Te Pipiwharauroa,

he kupu Whakamarama

NAMA 97-

APERIRA 1906.

NGA AITUA O TE AO.

KO nga rongo» nui o enei ra ko te aitua
nui whakaharahara i puta nei ki
Hana Paraniko—he ru he kapura—kua
tuhia e matou nga korero kei tetahi wahi
atu. Kahore ranei he reo ki a tatou a ki
te ao katoa i roto i tenei mate kino. I te
matenga o etahi Hurai i te horonga o te
pourewa o Hiroama, ka mea etahi tangata
he nui no te hara o aua tangata i pangia
ai e te aitua, he penei ano hoki te whaka-
aro o etahi maori, otira whakarongo ki a
te Karati kupu, "Me taua tekau ma waru
i horoa nei e te pourewa o Hiroama, a
mate iho, e mea ana oti koutou, he hara
rawa ratou i nga tangata katoa e noho ana
i? Hiruharama Ko taku tenei ki a kou-
tou, Kahore: engari ki te kore koutou e
ripeneta, ka pera ano koutou katoa te

mate."

E whakaaturia ana e te Paipera te tahu-
nga a te Atua ki te ahi i Hohonga me Ko-
more, a ko te take he nui rawa no te hara
no te kino o aua pa. E whakaarohia ana
e nga tangata matau na te puia enei pa i
tahu a ko te tino hara o aua pa he puremu.
I mea a Rota ki te hoatu i ana tamahine
ki te hunga i haere mai ki waho i tona
whare, a i moea a Rota e ana tamahine
ano. Ka marama i te nui o te puremu ki
aua pa kua kore he hopohopotanga o te
tane o te wahine ranei ki nga tikanga pu-
remu. I te tau 79 A.D ka tanumia etahi
pa o Roma e te puia, a e kiia ana i tino
weriweri nga tikanga a aua pa i mua atu.
I te tau 1902 ka pakaru a Maunga

Perii a rnate ana te tini 6 te tangata, a i
tino mohiotia kahore rawa he hopohopota'
nga o nga tangata o aua moutere ki te
puremu. Na, ka ngaro nei a Hana Para-
niko i te ru i te ahi, me te ki ano a nga
pakeha e mohio ana ki taua taone, he ta-
one kino rawa. He mea miharo rawa te-
nei ko nga kainga katoa e pangia ana e
nga aitua kino he kainga kino katoa, ko
te tino hara he puremu, (otira kaua etahi
whenua e penei na to ratou tika ake i nga
tangata o Hana Paraniko i kore ai e taha-
na ratou ki te ahi e taupokina ranei e te
ru, engari puritia nga kupu a te Karaiti ki
te ngakau, e mea nei, "ki te kore koutou e
ripeneta, ka pera ano hoki koutou katoa
te ngaro."

Tuarua, kahore e mohiotia e te tangata
te wa e tangohia ai tona wairua.

Tuatoru, kia kaua te tangata e whaka-
pau i ona whakaaro katoa, i ana mahi ki
tenei ao anake. Ko te tino whakaaro nui
o te tangata o enei ra ko te whakapuranga
moni ko te mahi hei painga mo te tinana
anake, ka wareware, te wairua.

Ko te timatanga o tenei pa o Hana
Paraniko he teneti, he hopuni, keri koura.
I mua atu i te pakarutanga nei he pa tino
ataahua, ona whare nunui, tata ana ki te
20 nga papa, ona paparakauta, ona toa,
ona ti ata, ona kareti otira e 3 ano nga
meneti puranga ana i te whenua enei wha-
re whakapaipai he maha nei nga tau i ha-
nga ai. I te otinga o te whare ataahua a
te tangata ka whakahi tona ngakau mo
tona kaha, mo tona whai rawa, otira pa
kau te aitua puranga ana i te whenua ano he

TE PIPIWHARAUROA

whare i hanga ki te pukapuka. Heoi ra e
te tangata kia mohio "ko nga utu o te hara
he mate," "i a tatou ano e ora ana kei roto
tatou i te ma te," kahore hoki he pa tumau
mo tatou i konei, engari e rapu ana tatou
i tetahi i roto i nga wa a murinei, ripe-
neta kei mate tahi tatou,

KARERE KOHI MONI.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EPA mau e kokiri atu enei whakamara-
ma ki ta tatou pepa kia kite iho te
hunga na ratou nei ahau i awhina i manaaki i
toku taenga ki Turanga i te 27 o nga ra o
Hanuere nei i te tau 1906 ara i whakatakoto-
ria atu e ahau taku kaupapa kohi moni ki o
ratou, aroaro hei whakahou i to matou whare
huihui manuhiri hoki i Te Rere wahi o Opo-
tiki e uru mai nei o tatou hoa minita ki roto
karakia ai me o tatou momona,  Haraweiha
na hoki. Kati no reira e whakamoemiti ana
ahau ki te hunga na Ta tou nei ahau i manaa-
ki, i tautoko, i mana ai taku kohikohi, ina ra
kua mana ia Tatou. Heoi kia ora koutou i
Toto i te Ariki.

HE TOHUNGA WAHINE.

IMEA te Wairoa Guardian "Tera. he tohu-
nga wahine kei te mahi i tana mahi i Here-
taunga, engari kua riro whakateraki inaianei
kei te whakaora tangata. Kahore i roa aku
nei ka haere tetahi awhekaihe o te Wairoa he
tono i taua tohunga kia whakaorangia tana
tamahine, a ahakoa kahore tamawahine i kete
i te turoro, ko tana kupu tenei, "Ka ora to
tamahine inaianei," a e mea ana te papa no
taua haora pu ano ka ora tana tamaiti. Ka-
hore te tohunga i mohio he mate ano ranei to
te turoro, kahore noa iho pea. Ohira nui
atu te whakapono o te Maori, ki te tohunga
nei, a kei te huihui mai i nga wahi katoa ki te
kawe mai i o Ta tou mate, mate tika mate
ranei kei roto noa iho i nga whakaaro."

Koia nei pea te tohunga i poropititia ra e
Te Pipiwharauroa i a Aperira 1903» Nama
62, i mea ai ratou hei muri atu i a Te
Wereta he tohunga ke ara i mea matou, "Ko
tenei pea he tohunga e kore rawa e whakapa
nga ringaringa ki te tangata (pera me Were

ta) engari ko te kupu kau noa kia puta,
"Whakatika haere, na to whakapono koe i ora
ai." Kua heke a Wereta, ko tana mahi inai-
anei he whakahaere i te Ringatu, a he tohunga
ke tenei. E ki ana ko Ngatiporou, "Hei mahi
noa iho."

TUKU MONI KI TE MAORI.

