|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 20. 01 October 1899 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
PIPIWHARAUROA HE KUPU WHAKAMARAMA
|
|
2 2 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa
he kupu whakamarama
Nama 20. GISBORNE. Oketopa 1899
|
|
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
nei. Hei konei ra, e noho, kia u, kia u, rawa
ki te hari, ki te rangimarie, ki te ora, ara ki te
matauranga ki te Atua.
Na to koutou pononga
Reweti T. Mokena Kohere.
PARIHAKA.
I uia e te Etita o te Pipiwharauroa ki a
Heta te Kani-a-takirau nga korero o te haere-
nga o tona ope ki Parihaka ki te hui a te Ri-
ngatu, i reira. Hui katoa tona ope e 47. Ko
Hoani Ruru tetahi o nga kaumatua o taua ope
he haere ki a Tohu. I whakamihi a Heta mo
nga haka poi o Parihaka, e ono matua ki te
tu mai ki te poi. Ko nga kakahu, he hiraka
he ma, he kakariki. I whakamihi ano ia mo
nga whare papa, nga whare kai, me nga wha-
re noho. Te whare hui o Tohu, e rua nga wha-
kapaparanga, e wha teepu, ki runga e rima ki
raro. No Te Whiti te whare nui atu, i eke
pea ki te wha-tekau, nga ruma. Te kai i rite
ki ta te pakeha, i wehea ano nga tuari me nga
tangata tunu, paraoa, engari tonoa ai ki te utu,
mo te kai, ahakoa manuhiri. He tikanga ,hou
tenei i te ao, ara te tono i te manuhiri ki te utu.
Ko nga huarahi ano o Parihaka etahi mea
ataahua, tino pai atu. E puta aua ano etahi
kupu whakamihi mo te kaha o Te Whiti ki te
whakapai i tona pa. Otira kei nga ta-
ngata e tino matau ana ki Parihaka e mohio
ana nga kino o te tikanga a Te Whiti. Ko
waho o Parihaka i pai ki te titiro atu,, otira ko
roto he rite ki te rua tupapaku. E tangohia
ana nga moni na nga uaua nei o te tangata i
whiwhi ai, hei whakahaere i nga tikanga a Te
Whiti. Ka hunaia nga moni a te tangata ki
Parihaka, ka hoki rawa kore ia ki tona kainga
ki tona hoa ki ana tamariki. Ka tangi nga
tamariki i te hia-kai, ka noho ia a Te Whiti i
runga i tona torona poropiti ai. I roto i nga
tau 11 e £7000 te moni a Ngati-ruanui i nga-
ro ki Parihaka, kaati inaianei ki taku rongo
kua pakaru taua iwi ki waho, ka mutu rawa
ta ratou hoki atu ki Parihaka. I panuitia e
tetahi o nga nuipepa o Poneke te korero a
tetahi pakeha i tae ki Parihaka, mo te ki mai
a nga tangata o Parihaka ki a ia ko to ratou
" atua he pia he wahine." Kaore matou e
mohio ki te take i manawanui ai nga iwi e
whakamatapotia ana, e whakatamarikitia ana
e Te Whiti raua ko Tohu. Ina tonu pea na
te iwi kuare. Kaore e haere ana nga tamariki
o era iwi ki te kura, na reira kei te tino Maori
tonu o ratou ngakau. E ki ana a Heta ki te
whai-korero a Te Whiti raua ko Tohu nui atu
te whakamoemiti o raua iwi. Ki te ki a Tohu
ko ia te kingi me te Atua, ko te Karaiti te Mi-
haia o tona whakatupuranga, ko ia ano te mi-
haia o tenei whakatupuranga. Ko wai te
tangata ehara nei i te porangi e whakapono atu
ki enei tu korero. Ka kataia enei korero e
nga tamariki pakupaku o enei takiwa. Te
kaha o te tangata ki te kohukohu,. Te mea
pai ma Tohu, mehemea ko ia te mihaia, me
whakaae ia kia ripekatia ia, tanu rawa kia toru
nga ra katahi ka ara ake ai. Otira homai ki
tona iwi ka whakapono tonu, me te waiata
"ko Tohu, te kingi me te atua." He tino
tamariki. Kua poropititia e Tohu e toru, tau,
e tu mai nei ka riro katoa i a ia te whakahaere
o te Motu nei, (ka mate hoki pea te pirimia).
Ka poropititia hoki e matou, mehemea ka ora
tonu a Tohu i roto i enei tau e toru, tera ia e
ki 'na te mea, na te mea i he ai tona kupu.
Kei te mohio tonu a Te Whiti raua ko Tohu
he tinihanga ta raua mahi. Tino tupato atu
raua kei titiro nga kanohi o raua iwi. Kaore
raua e whakaae kia rangona etahi reo ke, reo
whakamarama i o raua iwi, kei kitea to raua
tinihanga. E ki ana a Heta kotahi tino ra i
korero ai a Te Whiti ki a ratou, ( nana noa
kaore e ngenge he aha anake ra ana korero?)
otira kore, rawa a Te Whiti i tuku i a ratou kia
whai kupu atu. He aha te take ? Ma te nga-
aku whakaaro, e whakahoki.
TE TEKA.
I te whakataunga a Mr. Hawkins he kai-
whakawa i tetahi keehi i korero teka ai etahi
o nga pono, ka puta ana kupu tino kaha mo
te weriweri o tenei hara o te korero teka. I
mea ia ; " Ko te korero teka i roto i te whare
whakawa kua mahia tohungatia, e ata whaka-
ritea ana hei whakapohehe i te ture, otira kaore
tenei tikanga i te kinongia e te tangata. E
tino hiahia ana au kia Whakatahuritia te nui-
nga o te tangata kia weriweri ratou ki te teka
ki tenei tikanga tutua, tino whakarihariha,
tino weriweri i nga wa katoa, a tino kino rawa
atu ina mahia i roto i te whare- whakawa. I
kaha ai tenei tikanga na te kore o te nuinga o
te tangata e whakakino ki te kino. Ko te teka
te pa piringa o te pononga, o te waero-humene
otira he mea whakataurekareka i te tino tang-
ata." E te iwi Maori e tau ana ranei tenei
tohutohu ki a tatou ? Pehea ai tatou i roto i
nga whare whakawa, i nga whare kooti, ? "E
Ihowa, whakaorangia toku wairua i te ngutu
teka, i te arero hianga."
|
|
4 4 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TEREIWHU.
I tera putanga o Te Pipiwharauroa i wha-
kaaturia e matou te whakataunga o te whaka-
wakanga tuarua i a Kapene Tereiwhu, (Cap-
tain Dreyfus), a i puta ano hoki etahi kupu
ruarua a matou mo tenei tangata rongonui i
te tuhinga o Akuhata. Kaore he korero i rite
mo tenei te kaha, te aroha. Kia tino matau
ai nga kai-tautoko i a Te Pipiwharauroa ki te
take o tenei korero, me tiki rawa ta matou
korero ki te whanautanga mai o Tereiwhu.
He tauwhainga tonu te mahi a te Wiwi me
te Tiamana, mo etahi whenua ko Arahahi
(Alsace) me Roreine (Lorraine) nga ingoa, kei
runga i te rohe o Parani me Tiamana. I tu
he pakanga nunui ma enei mana ; i ta raua
pakanga whakamutunga ko te Wiwi i mate,
a inaianei kei a Tiamana a Arahahi me Roreini
E waiho ana enei whenua hei take puhaehae
ma enei iwi tokorua. I te matenga o te Wiwi
panuitia ana kia whiriwhiri nga tangata o
Arahahi i ta ratou taha e pai ai, ko Parani ko
Tiamana ranei. O nga tamariki tokowha a
Tereiwhu, he Hurai tino rangatira, tokotoru i
huri ki Parani, te mea whakamutunga o taua
hunga tokotoru ko Arawhe, ko te tangata
mona nei tenei korero.
