HE KUPU WHAKAMARAMA.
No. 4.NELSON (WAKATU).                           HUNE, 1898.
EDITOR—REV. F. A. BENNETT.
HE MOEMOEA.
Na Matene Ruta (Martin Luther) te moe-
moea nei i te tau 1517.
I roto i tana moe i kite ia i a Hatana e
haere mai ana ki a ia, me te pukapuka ano
i roto i tonga ringa. Ko taua pukapuka he 
mea roa, he mea whanui. No tana taenga
mai ki te aroaro o Matene Ruta, katahi ka
wherohia taua pukapuka ki tana aroaro, ka
ki atu kia Matene Ruta, korerotia te puka-
puka nei. Katahi ka korerotia. Kua kite
a Matene Ruta ko nga korero katoa o taua
pukapuka ko nga hara katoa o Matene Ruta
na Hatana i tuhituhi. Kimi noa a Matene
Ruta i tetahi whakapae teka mona i roto i
tana pukapuka kaore hoki i kitea. Engari
ko ana hara katoa kua wareware nei i a ia o
te timatanga mai ra no i oti katoa te tuhi-
tuhi e Hatana i tana pukapuka. Te mu-
tunga o tana korero katahi ia ki ki atu kia
Hatana, "Heoi ano aku hara?"
Katahi ka whakahokia mai e Hatana,
" Kaore, tenei ano etahi." Katahi a Matene
Ruta ka ki atu, " Tena whakaaturia katoatia
mai aku hara ki a au."
Katahi a Hatana ka tahuti. Kaore hoki i
roa rawa; ko tana hokinga mai, me tetahi
atu pukapuka kia pera ano hoki te roa
te whanui me te pukapuka tuatahi.
Ka korerotia katoatia e Matene Ruta,
a tae noa ki te mutunga. Tika
katoa nga korero o roto o taua puka-
puka. Ea mutu, katahi a Matene Ruta
ka ki atu kia Hatana, '' Kei konei katoa aku
hara ? ' Ko tana whakahokinga mai" ae"
Katahi ia ka ki atu kia Hatana, " Tangohia
to pene, tuhituhia ki runga ki o pukapuka,
me wheiro hoki nga reta, ' E horoia ana oku
hara KATOA e nga toto o Ihu Karaiti, o te
Tama a te Atua.''' (1 Hoani I, 7.)
HE WAKAHOKI PATAI
Kia Rev. Hoeta Te Hata. Tauranga
Taupo.
Nga patai (Matiu xviii. 28). Ko wai te
Ariki ? Ko wai te pononga ? He aha ta

10,000 taranata ? Ko wai hoki te pononge
i a ia nga pene kotahi rau ? A he aba tana
nama i utua nei e to raua ariki ?
Te Whakahoki:
Te Ariki nei ko te Atua. Te pononga i a
ia nei te 10,000 taranata, ko te tangata e
hara nei ki te Atua. Nga taranata 10,000
ko te whakaritenga tenei mo nga hara o te
tangata ki te Atua, ara he whakarite mo te
nui rawa o te nama a te tangata ki te Atua.
Te pononga i a ia nga pene 100 ko te
tangata tena kua hara nei ki te tangata ano
hoki, ara i ahu ke mai te toimahatanga o
tona hara ki te tangata.
Ko taua nama i utua nei, ko nga hara
katoa o nga tangata.
Kati, kia ata whakamaramatia ake te
tikanga o tenei kupu a to tatou Ariki.
He aha te putake mai o tenei kupu a te
Karaiti ?
Ko te patai mai a Pita, " E te Ariki, kia
hia nga haranga o toku teina ki a au, me
taku whakarere noa iho i tona hara ?"
(Matiu 18. 21.)
Kua whakatakotoria e te Karaiti ko tenei
kupu whakarite hei; whakahoki mo taua
patai a Pita. I mahara a Pita kia. whitu
rawa, ana murunga i nga hara o tana teina.
Ki ta nga Hurai kia toru kia wha ranei
(Amoho I, 3; II, 6). Kua mohio ano pea a
Pita ki te aroha o tana Ariki, no reira i
whakanekehia ake ai e ia kia whitu rawa
nga murunga o te hara. Engari ko te
matauranga o Pita he matauranga papaku
noaiho i tenei wa. Kaore ano ia kia tino
matau rawa ki nga tikanga o tana whaka-
pono ki a te Karaiti. Hei ako i a ia, kia tino
hohonu ai tana whakapono, i homai ai e te
Karaiti tenei kupu whakarite.