KUA puta te ota o te Kawana i Toto i to-
na Kaunihera mo te tuku moni a te
Kawanatanga ki te Maori. Ko nga tono
moni me tuku ki te Komihana o nga Whenua
Karauna o ia takiwa o ia takiwa, mana e tiro-
tiro te ahua o te tono. Ki te pai te ripoata a
te Komihana ka tukua e te Minita te moni e
tonoa ana engari kaua e nuku ake i te utu o
te wahi tuatoru  o te whenua, i te
mea kahore ano kia whakapai, a a,
ko te moni me whakapau anake ki te hoko
kararehe mo te whenua, ki te whakapai, ki te
hanga taiapa me era atu mea e pa ana ki te
mahi paamu. Ko te itarete i runga i te £100
kia £5, kia 10 tau e utu ana.  E mea ana a
Hone Heke e tokomaha nga Maori e tono
moni i te Kawanatanga, katahi ano ka wha-
kaaetia tenei mana ki te Maori kia ahei ai ra

tou te whakapai i o Tatou whenua. He tohu
mo te mohio o te maori ki te mahi paamu me
titiro a Ngatiporou, kua 60, 000 eka nei o ra

tou kua pai te paamu. E 60, 000 nga hipi
kei runga i te whenua, haunga ia nga kau
maha. Kei te Wairoa me Nuhaka ko te ma-
hi a te Maori he kutete kau, a e nui ana to
ratou kaha.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

WHAIKORERO A APIRANA NGATA

WAI.O.MATATINI, WAIAPU.

HANUERE 12, 1906.

KI TE ROPU AHUWHENUA O NGATI-POROU.

Te roanga.

E Tama mai e Hine ma! Tena koutou.

HI.—KIA MARAMA KI NGA TURE E
MANA NEI.

Ka takoto ki o koutou aroaro ena marama-
tanga katoa, ko te mahi nui i muri iho ko te
whai kia noho marama to koutou ropu ki nga
Ture o te koroni, ara ki nga ture e mana ana
i tenei wa ki nga whenua penei i o te Tai-
rawhiti nei; ehara i te mea hei kura kia
whakatu roia rawa ia tangata, ia wahine ranei,
engari kia marama ai ki ia tangata te tahu o
nga ture e mana inaianei, e whai tikanga ana
kia tatau.

Ko te wahi taumaha tenei o te mahi kua
whiua mai ki runga ki au, a heoi e taea e au
i tenei wa ko te whakamarama a waha. Kei
te haere mai nga ra e taea ai e au te whaka-
pukapuka hei maramatanga mo to koutou
ropu, me era atu ropu o te tairawhiti e wha-
katuria penei i to koutou.

Ko te wahi e taea inaianei ko te tono atu
ki te Kawanatanga kia tukua mai ma to kou-
tou ropu nga kape Maori o etahi o nga ture,
hei tirotiro ma koutou i roto i o koutou hui-
huinga. Ko nga whakamarama ia kei nga
tangata ka taunga ki te korero i nga pukapu-
ka ture. I te taha o nga pukapuka ture ko
nga korero Paremata hei whakamarama haere
i nga whakaaro o nga mema o te Paremata, o
nga Minita hoki o te Kawanatanga i te wa e
whakahaerea ana nga pire i roto i te Pare^
mata. Tera au e tono kia tukua mai etahi
kape ki to koutou ropu takoto ai.

iv.—NGA TAKE WHANUI.

Ka mutu ena whakahaere ka pai ai koutou
te whakakaupapa tikanga ma koutou, i o kou-
tou ake whakaaro, me timata i nga take
whanui.

Maku e whakararangi etahi ki konei hei
tirotiro ma koutou;

i. Ko te here o nga whenua kei puare ano
ki te hoko a te Kawanatanga, a te tan-
gata noa ranei, me tino whakapumau e
koutou, me tino whakakaha.

2. Me whakaaro e koutou e kore e taea
e te iwi Maori te mahi te nuinga o nga
whenua e toe ana inaianei, a e kore hoki
e whakaaetia e te koroni kia takoto ma-
ngere noa iho aua whenua. Na reira e
kore e pai kia arai koutou i nga huarahi
e taea ai nga whenua e rite ana te tuku
atu ki te riihi. Heoi hei tirotiro ma to
koutou ropu, ko ehea nga wahi tika o
nga whenua o NgatiPorou hei tuku ki te
riihi, a he aha nga huarahi riihi pai.

Kei muri ake nei nga whakamarama
mo tenei taha.

3 Otira ko te tino kaupapa o tenei ropu i
whakahaerea ai kei runga i te whakaaro
ki nga wahi e hiahiatia ana o o tatau
whenua ma tatau ano ma nga Maori e
mahi. Ko te wahi tenei hei whakapau-
nga mo to koutou kaha. Ma to koutou
ropu e whakaupoko nga huarahi hei
whakatakotoranga atu ki te aroaro o te
Paremata. E kaha ai au ki te kawe atu
ki Poneke, me takoto atu i te iwi nui
tonu, a i nga ropu penei i to koutou he
kaupapa tono ki (Paremata

Engari kia marama to koutou ropu ko
te take nui hei whiriwhiritanga, hei wha-
kaaetanga ma to koutou ropu, ko te
MOKETE i te whenua hei punga moni e
taea ai nga whenua te mahi. Ko tenei
taonga ko te mokete he taina no te hoko,
notemea ki te he te whakahaere ka kore
e ea te mokete, ka mate te whenua.
Kaua e haere kapo to koutou ropu ki ru-
nga i tenei huarahi, engari me haere ma-
rama tonu kia kaha, kia roa, kia mara

ma ta koutou whiriwhiri i tenei take, kia
pai te whakatau, me mahi i runga i te
ngakau hopohopo, tupato kei aitua te
whenua; me mahi i runga i te manawa-
nui, i runga i te whakaaro ma tenei ana-
ke e taea ai he moni mo to koutou hiahia
ahuwhenua.

Ko oku whakaaro mo tenei take kei
raro iho nei e mau ana.

4. He pai hoki kia whiriwhiri koutou i nga
tikanga whakahuihui i nga paanga whe-
nua o te tangata, o te whanau, o te hapu
ranei; i nga tikanga wehewehe hoki kia
motuhake te paanga o ia tangata, o ia
tangata, o ia whanau ranei mehemea e
taea ana. Ko te kaupapa tenei o te wha-
kawhitiwhiti paanga. He mea tenei i
whakapuaretia e te ture i mua, kei te
waihotanga hei raweke ma nga pakeha
moe i nga wahine Maori ka araitia e te
Paremata. E tika ana kia mahia nuitia

TE PIPIWHARAUROA

i tenei wa i waenganui nga ropu Maori,
me. ata whakatakoto nga tikanga whaka-
tupato kei waiho hei raweke ma nga
tangata hianga.

a,—NGA HUARAHI RIIHI WHENUA.

I runga i te. kaika mai o te iwi pakeha kia
hohoro te whakanohonoho ki te tangata i nga
whenua Maori ka hanga etahi huarahi wha-
kahaere nihi, a tae mai ki tenei wa' he maha
nga momo nihi. He mea tika kia tae rawa
atu, nga whakaaro o to koutou ropu ki era whir

iwhiri ai, tera hoki e akiaki ki roto o Waia-
pu nga tono nihi whenua a te Kawanatanga,
a nga pakeha o waho, a nga ropu taitamariki
o tatau ano. Kia takoto atu i enei ra etahi
tikanga ma koutou.

' E marama ai he aha nga huarahi nihi whe-
nua e puare ana inaianei mo nga whenua a
Maori me whakapiripiri nga rarangi e rite
ana o "Te Ture Kooti Whenua Maori 1894,"
me ona whakatikatika tae mai ki "Te Ture
Whakahaere Whenua Maori 1900 (e kiia nei
ko' Te Ture Kaunihera Maori) me ona wha-
katikatika, me te ture hou nei ara "Te Ture
Whakanohonoho i nga .Whenua Maori 1905"
(.e kiia nei ko Te Ture Muru Whenua.)

