hui.
Ka korero ano ahau i te hanganga o te
Kotahitanga, ka tu ra hoki ki te Waipatu
I te tunga tuarua ki reira ka rere ke te haere
ko te lake ko te hanganga a H. Tomoana i
tetahi kirimina tuku mai i te mana ki aia pahi
ai i nga korero katoa Pena ano i Pakirikiri
Pena ano i Rotorua.
Neke ana te korero i te 4 p. m. ki te 6 p. m.
(Tenei ake te roanga o nga korero).
HUIHUINGA WHAKAMOEMITI.
MO HONORE HENARE TOMOANA.
NA PENE TE UAMAIRANGI 1 TUKU MA.
PONEKE, Hune 25.
No tenei ra ka huihui nga tangata ranga-
tira me nga wahine rangatira ki te Werengi-
tana Hotera i runga i te karanga a te ranga-
tira nei a Paratene Ngata kia huihui atu ki
taua Whare, kia puta tona whakamihi kia
Henare Tomoana mo tona tunga hei whaka-
kapi i te turanga o Meiha Ropata Wahawaha
rangatira o Ngatiporou. Ko te hunga tenei
i roto i taua haringa nui. Wiki Taitoka,
Niniwa Heremaia, Hari Porokoru Patapu,
Ru Reweti, Henare Tomoana, Inia Tuwhato,
Matai Porotene, Nikorahi Maniapoto, Hanita
Matao, Herepeti Rapihana, Eparaina Purei,
Raumaewa Retimana, Peni Te Uamairangi.
Ko Ru Reweti te Tiamana.
Ko Wiki Keepa i tu tuatahi ki te mihi kia
Henare Tomoana, mo tona tunga ki te
turanga o Rapato Wahawaha, me taku kia
koe kia kaha koe ki te mahi mo te iwi, kia
mahaki to ngakau ko te Atua hei hoa mou,
he maha atu o nga korero.
Niniwa Heneremaia ko Harimate Patapu,
i tu ano raua ki te mihi kia Henare Tomo-
ana mo tona nohoanga mo te Whare Ariki.
Ru Reweti Paratene Ngata i tu ano raua
ki te whakahonore mo to ratou kaumatua
kua tu nei ia ki te turanga o Ropata Waha,
waha me te tino nui o to raua koa ko
Ropata kua mate, kua ora. Inia Tuwhata,
Raumaewa, rite tonu ratou korero, ano hoki
to ratou koa, ki te tane marenahou kua oti te
korero e te Karaipiture. Kei runga ko te poai
nei ko Te Uamairangi Tuhimareikura, kamahi
ra i nga mahi a ona rangatira, ki aha te kete kii
i nga korero o ia marae, o ia marae, heke
noatu ratou kei te ruru te kete a te poai nei a te
Ua, ka tangihia e ia ona mihi, i runga i ona pao
koia tenei: —Taku Aroha ra ki nga tai e
ngunguru e, e, ra; He rite mai Kia hau e
ngunguru noa nei e, e, ra i—Taku aroha ra
ki nga tai e ngunguru e, e, ra; He rite mai
kia hau e ngunguru noa nei e, e, ra i—Tiro-
tiro kau au ki nga marae nei e, e ra; Kai
whea Taitoko o e ngaro nei ia hau, e, e, ra,
i—Taitoko i te mate whakarongo ake ra e,
e, ra; Kai te tangi tikapa a o Iwi i te ao e,
e, ra i—Ka tae mai te waea kua mate a Tai-
toko o, e, e, ra; Whitiwhiti oho rere te nga-
kau pouri e, e, ra i: —Maringiringi ai he wad
kei aku kamo o, e, e, ra; na te awha ra a e
kai nei ia hau e, e, ra i—Takoto mai Taitoko
i roto o Whanganui e, e, ra; ka tokia to kiri
e te anu matao o e, e, ra i.
Ka mutu nga pao, ka haere i runga i nga
whakapai kia Paratene Ngata, mo tona
karangatanga i tenei huihuinga whakamihi
ana kia matou tae noa kia Henare Tomoana.