I hiahia a Arawhe hei hoia ia, a i tona kaha,
i tona ahuwhenua, i puta ia i nga whakamatau-
tauranga katoa o te mahi hoia, i tu hoki hei
kapene te Hurai tuatahi tonu, ki te tu, hei
kapene mo te ope hoia o Parani. Ahakoa nui
te moni i a ia kaha tonu ia ki te mahi i tona
tari, ki te ara roa i te po. Ka haere etahi ona
hoa apiha ki nga mahi ahuareka ka noho tonu
a Kapene Tereiwhu ki te tari mahi ai, kaore
e aro atu ki nga mahi kai-waipiro, purei-kari
a ona hoa, a na wai ra ka kino ona hoa ki a ia.
Tetahi take i kinongia ai ia e ona hoa, he nui
no te moni i a ia, na tona Hurahanga hoki
tetahi. I he noa iho te whakahaere i nga mahi
o te Tari whawhai, ko nga moni i whakaritea
mo nga mahi tutei i kainga e nga apiha. Hei
huna kei kitea to ratou he, ka whakapaea a
Kapene Tereiwhu he tutei na Tiamana.
I te tau 1894, ka hopukina tetahi pukapuka
e mauria ana ki Tiamana, he whakaatu i nga
tikanga me nga mahi huna a te Tari whawhai
o Parani. Ko taua pukapuka na Meiha
Ehetaheihi (Esterhazy) i tuhi, hei hangarau
mana. He tangata whaimana ia, na reira wehi
ana ona hoa ki te whakahe i a ia, katahi ka kiia
na Kapene Tereiwhu. i tuhi taua pukapuka.
I hohoro ai te whakapae i a Tereiwhu na te
mea, e tino kinongia ana nga Hurai katoa i
Parani i taua tau. I ki hoki etahi tangata
mohio na Tereiwhu tonu te tuhituhi o te
pukapuka. I te ra i hopukina ai ia nui atu
tona pouri, no te mea he kaha atu tona aroha
ki tona whenua, ano he whaiaipo nana. Koia
nei etahi o ana kupu i roto i tona reta ki tona
wahine, i te mea kua hopukina ia :
" Aue, e taku whaiaipo e Parani, e arohatia
nei e toku wairua, e toku ngakau, e toku
hinengaro, e whakapae ana ranei koe i au mo
tenei hara weriweri? Ko te Atua taku e
tumanako ai, ko te tika e kore nei e taea te
pehi; ka kite aku hoa hoia i toku hara-kore,
a ka whakarongo mai ki au. Ka kite ratou i
te hara-kore o taku kanohi, o taku wairua, o
taku ahua katoa, kei te mohio katoa hoki ratou
ki a au. Na konei e toku ate-manawa ki a au
to moe, kei awangawanga moku."
Otira i te kino o nga hoia, whakataua ana
te he ki a ia e te Kooti o nga Hoia. I te
panuitanga i tona he 10,000 hoia ki te mata-
kitaki, 100,000 tangata ki te whakarongo, ki
te taunu i a ia. E wha nga hoia na ratou ia i
arahi mai ki te marae ; no te tunga i te marae
ka whakarerea ia kia tu ana ko ia anake. Ko
te haerenga mai o te kai-panui i tona he, ka
karanga, " E Tereiwhu e kore koe e tika hei
hoia, na reira ka whakataurerekatia koe."
Rongo kau ana a Tereiwhu, ka tu ona ringa-
ringa ki runga ka karanga, " Kaore aku, hara,
ka oati au kaore aku hara. Vive Ia France,
(kia ora tonu a Parani.) " Ko nga tohu, me
nga whakapaipai o ona kakahu hoia i haehaea,
ko tona hoari i whatiia, katahi ka panga ki te
oneone. Muri iho ka arahina ano ia ki te
whakamatakitaki haere ki te mano o te hoia.
Otira i maro tonu tona tu, kore rawa ia i
numinumi. I tona hangaitanga ki ana hoia
ake, ka karanga ia ki ona kai kohuru, " E
whakataurekareka ana koutou i te tangata
hara-kore." I tona kitenga atu i nga kai-tuhi
o nga nupepa ka karanga atu ia, " Panuitia ki
Parani kaore aku hara ; " engari ko nga wha-
kahoki mai i taikaha ; i karanga mai te tangata,
"turituri,""e Hura," "taurekareka," "Hu-
rai weriweri." I te mutunga, ka whaoria ia
ki roto i te kooti, ka mauria ki te kaipuke hei
mau i a ia ki te Motu Rewera, he motu iti e
tata ana ki Amerika ki te Tonga. I whakaritea
ia mo te mate tonu atu ki taua motu.
E wha nga tau i noho herehere ai a Tereiwhu
ki Motu Rewera, whano tata tonu, ka mate i
te kino ona kai tiaki ki a ia. I whai ratou, kia
mate ia, i tohe hoki kia patu i a ia ano. Ko
nga pukapuka mai ki a ia kaore i hoatu, heoi
kore rawa ia i rongo ki nga korero o te kainga,
o te ao, kaore ia i mohio ki te ahua o tona
wahine, ona tamariki. I tona panga e te piwa,
ka hanakawhingia ona ringaringa, ka herehere-
ngia hoki ia ki tona moenga, otira i tona
whakaaro tera ano e mohiotia tona harakore,
kore rawa ia i whakaae kia mate ia. I nga wa
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
e ora ana ia hereheretia ai ona, waewae ki te
rino, na wai ra ka hou te rino ki roto i te
kikokiko. E peneitia ana ia ka tu, mai he
manuao, he mea whakahau, mai na te kawana-
tanga o Parani kia tikina mai, a Tereiwhu kia
whakawa tuaruatia. Mahue iho ana i a ia te
Motu, Rewera, me nga tangata a te rewera.
I te whakataunga i a Tereiwhu mo te mate
tonu atu, ki te Motu Rewera, kore rawa he
tangata i whakaaro tera ia e hoki mai ki te
Ao-tu-roa, otira no muri mai ka puta he korero
hou, rongona ana he mea patu, kohuru, taua
tangata na ona hoa apiha. Ko te kinonga tenei
i kino ai te Wiwi, ko te wehenga hoki o te iwi
nui. Te tangata tino kaha rawa atu ki te tohe
ki a whakawa tuaruatia ano a Tereiwhu, ko
tona wahine. I pitihanatia e ia te kawana-
tanga, i korero ia ki nga tangata rangatira, ki
nga tino roia. Ko tetahi tino tangata ko Hora
(Zola) i awhina i a ia, i tuhituhi i te kohuru-
tanga ia Tereiwhu ki roto i nga nupepa. I te
whakawakanga i tenei, panaia ana ki a puta
ki waho o Parani. I te kaha rawa o tenei korero
patu ana tetahi o nga tino pono i a ia ano, ara
a Piriniha Henare. I te uiuinga a te Hupirimi
kooti i te hara o Tereiwhu, kiia ana kahore he
hara o taua tangata ko te pukapuka na Meiha
Ehetaheihi ke i tuhituhi, kaati e tika ana kia
tirohia ano tona he. I tenei wa i oma a
Ehetaheihi ki Ingarangi. Kua korerotia ake
te whakahokinga mai i a Tereiwhu ki Parani.