"i. Ka taea te whakakaporeihana tet: ahi
whenua Ina tu te Komiti, ka ahei taua
Komiti mehemea e whakaaetia ana e te iwi
no ratou te whenua, a e whakaaetia ana hoki
e te. Komihana o nga Whenua Karauna e te
Karitieki a te Katoa, e te Apiha Whakahaere
Whenua ranei mo te takiwa; ki te tuku i taua
whenua i tetahi wahi ranei ki te nihi.

 ' Ko te mate" o tenei huarahi ko te riro ke
atu o te nuinga o nga maha whakahaere ki
nga Apiha Kawanatanga, a ko nga moni ka
riro anake atu ma te Kaitiaki o te Katoa e
whakahaere e whakarato.

Ki taku titiro te: a e pai noa atu tenei hua-
rahi mehemea e tino whakakorea atu ana nga
apiha pakeha, kia motuhake: nai Ki te Komiti
te mana whakahaere. He huarahi tenei e pai
ana mo nga whenua nunui, a ka rite i, te Ko-
miti te ata wehewehe nga wahi hei nihi ki
nga Maori, nga wahi hei nihi atu ki nga. pa-
keha, nga wahi ranei hei paamu ma te toko-
maha.

2. Ka ahei noa atu tenihi i runga i nga
huarahi tawhito, ara, me haina takitahi haere
nga ingoa o nga tangata e hiahia ana ki te
nihi atu i o ratou paanga; i te mea kua wete-

kia e te ture o te 1935 nga  kia puare ai
te nihi whenua.

He pai tenei huarahi, a tera ano ona wahi
taumaha; Ko te pai ko te huarahi tenei kua
taunga tatau a Ngati-Porou; ka riro ma ia
tangata ma ia tangata e haina tona paanga,
tona paanga. Ko te he e kore pea a e tino ko

rerotia ki te wahi matoru nga tikanga o te
nihi, e kore ai e riro ma te maramatanga o te
tokomaha e whakatau te utu tika, te roa o te
wa hei riihitanga, ma nga tikanga o te nihi."
Tera hoki te hiahia o te pakeha e poka tonu
mai ki te wahi pai o te whenua. I te wehe ru i
tetahi o te whakaaro o te iwi, nga mea e hia-
hia ana ki te pupuri hei mahi paamu, kakare e
mau te nuinga o te tangata te taware e nga
tikanga o nga utu a te pakeha. Ka takoto
nga whenua, ka kopurepure haere nga wahi e

mau ki te Maori i roto i nga wahi e mau atu
ki te pakeha.

Ko toku whakaaro ia me ata momotu marire
atu nga wahi ma te pakeha, me hui kia ko-
tahi ta ratau na takoto; me wehe ke ano kia
takoto ronaki tonu nga wahi e mau mai hei
nihi, hei paamu ma nga Maori. Kaore e

tipu totika nga wahi Maori e whawhao ana
ki roto i nga wahi pakeha.

Ko te mea tupato ma koutou ko tenei.
Ka puara inaianei te tawaha o te nihi ki
nga pakeha; kei te noho rite mai a ratau na
moni, me o ratau na kaha katoa. Ko kou-
tou kei te hao noa atu kia pera tahi, otira kei
te tatari kia whanau mai he kaha, hei awhina
moni, he maramatanga ki nga tikanga. Ka 

noho koutou i runga i te awangawanga akua-
nei pea mahue ai?

3 Ka ahei te hapu no ratau tetahi whenua
ki te tuku atu ki te Poari (te kai riwhii o te

Kaunihera) ma te Peari e whakahaere i ru-
nga i te nihi.

Me rohe ake tenei huarahi ki waho i o ko-
utou whakaaro. No te paahitanga ano o Te
Ture Kaunihera Whenua! te tau 1900 i wha

kamatakitakitia ai tenei-huarahi kia Ngati-
Porou, kaore i manaakitia. A hei tenei wa
rawa ka manaaki ai? Kaore pea.

4' Ka ahei te hapu, ki te hiahia ratau kia
tukua to ratau whenua ki te nihi ki te tara-
nga hui ma ratau, kia tae mai ki taua hui, te
nuinga o nga tangata no ratau te whenua.
Hei roto i taua hui ka pooti ai ratau i etahi
tangata kia IO hei Komiti whakahaere, ka
whakatakoto ai i nga tikanga whanui hei riihi 
tanga mo te whenua. Katahi ratau ka wha.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

kamana ai i te Poari hei kaimahi ma ratau-
runga i te tikanga utu e whakaaetia i waenga-
nui i te Poari me te iwi kainga.

E pai ana kia ata whiriwhiri katoa tenei
huarahi.

5. E ahei ana te Minita Maori ki te tango
atu i tetahi whenua ka tuku atu ki te Poari,
ma te Poari e riihi. Ka mau atu te whenua
ki te Poari mo nga tau e 50.

Kotahi tonu te kupu mo tenei; hei arahi i
nga huarahi penei toku kahanga kia tu to
koutou ropu, me kore e oti he huarahi hei
whakatarewa i te ringa kaha o te Minita
Maori. Waiho mai tena ao pango i runga i
te takiwa whakatakataka ai, kei raro te ma-
hara e pokaikaha ana ki te tapatu i te whare
kei rere te toetoe, kei maku nga wahi nohanga
tangata. Homai ki roto ki te ngakau pama-
mae ai, ka whakapau i te kaha, kei kore ana
te tupuhi.

Ka rarangi mai ena ki te aroaro ka tae atu
nga whiriwhiri ki nga kupu mo roto i nga pu-
kapuka nihi. Tera atu te nuinga o nga ku-
pu, engari ko nga mea rarahi hei whiriwhiri
ritanga ko enei;—

(1). Ko te roa o nga tau e nihi ana. Kua
tau atu i te ture rohe inaianei ki te 50
tau. Ma nga whakariterite e whakataki-
taki a raro iho i tena.

(2). Ko te utu mo te eka. Kaua e tukua
kia riro ngawari atu te whenua ki te nihi.
Me mohio tatau e rite ana te whenua
inainei ki te tamahine ataahua i whaka-
puhia e nga matua, e whaia nuitia ana e
te hiahia o ia tangata. Ehara i te mea ko
koe ko te tangata nona te whenua, ara
ko nga matau o te puhi hei whai kia riro
atu te taonga, e kuare ai koe ki te tuku
atu i runga i te utu iti. Me whakaaro
hoki kaore tatau i te ao tawhito ra e nihi
ana i te whenua, engari kei muri nei kei
te wa o nga rori ataahua, o nga huarahi
ngawari e puta ai nga hua o te whenua
ki nga makete: kei roto tatau i te wa e
whai utu ana nga taonga o te whenua, e
maha ana nga raweke a te pakeha kia
whai kiko ia taonga, ia taonga o te whe-
nua. Ko nga whenua watea o te motu
kua momohanga, kua raunga iti, ko nga
tangata e hiahia ana mai kua tini ke atu.
Na reira kia pakari tonu nga utu e riro
atu ai i te pakeha te riihi.

(3). Kanui toku pouri mo nga wahi nga

here i runga i nga whenua Maori, he kore

kupu i roto i nga nihi whenua kia rahu-
atia etahi wahi e nga kai-rihii.