Tera Ke tokomaha noa ata nga tangata e
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July, 12, 1898. [5] • Te Tiupiri, Huri u,, 808.
huihui, mehemea he korero ata rite; ko tenei
he mea i ohorere noake i roto i te whakaaro
a Paratene Ngata, engari e roa ana ta matou
korero, katahi ano ka tae mai nga tangata
No te ata i timata ai a taea noatia te po ma
TE TIUPIRI e tautoko atu hoki ta koutou
whakamoemiti, ara me penei atu: —Ko te
rangi ko te Waiata mo te Kuini.
E te Atua pai.
Tohungia te Kuini.
Atawhaitia.
Mo tona ingoa pai.
E miru haere nei.
Tae mai ki Aotea-roa.
Tona ingoa nui.
Amerika me Peina.
E 6, 000 HOIA MO KIUPA.
KA MOU TONU TE PUPURI AMARIKA
I PIRIPAINA.
WAHINGITANA, Hurae 1.
E 6000 Marika Kua riro atu Tamapa, mo
Tanatiako, tera pea e kore e rokohanga e
ratou te whakaekenga i taua pa.
Kua tae atu te whakahau kia Merika ka
mau te pupuri a Marika i Piripaina a ma
Marika e whakatu he kawanatanga pai hei
whakahaere.
TE KAIPONU WARO O NGA HIHIPI-
ANA.
•
KI NGA MANUAO O PANIORO.
KAIRO, Hurae 1.
Kaore nga Hihipiana i pai, kia noho nga
manuao o Paniora i reira whakaki ai i ona.
manuao ki te Waro, te kupu, me haere ke
atu ratou.
Kua riro katoa nga Waro i Poata Teita
kei Hihipa) te hoko e Marika.
KEI RUNGA AMERIKA I TE PURUNU
Ko te nei mea ko te Puruunu e rere ana i
te takiwa o te rangi, he penei me te manu e
titiro iho nei ki raro, koia ana te Waka o
Tianara Taweta e rere haere ana ki te titiro
haere i te ahua taua whenua o Tanatiako.
NGA MANUAO WHAWHAI O INGA-
RANGI.
E wha nga manuao whawhai o Ingarangi
kei Mantra.
WHAWHAI NUI.
KUA RIRO IA MARIKA A WAHO.
E 400 O MARIKA I WHARA.
WAHINGITANA, Hurae 3.
E toru nga ropu hoia o Marika 15, 000 te
maha, me nga mano o te hauhau (ara
Kupana te iwi o taua motu) no te Paraire
nei i timata ai te whawhai i Tanatiako, nui
atu te pakanga riro mai ana nga pa o waho.
Pupuhi mai ana nga pu o nga manuao o
Paniora ki nga hoia o Marika. Kua nohoia
e nga hoia o Marika a Kami, he wahi no
Tanatiako. He kaha nga hoia Paniora ki
te whawhai, ko nga hoia o nga punui, e
ngoikore ana.
I Kua tukitukia te tahi pa ko Moro te ingoa
e te tahi o nga manuao o Marika, na nga
i mata tanimaiti i tukituki.
Ko te whakaatu mai a te tahi o nga Tia-
I nara o Marika e 400 hoia i whara engari ko
te nuinga i tu kai a kiri. Kua puta te
whakahau ki te tahi o nga ka whakahaere o
nga manuao o Marika ara a Kometoa Watene
(ko te ingoa Kometoa kei runga ake o te
Kapene Manuao) kia whaia nga manuao o
Paniora i raro ia Atimara Kamara, a ka
tukua he ropu manuao ki nga wahi o Peina.
! NGA RONGO O NAIANEI.
Hurae 4.
He kaha ano te riri o Paniora i Kanei mo
nga haora e waru. He maha hoki nga
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [6] Te Tiupiri, Huri 12, 1898.
whakaekenga a nga turupa o Marika, me te
pupuhi hoki o nga punui o nga manuao ki
nga hoia o Paniora, nui atu te whawhaitanga,
a to noa te ra. I pupuhi ano hoki nga
punui o runga i nga manuae o te Paniora
whara ana hoki nga hoia o Marika. Ko te
maha o nga tangata i whara o Marika 1000.