Rarangi 23. Ko te Kupu Whakarite
tuatahi tenei i whakaritea ai te Atua ki
tetahi Kingi. Ko tatou, ko te tangata, ana
pononga. E hara i te mea ko te whakawa-
kanga whakamutunga tenei, penei me
Matiu xxv, 19. Koriniti v, 10, engari he
whakawa penei me Ruka xvi, 2, kei tenei
ao nei ano. Kei te kauwhautanga mai o te
ture ki a tatou, kei te marangatanga mai o
o tatou hara ki mua i o tatou mata, kei to
'

tatou ohonga ake i te moe-a-wairua, kei te
putanga mai o etahi raruraru nui ki a
tatou, kei te ngaunga a te" mate i a tatou i
tata. ai tatou ki te mate rawa (2 Kingi 20;
4) kei te mamaetanga o tatou ngakau
mo o tatou hara e kore nei e taea
te tatau; ko enei etahi o nga huarahi
atu ki taua whakawakanga a te Kingi
i ana pononga. He penei te whaka-
wakanga o Rawiri i te karangatanga a
Natana i a ia i te aroaro o Ihowa (2
Hamuera xii.) Ko taua whakawakanga ano
hoki i te kauwhautanga a Hona ki nga
tangata o Ninewe ; ko taua whakawakanga 
ano hoki i te kauwhautanga o Hoani Kai-
iriiri ki nga Hurai i te koraha.
Rarangi 24. " Ka kawea ki a ia."
Kaore te tangata nei i haere noa atu, en-
gari i amohia, i kawea. Kaore he hiahia o
te tangata nui te hara kia tae atu ia ki te
aroaro o tana Ariki, no te mea he hara nui
tona, kaore ano hoki kia murua. (Mehemea
he nama tau kei tetahi toa, a kaore koe i to
hiahia ki te utu i taua nama, kore rawa koe
e hiahia kia kite koe i te rangatira o taua
toa. E pena ana hoki te tangata ki te
Atua. Kei te tahuti te tangata, he wehi
nona ki tana nama ki a Ia. (Roma ii, 5.)
" Tekau nga mano taranata." He moni
nui whakaharahara tenei. I te hanganga o
te tapenakara, e rua tekau ma iwa nga
taranata koura i whakapaua. (Ekoruhe 38,
24.
E toru mano nga taranata koura i whaka-
ritea e Rawiri mo te temepara, e whitu
mano nga taranata hiriwa. (1 Nga Whaka-
papa, 29: 4—7).
Kotahi rau e rua tekau nga taranata i
tukuna e te Kuini o Hepa hei tohu aroha
mana kia Horomona (1 Kingi x, 10).
I te rironga o Iharaira i te Kingi o
Ahiria, whakaritea ana e ia kia toru rau nga
taranata hiriwa a kia toru tekau nga tara-
nata koura hei utu ma Hetekia me tana
iwi ki a ia. (2 Kingi 18, 14.)
Te Taranata koura kotahi £5,475 O O
Te Taranata hiriwa kotahi £342 3 9
Tekau mano taranata hiriwa
rahi ake i   ...        ...    £3,000,000   0.  O
Te pene kotahi, = 8½.
Kotahi rau pene       ...        ...      £3 10 10
Ko te tangata i a ia nei tenei nama nui
rawa, ko tetahi tonu pea o nga tino tangata
a te Kingi, ara he penei pea me nga Ka-
wana, me nga Pirimia, me nga Kaitiaki o
te katoa ranei. He moni nui rawa hoki te
toru miriona pauna, mehemea nana ake.
"Kia hokoa ia, tana wahine, me ana
tamariki." I whakaaetia tenei tikanga i

HE KUPU WHAKAMARAMA.
tenei. He aha i rite ai o tatou takanga i
etahi wa ki te takanga hoki o te pononga
nei ? Te take e puta atu ana tatou i te
aroaro o to tatou Ariki. Kaore tatou i te
noho tonu i tona aroaro. Kei te puta atu
tatou ki waho, kei te wareware ki te nai
rawa o nga hara i murua nei e te Atua,
" kua wareware ki te horoinga o nga hara o
mua." (2 Pita i, 9.)