He tika tenei mo nga wahi whenua e
toe ana, a mea ake nei tukua atu ki te
riihi, kia takoto marama i roto i nga pu-
kapuka nihi kia rahuatia e te Kai-rihii
tetahi wahi ngahere, hei whakamarumaru
mo runga i te whenua, hei rahui wahie i
nga wahi e rite ana, hei pupuri i nga ma-
tapuna o nga wai. He aitua nui tenei
mea ake pa ki nga whenua, he kore ra-
kau, a e kore e taea e te Maori te pou
ki nga rakau pakeha hei whakamaru-
maru. He nui noa atu te 5 eka i roto i
te 100 eka hei rahui.

(4). Ko tetahi mea nui hei whakaarohanga
i roto i nga tikanga nihi, kia wehea teta-
hi wahi o te moni reti, ahakoa iti, hei
tautoko i nga whakahaere nunui mo te
iwi, ara

o. Mo nga tikanga o te whakapono.
6. Mo nga tikanga whakaako kura.

e. Mo era atu take nunui e pa ana ki
te iwi, hei mea hohipera, takuta,
rongoa, & <;.

Ehara i te mea kia nui rawa te moni hei
whakaarohanga engari kia wehe mane tetahi
oranga pumau mo enei huarahi, he maha nga
tau e whakapuranga ana ka nui, ka whatika-
nga ai. Kaua e wareware i to koutou ropu
te titiro whakamua atu, ki te whakatakoto
kaupapa hei painga mo nga uri.

(5). Me whiriwhiri te ropu i tetahi tikanga
nui e tonoa ana e nga pakeha kia whakau

rua ki roto i nga nihi o tenei wa,
ara, kia whakaeangia a ratau whakapai-
nga a te wa e mutu ai nga tau o te nihi.

Tera e koroukore  te pakeha ki nga nihi
kaore he kawenata i roto mo nga whakapae
nga, tera e whakaiti i te utu. Ki te whai
Kawenata pera tera e rahi ake te utu. Otira
me takoto ano hoki i nga Maori he tikanga
tupato i roto i nga riihi e whakaeangia ana
nga whakae painga, kia wehea i roto i nga
moni reti he moni ki kona whakatuputupu   ai,
wha kapuranga ai hei tieki mo te tau e mutu
ai te nihi. Ehara i te mea ka ea i kona nga
whakapainga, engari tetahi wahi.

E kore e tae rawa atu he whiriwhiri ma te
ropu inaianei ki nga tikanga ririki o roto i
nga nihi.

(Taria te roanga.)

TE PIPIWHARAUROA

Nama 100.

HEI Akuhata nei eke ainga nama o Te
PIPIWHARAUROA ki te 100, ara hei Aku-
hata te Tiupiri o ta tatou mokai; Ko te Nama
I no Maehe 1898. Hei te Nama 100 matou a-
ta whakataki ai i nga rorero o Te PIPIWHARAU-
ROA, o tona timatanga mai tae noa mai ki tenei
ra, ona he, ona mate', ona tika, ona kaha; ko ta
matou kupu ia inaianei he tono ki te iwi Ma

ori katoa kia tautoko i ta tatou mea, kia tuku
mai i a ratou oranga mo ta tatou manu, ara,
nga tangata katoa kua tukua atu nei ki a ra

tou. Meinga enei marama e wha hei tirotiro-
hanga i nga mea katoa e tu he ana i waenga-
nui i a koutou i a matou. Kia ora e te iwi.Kui,
Kui, Whiti, Whitiora!

WHAREKAHIKA KI WHAREKAURI.

  (NA TIPIWHENUA.)
PUKAPUKA HI.

I MUTU aku korero i tera marama mo nga
 Mooriori, a tenei ano etahi ko taku hia-
hia hoki kia pau katoa te tuhituhi nga korero
O tenei iwi, he iwi ka tata he ngaro, he iwi ho-
.ki kahore e mohiotia ana e te nuinga o te iwi
.Maori ona korero.

He iwi ataahua te Moriori, pai te  waihanga
6 te konohi, ma te kiri, tarewa te ihu. Ko eta-
hi o te Moriori rite tonu ki te awhekaihe te ma
o te kiri. He iwi tapu te Mooriori a ki ta ratou
ki ko o ratou tapu kei te patu i a ratou. E kiia
ana i kahakina tetahi wahine e te atua, i tata
ai te marama e ngaro ana, na runga i nga ka-
rakia maori a te ai oriori ka whakahokia mai.
He mango tetahi o nga taniwha o te Moriori,
ko te wahi i noho ai taua ika ko te awa o tawh-
anga ara ko te Awa patiki, Ki te mea kei te kino
"te awa ka whakapae taua mango i mua i nga
waka, he arai kei u ki uta;

Ko ta te Mooriori tanu i te tupapaku kahore
e tapuke ana, heoi ano whakanoho ai i te tupa-
paku ka whakapepeke i nga waewae, ko te u-
poko ka waiho tonu kia puta ana  ki runga, na
konei i toha tonu ai nga wheua i runga i nga
ngahere i te akau.

I tera o aku pukapuka i kiia e au i heke mai
te Moriori i Hawaiki, ko to raua matapuna ko
te Maori kotahi ano, waihoki ko te take mai o
te reo o te Moriori me to te Maori kotahi ano,
engari ko te whakahuatanga i te reo o te Mo-
riori he rohe ke noa atu, i tino rite rawa te wha-
kahua i etahi kupu ki te reo Ingarihi.

I te mea ka paenga nei nga korero he mea
pai kia tuhituhia nga whakapapa o te Moriori
hei titiro ma o tatou kaumatua. Ko tenei wha-
kapapa na Hapurona Pawai homai ki a au.

KO TE WHAKAPAPA O TAWHITI.

"Hohe^, matua, tangata. Ko Hohe^ Moeriki.
E hika, matangata, e ranga mo Wheteina." I
heke.mai i runga i a Rangimata.

Ruarangi

Muturangi

Wheteina

(1) Teitara Mataaroro

(2) Teitara Matapopoto

(3) Teitara Kokomeree

(4) Teitara Mutu
Harua

(1) Makao Atoa

(2) Makao Auha

(3) Matanga Nui

(4) Matanga Iti
(Ko.te Matanga he tangata rere penei me
te manu. I mate te iwi matanga i te kainga i
te pikitara, ara, rongomoana, ki te pakeha he
parakipihi. I pae taua ika ki te ngutuawa o Wa
ikato he awa e rere ana kite Whanga, katahi
ka timata te kai a te matanga. E kai ana ka ka

ranga ake te ika ra, /'Taukiri,"ara taku kiri. Ko
te matenga tenei o te matanga, a ki ta te Mo
riori he ika paihana te parakipiihi

Rauru
Raurunui
Raururoa
Raurekumawha

Raurumotihere

("Ka kau ki moana-kauteatea, ka ta te hi-
ku o Menemene, tata te hiku o Tangarowaiata,
momotu e urupoko tangata.")

Turahuruhuru

(1) Hapakiore

(2) Horopapa (Tirohia Pukapuka
II.)

(3) Tira
Ta Horopapa

(1) Tahu (Papa-mo konei te riri)

(2) Hopu

Hengamirewhitu

{1) Herenui

(2} Pare

HE KUPU WHAKAMARAMA.