Kua waeatia atu kia tukua mai kia 50 takuta,
me etahi kaipuke hei whare turoro.
NOHOPUKU ANA NGA PUNUI A
PANIORO.
I te Rahoroi nei ka timata ano te whawhai
i nga taha o Tanatiako. Kua puta te whaka-
hau ko nga hoia katoa o Marika kia puta
katoa ki waho ara ki mua o te riri.
Ko nga punui a Paniora i te raorao noho
puku ana, ara i te mahi a nga punui o runga
i nga manuao o te Marika.
Kua mau herehere i nga hauhau o Piri-
paina te Kawana o te Porowini o Parakana.
Me te tahi kaipuke e 50 nga hoia Paniora i
runga.
1200 MARIKA I MATE,
I te Rahoroi nei ka whakaekea te pa o te Panioro
E 2 haora e whawhai ana riro ana te pa. E 2000
iari te matoratanga atu o nga Manuao o Marika,
na ratou i tukituki te pa, nohopuku ana, Muri iho
i tena, ka tukitukia ano te tahi o nga pa.
Te Ripoata mai i Nui Ioka nga tangata katoa i
mate i tukaiakiri timata mai i te Paraire, tae noa
ki te Rahoroi 1200. Ko nga Panioro i mau here-
here 2000
NO NAIANEI I TAE MAI AI.
NGA MANUAO I RARO IA TAWEROHI.
KUA WERA I TE AHI.
E wha maero te mataratanga atu i Tanatiako o
te timata i te Paraire nei. Na nga
ia whina nga hoia i raro ia
te whakaekenga i Kanei. Mau tonu te
riri a te Panioro, engari na nga punui i raro ia
patara ai nga matua o te
Paniora, horo atu ana ki nga parepare, e tae atu
ana ki reira, e ngaua kino tia ana e nga punui, a
horo ana. Ahakoa te mate o Tianara Wiira he
wakena te kai hari hari haere ia ia i roto i te riri, i
ki runga i tona hoiho.
Kua puta te kupu a Tianara Taweta ki nga
Panioro, kia tukua mai ki a ia te mana o Tanatiako,
ki te kore ka tino tukitukia e ia te taone.
E 20000 tangata taone kei te haere atu i te heke.
Kua tukitukia e Atimara Hamahona nga manuao
Atimara Tawerahi a kei te kainga e te ahi inaianei.
Hurae 4.
Ko Katia te kai whakahaere onga hauhau, kei a
ia te huarahi o te Rerewe e haere atu ana i Tatiako ana
ki Tana Ruiti. Kua tahuna e ia te piriti kia wera,
i te ahi, me te unuunu hoki i nga rino o te tereina,
E 400 wiwi i raro i to ratou kai whakahaere, kaa
haere atu ki te takiwa ia Katia, hei awhina ia
ratou.
HE MOUTERE KUA RIRO.
Kua riro i te tahi o nga manuao o Mariki tenei
moutere kai Ratorouna te ingoa ko te Kawana o
taua wahi kua mau herehere kua tangohia ata
Manira.
KUA PAHURE ATIMARA TAWARIHI.
Ko te Atimara Tawarihi kua pahure atu i Tana-
tiako i runga i te Manuao kei te whaia e nga
manuao o Marika he roa e whaia haeretia ana,
wera atu etahi o nga manuao i te ahi totohu iho
etahi, I muri iho ka mau tana Atimara, me nga
herehere 1300. No Marika i mate kotahi, tokorua
i tu kai a koko.
Heahokoa te mate o Panioro, te pakaru o nga
kaipuke, te mate o nga hoia kore rawa he kupu a
Panioro, ae kia koe te mana.
I te whawhai kua oti nei i Taua, tuko, piki ai nga
Panioro ki runga i nga rakau pupuhi ai, kaore e
kitea ana, na enei i puhipuhi nga apiha o Marika.