"Kotahi rau ana pene." Ko tana nama he
nama iti noaiho ki tona hoa. Ko ta tetahi ra
10,000 taranata ki tona ariki. He whaka-
marama mai tenei i te iti. noaiho o te hara
o te tangata ki a ratou tangata ano, ina
whakaritea ki nga hara o te tangata ki te
Atua. Ko o tatou hara ki a tatou ano te 100
pene ara te £8 ; ko o tatou hara ki te Atua e
rite ana ki te 10,000 taranata ara
£3,000,000.
" Hopukia ana e ia, a notia iho te kaki,
me te ki ano utua taku nama " Kore rawa
he aroha o tenei tangata. Mehemea ka
whakaaro tatou kia penei te pakeke o ta
tatou whakahaere i nga tikanga mo te
tangata, kei riri tatou ina pakeke hoki nga
tikanga o te Atua kia tatou. Kia aroha,
kia aroha. Ko te ture tena a te Karaiti ko
te ture tena a o tatou tupuna.
Rarangi 29. "Heoi tapapa ana tona
pononga ki ona waewae, ka inoi ki a ia."
Eo tana inoi tenei i te r. 26. Engari ia i
tohungia e tona Ariki. Ko tenei pononga i
tohungia nei kore rawa i tohu i tona hoa
pononga.
(Taria e whakaoti.)
AWHERIKA. (AFRICA.)
Te nui o tenei whenua 12,000,000 maero
(square.)
Nga tangata, 170,000,000.
I roto i nga ra katoa e tae ana ki te
9,000 e matemate ana. Nga reo katoa o
nga iwi o Awherika 438.
Ko nga Karaipiture kua whakamaoritia ki
roto ki nga reo e 70 o Awherika.
Ko tetahi o nga ture o taua whenua e
penei ana, me patu katoa nga tamariki e
whanau mahanga aua.
Etahi o aua iwi e ki ana, he mea pai te
pakanga ki a ratou, te take kei nga pakanga
ka nui te kai. Ara ko nga tangata e
patupatua ana e waiho ana hei kai ma
ratou.
Tetahi ture a ratou e penei ana, ko nga
kuia, ko nga koroheke kua kore nei i kaha
ki te mahi me tuku ki roto ki te motu, ki te
ururua rakau haere ai, kia matemate atu ai.
ri reira.
E rua miriona nga karani (gallons) wai-
)iro kei te tukuna ki Rakoha (Lagos, ko te
takiwa tenei ki te Weeta o Awherika) i roto
nga tau kua pahure ake nei.
Kua kite nga rangatira onga Mangumangu
te kino o taua kai; kua tukuna he peti-
nana ma ratou, kia kaua te waipiro e tukuna
mai a muri ake nei ki roto ki o ratou taki-
wa. Tekau ma rua mano nga ingoa kua
tuhituhia ki taua petihana.
I te tau 1886 e rua rau nga mangumangu
o te takiwa ki uta o Awherika ara ki Ukana
[Uganda) i patupatua, i kohurutia mo ta
ratou whakarerenga i nga karakia whaka-
pakoko, me te tahuritanga ki te awhina i to
tatou whakapono. Kore rawa enei tangata
e rua rau i whakaae ki te whakarere i to
ratou whakapono ki to tatou Kai-whakaora,
no reira whakaae tonu ratou ki te mate.
Kua tu te Komiti whakahaere tikanga mo
;e whakapono ki Rakoha. He Mangumangu
katoa nga mema o taua Komiti, no te Hahi
o Ingarangi, Ko ta ratou mahi he tonotono
i o ratou tangata matau kia haere ki te
kauwhau ki nga takiwa o o ratou whenua.
Ko etahi o ratou kua whakapangia. E rua
nga Pihopa Mangumangu kei Awherika e
kauwhau ana. Ko taua komiti kei te kimi
mai i te oranga mo o ratou minita. Ko
ratou ano hoki kei te whakahaere i nga
tikanga katoa e toro haere ai te Rongo Pai
ki o ratou iwi kohuru, ki o ratou iwi kai
tangata.