I te taenga mai o tona manuao, e tu ana te
marangai, katahi ka whakaungia noatia iho ki
te akau, he huna kei rongona e te tangata,
engari i whakaaturia ki tona wahine. I haere
mai tona wahine ki te whakataki i a ia, a i to
raua kitenga heoi ano ta raua korero he tangi,
he ngunguru, me te matakitaki ano nga hoia
tiaki. Te ahua o Tereiwhu rereke, kua hina,
kua tino hiroki, ahakoa ka 39 ano ona tau,.
Tangi ana ia i tona rongonga i te riri a te iwi
mona i muri i a ia, mo te kaha hoki o tona
wahine. I nga tau, e wha i noho ai ia ki te
Motu, Rewera kore rawa ia i rongo ki nga
korero o te ao.
I tu te whakawa tuarua ki Rene, he taone iti
kei te pito ki te tonga o Parani. I mauria ai
ki reira, kia kore ai e nui te tangata. I
whakakakahuria a Tereiwhu, ki ona kahu apiha
hoia, ko ona tohu me ona whakapaipai i hae-
haea ra na tona wahine i tui. I te puhanga mai
i te whare herehere ki te whare whakawa, i te
hokinga hoki, he ope hoia ki te arahi ki te tiaki
i a ia, he tupato kei kohurutia e ona hoa riri.
Tokorua ona roia ko Temanga (Demange) me
Rapori (Labori), ko etahi o nga tino roia o te
Wiwi. Tino kaha atu a Tereiwhu, ki te
whakaatu i tona hara-kore ; ki te rongo ia i te
korero teka, ka whakahoki tonu atu. I te tino
kaha o tetahi ona roia, o Rapori puhia kohuru-
tia ana, he whai ua te hoa riri kia mate kia
riro hoki nga pukapuka. Kaore taua maia i
mate, na te takuta i tango te mata. I a ia e
takoto mate aua ko Temanga ki te whaka-
haere, otira kotahi ano te wiki kua maranga,
kei te whawhai ano ki nga kai patu i a
Tereiwhu. Ko te ao katoa inaianei kei te
tatari tonu ki te whakataunga, kei te mea hoki
e kore e hapa te ora o Tereiwhu, i te tino kaha
ona roia, i te pai o nga korero a etahi o nga
pono. I te whaikorero a Temanga i mua atu
o te whakataunga, e iwa haora me te hawhe i
korero ai ia. He tino whakamiharo te whai-
korero a taua tangata, i whakapaua e ia tona
kaha katoa, kia ora ai toua hoa. I karanga ia
ki te Atua kia whakamaramatia nga hinengaro
o nga kai- whakawa, o te iwi, kia u ai ratou ki
te tika. I te pai o te whai-korero a tona hoa
kaore a Rapori i korero. I puta te tino wha-
kawhetai a Tereiwhu ki a Temanga. E wha
haora me te hawhe i whiriwhiri ai nga kai-
whakawa. Ko Tereiwhu i mauria he ruma ke
i mua atu i te whakataunga. I te putanga
mai o te kupu kua kitea te hara o Tereiwhu,
a kua whakaritea kia kotahi tekau tau moua
ki roto i tetahi pa herehere ai, hotu ana te
manawa o te mano o te tangata,, ko Temanga
i rahi tonu toua reo ki te tangi. Ka tu a Rapori
ki runga, ka haere ki te whakaatu ki a Terei-
whu i tona mate. I tomo tangi atu taua roia ;
i toua awhinga i a Tereiwhu ka ki atu, " Kua
whakamatea ano koe, engari kaore e whaka-
hokia ki te Motu Rewera." Te rongonga o
Tereiwhu, ka karanga, " Whakamarietia taku
wahine," ko tona takotoranga ano kua hemo.
I tino mura te riri o te ao katoa ki Parani,
i whakaarotia hoki kua tino marama te hara-
kore o Tereiwhu. Nga whenua i tino riri ko
Ingarangi me Amerika. I patua mai te waea
o Ranana, " Whiti ana te poho o Ranana i te
whakatakariri." I mea te Taima nupepa,
" Ko te whakataurekarekatanga weriweri atu
tenei i te ture." I kauwhau nga minita mo te
whakahe i te whakataunga. I mea tetahi
minita Hurai, " Ehara noa iho te matenga o
te Wiwi i te Tiuka o Werengitana i Wataru,
ehara noa iho to ratou whakamatenga i Hatana
katahi ano ia te mate whakaharahara, he
kohuru tangata." I whakahaere tikanga nga
tangata o Amerika mo te patu i te whakakite-
kite nui, ara i te Ekipihana ki Parani a tera tau,
ko te kara a te Wiwi i tahuna ki te ahi. Ko
te kingi o Tiamana i mea kore rawa atu ona
piringa ki a Tereiwhu. I whai etahi ope
tangata i Itari me Ahitiria kia tukitukia nga
tari o te Wiwi i o ratou whenua. Na nga
pirihimana i arai. I patu waea nga Paremete
o Ahitereiria, me to Niu Tireni ki te wahine
|
|
6 6 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
a Tereiwhu, i penei nga kupu, " Ano to matou
pouri mou." I pania e nga pakeha o Te Aroha
te kara a te Wiwi ki te hinu whenua katahi ka
tumataria ki te ahi, me ta ratou karanga " God
save the Queen " (Ma te Atua e tohu te Kuini),
" Groans for France (Ngungurutia te Wiwi.)
He inoi iti nei ta Te Pipiwharauroa i te
tanga o Akuhata, " E te Atua whakaarohia te
hunga e patua hetia ana." I te wehi o te
kawanatanga o Parani mo te riri o era atu
mana nunui, i to ratou mohio hoki ki te hara-
kore o Tereiwhu, whakaputaina ana a Terei-
whu, a kaati inaianei ahakoa ko tona tinana
kua mate kua ruwha noa i te pouri, ko tona
wairua ia kei te hari i te mea kua whakahokia
mai ia i te reinga ki tona wahine aroha, ki ona
tamariki kaingakau.
R.T.M.K.
NGA MEA NGOIKORE.
( Te timatanga o tenei korero kei te Nama 19. )
7. He kotiro iti 2 Kingi v.2.
Otira nana i whakaatu te huarahi o te ora
ki te rangatira nui o Hiria kia Naamana. Ka-
ha ke atu te tamaiti e mohio ana kia te Karaiti
i te kai-kauwhau kaore nei e mohio, ki te wha-
kaatu i te huarahi o te ora ki te tangata e ngau-
a ana e te repera o te hara. "He tamaiti ririki
mana ratou e arahi." Ihaia xi. 6.
8. He tamaiti iti. Hoani vi. 9
Na nga taro pare e rima, me nga ika no-
nohi e rua a tenei tamaiti i whangai nga mano
e rima, a i makona ratou katoa. Tekau ma
rua nga kete i whakakiia ki nga toenga. Wai-
hoki ahakoa he iti toku kaha, aku mea ranei
hei whangai i te mano tangata o te ao, me ho-
atu taua iti kia te Karaiti, mana e whakaranea.