Na Ronga mai tawhiti.
MEROPANE, HUNE 30.
Ko etahi Pakeha i whai marie te kiteatanga
e ratou etahi kohatu he koura katoa, i te
takiwa kari koura i Pararata, te taimaha o aua.
kohatu 109 aunihi, ko te utu 1, 600.
Kei te, tukua e Ruhia ona hoia 1, 500 ki
Pota Aata (i Taina).
RANANA, HUNE 29.
Eki ana te whai korero a Ota. tetahi o nga
kai whakahaere o Atareria i Ranana, i te tahi
tina nui. E tumanako ana ia a tenei ake nga
ra e tu ai tetahi o nga uri a Te Kuini hei
Kawana mo te Kotahitanga o Atareiria, me
ona wahi katoa.
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [7] ' Te Tiupiri, Huri 12, 1898.
Ko Atereria kei te hanga whakakotahi ia
ratou kia kotahi Paremata mo ratou i te nui
rawa ki taua moutere; ara he Paremata kei
poihakena kei Merepana, kei Atareira, ko
tahi ano te wahi nei ko Atareria.
HE TUTUKINGA TIMA.
HE NUI TE TANGATA I MATE.
TE TAHI MAHI KINO.
NIU IOKA, HURAE, 7.
Tera te tahi tima no tewiwi ko Pakoine i rere atu i
Niu Ioka ki Haware, ko taua rangi, he kohu, ko te
rere a tima nei te 18 maero i roto i te haora; tutuki
ana ki te tahi tima ko Koromatihia te ingoa, i
hungutu tonu atu ki te papa i te iniana, tere tonu te
totohu. Konga tangata i rokohonga ki runga ki
nga poti me nga Mokihi e 209. A he mea mau
ratau e tahi tima ki Haripaki.
I muri iho o te tutukinga, kino ana te mahi a nga
heramana o taua tima ki nga kai eke, ara tangohia
ana e ratou nga poti, paua ana atu ana nga tangata
i runga, ko nga toko o nga poti, me nga hoe a ratou
I rakau patupatu i nga tangata, he tapahi hoki i nga
I taura e pupuri ana nga wahine, me te panga atu
I hoki i nga wahine i runga i aua poti.
I Ku te maha o nga tangata i runga i taua tima
I 726, i reto i enei e 37 nga tangata o te tima, me te
I 170 tangata eke i o ra, me te wahine kotahi.
I NGA RONGO I MURI MAI.
TE MAHI KOHURUA A NGA HERAMANA.
Te korero i tae mai inaianei ki te pakarutanga o
te tima nei, e kiia ana nui atu te mahi kino ara
kohuru a nga heremana i nga tangata e whakaora
ana i ratou ano,
E kiia ana hoki ko nga Itariana i noho i te ihu,
he naihi a ratou, na ana i tapatapahi nga wahine me
a ratou tamariki i runga i ngu poti, a e tapahia ana
hoki nga ringaringa o te hunga e pupuri ana ki nga
mokihi.
TE PAREMATA O TE KORONI.
He nui te kaha o to tatou kawanatanga, ara te
taha ki a ia i roto i te whare Paremata, i runga i te
pootitanga o te whare ki te turaki i nga mahi a te
Kawanatanga, kitea ana e ono rawa te pahuretanga
ake ona mema i te hunga turaki, engari e kiia ana i
te ngaro etahi, o nga mema o te whare, mehemea i
hui hui mai ano aua mema tera e tekau matahi te
pahikanga ake ote Kawanatanga taha.
TUPAPAKU.
Ko PEHIRA TUWHARETOA, no te 22 onga ra i mate
ai ki roto i te Whare Turoro, kua haria atu ki
Kai Whaiki tanu ai.
Ko Rangi tama a URU HAMIORA o Whangaehu i
mate ki Te Taone o Whanganui nei, kua
haria atu ki Whangaehu tanu ai.
— HE UIRA —
Kua tae mai a te Whatahoro Etita o TE TIUPIRI.
