HE KUPU WHAKAMARAMA.

GISBORNE.

HURAE 1908.

" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ko rere."

AHUWHENUA.

I AU i tae ai ki Te Aute kotahi ano te tino
whakaaro o te tamariki, a, o ratou matua
ano hoki, ko te whai kia whiwhi ki te matauranga
Ida tu ai i na turanga nunui o te pakeha. Ka
uru ana te taitamariki Maori ki te tari roia
ka whakamanamana ona matua; he mea nui
ano hoki ki te Maori te whiwhi o tana tamaiti
ki te mahi kamura, parakimete, tui tera, hoko-
hoko toa ranei, me era atu mahi huhua a te
pakeha. Kaore rawa au i rongo ki tetahi o
oku noa kura e wawata ana kia tu ia hei tangata
mahi paamu. Kahore au e ata marama ki te
take i kore ai te Maori e mohio i era ra he
mahi tino rangatira te mahi paamu, te whaka-
tupu hipi, hoiho, kau ranei, a he mahi enei e
whaia ana, e wawatangia ana e te pakeha, he
mahi nui te moni, ko te putake o te ora o nga
mahi katoa o te whenua. Ki taku whakaaro
he maha nga take i pohehe ai nga tamariki
Maori, i wareware ai he mahi rangatira ano ia
te ahuwhenua, ko te tino take he kore i whaka-
akona i Te Aute kia huri nga whakaaro o te
tamaiti Maori ki te whenua; ko tona ngakau i
whakaangatia nuitia anake ki te whika, ki te tuhi-
tuhi ki. te reo pakeha, nawai ra te tamaiti
Maori ka pohehe kahore he tatatatanga o enei
mea katoa ki te whenua. He kite nui no
matou i tenei he i tohe tonu ai matou kia
tapiritia atu ki Te Aute te whakaako ki nga
mahi ahuwhenua. E kore rawa e mutu ta
matou tohe, tao tenei putake—tohe ake nei,
tohe ake nei, tohe ake nei, taea noatia ra ano

te ra e tu ai he kura ahuwhenua mo te Iwi
Maori. Kia kotahi te whakaaro o te iwi nui
ki te tautoko i tenei putake, whakangaueuetia
nga kai-tiaki o te kareti o Te Aute. I ia turanga
hui, tukua he. motini ki a ratou ki ata whaka-
arohia tenei take, no taua ke hoki te kura no
te Maori ehara te pakeha. Ko tetahi take ano
i kore ai te tamaiti Maori e whakaaro, nui ki te
ahuwhenua he kite nona i te papai o nga kakahu
o nga tamariki mahi tari, o nga tangata noho
taone, na konei ka whakahawea tona ngakau ki
te ahuwhenua ka. whai ki nga mahi taone ki nga,
mahi ngahau. Engari ra i enei ra kua huri te
ngakau o te Maori kua kite ko to ratou tino
oranga kei te whenua, kei te piki te ahuwhenua
o te Maori ahakoa he nui nga mea kei te whaka-
taumaha. He ngakau rahirahi ka tirotiro ki te
taumaha, he ngakau ahuwhenua ka haere tonu,

Ko te tino mahi ma te Maori he ahuwhenua
ko te mahi tenei kua whakaritea e te Atua ma
taua ma te Maori; ki te kapea e taua tenei ko
taua ano hei utu, ara, ka nar, o taua te Maori i
te mata o te whenua. Kaore oku whakahawea
ki era atu mahi, engari ko taku e tohe nei ko
tenei ko te tino mahi ma te Maori he ahu-
whenua. He take ano i tohe ai au, me ata
whakatepe ake aku take:—

Tuatahi, he iwi whenua te Maori, kaati ka-
hore he take e rapu ai ia he mahi mana i te
taone, i era atu wahi ranei. Waihotia ko te
pakeha ko te iwi kore whenua hei kamura, hei
parakimete, hei kai-tuhituhi, hei aha ake, hei
aha ake. Ko te hiahia nui o te pakeha k.o te
noho ki te whenua, na te kore whenua tonu

TE PIPIWHARAUROA.

noho ai ki nga taone. Tirohia i ana te toko-
maha o te pakeha e popoke na ki nga whenua
Karauna. Ko te Maori e vhakarere ana i ona
whenua ka haere ke ki nga mahi o nga taone he
porangi.

Tuarua, he iwi noho waho te Maori. Ma
te moe tonu o taua tipuna ka noho ai ki te
whare, ko waho tonu to ratou na kainga, a ko
o ratou whare i tu ki nga wahi teitei. He mea
marama ki te whakanohia te Maori ki roto i te
whare i te ao i te po, ka mate. He tokomaha
o taua taitama o te Maori kua mate i te mate
kohi i te nohoanga i nga tari a te pakeha.

Tuatoru, he iwi mohio te maori ki te ahu-
whenua no te mea he mahi i tuku iho i o ratou
tipuna. He mea te ahuwhenua i whakanuia e
te Maori. Ki etahi iwi atu o te ao ko te toa
ko te tangata kaha ki te riri, ki te Maori ia ko
te tangata mahi kai. Ina hoki tana whakatauki
"He toa taua he toa pahekeheke, he toa mahi
kai he toa mau tonu." Ahakoa kaore ano te
Maori kia matoru noa ki nga mahi paamu kua
kitea noatanga atu to ratou mohio to ratou kaha.

Tuawha, kahore he mahi ke atu ma te Maori
e ora ai ia, e kiia ai he tangata ano ia. Ko te
tohe o te pakeha kia riro i a ia nga whenua o te
Maori, be hara nui, he kohuru no te mea heoi
ano te mahi ma te Maori he ahuwhenua me
waiho ano ma te pakeha ana mahi i tuku iho
nei i ona tupuna. Ma te u anake o te Maori
ki ona whenua e kiia ai ia he tangata a nga ra e
heke iho nei, no te mea ko te tangata rangatira
o Niu Tireni ko nga tangata mahi paamu. Ki
te whai te Maori i nga mahi a ringa a te pakeha
ko tona mutunga he takahia e te pakeha ki
raro ka ngaro tona mana, ka ngaro tona ingoa,
ka toremi ia ki roto o te rire o te pakehatanga.

Ko enei korero no mua atu i te hui ki Po-
neke i tuhia ai. I taua hui ka kokiritia e
maua ko Te Keeke, kai-tirotiro o nga kura
Maori i mua atu i a Te Manu, ara, " Kia kaua
nga taitamariki Maori e tukua ki nga taone mahi
ai, engari kia tonoa ki nga mahi whenua." I
whakaaria ano e au tetahi motini, ara, mo Te
Aute, " He tono tenei na tenei hui ki nga kai-
whakahaere o Te Aute ki whakaaroa e ratou
te kupu" a te Komihana i whakaturia hei uiui
mo te ahua o Te Aute, ara, kia tapiritia atu ki
nga mahi o Te Aute te whakaako i nga tamariki
Maori ki nga mahi ahuwhenua." E rua enei
motini i natia e te tumuaki o te hui, e te kai-
whakaako o Te Aute, e rua rua atu ki te po.

Otira tena ano te ra ka puea enei taniwha
whakahaehae, kei te tuwhera haere nga kanohi o
te Iwi Maori, e mohio ai ratou ki nga mea hei
oranga mo ratou, a, e tohe ai kia homai aua
mea.—ETITA.]

NGA RETA TUKU MAI.