Mehemea tenei tamaiti kaore i tapae i ona kai
iti ki a te Karaiti, engari i mea mana tonu e
whangai te 5,000, e kore rawa atu e awhi-
whiwhi ki te ora. He maha nga tangata kei
te mea ma ratou ano e whangai te tangata ; ki
te aha ra ?
9. He tangata kuare, ware. Mahi iv. 13.
Ko nga akonga a te Karaiti ehara i te ra-
ngatira ; he tangata hi-ika noa iho. Kaore
ratou i tae ki nga Kareti. Otira ko aua tanga-
ta ano i tonoa nei ki te kauwhau i te Rongo-
pai ki te ao katoa, kia haere ki te whakatahuri
i te kingitanga o Hiha. Mehemea ana no enei
ra ka kataia, ka tawaitia enei tangata hi-ika
mo to ratou waha ki te haere ki te kauwhau i te
Rongopai ki te ao katoa. Tera e kiia atu e te
tangata " Haere ki te Kareti i te tuatahi kia
puta mai koe i reira ka kauwhau mai ai kia
matou. Te parau o te 'pi-ho' ki te kauwhau!"
Ae pea ! otira i taea e ratou te ao katoa, i mo-
hio i a ratou te kauwhau. I wiri te tangata
i a ratou kupu. I te ra o te Petekoha e 3000
nga tangata i ripeneta i runga i te kauwhau
kotahi a Pita, a ehara nei i te tino kauwhau
rawa. Inaianei ahakoa pau te 3000 kauwhau
e kore rawa pea te tangata kotahi e ripeneta.
Na te aha i penei ai? " A miharo katoa ana
ratou, pohehe ana, ka mea tetahi ki tetahi, He
aha tenei ?" Kaore enei tangata i tae ki nga
Kareti, otira na te Karaiti ratou i whakaako.
I whakaako ki te aha ? ki te inoi. Kore rawa
atu he whakaakoranga kotahi a te Karaiti i
ana akonga ki te kauwhau. Na te aha tenei?
Na te kaha o te Wairua Tapu o te Atua i ki
nei nga Apotoro i te ra o te Petekoha. "Na
haere koutou." Matiu xxviii. 19. Muri tata
tonu iho hoki ka mea ia 'Otiia kia noho koutou
ki te pa ki Hiruharama, kia whiwhi ra ano kou-
tou ki te kaha i runga. ' Ruka xxiv 49 ara
ki te kaha o te Wairua Tapu. Mahi i. 8. Me
tatari tonu kia whiwhi ra ano ki 'te kaha i ru-
nga,' ka tika ai, kia koi ai te kauwhau ki te
whakatahuri i te ngakau o te tangata. Amine.
Tirohia hoki Hoani xv. 5 ; Piripai iv. 13 ; me
1 Kori. i. 27 29. " Ko wai tenei i whakaha-
wea nei ki te ra o nga mea ririki ?" Hakaraia
iv. 10. "Kei whakahawea ki te iti o tama he iti
tangata he rongo kua hau."
Ki Te Pipiwharauroa, E manu, tuhia e
koe tenei whakatakinga i nga Karaipiture, hei
korero ma te Kahui a te Karaiti. Ehara i te
kauwhau, engari he mea hurahura no roto i te
Paipera, i tetahi Ratapu nui te marangai. He
nui te maramatanga i puta mai ki toku, nga-
kau i taku tirohanga i taua Kupu, Tapu,. E
kore e tupu te Karaitiana ki te kore ia e wha-
ngai i tona wairua ki nga kupu a te Atua.
" Hiahiatia atu, te waiu, tinihanga kore o te ku-
pu, ko te mea hoki ia e tupu ai koutou. " 1 Pi-
ta 2. 2. "I kitea o kupu, a kainga ake e ahau,
kia au hei whakakoa hei whakahari o kupu,
mo toku ngakau. " Here. 15. 16. Ehara au
i te minita engari he whakarite i ta Hoani 5.
39
E nga hoa aroha, he mea tino nui tenei hei
tauiratanga ma tatou, ara ta Hoani i tuhi nei.
Hoa. v.39,. E tautoko ana matou i tona ki
e kore te Karaitiana e tipu, ki te kore ia e kai
i nga kupu a te Atua pera me Heremaia. He
aha te tangata i kai ai ? Ko nga wahi pai o a
tatou kai e tangohia ana e nga toto hei wha-
ngai hei whakakaha i nga wahi katoa o te
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
tangata waihoki ko te kai i te kupu, a te Atua
hei whakakaha i to tatou, tangata wairua,.
Me ata titiro e koutou, ta 'Hoani v. 39 whaka-
takinga i ana korero. Te mea pai ma etahi
tangata tokomaha, ma te whanau, kotahi ranei
e titiro nga rarangi i whakaaturia e Hoani v 39,.
Tena koutou, katoa.Te Pipiwharauroa.
TE MOE.
Kei pohehe nga tangata moe i nga karakia-
tanga e kauwhau ana au kia ratou, ; ina noa
taku, kupu, kia ratou, na, ki te karakia kau,a e
takoto i roto i te paraikete, kaua e whakawhi-
rinaki engari kia poupou, te noho. Ko te tanga-
ta e whakawhirinaki ana i roto i te paraikete
e powhiri ana ia i te moe kia haere mai kia ia.
He takiwa ano mo te oho, he takiwa ano mo
te moe ; he takiwa ano mo te ora, he takiwa
ano mo te mate. He mea aitua te moe i etahi
takiwa. Na te moenga o Hamahona i tapahia
ai ona makawe e tana wahine ; na te moenga
o Haora i, riro ai tona tao me tona ipu, wai i a
Rawiri ; na te moenga o nga akonga i uru ai
ratou ki te whakamatautauranga. "Kia mata-
ara koutou me te inoi, kei uru ki te whakama-
tautauranga." Ki te hunga e moe ana i roto
i te hara ko te kupu tenei a te Atua ; "Mara-
nga, e tenei e moe nei, ara ake i te mate, a
ma te Karaiti koe e whakamarama." Otira
he mea tino ataahua te moe, he tino rongoa.
Kia tau, te hukapapa, kia ua ranei, ka mahana
te moenga, "ka kino te haere a te moe." I
waiatatia e tetahi pakeha reo reka
" Something attempted, something done
That earns a night's repose,"
He mahi i timataria, he mahi i oti
Po iho reka ana te moe
Ae, ko te tangata ahu-whenua e mohio ana
ki te tino painga o te moe. Te hokinga mai
i te mahi kanui te mauiui, a te takotoranga
moe tonu atu, ma te tangi rano o te heihei e
whakaoho. I mohiotia e Horomona tenei, ina
hoki i mea ia : "Ahakoa iti, ahakoa nui te kai
a te kai-mahi, ka reka ano tana moe ; te tangata
taonga ia, e kore ia e tukua e ona taonga kia
moe, " ( Kai Kauwhau 5. 12 ) engari ka maha-
rahara tonu mo ana taonga. He minamina
ki tenei (ki te moni) i kotiti ke ai etahi i te
whakapono, a werohia putia iho ratou, e nga
mamae maha." 1 Tim. 6. 10. E mea ana te
nuinga o te tangata ma te nui o te moni
ka kite ai i te hari ; kaore engari ma te hine-
ngaro kua houhia te rongo kia Ihowa. "Mana
nei hoki e homai te moe ki tana e aroha ai."
He tangata taonga a Horomona, a i mohio
ia kaore ia i tukua e ana taonga kia moe. He
maha nga kingi kei te ao nei kaore i te reka te
moe i te awangawanga tonu, i nga wa katoa.