TE MAORI; " Tiaki; " Pakeha waata";
Maori—" Nokuru i u, te, mata ki te
korero me iu meke kiri katoa mai
piiki, i a ia meke ruihi katoa. " Pakeha-
waata. Maori—Tiaki; Pakeha-waata, Maori-
Mi meke kiri iu, iu meke tamana me.
Pakeha me te Maori (whakawhitiwhiti
tangata o te awa). Pakeha-(i te reo Pakeha
ano) " Me whakawhiti au e koe ki tera taha o
te awa; " Maori '• kaore e whiti he tai pari,
ka mahara te Pakeha kei te ki te Maori kia
pakihirea ia, ara mo tera kupu '' Taipari !
taka te taha o te Pakeha ki te Maori, haere
atu ana te waka i te Pakeha. Whiti atu ana
i te awa.
Maori taipahake, ki te Pakeha haere e
Te Maori—Ia koe tiroa mai piiki, ki te rori.
ia ia te pango te ma ranuranu te puhinahina;
e tia te Pakeha he rakau e tu ana.
HUIHUINGA.
Ko nga Mema o te komiti o TE TIUPIRI
Pepa, me tae mai koutou ki te Tari o TE TIUPIRI a
te Wenerei te 20 o nga ra o tenei marama; i te rua
o nga haora i te Awatea. He tino whai tikanga
ana tenei huihui kia koutou, kaua koutou kei ngaro
atu, a kei tureiti ranei i taua haora i whakaritea.
Na TE TIAMANA.
PANUITANGA.
Ki nga tangata me nga wahine e hiahia
ana ki etahi hiiri pukapuka ma ratou, hei
hiiri i o ratou ingoa ki roto ki a ratou puka
puka. Tukua mai o koutou ingoa, me te
kainga, ma matou e whakaatu te ritenga o
nga utu.
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [8] Te Tiupiri, Huri 12, 1898.
HE ORORAITITANGA KI TE MOANA.
\_\_\_ [
NA PETERA MIHAERE I WHAKAATU MAI. !
WAIMARAMA,
Hune 27, 1893.
I hoe atu matu i uta nei ki te Motu o Kura (kei
waho kei te moana) ki te mahi maitaitai. Ko te
ingoa o to matou poti ko " Morehu" he hoe whitu,
Ko te Kapene ko Tukuewe, nga tangata hoe ko
Petera Mihaere, Neri Akuhata, Hare Ropiha, Paora
Ramiha, Tame Tongi, Maaka Whangataua, Miini
Turetahi. Konga wahine ko Emere Ngariki, Mere
Rekepi, Paeakau. Rere atu nei matou ka tae ki
taua motu, waihotia iho nga wahine i reira; ka hoe
atu matou ki te hi Koura, kaore i roa ka tomo te
poti, hoki mai ana ki a matu wahine. Ka pa te hau
he Kapekape, titiro rawa atu ki te pua o te ngaru
ma tonu ano he maunga huka, titiro noatu ki te
tahi wahi hei whakamaurutanga no whea e kitea
Heoi ka hoea te poti, me ano te kau tini te mahue-
tanga o tahaki; ka timata te ruku, ko te puahiri tena
o te ngaru e opehia mai ana ki runga, katahi ano ka
whakahoki mai ki uta. Na te ngaru ano i hapai tau
rawa atu ko runga pohatu; Kapakaru i konei, ka
toia ki utu huri taupoki ai, ka tahuri matou ki te
hangahanga noaiho, ki te panipani ki te paruparu i
nga wahi pakaru, mea ano ka kapi, katahi ka huri-
hia. Ka hoea ano e matou ka u mai ki uta (Ai a
te whai marie ia koutou).
Ia Hune 20. Ka hoe atu ano matou ko te ingoa o
to matou poti i tenei ko " Nereta '' te Kapene ko
Tukuewe, nga tangata hoe ko Petera Mihaere, Eru
te Aranga, Tame Campbell (Kamura) ko Wheto
Apiripira, Tame Karena. Nga tangata noho noaiho
H. Wheoro Poni, Timi te Arahanga ona tau 16
Hoani Hopepa ona tau 12, Eponiha Tekihi ona tau.