(3) Moe (E kiia ana e Ngaitahu
ko te tupuna tenei o Ngatimamoe. Pukapuka 11.)

(4) Taikare

(5) Wakaroa

(6) Hitakupe
Ta Moe

Puahu (I moe i a Rangiura, he ma-
tanga.)

(1) Pohatutautua

(2) Pohatutauaro

Ta Pohatutautua
Mahuta
Tutemee

(Ko Tutemee te whakamutunga o te kai ta-
ngata. Ko tana umu kei Manukau. Ko nga ta-
ngata i taone e ia ko Roroki, ko Rongomai-Hu
toi, ko Paniapa, ko Hinepero, ko Hinepetaha,
ko Hinepetahua.)

Tauawari
Tamatoro

(1) Tauawari

(2) Tamarangai

(3) Weneke

(4) Tangarotehe

(Ka moe i a Nukuwakatia, he tamahine na
Rongomaiheri,, he uri no Taumata, he uri no
Rongomaiw.henua, he tangata ake no Whare-
kauri.)

(1) Tapata

(2) Tamatuaimi

(3) Tamakuaopare

(4) Rongomaiheri

Ta Tamatuaimi

(1) Tamakanohi Parau

(2) Tamatiare

(3) Takuruauru

(4) Tamatuhato

(5) Tamarangiauria :
Na Tamakanohi Parau
(1)  Hineraukura

(2) Hitiorokura

(3) Ropua
( He uri no Ropua a Hapurona Pawa.)

(Taria te Roanga.)

Kua turakina a Taui tohunga o Hiona e
tona iwi mo tana mahi apo, whakapau i nga
moni hei hanga whare ataahua mona. Kua
whakina e-tana. wahine i whai a Taui ki te
whakarere i a ia i whai hoki ia kia tokomaha
ana wahine. Ka wha te tinihanga o tenei
poropiti, tohunga ranei.

HE WHAKAAHUA ATAAHUA.

HE whakaahua tetahi mea nui atu te utu,
ara nga whakaahua he mea tuhituhi
na te ringa tangata, e tae ana ki te £10, 000,
nuku atu ki te £100, 000, te utu o te whakaa-
hua kotahi. Ko tetahi tangata matau ki te
whakairo whakaahua ko Holman Hunt. Ko te-
tahi o nga whakaahua a taua tangata kei Niu
Tireni nei e whakamatakitaki ana, te ingoa o
taua whakaahua ko "Te Maramatanga o te Ao"
(The Light of the World) ara he whakaahua
no Te Karati!, e tu aua i waho i tetahi whare
he rama kei tona ringa maui, ko tona ringa
matau kei te patuki ki te tatau o tetahi whare
e paringia ana e te tataramoa. Ko te tatau ko
te ngakau o te tangata, awhitia ana e te hara
ko te hiahia o te Karaiti whe tomo ki te. ngakau
ki te kawe atu i tona maramatanga.. I nga wa-
hi katoa e whakamatakitakitia ana tenei wha-
kaahua e popoke tonu ana te tini o te tangata
kia kite. I Poihakena tata tonu te tangata ka
mate i te popoketanga i te tutetutetanga. I pe-
nei ano i Akarana, i popoke ano. te mano o te
tangata kia kite i te whakaahua o te maramata-
nga o te ao; e kiia ana e 50, 000 nga tangata i
haere kia kite i tenei whakaahua miharo. Ko
te mea tino ataahua o tenei whakaahua.katoa
ko te mata o te Karaiti. Me i penei te whai
o te tangata kia kite i a te Karaiti ake, kua
marama o ratou ngakau, kua mohio ratou ki
te rangimarie me te hari pono

RARURARU KI NATAL.

KEI te whawhai te Kawangatanga o Naia-
ra, Awherika ki te Tonga; ki tetahi ra-

ngatira ra Huru ko Bamhaata (Pamapata) tona
ingoa. Ko te putake o tenei raruraru he ko-
renga no nga mangumangu e whakaae ki te
utu take, i whakaritea hoki e te Kawanatanga
kia utu takoha ia pakeha ia mangumangu kia
£3. No te haerenga o nga tangata tango ta-
koha ka patua e nga Huru. I puhia etahi o
nga Huru mo te kohuru, tena ko Pamapata
whakatu ana he taua mana, ka tomo ki te nga-
hare noho ai. Kei te whaia ia engari kahore
ano kia mau. Kua kauwhau etahi mangu-
mangu ko Awherika mo nga tangata ano o
Awherika ara mo nga mangumangu. He
nui ke atu nga mangumangu i nga pakeha, te
mangumangu pea ki te pakeha kotahi, a ka

hore hoki nga mangumangu e pooti ana mo
nga mema. Kei te wehi etahi o nga ranga^
tira ki te awhina i a Pamapata. Kei te wehi
te pakeha i tenei tangata.

TE PIPIWHARAUROA

NGA WHENUA MAORI.
WHAKAHOUNGA I NGA RIIHI.

IRUNGA i nga kupu whakahe a Pereiha
mema o Nepia mo te roa o te Minita
Maori ki te whakatutu i nga Poari i te mea
kei te hiahia nga pakeha o Heretaunga ki te
whakahou i a ratou nihi ma te Poari ra ano
hoki e whakamana ka tika ai, ka whakahokia
e Timi Kara

I mea ia, "Mo nga whenua maori i Heretau-
nga, e korerotia nei e Pereiha te whakahe o
nga pakeha mo te whakatarewa tonu i nga
nihi, me ata whakamarama e au te tikanga o
te ture i hanga i tera tau, ta te Kawanatanga
hoki whakaaro mo nga whenua maori i wha-
katakotoria i enei tau. He maha nga whe-
nua nunui no te maori kei Heretaunga, ka
maha nga tau i riihi ai ki te pakeha. Ka ta-
ta enei nihi te mutu a kei te whai nga pake-
ha kei a ratou nei nga nihi kia whakahoutia
ana nihi. Kia marama ai te ahuatanga me
ata whakataki nga korero a tae noa mai ki
tenei ra. I hanga enei riihi i waenganui i
te pakeha raua ko te Maori, engari i etahi wa
he tangata ke ara he kai whakahaere mana e
whakaoti te nihi. I aua ra kahore te Maori
i mohio ki te nui o tenei mea o te whenua, ki
ona painga. Ma te pakeha e whakarite te
utu ara ma te kai-whakahaere, hei painga mo
te pakeha, heoi ano te mea hei whakanui i te
utu ma te tokomaha o nga pakeha e whai ana
ki te whenua. Heoi ano ta te Maori ko te
takoto tonu o tona whenua, ko te nui ia o te
painga hei te pakeha anake

Otira tena tirohia te taha ki te pakeha, te
painga ki a ia i enei tau maha. He iti noa te
moni reti, haora i rite ki te ahua o te whenua.
I te tatau tonu o tonu whare ana kai mahi,
ko te iwi kainga tonu hei whakaiho i ana hipi
hei hepapa ranei, hei mahi ranei i era atu
mahi o te paamu. I enei tau tekau ma wha
ka taha nei nui atu te hua o te whenua o te
kararehe, kahore he wa i mua atu hei rite. I
piki te utu o te whenua, te utu o te huruhuru
o te mihi, a maringi ana te moni ki nga ta-
ngata mahi paamu, i a ratou anake te painga.
Kati inaianei kei te takare nga ngakau o te
pakeha kia whakahoutia a ratou nihi, kia riro
ai ano i a ratou enei whenua nunui me nga
painga katoa, a e mea pea ratou he tikanga
he ki te kore ratou e tukua kia hao i enei
whenua ma ratou anake.