NA Pairama Kena o Pongotiki he whakahe
i a matou kupu apiti atu ki nga korero
a Rangi Tamihana mo te Momona, i mea ai
matou i ruarua o matou ngakau ki te ta i aua
korero, otira ki ta Pairama ki he hiahia no
matou ki te totohe i taia ai e matou aua ko-
rero. I mea ano ano a Pairama," he korero
pohehe nau tenei e ki nei koe kaore koe e
whakahe ana ki tetahi hahi."

Kahore matou e mohio i ki penei ano matou
kaore matou e whakahe ki etahi hahi. Kua
whakahe matou ki te. hahi Momona, no te mea
he hahi kino ana whakaakoranga he hahi hoki e
whakahe ana i te hahi totika. Ka tau te he
ki a matou ki te kore  a matou kupu whakahe
mo ta matou e mohi;) iho nei he he, he whaka-
raruraru hoki i te whakapono. Anei ano etahi
o nga kupu a to matou hoa, "he tangata hiahia
koe ki nga mahi totohe ina hoki ko to hiahia
kaua etahi tangata e whakahoki atu i nga korero
a Rangi raua ko Tuiti Makitanara." He wehi
no matou kei whanui rawa  te toto he i araia ai
e matou etahi atu tangata, no te mea kua kite
matou ahakoa pehea te marama o te korero e
kore rawa etahi tanata Momona e kite. Ko
te Tuiti te tino roia o te Momona kati kaore he
take e wehi ai a Pairama kei kore e hoki i a
Te Tuiti nga kupu a Rangi.

Na Raraika Tuari he whakaatu i te matenga
o Kahu Tuari o Otoroa.

No Mei ka tae tetahi piriniha o Inia ki Inga--
rangi kia kite i a Kingi Eruera, he tangata whai
moni tenei. E 40 ana pononga, 11 nga kaata
mau i ana pikaunga, e £700, 000 te utu o nga
kohatu whakapaipai o ona kakahu, o tona po-
tae. I manaakitia ia e te Kingi, ko tona ingoa
ko te Dewan o Nepal.

Ko nga moni hua o te Kawanatanga o Inga-
rangi i te tau £156, 537'689/18/9, ko nga moni i
pau £151, 812, 094, toenga iho £4.725.595- I
pau mo nga kaipuke whawhai £1, 141, 000, i nga
hoia £27, 115,ooo.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE MEMA MO TE PAREMATA.

Ki te Etita o Te Pipwharauroa.

EHOA tukua, atu na kupu i raro iho nei
hei titiro iho ma na hoa i te motu o
Ao-tea-roa, i te Taihauauru, Tokerau, me te
Tairawhiti.

Kua. rongo matou i nga kupu a Taitoko a
Tewhatanui i penei ko te Heuheu ko te ranga-
tira hei mema mo te Taihanauru a te pooti-
tanga e haere mai nei. Na ko au e hoa ma he
tutua no reira e kore matou nga tutua e hoatu
pooti mo te rangatira notemea e tino mohiotia
ana me hanga noaiho tena iwi te rangatira e
titiro mai ai ki nga tutua, no reira kai te whaka-
atu au ko Te Kahu ano ta matou tangata e
whakaingoa ai a tenei pootitanga. Kua kite
matou i ona tika me tona aroha ki te iwi
Maori.

Ko taana kupu no te tau 1882 ka kiia ko te
ahuwhenua tepra pai mo te Iwi Maori, ko ta-
ana korero tonu tena i nga tau katoa, ana kupu
kia mau te pupuri i nga whenua kauaka e hoko-
na, kati no naianei kua kite au i te tika o enei
kupu a Te Kahu, ara i te tirohanga ake o te
ngakau ki nga rongo mahi paamu o Ngatiporou
me nga kupu tohutohu a Timi Kara, kia tahuri
te Iwi Maori ki te mahi paamu.

Oa painga o te Kahu i kitea e matou, ko na
ture mo nga whenua, ture reiti ture taake, ture
Kaunihera marae, Kaunihera Whenua. Ko
Te Kahu tonu ki te whakamarama ki a matou
nga raina ruri; me nga ture o te tau 1902 me te
ture o te tau 1907 e kiia nei he ture muru, e
ki ana a Te Kahu e kore ia e whakahe  noa i te
mea kaore ano ia i kite i te ture  akua nei pea
he ture pai, heoi whakahe  pohehe noa iho.

O nga pai o Te Kahu i kitea e matou he aha
koa pehea te riri te korero kino a te tangata ki
a ia e kore rawa e utua ki te kino, ki te raru-
raru nga whenua o te iwi ka hoatu ma Te Kahu
e whakahaere a oti ake kaore he utu kaore he
aha ko nga ruri o nga whenua ko Te Kahu ki te
utu, ko nga reiti ko Te Kahu ki te utu, i te tuna
o te kooti a Te Taute raua ko Apirana ki
Whanganui i tenei tau ko Te Kahu u ano te
tangata whakatakoto tikanga heoi no naianei kua
huri ke te aroaro u Wiki Taitoko ki tona hoa
rangatira e pai ana, ma ratou  rangatira ratou e
pooti, i mahara hoki au me titiro i na mahi
me nga painga mo te iwi, kaore ano au i rono,
kaore ano au i ki te i nga paina o te Heuheu,
engari pea tona iwi ake a Tuwharetoa, a Tama,
Whiti, kua kite, pai noa atu.

•Heoi ra kia maha o tatou ra,

NA RANGIWHAKATEKA.
Kanui Ruapotae 

TOA KARAITIANA.

TERA tetahi taone kei Amerika he nui te
 kino o nga tangata o taua taone, ehara i
te mea ko te katoa engari ko etahi, ko te take
kino o taua taone he kai waipiro. Ko nga
tanata kino rawa o taua taone ko nga kau poai
(cow boys) ko ta ratou ina haurangi he pani i
nga whare ki te peita whero he whakaturituri hoki
te\_taone e rua nga whare karakia kotahi hoki te
minita. Ko te minita nei he tangata hiroki ko
tona roa e rima putu e rima inihi, ko tona tau-
maha e waru toone e waru pauna.

I tetahi ratapu ka kauhau te minita ra, ka
penei tana kupu ko nga tangata katoa o taua
taone e kai waipiro ana me hopu ki te whare
herehere. Tupono pu i taua ratapu nei i reira
tetahi o nga kau poai nei, katahi ka hoki. te
tangata ra ki te korero ki ona hoa. Te rongonga
o etahi tangata tokorua i roto o taua ropu ka
penei ta raua kupu ka meinga e raua taua mi-
nita ki a inu waipiro, koia ia ka pakiwaha ki
te korero pera. I tetahi ra ka mohio nga tangata
he hui ta te minita ki tetahi wahi ano; katahi
raua ka whakaaro me haere raua ki te huarahi
tatari ai. Kihai i roa kua puta atu te minita
ra e haere atu ana, katahi nga tangata raka mea
atu kia tu te minita ra kia inu i te pounamu
pia. Katahi ka ki atu te minita ra e kore ra-
wa ia e inu. Katahi ka rere mai tetahi o nga
tangata ra ka mau ki te paraire o te hoiho o te
minita ra, ka mea atu kia inu ki te kore ka pu-
hia e ia ki tana pu ka tino kore te minita e pai
katahi tetahi o nga tangata ka rere atu ki te wha-
kainu i te minita ki tana pounamu pia, pehea-
tia ranei katahi ka taka te pounamu ra, te ta-
kana katahi te minita ra ka rere ki raro i tona
hoiho ka mea atu ki nga tangata ra kia waiho te
pu ki raro me whawhai a ringaringa ratou. Ka-
tahi nga tangata ka miri i o raua kanohi kia tino
mohio raua mehemea kaore raua e moemoea
ana. No te kitenga mai ano i te minita ra ka-
tahi ka ki mai e hiahia ana koe ki te whawhai?
ka whakahokia e te minita ra kahore: kei tenei
kupu tonu ano katahi ka rere mai na kuru a
te tangata katahi ka karohia e te minita, tango-
hanga atu e te minita ra ko te tangata ra ka ma-
ru. Katahi ka ki mai tetahi mana hoki tango-
hanga atu ano e te minita ra ko te hoa ano huki
ka maru ka mutu ta ratou whawhai ka ringaringa
ratou. Katahi nga tanata ra ka ki me hoa ra-
tou ko te minita. Katahi te minita nei ka ki
atu katahi ano korua ka tanata. Ka ki atu
koia te minita ra ehara i te mea nuku tenei
kaha engari no te Atua.