Kua tu tetahi Whare-Karakia hou mo
nga Mangumangu ki tetahi kainga ano o
ratou ko Poni (Bonny) te ingoa, kei te taha
ki te Weeta o Awherika. Ko te utu mo
taua whare e £2,000.
Ko enei Moni katoa na nga Mangumangu
ano i kohikohi.
Ko te turanga o taua whare, kei te turanga
o te Ahurewa mo nga Atua Maori, mo nga
whakapakoko. I mua ko tetahi o nga
pakitara o taua ahurewa he mea whakapiri
ki nga Angaanga o nga tangata i patupatua
ai e ratou.
No muri mai nei ratou i rongo ai i te
Rongo Pai; no mua atu i a ratou ka tae
mai te whakapono ki a tatou ki te iwi Maori.
Katahi te mea whakama e hoa ma, ko te
waihotanga i o mua ki muri, i o muri ki
mua. E kiia ana kei mua noa atu ratou e
haere ana i te Maori. Kua tu o ratou
Kareti nunui, o ratou Kura me o ratou
Whare-Karakia. Kua tu hoki etahi o ratou
hei Pihopa, etahi hei Piriti me etahi hei

Rikona, haunga ia nga Kai-Karakia, kua
maha noaatu era,
Kua whakaritea ano hoki to ratou Komiti
hei whakahaere i nga tikanga katoa e tau ai
te rangimarietanga ki o ratou takiwa. Ko
ratou ano kei te kauwhau haere i te Rongo
Pai ki o ratou iwi e noho pouri ana, ko ratou
ano hoki kei te whakarite i nga kohikohi me
te oranga mo o ratou minita.
Mo ahea rawa tatou puta ai ki tenei
ahuatanga o era whanaunga hoki o tatou e
noho mai nei i Awherika.
No mua mai ra no tatou i ngo e ai i te u
o te Pakeha, a tae noa mai ki enei ra kaore
ano tatou kia pakari noa, kaore ano o tatou
niho kia tupu.
Ka rite pea mo tatou te kupu a Paora e ki
nei " Maranga, e tenei e moe nei, ara ake i
roto i te hunga mate, a ma te Karaiti koe e
whakamarama."
HUI KI PAPAWAI.
No nga ra whakamutunga o Mei ka tae te
Kawana, te Pirimia, me etahi atu o nga
Rangatira o te Paremata ki te hui ki Papa-
wai. Ko te putake korero e whai paanga
ana ki te Hahi, ko ta ratou korero, mo nga
whenua rahui i tukuna ai e o tatou tupuna
ki nga Hahi hei painga, mo nga uri. I
runga i te whakaaro o te Pihopa o Poneke
ko te tikanga pai kote whakahoki i te painga
o aua whenua ki nga Maori ara i. runga ano
i nga huarahi kimi matauranga, tuturu ano
te whakaaro o te Pirimia kia kawea taua
tikanga ki te aroaro o te Paremata.
Kua kite tatou e hoa ma i nga hua o tenei
mea o te matauranga. He taonga nui. E
ki ana hoki a Horomona " Tau taonga e
mea ai mau ko te whakaaro nui; tau e mea
ai mau ko te matauranga." (Whakatauki
IV. 5.)'
Engari, e nga Rangatira o nga iwi, kia
mahara, kaore he painga o te matauranga
mo te tamariki Maori mehemea ki te kore
te whakapono e waiho hei kaupapa.
Kia wehi te tamaiti ki te Atua ka wehi ai
hoki ki te tangata. Tena ki te kore te wehi
ki te Atua . i roto i a ia, tena ano taua
nanakia e tahuri mai ki ana whanaunga
kohuru ai i a ratou.
Ko te mahi ma te Paremata he whakati-
katika i nga kupu o te tiiti. Kia oti te
whakatika i nga kupu o te tiiti mo nga
whenua kura, ka waiho ano ma te Hahi e
awhina e whakahaere nga tikanga e puta ai
te painga mo nga hinengaro mo nga tinana
o a tatou tamariki.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
whautia ki a ratou, kaore ano ratou i rongo
i tenei kupu na, " Koia ano te aroha o te
Atua ki te ao, homai ana e ia tana Tama
kotahi kia kahore ai e mate te tangata e
whakapono ana ki a ia, engari kia whiwhi
ai ki te orangatonutanga." (Hoani 3 : 16.)