Ko ta te Kawanatanga tikanga mo nga whe-
nua Maori he whakanohonoho i aua whenua
pera me nga whenua Karauna. A kei te whia

ano hoki te Kawanatanga ki te whakanoho i
te iwi Maori ki runga i a ratou ake whenua no
te mea e marama ana he iwi mohio te Maori
ki te mahi paamu, kia keri tahi raua ko te pa-
keha i nga hua o te whenua. E kore te tangata
e whakahe ki tenei ara ki te whakanoho i te
Maori ki runga ki o ratou whenua, ki nga wa-
hi e rite ana mo ratou, te awhina i te Maori
kia rapu i te oranga mo ratou i roto i o ratou
whenua. He whakaaro pai tenei, he whakaaro
aroha. Ko te whai kia rite te iwi Maori ki tona
tuakana pakeha ko te whakaako i a ia ki te
mahi, ko te mea tuatahi tenei hei whakaarota-
nga. Ko nga toenga o nga whenua o te Maori
kahore nei e hiahiatia e ratou, me hoko e te
Kawanatanga i runga i te moni tika. Otira ki
te kore enei whenua e hiahiatia e te Kawana-
tanga i te iti rawa, i te kore e rite mo nga mahi
ngaki e ahei te Maori te tuku ki te pakeha i
runga i nga tikanga o te ture o te tau 1905 e
mea nei me wehewehe te ahua o nga whenua i
te pai i te kino ranei o te whenua. I runga i te
Ture Whakanohonoho Whenua Maori o tera
tau e ahei te Minita Maori te tuku i etahi whe-
nua o etahi takiwa ki te Poari, mana e wariu,
kia mohiotia ai he wahi tuatahi ranei tuarua,
tuatoru, tuawha, a mana e whakakite te nui o
te wahi hei riitanga ki te tangata kotahi, kia
kaua e heke iho te utu reti i te £5 i roto i te
£100, o te wariu topu o te whenua. Ki te tika
te nihi ka whakamana e te Poari. E kore te
whenua e riihitia ki te mea kahore i karaihetia.

Ki taku whakaaro kei te tatari etahi pakeha
kei a ratou nei e riihi ana etahi whenua Maori
ki te whakaturanga o te Poari mo Heretau-
nga, a kua whakahoutia a ratou nihi. Ko te
reti pea o enei whenua kei runga i te wariu-
tanga tuatahi, na konei ko te mea tuatahi he
wariu hou ano i nga whenua maori o Heretau-
nga. Kei te panutia nga whenua maori i
enei ra. Kia oti te wariu katahi ka kaha ai
te mahi a nga Poari. He nui nga raruraru e
puta mehemea kahore te whenua i panutia.
Ko tetahi mea nui o tenei ture ko te whai kia
whiwhi te Maori ki te utu tika mo tona whe-
nua, na konei i waruitia ai nga whenua
Maori; ko te awhina i te Maori ki te mahi i
o ratou whenua; a ko nga whenua kahore e
taea e ratou te mahi ka tangohia e te Kawa-
natanga ka whakanohonohoia ki te mea he
whenua pai mo tera tikanga a koia nei i karai-
hetia ai nga whenua.

Ko te riri o nga pakeha mo te whakaroa he
whawhai kia wawe te whakahoutia a ratou
nihi. Otira me ata mahi kia whiwhi ai te
Maori ki nga painga o tona whenua. He
mea pai rawa ki te taea e tatou te whakaako
te Iwi Maori ki te whakapai i o ratou whenua,

HE KUPU WHAKAMARAMA

he pai ke atu i te tu o te Maori hei" rangatira
mo te pakeha, ara ko te pakeha hei utu reti
ki a ia. Ko nga pakeha ngakau aroha e wha-
kaae ki te tika o tenei tikanga.



KORERO TAEWA.

KAHORE he wahi i katoa e te mate tae-
wa pera me tera tau. Ko etahi kai-
nga kua kore rawa he kai, tae ana ki te ku-
mara ki te kaanga te matenga, kati ko te
Kawanatanga kei te whangai i enei ra. Ko
nga tangata i ora a ratou taewa ara ko nga
pakeha i whiwhi ki te utu nui, i eke ki te 2d
mo te pauna ki te 303. ranei mo te peeke ke -
tahi. Heoi ano he tirohanga ma Niu Tireni
i tenei tau ko Tahimania me Amerika. Ko
Wharekauri tetahi wahi kahore te taewa i te
mate, a mehemea e nui ana ta ratou mahi
taewa e rawe ratou, engari he tokomaha nga
tangata o Wharekauri kanui te taewa.

Ka whakato nga wahine ra i a raua
mara taewa no te kahanga o te tupu o ta
tetahi, katahi ka hoe tetahi ka hutihutia,
ko etahi o nga puke i hikitia hei wha-
kakapi mo nga puke o tana i mate, otiia tupu
tonu ano nga toenga, no te pakaritanga, katahi
te mea nana ra i hutihuti ka haere ki te karo-
karo i nga kai. Kia haere hoki te wahine nei
ki te kai i te kohua o nga toenga rawa, ka tino
tutuki tona ngakau ki te mutunga mai o te ki-
no. No nga mahi kohetehete a te wahine ka
wha tenei kino. E kiia ana he tata tonu enei
wahine.

KA MATE TE WHENUA.

KI ta matou rongo kei te whakariterite a
Timi Kara mo te hoko i tetahi whenua
maori kei waenganui i Opotiki me Torere,
12, 000 eka te nui. Ki ta matou rongo kei te
mea ano a Timi Kara ki te hoko i etahi whe-
nua o Waikato, ara kei Rakarana, kei Ka-
whia, kei Waitomo, kei Te Akau. I tae ano
nga tangata hoko a te Kawanatanga ki te ti-
tiro i te Aute, e 4000 eka te nui he whenua
maori kei a Te Wiremu e nihi ana.

Ki ta matou rongo i tangohia ai enei whe-
nua e. te Kawanatanga no te mea e tata ana
ki te rerewe tuaroa. Ka mate te Maori.

RONGO O NGATIPOROU.

Ite hui kawanga o Hoani whare karakia o
te Pariha o Rangitukia e £380 te moni
kohi. Nui atu te whakamihi a te tangata ki
nga haka a Tawa-mapua.