E hoa ma koia katoa tenei ko te kahau taea
ai e tatou te tu ki nga  matia mara mura  kama
-A te i^u-iri. ^ ^ ^

TE PIPIWHARAUROA.

TE HUI NUI KI PONEKE.

Na TIPIWHENUA.

ITE mea e tata ana te tangata ki te maunga
e kitea e ia nga rakau, nga kiokio, nga ko-
awaawa, otira ki te haere ia ki tawhiti titiro
atu ai katahi ka tanata nga te tu mai a te mau-

•na ka naro ona wahi ririki, ka kitea atu ko te
tinana, ko ona tihi nunui, ka ngaro nga kakahu,
waihoki, kia maha rawa nga marama nga tau
ranei, e tu tangatanga ai nga tino hua o te hui
nui i tu nei ki Poneke, e ngaro ai nga mea nriki,
nga kakahu, e kokiri ai ki runga ko nga putake
nunui anake. Ki toku whakaaro, a ki te wha-
kaaro ano hoki o etahi atu i tae ki taua hui,
ko te hui nui whakaharahara tenei a te Iwi
Maori ehara i te mea na te nui o te tangata,
na te nui ranei o na kai i pau, engari na te nui
o nga take, na te nui o nga hua, a na te toko-
maha o na rangatira o nga kai-whakaputa whaka-
aro o. te iwi i tae ki reira.

E rua nga tino hua nunui o tenei hui ki taku
whakaaro: tuatahi, ko te whakakotahitanga o nga
hapu katoa o enei motu, ko te whakatotohu-
tanga. i na puhaehaetanga, ko te kitenga o nga
rangatira, o na hapu kotahi ano te mea nui hei

whainga ma ratou ko te hapai i te iwi nui, a e
taea ai tenei mea ma te kotahi anake o te
ngakau: tuarua, ko te aroha o te pakeha ki te
Iwi Maori. Na tenei hui i whakaoho te iwi
pakeha kia aroha ki te Iwi Maori, kia totoro

atu te ringa ki te hiki ake i te Maori kia kotahi
ai to raua turanga, kia moe ai a raua tamariki,
a te whanautanga, he iwi kaha ke ake, pai ke
ake, toa ke ake, i a raua i nga matua. Kahore
i rikarika te manaakitanga a nga pakeha i a
maua i te Maori; i 'whakamanuhiritia te Maori
ki nga whare rangatira o Poneke, i tautokona a
matou hui e te pakeha, a, i arohaina monitia
matou e te pakeha. I kitea i tenei hui te pai
o te Maori, i te rongonga o te pakeha ki te reo tangi
o te Maori: ka totoro mai tona ringa ki te awhina
i a ia. Ko tetahi take ano i pupuke ai te aroha
o te pakeha ki te Maori he kitenga nona ahakoa
kei te mamae te ngakau o te Maori kahore ia i te
takoto ki raro tangi ai, engari ko tona ringa maui
kei te miri i ona roimata, ko tona ringa matau
ia kei te kuhu i a ia, he whakatauki hoki na
te pakeha, "Ko, a te Atua e awhina ai ko te
huna e awhina ana i ratou ano." Ko enei nga
hua nunui o te rakau i poua nei ki roto ki
Whanganui-a-Tara, i te 14 o Hurae tae atu ki
te 20 o nga ra. Ko enei ano hoki nga tino pu-
take i whakaturia ai tenei hui.

Tera ano etahi hua, me ki pea, he hua ririki,
ko nga motini i whakaaetia, ko etahi ano ia o nga
motini, ko etahi hoki, he putanga no te hau, he
atarangi kau, ko te mutunga he kore noa iho 

Me ki ranei he hua iti te pitihana i whakatako

toria ki te aroaro o te Pirimia te pitihana tono
kia tukua mai ki te Iwi Maori te mana pooti
mo te waipiro? I nga kupu whakahoki a te
Pirimia ki nga rangatira na ratou nei i tuku te
pitihana, i marama tana kupu ko tenei putake
tetahi mea nui e pa ana ki te Iwi Maori. -He
tika hoki. Ahakoa pehea te whakapono o te
Maori, pehea ranei tona ahuwhenua, ki te mau
tonu tana mahi haurangi, e kore tona whakapono
e tupu, tana mahi ahuwhenua ranei. •Ko te
whakarapopototanga tenei o nga hua nunui o
tenei hui nui, otira e tumanako ana toku-nga-
kau, ko tetahi hua makuru ko te tupuna o te
whakaaro i te Iwi Maori katoa, kia puta te
ngakau nui ki te ngaki i o ratou toenga whenua.
Tenei ana tetahi hua, kei wareware ia au, ko
te kitenga o te pakeha i te pai o a te Maori
ngahau i runga i nga hanga a Peneti ratou ko ana
tamariki hui atu ki te ope haka o Ngatiporou.
Kaati ake i konei aku kupu mo nga pai o tenei
hui, tenei ano hoki he he i kitea, engari me ki
ake he he ririki.

Ko te he nui o tenei hui ki toku whakaaro ko
te rironga o te nui o nga kupu na te. pakeha—na
nga pakeha anake te nuinga o nga korero, i riro
i a ratou te nuinga o te taima, he pitopito noa
nei nga mea i makere mai ki nga Maori. Ko
etahi o nga korero a aua pakeha kahore kau he
tikanga ki te Maori, a ko te nuinga hoki o a
rato korero he whakaatu i o ratou whakaaro
me a ratou mahi, haunga ki te Iwi Maori, engari
ki o ratou hoa pakeha ano. Kei, te pohehe; te
pakeha ko te ahua o te Maori i enei ra, ko
tona ahua ano i a ia e kai tangata ana; kei, te
wareware ia kua tipu nga niho o te Maori, ehara
ia i te tamariki e riro ai mana e arahi e whaka-
waha ranei, engari hei whakapakari i ona uaua me
tuku te Maori mana ano e haere, mana. ano
e ngaki atu he huarahi mona ki te, ora. I naro
etahi kupu matau, etahi kupu whakahau, i te
korenga o nga rangatira Maori i tu ki te korero,
i te taming a a te pakeha ki raro. Me ki penei
ake e au he kupu whakamutunga maku: "'E te
pakeha, kua taha te ra i riro ai au mau e
arahi, whakawatea ake i taku aroaro, maku ano
au e haere; ki te hiahia koe ki te awhina, i a
au, hei muri koe i a au pana mai ai."