He kingi nui a Henare te Tuawha no Ingara-
ngi, i te nui o te raruraru ki a ia, kaore ia i
ahei te moe, whai noa, whai noa kia moe ia
kore rawa i moe, ka maranga i waenganui po
ka whai-korero ki te moe:
E te moe, e te moe !
Ano te tini o aku pononga tino rawa-kore
Kei te moe i tenei haora! E te moe, e te moe ngohe-
ngohe,
Ta te Atua rongoa ngawari, he aha koe i wehi ai i au
Ko enei kupu na Wiremu, Hakipia i wha-
whao ki roto i te mangai o te kingi : he tanga-
ta tino matau, atu ia no Ingarangi, kua mate
noa atu. Ata whakaarohia te takoto o tona
korero. I riri te kingi ki te moe, mo te haere
ke ki te hunga ware ki nga moenga whakari-
hariha, ki te tamaiti heremana ranei i te moa-
na tena ko ia ko te kingi, kore rawa te moe e
whakaaro mai. Te tino kupu ko te rarangi
whakamutunga, "E kore e au te takoto a te
mahanga mau karauna."
Na Moe-au, Te ,Karauna-kore.
|
|
8 8 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE WHAWHAI KI TARANAWARA.
TE INGARIHI KI TE POA.
Kei te Nama 19 o ''Te Pipiwharauroa.' a
matou korero mo tenei whenua mo Taranawa-
ra, me ta matou whakaaturanga i nga take
mai o te raruraru ka ara nei i waengamai o te
Ingarihi raua ko te Poa.
KUA ARA TE RAU O TE PATU.
No te ahiahi o te Taite 12 o nga ra o tenei
marama i tae mai ai te rongo kua tino ara te
pakanga, tukituki ana taua rongo ki nga
topito e wha o te ao nei. I tukua e te Poa he
waea ki te Ingarihi i te o o nga ra o te marama
nei. I penei etahi o nga kupu o taua waea
'''Ko te raruraru ka ara nei i waenganui i a
taua me tuku ma tetahi '' Komiti Whiriwhiri '
e whakatau. Ko nga hoia Ingarihi katoa e
noho tata ana ki nga rohe o Taranawara, kia
tere tonu te whakahokihoki atu. Ko nga hoia
kei te moana e haere mai ana, kaua rawa e
whakaungia mai ki uta, engari me whakahoki
tonu atu i te moana. ......... Ki te kore e mana
mai tenei tono, tae noa ki te 11 o nga ra o tenei
marama, ka kiia e te Poa he tautapa whawhai
na Ingarangi, a ka ara tonu te pakanga."
Te kitenga iho o te Ingarihi i te ahua whaka-
manamana o nga kupu a te Poa, katahi ka
whakaritea to ratou hiahia. Na, kei te haere
te whawhai inaianei. He nui te whakamiharo
o era atu mana nunui, ki te totoa o te Poa, ki
te whakaara whawhai ki te Ingarihi. Kihai i
whakaaro ki te kupu, mo te mana o Ingarangi
e ki ra : ''Ka pau i te raiona te tangata e takahi
ana i tona waero. '
E tata ana ki te 18,000 nga hoia a te Inga-
rihi kei Taranawara inaianei. Ko Tianara
Waiti tetahi o nga Kai-whakahaere o te taha
ki te Ingarihi. He kaumatua ia, engari kua
uru ki nga pakanga maha, kua riro ano hoki i
a ia te ' Ripeka o te Kuini :' ( Ko te tohu, tenei
mo nga tangata tino toa o nga ope hoia katoa
a te Ingarihi). Engari ko Tianara Pura te
tino tangata kua whakaritea e te Kawanatanga
o Ingarangi hei Kai-whakahaere mo tenei wha-
whai. He tangata hapai patu, a Tianara Pura
no tona taitamarikitanga ake ano, a kei tona
poho ano hoki e mau ana te '' Ripeka o te Ku-
ini'. Kei te moana tonu ia e haere ana inaianei
me tona tini o te hoia. Tera pea e tae ki te
8o,000 nga hoia katoa ki raro i a ia.
KEI TE TAKATU.
Kei te korikori nga Motu katoa i raro i te
mana o te Kuini, ki te tuku, hoia ki te whenua
o te pakanga kua puta hoki te whakaaetanga
a te Kawanatanga o Ingarangi. I whakaaetia
ai kia uru, nga iwi katoa, i raro i te mana o te
Kuini hei whakamahara, he iwi kotahi te ka
toa he teina he tuakana, ahakoa i tohatohaia
ki te ao katoa. Ka pa he raruraru ki tetahi
wehenga ka whakatika era atu wehenga ki te
awhina. Kia ora tonu, te Kuini !
TE OPE O NUI TIRENI.
E 2oo nga hoia o Nui Tireni kua riro ki
Taranawara i te Hatarei nei, i runga i a te
'' Waiwera,' he tima nui no te P & O Kamu-
pene. He mea whiriwhiri mai enei hoia no
roto i nga ropu hoia katoa o Nui Tireni nei.
Tino nui atu te tangata i haere ki Poneke,^
haere tane, haere wahine, haere tamariki, kia
kite i te haerenga o nga hoia ki Taranawara.
E 14 nga tima i haere ki te arahi i a te Wa-
iwera, ki waho o te wahapu o Poneke ; me te
tangi haere ano nga peene, nga repo, me te
tare ano nga haki. Tino kiki au,a tima i te nui
o te tangata ; ki te ki a etahi tangata, i tata
ki te 50,000 nga tangata i tae ki Poneke, i taua
ra. He waiata maori te waiata whakahauhau
mo te whawhai ; penei etahi kupu, ' Kia kaha
Nui Tireni ! Whawhai maia mo te Kuini, mo
te kainga, ake ake ake !'
NGA RONGO MAI O TE PAKANGA.
Kua riro i te Poa a '' Van Reenan Pass,'
ko tetahi tenei o nga huarahi atu ki Tarana-
wara. He maunga kei te taiapa i Taranawara ;
e toru e wha ranei nga huarahi atu ki reira, a
ko tetahi tenei o aua huarahi ka riro nei i te
Poa.
E rua nga tereina o te Ingarihi i riro i te Poa,
he pu, he paura, he tainamaiti, nga utanga o
runga. Ko etahi huarahi o te tereina kua tu-
kitukia e te Poa, ko te waea i tapahia.
E rere ana tetahi tima o Tiamana ki Tara-
nawara. He tima tino tere. Te taenga ki te
'' Moana Nui,' ka kitea e tetahi manuao o Inga-
rangi. Katahi ka puta te whakaaro i te kapene
kia whaia, kia tirohia. E hia ake haora, kua
piri te manuao ki te taha; e arahina ana ki
'' Port Said,' he taone no Ihipa. Kitea ake e
4000 nga keehi pu, paura, me era atu patu, mo
te whawhai. Katahi ka, utaina aua mea ki
tetahi atu kaipuke, ka whakahokia ki Tiamana
ki te whenua i tukua mai ai.
Kua mau, ano i te Poa tetahi tereina o te
Ingarihi; i runga etahi apiha me etahi hoia,
riro herehere atu.
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NGA RONGO O MURI NEI.
KA KINO TE HAERE A TE INGARIHI.
I te ata o te Hatarei nei, te 21 o nga ra o
tenei marama, ka whakaekea e te Ingarihi a
' EIands Laagte,' he taone no te Ingarihi enga-
ri kua riro atu i te Poa, i te mea kaore ano he
hoia a te Ingarihi i tae ki reira. He roa he
kaha te pakanga. No te tapiritanga katahi ka
kai kino te haere a te peneti a te Ingarani.