Ko te tino whakaaro o Ngati-porou i enei ra
ko te tua ngahere, ka ai te ture nou nei hei wa-
ro i te ngakau o t, e tangata. E maha nga rau
eka ngahere e hinga i a Ngatiporou i tenei tau.
I mama ai nga mahi a Ngatiporou nate pai o
ta ratou pakeha o Te Wiremu ki te tuku moni
hei awhina a ratou. Ka nui nga moni a Te
Wiremu kei runga i nga teihana a Ngatiporou
e takoto ana. Ko tetahi pai o tenei tangata ko
te tohutohu i te Maori mo nga mahi paamu
whakatupu hipi. Ko tetahi mahi nui a Nga

-tiporou i enei ra ko te whakaara waea korero
aia tarepoono, kei te tuhonohonoa nga kainga
katoa o Ngatiporou e te waea, i Tawhiti ki Ta-
umata-o-Apanui. I te kore o nga pakeha o
Te Araroa e whakaae kia tuku korero nga Ma

ori i roto i ta ratou waea, ka puta tu whakaaro
o nga Maori kia whakaarahia he waea ma ra

tou ano. Kua tata te tutuki te waea Maori ki
Te Araroa, pai ke atu i ta nga Pakeha. Ko
nga pou o ta nga Maori he mea kani ra ano,
pani rawa ki te ta, tena ko ta nga Pakeha he
mea whakatu noa ki runga rakau. E tika ana
ia kia kiia ta nga Maori na nga Pakeha, ta nga
Pakeha na nga Maori. Tera pea e eke ki te
100 maero te roa o nga waea a Ngatiporou ina
oti katoa. Kei te kohi moni hoki te Whanau
a"Apanui kia tae atu ai te waea ki to ratou ta-
kiwa. Kia kaha e te Iwi, tangohia te matau-
ranga o te Pakeha na reira nei ratou i kiia ai
he iwi. Ring off!

HINU WHENUA.

Kei te hari nga tangata o Taranaki i te pu-
tanga o te hinu whenua ki Moturoa, Niu Pare
mata. Nui atu te rere o te hinu inaianei, te
pai hoki o te hinu, te ma. He maha nga tau
i tohe ai te pakeha, ka kitea nei te hinu. I pa-
oa he hinu ki te Rotokautuku, Waiapu, ki Tu

ranga nei, ki te Kotuku, Waipounamu kore ra-
wa i kitea, a hei Taranaki ka kitea. Kei te
whakaturia he kamupene hei whakahaere, kia
£500, 000 te moni. Ko nga hea £1 ka eke kei
te £50 inaianei. Hei huarahi hou tenei mo
te moni ki Niu Tireni.

No te Ratoru te 9 o Mei i mate ai
a Peka Kerekere, he tino rangatira rio Tura-
nganui.

TE PIPIWHARAUROA

TE MEA E KATEA NEI.

ERUA nga mea tino nui e matea ana e
te tangata: Ko te ora roa, ko te hari.
E matea nuitia ana e te nuinga o te tangata
te moni, ehara i te mea mo te moni ake, enga

ri mo 'nga mea e riro mai ana i te moni, mo
te whare, mo nga kakahu ataahua, mo nga
hoiho, mo nga paki, mo nga motoka ranei, ki
ta te kikokiko whakaaro hoki ki te whiwhi ia
ki enei mea ka kite ia i te hari, i te ngahau,
ka ingoa nui ia ki te tangata. Otira kei runga
ake i te hiahia o te tangata ki enei mea katoa
apiti atu ki te hari, ko tona hiahia kia ora roa
tonu ia, na te Atua tena hiahia i whakato ki
Toto ki te ngakau o te tangata. Ko nga ta-
ngata e kore ana e pai ki te ora, e patu ana i
a ratou ano, kahore nga whakaaro i te tika
engari kei te porangi. E koe, e korero nei i
enei korero, he aha te mea nui e matea ana e
tou ngakau? Ehara ia nei i te ora me te ha-
ri? I te mea na te Atua tenei hiahia i wha-
kato ki roto ki te ngakau o te tangata, kahore
i waiho noa e te Atua, engari kua rite mai i a
ia he mea e tatu ai tenei hiahia o te tangata.
I te orokohanganga ai o te tangata i whaka-
nohoia ia e te Atua ki tetahi wahi tino ataa-
hua, ki te kaari o Erene, a i hoatu ki a ia
nga mea katoa e tatu ai e hari ai tona ngakau.
Na te haranga o te tangata ka whakangaro-
mia taua mea pai i a ia a tae mai ki tenei ra
kotahi ano ta te hara tana mahi he huna i te
mea pai. Ko nga hua noa o waho i te hara e
kitea atu nei e te tangata he pai, ohira ko roto
he mea kawa rawa—kua mohio nga tangata
kua apuapu nui i te hara. Ahakoa ra inai-
anei kua whakaritea ano he hari mo te tanga-
ta e rapu ana i te hari i a ia, he hari kahore
nei e taea e te ao te homai te tango atu ranei.
Ki tonu te Pipera i te hari, "Kia koa ki nga
mea katoa e toro atu ai o koutou ringa."
(Tiutero). 12, 7.)» ara kia hari ki te toronga
atu o te ringa ki te toki, ki te parau,
ki te kuti, ki te kohua, ki te puruma—
ki nga mea katoa. "Kia hari tonu i roto i te
Ariki: ko taku kupu ano tenei, kia hari,"
(Paripai 4' 3-) "Kia hari tonu," ara, kaua
rawa e mutu, i nga wa katoa. Kia pera me
Paora ma i waiata ra i roto i te herehere i o
raua tuara e manganga ra i te whiunga. Ko
te hari o te ao he hari pahekeheke—ki te mea
ra e tika ana kia kiia e hari—tena ko te hari i
ahu mai i te Atua, he hari pumau, he hari nui.

Ko te rua o nga mea e matea ana e te ta-
ngata ko te roa o nga ra e ora ana. Kua wha-
katatutia ano e te Rongo Pai tenei hiahia o te
tangata: engari ko ta te Atua e homai ana
he nui ke ake i ta te tangata e mate nui nei.
Ko ta te Rongo Pai e whakaari mai nei ki te

tangata ehara i te mea ko te roa anake o nga ra
e ora ai, engari ko te kore o te oranga e mutu,
ko te oranga tonutanga. "He pono, he pono ta-
ku e mea atu nei ki a koutou, te tangata e rongo
ana ki taku korero, ^ e whakapono ana ki toku
kai tono mai, he oranga tonutanga tona; e kore
ano ia e riro ki roto ki te whakamatenga, enga-
ri kua whiti atu i te mate ki te ora"(Hoa.5, 24).

E te hoa, kei te Atua nga mea e matea nei e
to ngakau— te hari:nui me te oranga mutunga-
kore. Mau enei mea, kahore he utu, mau i ru-
nga i to tono, mau i tenei ao ano, a tae atu ki
tera ao.' E hiahia ana ranei koe? Otira kei te
hiahia koe, ko wai oti te tangata e kore e hiahia
kia ora tonu ia? "Me whakapono ki te Ariki ki
a Ihu Karaiti, ka ora ai koe." (Mahi 16, 31)

HE TUPAPAKU.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

TENA koe! Tukua atu e koe aku kupu
ruarua nei ki nga marae e tae atu ai koe
He tupapaku ko te Retimana Poraumati tona
ingoa. He tino tangata nui ia na te Kawana-
tanga, i te tari nui ia a te Kawanatanga i Aka-
rana e mahi ana. He tangata matau, rongo nui
no te Arawa i roto i taua whare o nga mahi a
te Kawanatanga. I mua atu i a ia no Wiremu
Mita Hikairo te tuuru (nohoanga) i taua whare
ki te mahi ano i taua whare, he tino rangatira 
nui no te Arawa. Ka mate a Hikaro ka riro
i a R Poraumati tona nohoanga. Ko te Reti-
mana no tetahi o nga hapu o te Arawa, no Nga-
ti Rangiwewehi. No te 240 nga ra o Maehe
ka tangohia atu ia i tenei ao, i hinga ia ki te
Puke. He nui rawa te tangi i tangihia ai taua
tamaiti rongo nui; i rupeke katoa nga hapa o
nga iwi e mao te Arawa Mataatua ki te tangi
kia ia, e rima nga ra e tangihia ana. Ka haria
atu i te Puke ki Puhirua, ki Tarimano, ki te
kohatu a ona tupuna Orangikahui  Rotorua, ki
te huihuinga o nga rangatira  o te Arawa. Ko
tenei tamaiti rangatira he tino tamaiti whaka
pono, ahakoa i a ia e mahi Kawanatanga ana.
Haere ra e tama ki te Atua e kite mai na i to
haerenga atu, e karanga mai na—"Ka hoki mai
ano ahau ki te tango ia koe, kia noho ai koe
ki te wahi e noho ai ahau. 