  

Na te haerenga o te  Etita o Te Pipiwharauroa.
ki te hui i Poneke i tomuri ai te putanga o ta
tatou manu i tenei marama.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE HAHI WERI.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa 

EHOA, tena koe. Ki te pai koe ki te uta
I atu i ena korero ki runga ki ta tatou
Manu e pai ana, hei titiro iho ma te hunga e
tae atu ai ia. I te 22 o nga ra o Maehe ka taha
nei, ka tae au ki te whare karakia o te Momona
i te Horo wahi o Whangarei.

Ka kauhau te Tumuaki pakeha o te Mo-
mona, ka mea kia hiiritia nga wahine pouaru
Momona hei wahine marena ano ma tana tane
kua mate noa atu ra, mo te mate atu o taua
wahine hei wahine marena ano ma tana tane
i tera ao.

I muri o te Karakia ka tu atu maua ko toku
hoa, ki te patai ki a ia, mo tana kauhau me-
hemea kei hea te wahi o te karaipiture, e mea
ana kia marenatia  te hunga mate kihai ia i kaha
ki te whakapuaki i te wahi o te karaipiture e
mea ana kia marenatia te hunga mate.

E nga hapu e nga reo, e nga huihuinga tangata.
Titiro ki tenei kauhau a te Momona, e takahi
nei i te kupu a te Karaiti, i a Maka 12, 25  I
te mea hoki ka ara ratou i te hunga mate, e
kore e marena e kore ano e hoatu kia marena-
tia, engari ka rite ki nga Anahera i te rangi."

Te tuarua o ana korero, kia iriiria te hunga
mate, ka mea atu ahau, "E hoa tenei a koutou
whakahe i nga iriiri a etahi atu hahi. E mea
ana koe e kore e ahei kia iriiria nga tamariki
nonohi i te mea e kore ratou e kaha ki te mea
ake, kaua matou e iriiria, iriiria ranei, ka
patai ahau ki a ia, Ma wai oti te kupu mo te
hunga mate e whakahoki ake i roto i te rua? ka
mea mai ia kia au, rite tonu ia ki te karaihe
kaore he wai o roto, e kore e taea e ia te wha-
kamarama te wahi o te Karaipiture-

E hoa ma mehemea he kai kauhau tenei
na te Karaiti, kei hea oti he wai hei inumanga
ma ona iwi e kiia nei he Momona? E hoa ma
e tino marama ana ahau ki nga mahi a te Mo-
mona rite tonu tena iwi ki te Weri. Ki te
poroa te matenga ka haere ko te whiore, ki te
poroa te whiore ka haere ko waenganui. Wai-
hoki ko te Momona kahore ona pumautanga.

E hoa e nga Maori kua uru nei ki te Mo-
mona, e kore pea e taea e koutou te pehea i
te mea he iwi whakapono noa taua ki nga mea
tekateka noa, ara he mea atu naku ki a koutou
i te wahi ano e mama aha ka whakamutu, ka
hoki mai ki te Hahi i mariri ai te ka o nga nga-
kau o tatou tupuna. Titiro iana ki te kakama
o Rawiri ki te ripeneta i ona hara nui. Na
reira kia penei hoki koutou i a Rawiri kia
kakama te kite i te he, o tena hahi, ka hoki
mai ki te hahi o te Karaiti.

E hoa ma ki to koutou mohio ranei e taka
enei kai kauhau o te Momona i te kupu a
Paora, e mea ra, "Na ahakoa ko matou ko
tetahi anahera ranei o te rangi ki te kauhau i
te rongo pai kia koutou, puta kei ta matou i
kauhau ai kia koutou kia kanga ia." (Karatia
1.8.9) me tera atu ano e mea ra, " Kia tupato
ki nga poropiti teka e haere mai ana ki a kou-
tou he hipi te kakahu ko roto ia he wuruhi
kai kino ma o ratou hua ka mohiotia ai ratou e
koutou."

Titiro ki nga hua o tenei tangata e kiia nei e nga
Momona a Hohepa Mete he poropiti, e takahi
kei i te Karaipiture, na reira kahore i paheke
ko ia tonu tenei poropiti teka.

Heoi ano,

Na PUKEMIRO.
Taumarere, Bay of Islands.

NGA RONGO MAORI.

ITE taenga o Kubelik raua ko tana wahine
ki Poneke ka karangatia a Timi Kara, a
Hone Heke, a Apirana Ngata kia kite i a raua.

He nui te hari o taua tangata raua tona hoa
i to raua kitenga i enei tangata matau o te Iwi
Maori. Ko Kubelik te tangata pai atu o te ao
katoa mo te whakatangi whira.

I tae a Rua poropiti ki Poneke ki te tono
ki te Kawanatanga kia homai ki a ia te mana
whakahaere mo nga whenua o Tuhoe katoa, no
muri mai ka tae a Kereru ratou ko ona hoa he
whakahe i te tono a Rua he mea hoki kia wa-
iho tonu o ratou whenua i raro i te ture tawhito
i mea hoki a Kereru he nui ke atu ona whenua
i o Rua.

Kei Poneke a Rua ratou ko ana pononga ka
tae te pirihimana ki tona pa i Maungapohatu
ki te tango i tetahi o nga wahine a Rua, 15 ano
nga tau. I pakeke te tama a Rua ratou ko ana
hoa, i mea kia tapahia te kaki o te papa o taua
kotiro a kia tukinotia nga pirihimana. He mea
whakawehiwehi tonu ka tukua taua kotiro. I
ki a Rua no te Waimana taua tamaiti, ehara i
a ia te hiahia ki a ia engari nana tonu i whai ki
au. I ki nga pirihimana nui atu te mate kai o
nga wahine o nga tamariki e noho ana i Maunga-
pohatu.

  

I tahaetia tetahi whakaahua e £6oo te utu,
no muri mai ka tuhi mai te tahae kia utua
taua ahua ki te kore ka tukitukia e ia, utua
ana e te Mea o Ponekee £50, a kua whaka-
mai hokia inaianei.

6

TE PIPIWHARAUROA.

TE KORORIA O IHU.

HE kororia totika ranei ta Ihu? Kei te

whakama hoki te nuinga ki nga tikanga o
Te Karaiti kei te huna i te aroaro o nga tangata
mehemea ka whakaaro ratou ka kataina ratou
mo aua tikanga. E aku hoa na te pehea te

whakama o tatou? Na te kore kororia o Ihu?
Na te kuware ranei o ana tikanga? Tena kia
ata tirohia e tatou te mana o Ihu me ona tika-
nga. Ki te titiro tatou ki te 72 o nga waiata te