Hinga ake o te Ingarihi 160, o te Poa 800,
haunga nga taotu o tetahi tana, o tetahi taha.
KERENEKO (GLENCOE).
I taua Hatarei ano, ka whakaekea e te Poa
a ' Glencoe,' he taone no te Ingarihi e tu ana
1 te mania. Te ope a te Poa e 9000 ; te ope
a te Ingarihi, tiaki i taua taone, e 4000. Te
pa o te Poa i runga i tetahi hiwi, e 3 maero te
tawhiti atu i te taone. Pupuhi tonu ino ai te
Poa ki roto o te taone. Tera e tino mate te
Ingarihi mei kore te pai o te whakahaere a
Kanara Himona. (Ko ia te rangatira o nga
hoia i Glencoe). I whakahaua e ia kia wha-
katikaia, nga repo katoa a te Ingarihi, ki nga
repo a te Poa. Kaore i roa, kua kino nga repo
a te Poa, kua mutu, te paku. Katahi ka wha-
kahaua e ia te kokiri. Ka pai te pupuhi a te
Poa i te mea e piki ake ana te Ingarihi i te
hiwi, me te tere ano te hingahinga o te Inga-
rihi. Te ekenga o te Ingarihi ki runga, heoi
ano te roanga. He peneti te rakau i hinga ai
te Poa. He nui te whakamiharo o te tangata
ki te horonga o tenei pa kaha. Hinga ake o
te Ingarihi e 45 i mate rawa, e 200 i taotu.
He parekura nui tenei no te Poa ; i tata ki te
1200 o ratou i hinga, me tetahi o ratou Tianara.
TE HINGANGA O KANARA HIMIONA.
Ka waenganui te whawhai, ara ka timata
te horo o te pa o te Poa, ka tu a Kanara Hi-
mona, tino Kai- whakahaere o te Ingarihi. I
pohehe ana tangata kaore i kino tona tu. Te
taenga o te rongo o tenei parekura ki te Kuini,
o te pai hoki o te whakahaere a Kanara Himo-
na, ka puta tana kupu whakanui mo Kanara
Himona, ara whakatu, i a ia hei tino Tianara.
Otira i tino kino rawa tona tu ; e mohiotia
ana e kore e ora mai. He nui te pouri e pa
ki te Kuini me te iwi katoa, ina mate tenei
tangata tino toa.
' Ano te hinganga o te marohirohi !'
(Heoi ano nga rongo korero kua tae mai).
H. K. te Awarau.
HE INOI MO TE WA O TE PAKANGA.
E te Atua Kaha rawa, ko te rangatira koe
o nga kingitanga katoa o nga iwi, mau e mutu
ai te pakanga i nga wahi katoa o te ao. He
inoi tenei na matou ki a koe kia whakamutua
wawetia te whawhai ki te pito ki te tonga o
Awherika. Whakaputaia ketia te nanakia o
te tangata hei mea e puta ai tau e pai ai, e
neke haere ai tou kingitanga ; hohorotia hoki
te wa e kore ai tetahi iwi e hapai hoari ki tetahi
iwi, a heoi ano ta ratou, ako ki te whawhai ;
tukua mai tenei he whakaaro ki te mahi pai,
ki te mahi wawao, a te Rangatira o te Rongo-
mau, a tau, tama, a to tatou Ariki, a Ihu,
Karaiti. Amine.
TE PAREMETE.
Kanui te kaha o te whakahaere i te Ture
Poari, kei te whawhai te Pirimia kia wawe te
oti. Ka oti ranei i tenei tau, kaore ranei ; hei
painga ranei mo te iwi maori, hei mate ranei !
I te mea kua tino mohio te iwi maori ki nga
tikanga o taua Pire, e kore e whakaaturia e
matou. I whakahaere ano a Kaihau i tona
Pire Kaunihera.
I puta te kupu, a etahi mema pakeha, he
whakahe mo nga mema maori. I mea ratou
kia mutu, te pooti mema maori, he kore tikanga
no to ratou, noho i roto i te Whare. Kaore
ratou e whakarongo ana, e mahi ana, hei nga
take rawa e pa ana ki te iwi maori, hei te po-
otitanga hoki mo nga Pire, katahi ano ka ko-
rikori. Ki te pooti ratou, ahakoa he aha te
mea ka pooti tonu, mo te taha Kawanatanga,
engari a Heke e uru ana ki nga mahi katoa e
pooti ana hoki mo tana i kite ai.
Ko nga tangata enei kua whakaingoatia mo
te pootitanga a tenei tau :
Te Tai Rawhiti : Wi Pere, Mohi Te Atahikoia
Taare Mete.
Te Tai Tuaraki : Hone Heke, Te Aho.
Te Tai Hauauru, : Waata Hipango, Wi Nga-
paki, Te Aohau Nikitini, Eruera Te Kahu,,
Takarangi Mete Kingi, Heuheu Tukino, Ro-
pata Te Ao. Kua mutu, te tautoko a Kingi
Mahuta i a Kaihau, ko tona tangata e pai ana
inaianei ko Ngarangi.
Te Waipounamu, : Tame Parata. Taihoa pea
ka whakaaturia etahi.
|
|
10 10 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
PITOPITO KORERO.
I te whakaaro a te kai-whakaako hou o Hu-
rere ka timata ta ratou hanga taonga hei hoko-
hoko a ko nga moni e puta mai ka tukua mo
te Hahi Maori. Te whakaaro tuatahi kia £1
noa te moni, to muri mai kia £5, to muri mai
kia £10. I te mutunga o te hokohoko kitea
ana te nui o te moni e £25! Na nga pakeha
i homai etahi taonga, na ratou ano i hoko te
nuinga o nga mea. He mahi tino pai tenei.
Kei te whakahaere hoki a Mihi Reweti i
tetahi hokohoko ki tona kainga i Kaiti, Tura-
nga, ko tetahi wahi o nga moni hei whangai i
nga minita Maori, ko tetahi wahi mo te tuku
i te Rongopai ki Meranihia. Hei te 6 pea o
nga ra o Noema nei tu ai. E nga Maori, me
kore a koutou taonga ka tuku mai ki a ia, ka-
nui tona hiahia.
Kei te toe toma etahi kape o " Te Tui," kei
te tatari tonu matou ki nga tono mai. Kei
whea anake ra te tini tamariki i kura nei ki Te
Aute ? Ka tukua iho te utu ki te 3d. Ko to
matou hiahia kia pau enei kape.
I rongo matou mo tetahi ngeru hopu tuna
kei Whangara ! Ko taua ngeru tonu te kau-
moana a ona rangatira. Ka mau te tuna kaore
e kainga, engari ka mauria mai hei kinaki tae-
wa ma ona rangatira. He ngeru tino tipua !
Kaore pea e mau 'rats' mai ana, 'lizards' ranei
ma ona rangatira ?
Kei Amerika he hoiho tipua, tupou ai, engari
kaore e hopu tuna ana. He mea whakaako
tenei hoiho o te itinga mai ano. Ki te ruku ia
hei te pueatanga ake ka hoatu he huka hei utu.
HE RETA NO HUKARERE.
Hukarere.
Hurae 25th, 1899.