Na REV. HAUMIA.
Tauranga.

[Ka nui to matou pouri mo te matenga o
tenei o nga tino tangata o te Iwi Maori, otira
he aha i tangihia ai, kua karangatia ia e te
Atua ki te turanga tino teitei. Hoatu ra e te
hoa, ki te uma o te Ariki matakitaki mai ai ki
to Iwi Maori e kau nei i te takiwa.—ETITA.]

HE KUPU WHAKAMARAMA.

HE RU, HE AHI.

NO te 190 nga ra o tenei marama ka pa
tetahi aitua nui whakaharahara ki Ha

na Paraniko, he taone nui kei te Hauauru o te
Unaiti Teiti, Amerika ki te Raki ara kei Kara-
ponia. I te po ka tanuku te ru, matata ana nga
waharoa e ono putu te whanui, horo ana nga
whare nunui o taua taone, tanumia iho tona
mano o te tangata, pakuu ana te whare hanga
kahi, na konei i tahu te taone, e rua nga tima
i te moana i tahuri; ka rangona te tangi te aue
o te wahine, o te tamariki o te tane. Kati ra ta
te ru, no te horonga o nga whare ka kangia e
te ahi, tata tonu ka toru nga ra i kainga ai te
taone e te ahi!,? au katoa te taone, toe iho ko-
tahi koata, e toru koata i pau. Te take i kaha
rawa ai te ahi he kore wai, ko nga paipa wai
i pakaru katoa i te ru. I te kore wai i te kaha
rawa o te toha haere o te ahi, ka tukitukia
te ahi whare, ka toua ki te paura, kia watea ai,
kia kore ai te ahi e toha' otira ahakoa ka watea
ka rere te ahi ka whakawhiti ki tetahi taha, e
25 koea maero te horapatanga o te ahi, i wera
etahi taone atu i waho o Hana Paraniko. I we-
ra nga whare nunui, nga hotera, nga kareti,
nga tiata, me nga whare nunui o nga rangatira,
whare rakau, whare kohatu, whare rino. Ko
te whare tino nui rawa ko te whare o Spreckles
he tangata tino rangatira, nona nga tima ata-
ahua e haere mai nei ki Akarana. Ko te teitei
o tona whare 19 whakapaparanga. Ko tetahi
pito o Hana Paraniko he Hainamana nga ta-
ngata, he Itari, he Tiamana, me era atu iwi.
I puta ki waho i o ratou whare ki nga waharoa
ka timata te riri te ngangau. E 250, 000 nga
tangata i moe noa iho ki waho kahore he wha-
re kahore he kai; ko te tokomaha katoa o nga
tangata o te taone e 485, 000. I nga waea tua-
tahi 10, 000 nga tangatai mate, no muri nei ia
ka taua 1000^^0. Ki te whakaaro £200, 000, 000
te utu o nga whare o nga mea katoa i pakaru
i wera, ko nga moni hei utunga ma nga kamu-
pene inihua e tata ana ki te £50, 000, 000. I hi-
hiko te iwi nui katoa o te Marikena  ki te kohi
moni hei awhina i te hunga i ngaro nei a rato-
u mea, na Rokapera e £25, 000, kahore a Ruhi-
pera te tumuaki i whakaae kia awhina atu nga
iwi o waho.

Ko te mahi kino na nga tangata tahae. I tah-
oetia nga mea e wharona ana i waho, i tangohia
e ratou nga mowhiti i runga i nga ringaringa
o nga wahine, a i te whawhai i tapahia tonutia
nga ringaringa. I whakahaua kia puhia e nga
hoia nga tangata tahae, a he tokomaha i puhia
i a ratou e konihi ana i nga wahi pouri.

Ko te whakaaro a nga tangata rangatira ko
te hanga ano i tenei pa, kia nui ke atu kia pai
ke atu i to te tuatahi.

WINI WHAKAMAHARATANGA.

NO te Wenerei Aperira te 4 o nga ra ka
whakatapua te wini whakaahua o te
whare karakia o Te Rau, hei whakamahara-
tanga ki a Mihi Wiremu. He nui te pai o taua
wini, na te tino tangata whakairo wini o
Ingarangi i whakairo. Kei te wini o wae-
nganui ko te Karaiti e tu ana e roha ana nga
ringaringa, e karanga ana, "Haere mai ki
Ahau," kei muri i a ia he hipi e kaikai ana
kei te wini o te taha maui he reme e waha i
te kara o te wikitoria, kei te matau he manu
perikana e whangai ana i ana pi ki ona toto,
hei whakaritenga mo te Karaiti i tuku nei i
ona toto hei oranga mo te tangata. Ko te
mea tino pai rawa o tenei wini ko te mata o
te Karaiti, he aroha, he rangimarie, he maha-
ki, he kororia.

Ki te mea kahore ano etahi tangata kia ko-
hi noa, ki te hiahia ratou ki te kohi kia hoho-
re te tuku mai.



PITOPITO KORERO.

I te reihi poti a Kamureti raua ko Okiwha-
ta ko te kareti o Kamureti i puta. Ka 34
nga putanga o Okiwhata ka 28 o Kamureti

No tenei marama ka pakaru te puia o Mau^
nga Pehupiu  (Vesuvius) he maunga no Hari
e 4260 putu te teitei. He nui nga tangata i
mate, tata tonu tetahi taone ka tapukea. Ko
te pakarutanga tuatahi o tenei maunga no te
tau A.D. 79 i ngaro ai enei taone e toru a
Herculem a Pompeii, me Stabioe. Ko-

tahi mano tau i muri mai ka kitea a Pompeii

e tu pai tonu ana i raro i te whenua, kua ke-

ria inaianei.

HE PANUI

Kei a matou etahi Katikihama he akoranga ma

te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu

Ke te whakaaturia i tetahi minita ana e hiahia ana

hei uku nootia atu.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀꌀ㄀ 䠀攀漀椀 䴀愀琀攀渀最愀㬀 ㄀㈀⼀㘀 刀攀瘀⸀ 䘀⸀ 䜀漀甀氀搀㬀 㔀⼀ 䬀愀爀愀椀ⴀഀ琀椀愀渀愀 倀漀椀Ⰰ 吀甀  䠀愀爀愀琀攀爀愀Ⰰ 䴀爀猀⸀ 䘀愀椀爀氀椀攀㬀 ㄀　⼀ⴀ 䤀栀愀椀愀 ഀ倀漀琀椀欀椀⸀ ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