11 o nga rarangi ka kite tatou i enei kupu, " Ae,
ka koropiko nga kingi katoa ki a ia; ka mahi nga
iwi katoa ki a ia." Kei te tika ranei kei te he
ranei aua kupu? Tena, ko wai nga kingi nui o
tenei ao? Ko wai kei runga ake i a Kingi Eruera?
Na, i a ia e tango ana i tona karauna i koropiko
ia ki te aroaro o te tino pihopa nui o Ingarangi
a nana ia i potae i roto i nga kupu whakaatu
ki a ia ko Ihu tona ake kingi; a he kingi nui hoki
nga Emepara o Tiamani o Ruhia me era atu kingi
o Uropi a i tuohu hoki enei, ina ka karaunatia;

ara i tuohu ki a Ihu. Tera ano hoki tetahi
kai whakahaere nui, ara te tumuaki o nga Teiti
o Amerika, a Rohipera (Roosevelt), he tino
tangata tenei no te Karaiti, whakaae ki nga tikanga
o te whakapono, me etahi atu hoki. A tenei
etahi atu kei te ahu penei, ara te Emepara o
Tiapana, i mua ake nei ka whakaaro nga kai

whakahaere i te Paipera o taua whenua ki te
hoatu i te Paipera ki taua Emepara, o ko tono
kia whakaaetia taua hoatu, a ka ata whakaritea
te ra, te taenga atu o nga kai hari o te Paipera ka
karangatia ratou ki te ruma o te torona, e ki ana
i nga tangata nunui, ka tomo atu, ka ara ake te
Emepara i tona torona ka whakatika mai ki a
ratou, ka tuohu ka tango i te Paipera ka tuohu
ano, a pa noa tona rae ki te pukapuka, katahi
ka kawea ki tona torona ka ata whakatakoto ki
runga ka tu ki tahaki ka whai korero mo tona

whakaaro pai ki te pukapuka ra, a i muri ka
hoatu e nga tangata whakapono o tona iwi ake i
tetahi Paipera i te reo o Tiapani, a i pera
ano tona tango. He tangata korero tonu taua
Emepara i te Paipera a na tona whakaaro ki
nga tangata Karaitiana i puta te ture kia waiho
te Ra o Te Ariki hei ra okioki mo taua iwi,
a kei te kati nga kura me nga whare Kawanatanga
i taua ra.

A te Emepara o Haina, kua roa tona korero
i ke Paipera me nga pukapuka o te whakapono
Karaitiana, i te tau 1906 i puta te ture kia
whakaritea te Ra o te Ariki hei ra okioki
mo Haina a i pena ano te Emepara o Hiama
(Siam). Na e kite nei tatou kua tata te wha-
kaae a enei ki a Ihu.

Na mo te wahi tuarua o te rarangi, " Ka mahi
nga iwi katoa ki a ia " Kaore pea e kitea inai-
anei tetahi iwi kaore nei etahi o oria tangata e
waiho ana i a Ihu hei Ariki mo ratou,.e kore
pea e taea e tetahi te haere ki tetahi whenua a e
kore kitea ki reira nga whare karakia o te Karaiti,
ara, kua whitingia nga whenua e -te kororia o to
tatou Ariki, a ka kitea tera i korerotia e Napo-
riana (Napoleon) "E kite ana ahau kei te wha-
kaae nga tangata pai ki a Ih, u hei rangatira mo
ratou" Ae ra, e hoa ma, na te kuare o te tangata
i whakama ai ia ki a Ihu, ki ona tikanga, na tena
kia whakarere tatou i tenei ahua, kia whaka-
honore tatou i tera e whakahonoretia ana e nga
tangata whai whakaaro kia whakanui tatou i tera
kei a ia nei te mana i te rangi, i te whenua ki a
ia e whakanuia ana e nga ope nui o te rangi, kia
ata rapu tatou kia kite noa tatou ko ana ture,
ko ana tikanga, he ture whakaora, he ture whaka-
rangatira, he ture whakamarama,a ma ona
tikanga e u ai tatou ki nga tikanga atahua, tikanga
pai, tikanga whakakoa, kia whakama tatou ki nga
mea e rere ke ana i tana e pai ai kia kakama
ki era mea kua homai nei e ia, me waiho ma
nga ware, ma nga tutua te whakama ki a ia.
Kia whakanui tatou i tona ra, kaua e whaka-
pokea, e whakanoatia ki nga raweke noa iho, me
waiho he ra nui mo nga mahi mo nga whakaaro
whaka-te-Atua, kia tau ai te manakitanga o taua
ra ki a tatou. A, e ka kai tatou, kei rite ki nga
tangata kaore nei e mohio ana ki te hoatu i te
honore ki te tangata honore, ara kia whakawhetai
tatou mo te kai homai i te kai kia tatou ara
ki te Atua, engari me korero tonu tatou i ana
Kupu i roto i te Paipera kia haere totika ai
tatou a taea noa te rae karangatia e Ia ana ake
tangata ki tona Rangatiratanga a i te mea i kitea
tatou i roto i enei i a tatou i tenei ao, ka
rangona ano e tatou tona karanga i a tatou kia
noho kia Ia i te mea kaore tatou i whakama
ki a Ia me ona tikanga.

F. H. S.

I runga i nga korero a tetahi pakeha mau ana
etahi pakeha tokorua i Kawatiri mo te kohuru,
muri tata iho ka hamenetia te pono e te roia
o te tokorua nei mo te kohurutanga i taua
pakeha ano. 

Hei te 9 o nga ra o Akuhata u mai ai te taua
manuao o Amerika  ki Akarana. E haere ana
he Maori ki te haka i Akarana engari e mea ana
a Wiripota mema mo Pitoone kaua te Maori
manaaki i ana pakeha no te mea he iwi whaka-
hawea tera ki nga iwi Maori

HE KUPU WHAKAMARAMA.

NGA PUAWAI NGA KINAKI O TE
HUI KI PONEKE

Kaore matou i haere mai ki konei kia wha-
kaakona matou e te pakeha.

He tono taku ki te iwi pakeha kia unuhia
matou te iwi Maori e te pakeha i roto i ona
whare whakamatakitaki; kia mutu to ratou wha-
kaaro penei na heoi ano te painga o te Maori
hei haka.

Ina maua te iwi Maori e tau nei i runga o te
pae e whakamatakitakina nei, a ko koutou ko nga
pakeha nga kai whakamatakitaki.—A T. Ngata.



Kei te miharo pea koutou ki a au ki tenei
kiri mangu e whai kupu nei ki a koutou ki te
pakeha—ko tenei mea ko te kiri he rahirahi
noa.

I pakanga a Hone Heke ki te pakeha, a he
mokopuna tana kei te Paremata; i pakanga a
Titokowaru ki a koe ki te pakeha, a he mo-
kopuna au e tu atu nei na Titokowaru, au e
mihi atu nei ki a koutou. Awhinatia te iwi
maori haunga e a koutou moni engari e a koutou
tauwira.—Rapata Tahupotiki.

ft

I te pakarutanga o tetahi kaipuke ki Whaka-
puaka na Huria Matenga i tiki te taura i ora
ai nga pakeha; i tenei ra ia he waka Maori kei
te akau e akina ana e nga tai nunui o te moana
kei te karanga mai nga tangata o runga, "Pakeha e,
haere mai ra ki a au! " E kore ranei koutou
e rongo ki te karanga a te Maori?—Perere Peneti.



Ehara i te mea ma te kura rawa e mohio
ai te tangata ki te ahuwhenua, ma te puku mahi
noa e whakaako kia mohio. Ki a au nei ka 12
ano nga tau o te tamaiti e hoatu ana he toki
hei ngaki ngahere, kia koroua ra, kia mohio ki
te mahi ka tuku ai ki te kura.—Wi Pere.



Kaua taua e whakawhirinaki anake ki te Ka-
wanatanga, me awhina ano taua i a taua, he
tikanga tutua te inoi kai ki te Kawanatanga.—

Hone Heke.



Ko tetahi take i kore ai e kaha nga Kaunihera
Marae he kore mana. Kei nga kaunihera nga
ringaringa o te parau kei te Kawanatanga ke ia
nga tau o te paraire, te tukunga iho he kotiti no
te parau. Ko te kakau o te toki kei nga Kau-
nihera ko te mata kei te Kawanatanga—me
pehea e hinga ai te rakau?