Ki o matou tungaane i Te Aute,
E tama ma,
Tena ra koutou, i runga i nga manaakitanga
a to tatou Matua i te rangi. Tenei ta koutou
reta kua tae noa mai ki a matou, engari katahi
ano matou ka watea ki te whakahoki atu.
Kanui to matou whakamihi atu ki o koutou
whakaaro, i tuhia mai nei e koutou kia matou
ara katahi ano matou ka mohio ki te nui o to
koutou whakaaro mai kia whakakotahitia ta-
tou ki te rapu tikanga e puta ai he painga ki
to tatou iwi, ara ki te Iwi Maori.
E whakaae ana matou kia whakakotahitia
tatou, ki te hapai ake i nga morehu o to tatou
iwi ; ko tatou hoki nga mea e akona ana, ki
nga mea pai a te Pakeha.
E titiro ana matou he mahi nui tenei kua
whakatakotoria nei ki o tatou aroaro, ina hoki
atu tatou, ki o tatou, kainga.
Heoi, ahakoa ngoikore tatou me anga ano
ki te mahi me te whakaaro ano ki te Kai-wha-
kakaha, nana nei te ki ' e mana ana tona kaha
i runga i to tatou ngoikoretanga.'
Hei kona ra e tama ma, ma to tatou Matua
tatou e awhina e whakakaha i runga i a tatou
mahi.
Heoi ano, na o koutou tuahine o Hukarere.
Na M. A. Gage,
me etahi atu e 52 i haina.
HE RETA.
Kia Were Mati,
E hoa tena koe ; ko to hereni
i tuku, mai nei hei parirau, atu, moku, ki a koe,
kaore ano kia tae mai. I peheatia to tukunga
mai ?
Na Te Pipiwharauroa.
TE UTU O TE WUURU.
Tino nui atu te utu o te wuuru inaianei.
Katahi ano ka taea tenei utu mo nga tau e 20
kua pahure ake nei. I a Tihema 1898 i penei
te utu mo ia ahua, mo ia ahua, wuuru:^
Hawhe-purere ( Cross-breed ) pai 8½d.
Hawhe-purere ahua kino ... ... 5 3/4d.
Marina ( merino ) ... ... ... 8d.
Nga utu o enei ahua wuuru inaianei :-
Hawhe-purere pai ... .. 11d.
Hawhe-purere ahua kino ... ... 6½d.
Marina ... .12d.
( Ko nga utu i runga ake nei, mo te pauna 'lb').
Ko enei utu, i runga ake nei no te makete
whakamutunga o Ranana. I whakaurua ai e
matou ki roto o ta tatou pepa, na runga i te
tono mai a nga kai-tautoko o Te Pipiwharau-
roa. Tetahi e tino mohio ana matou he rongo
pai tenei ki te hunga whakatipu hipi.
H. K. te Awarau.
|
|
11 11 |
▲back to top |
INAIANEI ANO.
E kiia ana i te mairanga mai i tetaha tupa-
paku i roto i te kawhena kia Haare Tawha,
tetahi o nga minita Maori tuatahi ka tu
ia ka whai-korero ki taua tupapaku " E ta,
kia ngaro ki roto o te rakau ka haramai ai ki
au ? I te tangihanga o taku pere kaore koe i
haramai. Kei te rongo ake koe ?" Ehara taku
i te tautoko i te tikanga a Haare Tawha, enga-
ri he whakaatu i te whakaakoranga o roto o
tenei korero kia tatou. He nui nga tangata
e mahi ana mo te reinga i to ratou oranga,
engari kia whakatata ki te mate, kanui to ratou
hiahia ki te piki ki te rangi. He tikanga tutua
tenei, he mahi tahae. E hoa ma kaua e tukua
kia pirau rawa ka tahuri ai ki te Atua, engari
hei inaianei ano, kei kaha ana te tinana, kei
marama ana nga whakaaro ki te mahi ki to
tatou Kai-whakaora. E kore e mohiotia he
pono to tatou ripeneta i te mea e whakahemo-
hemo ana, he wehi noa ranei i te mate. I
rongo au i tetahi tangata i ki e ripeneta
ana ia i a ia ka tata te hemo, otira kaore ia i
mate engari i ora mai, a i tona tino oranga ka
ngaro te ripeneta, ka hoki ano ki tona ahua
tawhito. Ko tona wehi i te mate i pohehe ia
he ripeneta. He whakatauki na te pakeha
" Leave not for to-morrow what you can do to-day"
"kaua e waiho mo apopo ka mahi ai i te
mea e ahei koe ki, te mahi i tenei ra." E ki
ana ko te kupu tapu " Nana, te wa mana-
kohanga mai, nana tenei te ra o te whakaora-
nga." Inaianei ano ! Kei taihoa. a taihoa
tonu atu !
Te Awangawanga.
NGA KAIPUKE PAKARU.
Kua kitea a te Waikato, i rere mai i Inga-
rangi ki Nui Tireni. I te 5 nga ra o Hune, e
tata ana ki Keepa Taone, Awherika ka whati
te wira. E 4450 maero i manu haere ai taua
tima. E wha nga kaipuke heera i kite i a ia
i whakamatau tetahi ki te parete, kore rawa i
taea. Na te AsIoun, he tima, katahi ka taea.
He tino riri ta taua tima, he iti rawa hoki ia i
a te Waikato. Neke atu i te 2ooo maero tona
paretetanga i a te Waikato. E rua motunga
o te taura parete. I tetahi motunga tata tonu
te rua rawa nga ra, katahi ka kite ano nga
tima. No te 8 o nga ra o Oketopa ka u aua
tima ki Weehi Ahitereiria. Ahakoa nui te
moana, kitea ake te tima ngaro. Kei te tono
nga rangatira o te Asloun kia £50,000 te utu
ki to ratou tima !
I maharatia kua -mate a te 'Envy,' he kai-
puke iti nei, i rere mai i Poneke ki Akarana.
I waho o Ihi Keepa ( Waiapu ) ka puta te ma-
rangai, ka piupiua taua kaipuke ano he anga
pipi. I waho o Moehau ka tukitukia e te hau
nga pakaiahi, me te whare, ka mea te kapene
e kore ratou e ora. Katahi ka whaoria he pu-
kapuka ki roto i te patara, ka maka ki te mo-
ana. Koia nei nga korero i roto i te patara i
pae ki Moehau :^
"Kino atu te hau. Kei te wehi kei tutuki ki
te whenua. E 30 maero pea to matou mataratanga
mai i Moehau. Kei te rere ki te tuaraki. Mana
noa matou e ora. Kei te whakawhirinaki tonu ki
te Ariki ki a Ihu. Kua pakaru nga pakaiahi me
te whare: Kapene Tiamupiana."
I te kitenga i te pukapuka nei, ki katoa te
tangata kua mate a te ' Envy,' otira kotahi
wiki i muri mai ka puta mai taua maia iti nei
ki Akarana, i hoki mai i ko noa atu o te Rere-
nga wairua. I ora ai na te mea i herea he
peeke hinu ki nga taha hei whakamarino i te
moana. I mana te inoi a te kapene : " Kei te
whakawhirinaki tonu ki te Ariki ki a Ihu."
HE WHAKAMAHARATANGA.