10. Nga wahine Mere Rekepi, Pinia Te Rohu. Ka
u atu matou ki taua motu ano, waihotia iho nga
wahine, i runga i nga toka. R 40 a matou ika, kua
paahi te toru o nga haora o te awatea, ka hoki mai
ki te tiki mai i nga wahine. Katahi matou ka hoe
kia puta ki waho o nga kohatu, tata tonu te puta;
katahi ka whiua e te ngaru tai, ki runga ki nga
pohatu; ka pakaru te pati, katahi ka whakahokia
te poti ki uta here ai. Ka whakamomori mai o
matou tangata tokowa ki te kau kia tae raua ki runga o
Motuokura ki te tahu ahi kia mohio mai nga
tangata o nga kainga he mate to ratou. Te wahi e
kau nei mua he pari apiti, he pohatu; e kau ana
raua i runga i te tai ngaru. E 300 iari te roa o te
wahi e ngana nei raua i hanga noaiho to raua
putanga, i eke manawanawa. Piki atu raua ki
runga ki te tahu ahi. I muri katahi matou ka rapu
huarahi mo matou e eke ai ki runga, ka kitea i te
tahi koawa poupou tonu (pari tihore) i konei
mapu ana te ngakau, heke ana te roimata,
ki a matou ano me a matou wahine tae atu
ki a matou tamariki, hei aha ko te whakamomori
tonu, ko te moe a te kanohi i te whakahouhou. Ko
te teitei o te wahi i piki nei matou 139 putu, eke
katoa matou ki runga. Te mea na ana matou i eke
ai, ko te maahi o to matou peti, ko te Kemara ki te
kawe haere, ki te whakatakoto, ko te taura he mea
kuhu mai i te koroputa, ka ai hei purutanga
ma nga ringa. Ka eke ki runga ka mutu ka heke
ano i te 200 putu te teitei. Ko te mahi nei na te
whai marie anake i runga i te aroha o te Atua. Ko
te taimaha o 14 a matou wahine o Terohu te
tone i piki i heke i nga whakatuatea nei. Ka pouri
rawa ka tae mai te poti o uta ki te tiki mai ia matou.
I te ata ka tikina to matou poti i pakaru ra. Ki te
tae mai koutou ki konei, ka whakaatu matou kia
koutou ki te wahi i piki i heke nei matou, tera
koutou e kore e whakapono.
(Kia ora koutou i runga i te Aroha noa o to tatou
Ariki, na ana nei koutou i atawhai hoatu te whaka-
moemiti kia a ia.
HEHITINI MOA,
E mohio ana koutou nga Maori ki
—toku HAAPU KAKAHU. —-
A ko ahau hoki te tangata e hoko atu ana ki te
Maori mo te moni iti rawa o nga hapu katoa.
Haere mai E pa ma, e whae ma, e hine ma. e tama
ma, kei ahau nga Kakahu e rite ana mo koutou
katoa. Haere mai tirohia e te kanohi, wha-
whangia e te ringaringa, kei te mau nga utu
o ia taonga o ia taonga. Kei te hapai ahau
—ia TE TIUPIRI. —
Peka mai ki ahau, ka haere atu ai ki era atu Haapu.
HUI PARAKI,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Runi Taimau, me era atu ringi,
nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te
moni iti rawa.
Toku haapu ki runga rawa atu o te Poutapeta
J. H. TENETINI,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa,
he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa
atu ki era atu mea.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
TEWI MAKI WHARANGI.
TANGATA Whakamine taonga Rino, me
era atu taonga maro, katoa e puritiana ki
konei, mo te Hoko. Waea taiepa. Rino uhi
whare. Tepara. Neera. Parau, Hapara, me
nga. mea ngaki whenua katoa, omu, toki,
Perohuka, keena kohua kai. Paneke, Pureti
me era atu mea pera katoa tona tini noatu
onga taonga pera, e hokona ana i konei mo
te utu iti reawa.
Ritiwe Tiriti, Whanganui.