Me tuhituhi to taua reo tu te Maori kia ngaro
ake ai taua e mohiotia ana he reo ano to taua

inahoki e kiia ana he iwi ano te patupaiarehe
Otira ko wai te tangata e mohio an ki te ra o
te patupaiarehe?

Kua wareware te tangi a o taua tipuna, "Te-
na koe," ko te tino tangi inaianei, " Kia ora." E
hika ma, ko te putake mai o tenei kupu no roto
o nga whare inuinu waipiro.—Nikora Tautau.



He maha nga mate e iki nei i te Maori ki te
po, ko tetahi mate nui e patu nei i te Maori ki
te ki a te pakeha ko te mate nei ko " taihoa."
Kei te pohehe te pakeha no te Maori tenei mate
nou ano no te pakeha tenei mate nau i whakapa
ki te Maori. I nga ra o nehe, i te mea ko te tao
tonu a te tangata tona manawa kaore he wa mo
te mangere, mo te taihoa, no te taenga mai o te
pakeha katahi ano te Maori ka mohio he taihoa
ano ia tetahi mea.—Takuta Te Rangihiroa.

ft

E te Maori herea to waka ki te whetu, kaua
e herea ki te hinatore.—Te Taute.



Me tango mai a taua kotiro i te hau poke o
te kihini, me whakanoho ki roto o te hau pai o
te paara.—Takuta Pomare.

ft

Pehea ra te whakaaro o Takuta Pornare mo
te hau o nga wuuru-heti, he pai ake pea tera
i te kihini?—Reweti Kohere.
ft

Me whakaako a taua wahine ki nga mahi o te
whare, kia kaua e mangere, na te mangere hoki
i hoatu ke ai ma te kuri e horoi nga paepae.—
Tiwi Kara.

ft

Na te waipiro i mate ai tetahi tangata o
Whanganui ki te wai, a na te kore waipiro ka
mate he rangatira no Hawera Takarangi Mete

Kingi.



Ka nui te haurangi o toku takiwa, ehara i te
mea he kore e whakaakona; ka nui te whakaako
ka nui ano hoki te haurangi—ka piki ngatahi

raua.—Kurahaupo.

ft

Ko te patu pai mo te waipiro kaua e tapahia
i te whiore engari me tapahi i muri atu i nga
taringa—ma kona anake e mutu ai tana ngengere.
—Atakinihana.



I a tatou e tata ana i a Wai piro me titiro
ano hoki tatou ki tona teina ki a Hikareti—he
teina kino rawa tena. Ka whakahe au ki te
tangata mo te puhipuhi hikareti, ka mea mai
ki a au, " Titiro ki o tatou takuta, e rere ra te
paowa o te hikareti."—Huta Paaka.

8

TE PIPIWHARAUROA.

Kaore he kura ke atu mo taua mo te Maori
hei whakaako i a taua tamariki ki te ahuwhenua,
ko Te Aute ano, e 4000 eka te nui o te whenua.
—Reweti Kohere.

ft

Ko te tino mahi ma te kotiro he ako ki te
tunu kai, ki te tiaki whare, ki era atu mahi
hoki a te wahine, ehara ite whika, i te tuhituhi,
i te ako ki nga reo.—Rein Taute.

ft

Ko te waipiro tetahi mea nui e whakararu-
raru nei i te Maori.—Te Waari.



Ko tetahi mate o taua o te Maori ko a taua
tikanga Maori kua ngaro. Ko au anake ko Ma-
tatua kei te kotahi ano toku reo, noku anake
nga koroua moko, inakoa e titiro ake nei au
kore rawa he mea moko a taua na reira au i
mea ai me ta ki te moko nga rangatira katoa i
tae mai ki tenei hui, ko koe tonu hei tuatahi
e Timi.—Te Pouwhare.


Ko taku rarangi kei te tahi o nga upoko o Te
Waiata a Horomona, te 5 me te 6 o nga ra-
rangi, " He mangu ahau; otiia he atahua ano,
kaua e titiro mai ki a au no te mea he mangu
ahau no te mea i titira make ra ki a au." He
pango te kiri o te Maori, otira he nui ano tona
pai; he toa, he aroha, he kore e wareware ki ona
whanaunga; na te pakeha te Maori i ako ki te
haurangi, ki te apo, ki te purei moni, ki nga kino
huhua. E kiia ana ko nga iwi kiri ma nga iwi
rangatira, ko nga iwi kiri pango hei pononga. Ko
koutou e raru, ka riro i a matou a te Karaiti
e kiia ana hoki he iwi kiri mangu nga Hurai, na
te Karaiti ano hoki te kupu kahore ia i haere
mai ki te whakatupu-rangatira engari ki te whaka-
tupu-pononga. Pai noa atu ko matou ko te
Tama a te Atua hei pononga mo te pakeha.—
Reweti Kohere.

Maori a ngaro noa atu. Koia nei tonu te he o
te Maori ka wareware te takaro ka pukuriri,
ka timata te riri.

Kua mutu te purei a ngo tangata o Ingarangi ki
Niu Tireni, 18 o ratou pureitanga, 10 i riro i a
ratou, kotahi te ritenga. Konga pureitanga enei
kaore ano kia panuitia—

Ingarangi ... ... 17 Wairarapa ... ... 3

„ ... ... 13 Poneke... ... ... 19

„ ... ... 6 Otakou... ... ... 9

„ ... ... 14 Murihiku ... ... 9

„ ... ... 5 Niu Tireni ... ... 32

„ ... ... 12 Timaru... ... ... 6

„ ... ... 4 Kanatipere ... ... 8

„ ... ... 22 Mawhera ... ... 3

„ ... ... 12 Whakatu ... ... o

„ ... ... 3 Niu Tireni ... ... 3

„ ... •••25 Heretaunga ... ... 3

„ ... ... 26 Turanga... ... ... o

„ ... ... 12 Manawaru ... ... 3

„ ... ... 9 Whanganui ... ... 6

„ ... ... o Taranaki ... ... 5

„ ... ... 26 Rotorua (Maori)... 3

„ ... ... o Akarana ... ... 11

„ ... ... o Niu Tireni ... ... 29

RONGO O TE TOMINIONA.

ITE kore otetahi pakeha e tupato tutuki
ana tana keepa ki tetahi vvahine pakeha
o Nepia. I te hamenetanga a taua wahine utu
ana taua tangata £117

I mea te Free Lance nupepa o Poneke—"Kua
tae mai a Rua ratou ko ana apotoro ki Poneke
nei. Ko te wawata o Rua kia hikitia ia ki te
whare o runga pera me Mahuta. Ko te he o Rua
mo taua whare he roroa rawa nona makawe ko
nga tangata hoki o te whare o runga he hore katoa.
Tera e tokomaha noa atu nga poropiti e maru
i nga makawe o Rua.

TAKARO.

E toa ana, e hinga ana, te tiima putupooro
o nga Maori o Turanga i haere nei ki
Ahitereiria ki te purei moni, ko tetahi o ratou
pureitanga e kore e ahei te kiia he takaro engari
he riri. I hopukia hetia etahi o nga Pakeke e
te pakeha, ko te Maori tena ka taia te pakeha
ko te rerenga ake o te pakeha ka tu te moto ki
te Maori, ko tetahi Maori tena ka motokia
ano te pakeha, katahi ka ngangare. No te wha-
kamutunga o tetahi o nga pakeke e te rewhari ka
mutu katoa te purei a nga Maori, ka rere mai
nga tangata o waho ka ruri, ka ngungurutia nga

NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.