Mo ahea tenei kupu a te Karaiti whaka-
ritea ai e tatou, " Haere koutou ki te ao
katoa kauwhautia te rongo pai ki nga
tangata katoa." (Maka 16, 15.)
PITO-PITO KORERO.
Ei nga minita. E hoa ma ma te ata
whangai i te manu nei ka ora roa ai. E
kore ranei koutou katoa e whakaae ki te
whakarite i tetahi ra i roto i te tau, i te ono
marama ranei, hei kohikohinga mai ma
koutou i tetahi oranga iti nei mo ta tatou
manu. Kia mahara mai.
Nga Moni e whakapaua, ana i Ingarangi
mo te Waipiro £140,000,000 i te tau; mo te
tuku i te Bongo Pai ki nga wahi mamao
£1,800,000.
Ara, mo te pauna kotahi e whakapaua ana
mo te tuku haere i te Bongo Pai, kotahi rau
pauna kei te whakapaua ki te Waipiro.
I roto i nga tau katoa, e kiia ana e nga
tangata matau, e tae ana ki te 85,000,000
nga tangata e mate ana, kaore ano nei te
Bongo Pai i kauwhautia ki a ratou.
Hei te 24th o tenei marama ka tae mai
nga tamariki o Te Aute Kareti ki Whakata.
Ko ta ratou haere mai he purei putu-pooro
(football) ki nga tamariki o te Kareti o
Whakatu. Ko nga moni katoa e toe ana i
muri mai i te utunga i nga raruraru katoa,
ka tukuna ki te Komiti Maori o Motueka
whakahaere tikanga hei painga mo matou
mo nga Maori o te takiwa ki te Porowini o
Whakatu. Ma nga Pakeha rangatira o
Whakata nga tamariki Maori o Te Aute e
tiaki. Ki te kore o ratou raruraru e ea, ma
matou katoa e utu. Ko tetahi mahi ano a
nga tamariki nei he kauwhau ki nga Pakeha
kia mahara mai ai ratou ki enei hipi hoki a
to ratou Ariki.
No te 10th o tenei marama, ka tu te rakau
Kirihimete (Christmas-tree) ki Whangarae,
Whakatu. • Ko nga hua katoa o taua rakau
he aroha na te Pakeha. Nui atu te hari,
me te koa, me te ngahaunoaiho., i te papai o
nga hua o taua rakau. Kei te pai rawa
nga tikanga mo te kura ki Whangarae.
Kanui te kaha o nga tamariki, me nga.
kaumatua ki te ako.
No tenei marama i mahue ake nei, ka
mate a Ramari Herewini ki te kainga o tana
tamahine o Mere Bore ki Wairau. He
wahine rangatira ia no mua, i Motueka e
noho ana, haere ai ki Waikato, no te hokinga
mai ka toimaha haere tona mate, tae noa ki
tana matenga rawatanga i nga ra o Mei kua
mahue ake nei.
No nga ra o Mei (21—80) ka tu te
Mihana (Mission) ki Motueka. E rua
karakiatanga i nga ra katoa, e wha hui-
.huinga i nga wiki. Eo te tikanga o tenei
mahi, he whakamarama i etahi tikanga o
te Karakia, o te Whakapono. He nui nga
kupu uaua i whakamaramatia. E kore e
mohiotia inaianei nga hua o tenei mahi,
engari ki taku mahara he tikanga pai tenei
hei whakahohonu i te whakapono, hei
whakapumau i a tatou hei pononga ma te
Ariki.
Kei Merepana (Melbourne) me ona takiwa
8,500 nga Tainamana. Kotahi o ratou he
tangata matau ki nga Karaipiture, kua
whakapangia hei minita mo ratou no te
Hahi o Ingarangi. Tokorima nga Kai-
karakia. Ko ta ratou karakia, ko ta tatou
Rawiri nei ano.
Nga kohikohi o tenei marama:
£    s.    d
Mrs Warren, Wellington .. 050
Mr Holloway, Nelson... .. O 10 O
General Schaw, Wellington .. 110
Mr F. Bamford, Nelson .. 050
Mr Bates, Wanganui... .. 026
Ea hiahia koutou ki te tuhituhi mai ki a
au me penei nga kupu mo te whare puka-
puka.
REV. PERERE PENETI,
Nelson.