Nui atu te tangi a Turanga nei, a te pakeha
a ,te Maori, mo te matenga o Wutupaina-
Honehana (Mr. Woodbine Johnson) i te 10 o
nga ra o tenei marama. He tino rangatira
no Turanga nei, i moe ia i tetahi wahine Maori
rangitira, i a Meri, he mokopuna na Te
Whata ki tona taha o te Wairoa, na Tawheo
ki tona taha ki Turanga nei. He tamaiti ia
na tetahi minita o te Hahi o Ingarangi, i
Ingarangi. Tokowha ona tamariki ; tokotoru
i tangi mataotao katoa ki to ratou matua. I
ohorere tonu, te matenga o Honehana, na konei
i kaha rawa ai te mamae mona, mo nga mea
hoki i mahue ora iho. He tangata mate-oha
atawhai i te pakeha i te maori. E mate ana
ona kau, e tuku, nui ana ia i te kai mo nga
whakararu, a tona iwi maori,whe tangata ohao-
ha ki nga mahi katoa, ko te pou ko te matua
o nga maori o tona takiwa. I tona^ mauranga
mai i te Muriwai ki te urupa i, Turanga, nui
atu te maori te pakeha i whai i muri i tona
kawhena ; ka tae he kainga ka mau te maori
ki te rau-rakau, ka timata te tangi. I uhia te
kawhena e tetahi wahine maori ki te korowai.
Hoatu e koro! Waiho iho to whanau ki te
Atua o te pani o te pouaru, ki "te Atua o te
whakamarietanga katoa." I a tatou, ano e ora
ana kei roto tatou i te mate."
Na Roimata.
|
|
12 12 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
HE MIHINI TINO WHAKAMIHARO.
I tae mai tetahi wahine no Merepana ki
Turanga nei, ki te kauwhau mo te whakamutu
i te hoko waipiro ; tona ingoa ko Mihi Hariha-
na Rii ( Mrs Harris Lee ). Nui atu te haere
o te tangata ki te whakarongo ki taua wahike
nui atu hoki te whakamihi. Ka pai te reo, ka
tika te kupu, ka ngahau te korero, ka ataahua
te kaupapa, ka kino te haere. E kore e roa
rawa a matou kupu mo nga korero a taua toa
heoi ano ko te whakamihi. Me korero e matou
tetahi o ana kupu whakarite : I tutaki etahi
pakeha tokorua no Amerika, no te tai tuaraki
tetahi, no te tai ki-te-tonga tetahi. Ka wha-
kamanamana to te tai tua-raki mo ta ratou
mihini tino whakamiharo atu. Ki te purua
atu he poaka ora i tetahi pito o taua mihini ka
puta mai he totiti katoa i tetahi pito. Katahi
ka whakahokia mai e tetahi o nga pakeha ra,
" Koi ana noa ta koutou mihini whakamiharo?
Kaore e tata mai ki ta matou. Ko ta matou
ki te purua atu he totiti i tetahi pito te putanga
mai i tetahi pito he poaka ora, a ki te kino te
totiti ka taea ano te whakahoki ki te oranga o
te poaka." Te mihini tuatahi kua oti i te Ka-
wanatanga ko te whare hoko waipiro, na te
Kawanatanga hoki i raihana. He pai te tama-
iti a te tangata i te wa i a ia, he taonga kai-
ngakau. I uru ora atu ki te paparakauta, te
putanga mai ki waho kua taka, kua mate, kua
totiti. Katahi ka hopukia e te pirihimana a
te Kawanatanga ka purua ki te mihini tuarua
ara ki te whare-herehere, he whai kia ora, ara
kia rite ki tona ahua o mua. Otira kihai te
mihini tuarua i kaha ki te whakaora. Ka puta
mai te tangata haurangi ki waho o te whare-
herehere, ka haurangi, ka hoki atu ano, ka
totiti tonu, ka totiti tonu. He aha te tikanga
pai ? Me whakakopi te mihini tuatahi, te mi-
hini whaka-totiti ara me kati nga paparakauta.
Kua tukua mai ki te iwi pakeha te mana wha-
kakopi, whakatuwhera tonu ranei i nga whare
waipiro. Ko ta matou tangi ki te iwi pakeha
kia hunaia atu enei whare whakamatautau i
te tangata. I te hui a Te Aute i tu ki Taumata-
o-Mihi i tu nga rangatira o Ngatiporou ki te
whakaatu i to ratou mate i nga whare waipiro ;
ki te tu tonu mai i nga tirohanga kanohi kaore
te tangata e kaha ki te riri ki te whakamatau-
tauranga. E tino mohio ana matou mehemea
kaore he whare waipiro e kore nga tamariki
e mohio ki te kai waipiro. E nga hawhe-kaihe
me tono e koutou kia rehitatia o koutou ingoa
a tera koutou e ahei ki te pooti mo te waipiro.
I te ra pooti e rua tikiti e homai ki te tangata
ko te tikiti mo te pooti mema, ko te tikiti mo
te pooti waipiro. Te pooti mo te whakakore
i te waipiro me patu, ki te pene te raina tuatahi
anake. Koia nei nga raina:-
I vote that the number of licenses existing in
the district continue
I vote that the number of licenses existing in
the district be reduced.
I vote that no licenses be granted
Ki te whakamaoritia ka penei te tikanga:-
Ka pooti ahau, kia tu tonu nga raihana waipiro
i tenei rohe pooti.
Ka pooti ahau kia whakaitia nga raihana wai-
piro i tenei rohe pooti.
Ka pooti ahau kia kore he raihana waipiro i
tenei rohe pooti.
Kia marama rawa, ko te raina tuatahi anake e
patu, ara ko tenei :-
I vote that the number of licenses existing in
the district continue.
Ki te nui nga tangata i patu i te raina tua-
tahi, ka tu tonu nga paparakauta, engari ko te
hoko waipiro ka mutu,. E te iwi ina te ora !
Kia kaha ki te pana atu i tenei kai weriweri,
kai patu, kai whakaporangi i te tangata, wha-
karawakore, whakawai i nga tamariki, iki i te
wairua o te mano ki te po. Ahakoa he kai-
waipiro te tangata e mea ana matou ka, wha-
kaae noa atu ia ki te pooti kia whakamutua
te hoko waipiro.
I hangaia hetia mai te pia
He moni ke te hiahia,
I takea mai ai tenei wai
E momia noatia nei te pai
Aue ! te kino o te pia,
Aue ! te whakamahia ;
Aue ! te mahi whakawai
A Hatana ki tenei wai ;
Aue ! te whai i a mate e,
I tera huarahi he.
Na Te Ngakau-pouri.
TE KAI TANGATA.
I te pakarutanga o tetahi kaipuke ka eke
tokowha o nga tangata ki runga i te mokihi, na
ratou ano i hanga. Roa noa atu te takiwa e
rere ana ratou ; ka pa te mate kai, te mate
wai. Katahi ratou ka maka rota mo te mea
o ratou e patu ; a te taunga o te rota ki tetahi
ka patua hei kai, a ko ona toto i inumia e ona
hoa hei wai ! Ka kino te haere a te kai tangata !
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
6/6 Roka Ruka. 5/- Iharaira Meihana, Rev. Hone Papahia,
Rapata Paraire, WI Tako. 4/- Winiata Te Hata.
2/6 Rev. Reihana Ngatote, Hare Heterewika, Potene Tuhiwai,
Wi Tupaea, H. Pahau. 2/- Wiremu Hunia, Maihi Ngaki,
Herewini Te Toko, Iehu Ngawaka. 1/- Ruka Huru, Hohepa
Wahangu, Eriha Waata, Heta Rawiri, J. Hardiman, Tare Kemara.
PRINTED BY H. W. WILLIAMS, TE RAU PRESS, GISBORNE.