Ngakete Tutoko, 5/; G. G. Boyd, 7/6; Henare
Katae, 10/-; Noa te Rangirua, 10/-; Wiki Topia,
10/-; Mrs Topi, 2/6; Te \\Heoki Mane, 5/; Hohaia
Paniora, 5/; Hone Iraia, 5/; Rev. A. Williams,
£1; P. McDonnell, 5/; Rev. Hone Kaipo, 5/;

Ngatai Wanoa, 5/; Hohepa Te Pin, 5/; Ngawati
Aperahama, 2/6; Hohepa Pihari, 2/6'; Witinui
Kainamu, 2/6; Tame Pera, 5/; Miss Keith, 10/-.

 Me tuku katoa nga Pitihana Waipiro ki a A. T.
Ngata, Wellington.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

9

HE WHAKATAUKI, HE TITOTITO,
HE PEPEHA.

He nui pohue, toro ra raro.

He nui tanata, na te kai i whangai.

He nui te ngaromanga, he iti te putanga.

He oho, ka toa a Mahanga.

He oti rawa te mea o Tukuparenga.

He pakaru a waka e taea te raupine mai.

He parenga maro to te po.

He pai kai e kore e roa te tirohanga, he pai kanohi
e roa te tirohanga.

He pai tane e kore e reia, he kino wahine ka reia.

He panehe toki ka tu te tangitangi kai.

He pata ua ki runa, he ngutu tangata ki raro.

He pirau kai ma te arero e kape.

He pokeke Uenuku i tu ai.

He puia taro nui, he ngata taniwha rau, e kore e ngaro.

He pukai to Tu, he pukai to Rongo.

He pukepuke maunga e pikitia e te tanata, he puke-
puke moana e ekeinga e te waka, he pukepuke

tangata e kore e pikitia.
He rei na niho, he paraoa nga kauae.
He takapau pokai na uri o Paheke.
He tangata momoe, he tangata mangere, e kore e

whiwhi ki te taonga.
He ta kakaho ka kitea, he ta tangata e kore e kitea.

He ta whatu pueru ka kitea, he ta ngakau e kore e

kitea.
Tangi ta te tamaiti, whakama ta te koeke (kaumatua),

tae ki weriweri, he tohe rara tona otinga.

He tao rakau e karohia atu, ka hemo: he tao ki

werohia mai, tu tonu.
He tao rakau e taea te karo, he tao ki e kore e

taea.
Ka mahi te tawa uho ki te riri, he tawa para, he

whati kau tona.
He riri ano ta te tawa uho, he riri ano ta te tawa

para.

He tira paraoa, he kai te whakahaua.
He titi rere ao kitea, he titi rere po e kore e kitea.

He toa taua, ma te taua; he toa piki pari, ma te
pari he toa naki kai, ma te huhu tena.

He toa taua, ka mate taua he toa mahi kai, ma te

huhu tena, he pepe hanehane.
He toa riri, he kai tena ma te ahi: he toa piki

rakau, he kai tena ma te pakiaka he toa rere

moana, he kai tena ma te wai: he toa naki kai,

he kai tena ma te oneone.
He toa taua, he toa paheke: tena ko te toa mahi

kai e kore e paheke.
He toa riri, he toa pahekeheke: he toa mahi kai,

he toa mau tonu.
He toa kura, he toa pahekeheke: he toa mahi kai,

erangi tena e roa te kawenga
He tukemata ano to te taonga.
He ua nehu ka patua  

He wahine, he oneone, i ngaro ai te tangata.

He wahine te mea i pura ai te kanohi o Tahuroa.

He whata to Maru ka tika.

He wenewene ki tai, he wenewene ki uta.

Winiwini ki uta, winiwini ki tai, taku waewae tapa
ki te kura.

He whakatau karanga tino taka iho a Te Kahu.

He wha tawhara ki uta, he kiko tamure ki tai.

Hina iho, tomo atu te pa.

Hohonu kaki, papaku uaua.

Tu ana Raeroa, noho ana Raepoto.

Noho ana a Raepango, ka riro i a Raewhero.

Ka tu nga tai o Rakei-mata-taniwha-rau.

Ko te manu i motu i te mahanga e kore e taea te
whai.

Homai ma te tahataha, ma te pari.
Homai te ata o te kai.

Homai te kaeaea kia tokomahar) atia, ko te kahu te
whakaora waiho kia rere ana.

Homai te pito mata ki te pito maoa.
Homai te pito mate ki te pito ora.
Huakatoa anake i ora.
Mua ata haere, muri tata kino.
E mua ata haere. e muri whatiwhati waewae.
Iro te iro, homai kia kainga, ka kai hoki ia i a au.
I nga a ra o te pai hei pai, i nga a ra o te kino hei kino.
I motu mai i whea te rimu o te moana?
I taia te moko ki te aha?
I paia koia te reir) a?
I taka i te rakau mo Taitua.
Iti noa ana, he pito mata.

I whea koe i te ngahorotanga o te rau o te kotukutuku?
Ka eke ano i te puke ki Ruahine.
Ka haere Rangipo, ka haere Raeroa.
Kahore he tangata o te ra, ko mea anake.
Kahore he tarainga here i te ara.
Kai hanu, kai hanu, hoki mai ano koe ko to koiwi.
Kai mata, whiwhia: moa, riro ke.
Kainga te kai, kei ao ake te rangi ko Mangawhero.
Ka ki kopu, ka in whata.
Kai atu, whakairi atu ki te pataka.
Kakariki tunua, kakariki otama.
Ka kata a Kae.

Ka kore atu ano i a Waitaia-iti a Waitaia-rahi.
Ka mate he tete, ka tupu he tete.
Mate atu he tete kura, whakaete mai he tete kura.
Ka mate kainga tahi, ka ora kainga rna,
Homai kia kaina, kei puta mai hoki he noho ke.
Ka ngaro te kai, e mitimiti ta Tuwaewae.
Ka maunu te puru o Taumarere.
Kahore a te rakau whakaaro, kei te tohunga te

whakaaro.

Ka oti U: katikati   a te kawau   wahi nui.
Ka pa ianei he kahakura tu.
Ka pa ianei he matua  whare ka hanga;   ano kua: a oti no.

to

TE PIPIWHARAUROA.

KORERO TARA.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

EHOA tena koe. E hoa ina etahi korero
mo tau tono mo nga korero Maori.
Ahakoa kaore e whaipainga te tokomaha i enei
korero otira he korero Maori

" Ka noho a te Whatuiapiti,
Ka noho i a te Huhuti—
Ka puta ki waho ko te Wawahangaoterangi

to mua,

Ko Hikawera to muri iho,
Ko Keke to muri rawa."

I haere a Takuao ki Whakatane ki era takiwa
i pai tona haerenga tuatahi. I haere pai ia i
hoki pai, no te haerenga tuarua ka patu tangata
i te huarahi mana. Katahi ka whakatika nga
iwi o te huarahi ka patua a Takuao ka mate.
Katahi ka wahia ko tetahi taha i tukua ki a te
Whakatohea ko tetahi taha ki Hauraki, na era
iwi i kai ka pau  Te rongonga o nga whanaunga
o Takuao katahi ka whakataka he ope hei ngaki
i to ratou mate ka whiriwhia e nga tangata o He-
retaunga, te Ngare-o-te-Whatuiapiti mene ake
hokowhitu katahi ka haere ka tae ki Hauraki
ka hinga ta ratou pakanga ko Maramarua. Ka-
tahi ka waiho hei whakatauki ma na tanata o

 

Hauraki,

" Ko ia ano i taea mai ai
Te Riu o Hauraki kaore ko Tongatupapahu."

Tenei kupu tongatupapaku he hore hoko-
whitu enei tangata he hore anake. Ko o ratou
uri kei te ora i naianei kei roto o Heretaunga
he hore katoa.

Koia nei te whakatauki o tenei hunga hore i
hore iho i nga tipuna e haere nei ano i roto i
nga whakareanga tae mai ki naianei.

Kai te haere mai te taua a Ngatiraukawa ko
te Whatanui te rangatira. Ka puta te whakaaro
i a Ngatiupokoiri me puta ki waho me whakarere
te pa. Ka takoto nga matua ka whakatika he
toa ka ki mana te ika i te ati o te hoariri; ka
whakatika he toa i mua o tena matua o tenei
matua ka ki mana te ika i te ati. Katahi ka
whakatika a Wiremu Te Ota ano ka whaka-
tauki:—

" I ngaro pea au ki te awa
Haehae i riro ai mau te ika i te ati."

Tae rawa ake ki te wa i karapiti ai nana te
tangata tuatahi ara te ika i te ati ko Rangimo-
tipua.

Heoi ano,

" NEHE."

TE IKA RANGIORA.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.

MAU e tuku atu enei kupu ruarua nei ki
runga i nga parirau o ta tatou: nanu, hei
titiro hei whakarongo hoki ma te iti ma te rahi
e noho mai ra i nga marae ataahua o Aotearoa
me Te Waipounamu me o raua mokihi ririki.

I tetahi rangi ka maanu te waka o tetahi
tangata toa ki te moana nui-a-kiwa, tokowha
ratou i runga i taua waka, he waka iti noa, i
haere ratou ki te hi ika, ko taua waka he waka
pakanga, kati ia ratou ka maanu ki waho i
haere kore rakau ratou ara patu i te mea kua
houhia te rongo mo te wa poto. I a ratou ka
puta ki waho o nga koi ka  tukua te punga. Ki-
hai i takitaro kua kitea mai te waka ra e tau
ana, katahi ka maanu mai te waka taua, ko-
tahi rau nga tangata i runga, katahi ka whakaheia
mai te waka o te tokowha nei ki hei i roa kua
kitea atu e te tokowha nei taua waka. Ka
mea atu te toa nei ki ona hoa ehara tenei i te
maanu mai ki te hi ika, engari ko tatou e mate
ana, heoi taku kupu ki a koutou kia kaha ki
te riri kia mate rawa ake ai koe ka whai utu
mou. Kati inaianei hutia te punga, ka hoe kia
kaha tonu kihai i roa kua piri mai te waka
taua nei ki to ratou, ka pakanga ratou i konei,
kihai i roa ka mate nga hoa o te kehua toa nei
ka tu ko ia ki te riri ki te rau tangata, ka roa e
riri ana ka peke ia ki te moana riri ai. Ko
nga tangata i mate i a ia e wha tekau. E tama te
taane e! I taua wa ka mau ia te hopu, e te
ono-tekau tangata. Katahi ia ka whakatauaki,

" Mehemea ana i uta te karoro nei e tiu ana
rere ana nga kirikiri o Tamateatipi."

Ko te tikanga, mehemea ana i uta kaore he
morehu i a ia.

I muri mai ka ngakia te mate o aua tangata.
Ka maanu te waka ki te moana he vvaka
taua e 200 nga tangata o taua waka, ka whatiia
he rau rangiora ki runga hai ika, ka tau taua
waka. Ko te nuinga i takoto ki roto i te waka
he iti nei i te noho tu i runga. Kai te hi ika ko
nga ika he rau rangiora hei whakapati. Kaore i
roa kua kitea mai ka maanu mai taua waka,
nana ra i patu aua tangata. Piri rawa ka pa-
tua kaore he morehu kaore he aha. Ka kiia
tena pakanga ko " te ika rangiora."

Heoi, naaku,

Na WHATATUTU.

[E whakapai ana te Etita ki te hoa i tuku
mai nei i enei korero kia tohungia. Pai atu
me i whakaaturia nga ingoa  o nga toa nei. to ratou
kainga, te tauranga ika. Tena ano   tetahi atu
korero tukua mai.—ETITA, i

HE KUPU WHAKAMARAMA.

11

PITOPITO KORERO.

E 31, 668, 000 eka te nui o te whenua o
tetahi pakeha o Ahitereiria ko Sydney
Kidman tona ingoa. I tona timatanga ki te
mahi tekau hereni te utu mona i te wiki, ko-
tahi tana hoiho, inaianei 10, ooo ana hoiho,
1oo, ooo ana kau, he tini te hipi.

No te tau 1898 ka whakaaturia tetahi ropu
Hurai, ko te Ropu o Hiona te ingoa, ko tona

tikanga he whakahoki i nga Hurai ki Kanaana,
ko a ratou moni e Ł2, 000, 000,

Te.kau-ma-toru nga tau i noho ai tetahi ta-
maiti rar] ati ra o Ingarangi i nga koraha o Amerika
ko tana mahi i reira he whaiwhai kau. Nana
ano te ki e 600 nga kau i tahaetia e ia. Ia ia
i te  koraha ka tae atu te kupu kia hoki ia ki
Ingarangi hei upoko mo tona whare, he momo
rangatira hoki ia. Ko Sir (Ta) Genile Cave-
Brown-Cave.

HE WAIATA NO HAWAII.

Na "TIPIWHENUA."



HE WAIATA MO TU.

KO Tu ano tetahi o nga atua o Hawaii. Kei te Maori katoa enei atua: a Tangaroa, a
Tane, a Rongo, a Tu. He roa te waiata mo Tu, ko etahi kupu torutoru nei enei.

HAWAII.

Aole i like ka Naia,

I Kona ihu i kihe i ke kai,

Kona kino i kai; O ka mano-la.

Aole i like—Ku.
Aole i like i ke hokii,
I ka hawana ai pua Lehua,
Ta Oo, Manu o Kaiona-la.

Aole i like—Ku.

HAWAII.

He kanaka ia,
He Akua Ku,

He ulele Ku mai ka lani,
He haole Ku mai Kahiki,
He mau kanaka ia ena,
Ewalu hoi nei kanaka,
O Ku, o Lono, o Kane, o Kanaloa,
O Kane-makaiahuawahine,
O Haihaipuaa, O Kekuawalu—la,
Ua like.

MAORI.

Kaore i rite ki te tupoupou,

I tona ihu e tihe ake nei i te tai,

Ko tona tinana kei te wai; me te mango ra.

Kaore i rite (ki enei)—a Tu.
Kaore i rite ki te huango,
Ki te (manu) kume kai i nga pua a Rehua,
Ka Oo, Manu o Taitonga ra.

Kaore i rite (ki enei)—a Tu.

MAORI.

He tangata tia,
He atua Tu,

He karere Tu no te rangi
He heke mai Tu no Tahiti,
He (rite ia ki nga) tangata tokowha,
Ae, ki nga tangata tokowaru:—
E Tu, e Rongo, e Tane, e Tangaroa,
E Tane-mataiahuawahine,
E Haihaipuaa, e Te Tuawaru-ra,
Ko enei tona rite.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